WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA
I BEZPIECZEŃSTWA UE

• Działalność w zakresie polityki zagranicznej
  i bezpieczeństwa - najsłabiej rozwiniętą spośród wszystkich sfer aktywności UE

• Paradoks - według słów François Mitterranda - „gigant gospodarczy” jawił się jako „polityczny karzeł”.

Czynniki wpływające na ewolucję polityki bezpieczeństwa europejskiego

• „Zimna wojna”:

• skupiała państwa zachodnioeuropejskie wokół ich amerykańskiego sojusznika

• nie zachęcała do podejmowania działań na własna rękę

• Lata dziewięćdziesiąte XX wieku:

• przyniosły ogromne zmiany w stosunkach międzynarodowych

• zaowocowały nowym postrzeganiem bezpieczeństwa europejskiego

• Podstawowe zmiany i wyzwania:

• Rozpad Związku Radzieckiego i związanego z nim bloku państw - wyeliminował w praktyce groźbę zmasowanego ataku na wszystkich frontach europejskich NATO

• Konflikt zbrojny w skali globalnej - z końcem „zimnej wojny” - MAŁO PRAWDOPODOBNY

• większego znaczenia nabrały konflikty lokalne.

• Rozpad Jugosławii - przyczyną wybuchu konfliktów, które mogły grozić destabilizacją całej Europy.

• Zjednoczenie Niemiec - obawa niektórych państw członkowskich WE przed dążeniem Niemców do odgrywania większej roli w polityce międzynarodowej - szczególnie w Europie Środkowej.

• Zapobiec temu miało ściślejsze ich związanie z konstrukcją europejską.

• Uwarunkowania te - impulsem do dyskusji we Wspólnocie Europejskiej nad ustanowieniem unii politycznej

EFEKT?

• powołanie Unii Europejskiej ze Wspólną Polityką Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB) jako drugim z jej filarów

Filary bezpieczeństwa Europy po II wojnie światowej:

• Sojusz Północnoatlantycki (4 kwietnia 1949 r.).

• W ramach NATO podejmowano decyzje polityczne i wojskowe dotyczące bezpieczeństwa w Europie, ale również w całym świecie.

• Unia Zachodnioeuropejska (UZE)

• powstała na mocy Traktatu Brukselskiego 17 marca 1948 r. (zmienionego w 1954 r.),

• utworzyły ją: W. Brytania, Francja, Belgia, Holandia i Luksemburg

• nie uzyskała podobnego znaczenia co NATO

• instytucjonalnie i operacyjnie podporządkowana strukturom Sojuszu.

• Główny cel - współpraca państw członkowskich w dziedzinie bezpieczeństwa

• 1950 r. - pojawiła się koncepcja Europejskiej Wspólnoty Obronnej

• 24 października 1950 r. - premier Francji Rene Pleven przedstawił przed Zgromadzeniem Narodowym inicjatywę podobną do Planu Schumana - powołania EUROPEJSKIEJ WSPÓLNOTY OBRONNEJ.

• Pleven zaproponował włączenie RFN do europejskich struktur obronnych

• GŁÓWNY CEL - wobec narastania konfliktu Wschód-Zachód - budowa ARMII EUROPEJSKIEJ - obejmującej państwa zjednoczonej Europy

• EWO - byłaby sposobem na włączenie Niemiec do obrony Europy Zachodniej - bez odbudowy niemieckiej armii narodowej

• 27 maja 1952 r. - 6 państw podpisało układ o utworzeniu EWO

• 10 marca 1953 r. - przyjęcie projektu EUROPEJSKIEJ WSPÓLNOTY POLITYCZNEJ

• Cele EWP:

• ochrona praw i podstawowych wolności

• zapewnienie bezpieczeństwa przeciwko agresji

• koordynacja polityk zagranicznych

• promocja ekspansji gospodarczej

• 31 sierpnia 1954 - francuskie Zgromadzenie narodowe odrzuciło traktat o ustanowieniu EWO obawiając się:

• nadmiernego ograniczenia swej suwerenności

• uzależnienia swej armii od decyzji partnerów

• Wstrzymanie prac nad EWP => klęska konstytucjonalizmu europejskiego

• forum zapewniającym bezpieczeństwo państwom zachodnioeuropejskim - nadal pozostała UNIA ZACHODNIOEUROPEJSKA (UZE)

• w 1954 r. do UZE przystąpiły także Włochy i Niemcy

• 1962 r. - Kolejna próba nawiązania współpracy politycznej - Plan Foucheta (francuski minister spraw zagranicznych)

• Plan stworzenia unii politycznej grupującej kraje członkowskie Wspólnot Europejskich

• Nie został zrealizowany wobec konfliktu między państwami członkowskimi:

• Francją - która optowała za współpracą międzyrządową (Ch. de Gaulle)

• i krajami Beneluksu - postulowały, by we wspólnej polityce decydujący głos miała Komisja WE

• Od 1970 r. - EUROPEJSKA WSPÓŁPRACA POLITYCZNA

• polegała na konsultacjach i wymianie opinii państw w dziedzinie prowadzonej przez nie polityki zagranicznej.

• Sukces tego przedsięwzięcia - doprowadził do powstania Rady Europejskiej

• Jednolity Akt Europejski (1987) - ważny dla procesu powstawania WPZiB

• pierwszy traktat, w którym zapisano nieformalną dotąd współpracę

• W Traktacie o Unii Europejskiej (podpisanym w Maastricht 7 lutego 1992 r.) stwierdzono, że:

• Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa obejmuje wszystkie te kwestie, które są związane z bezpieczeństwem Unii Europejskiej łącznie z docelowym określeniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby z czasem prowadzić do wspólnej obrony

• Instytucją odpowiedzialną za realizację polityki bezpieczeństwa UE - Unia Zachodnioeuropejska, nazwana „integralną częścią rozwoju Unii Europejskiej”

• CELE WPZiB:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności państw członkowskich

• umacnianie bezpieczeństwa Unii Europejskiej
  i poszczególnych jej członków

• umacnianie bezpieczeństwa kontynentu
  i wspieranie współpracy międzynarodowej

• ugruntowanie i rozwijanie demokracji i rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka
  i podstawowych wolności obywatelskich

• państwa europejskie chcą:

• zajmować wspólne stanowisko w sprawach światowej polityki,

• umacniać tożsamość na arenie międzynarodowej - dzięki temu zwiększać swoją rolę w sferze bezpieczeństwa.

• Traktat o Unii Europejskiej nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań:

• Nie wyposażył wspólnej polityki bezpieczeństwa w niezbędne do jej prowadzenia instrumenty

• Zabrakło szczególnie organów:

• decyzyjnego (decyzje operacyjne)

• wykonawczego

• Traktat Amsterdamski (podpisany 2 października 1997)

• Kolejne zmiany w kształcie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

• Wprowadził nową jakość do europejskiej polityki bezpieczeństwa

• włączenie misji petersberskich (będące dotąd w gestii UZE) do Traktatu o Unii Europejskiej:

• chodzi o zadania humanitarne, ratownicze, utrzymywania i przywracania pokoju oraz zarządzania kryzysami

• ustanowienie funkcji Wysokiego Przedstawiciela do Spraw WPZiB (którym został Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej)

• W sprawach WPZiB pomaga Radzie UE i ma swój udział w formułowaniu i realizacji decyzji politycznych

• w niektórych przypadkach - prowadzi samodzielnie dialog polityczny z podmiotami trzecimi

• Pierwszym Wysokim Przedstawicielem - były Sekretarz Generalny NATO, Javier Solana (także sekretarz generalny Rady UE)

• Zadania w ramach II filaru, UE pragnie rozwijać w oparciu o instrumenty, jakimi są:

• WSPÓLNE STRATEGIE - określane przez Radę Europejską na podstawie zaleceń Rady UE

• Dotyczą dziedzin szczególnie ważnych w stosunkach zewnętrznych - każda z nich określa cel, czas trwania oraz środki przeznaczone na ich realizację

• Pierwsza wspólna strategia przyjęta w czerwcu 1999 dotyczyła stosunków z Rosją

• WSPÓLNE STANOWISKA

• wyraża je, w postaci opinii - Rada UE.

• Mogą dotyczyć konkretnych sfer działalności poszczególnych państw, napięć czy kryzysów międzynarodowych

• WSPÓLNE DZIAŁANIA - także należą do kompetencji Rady

• Każde z nich posiada określone cele, zakres, środki przeznaczone na realizację, czas trwania oraz inne szczegółowe warunki

• Instrument ten był często stosowany podczas kryzysów i konfliktów w byłej Jugosławii

• DEKLARACJE - są formą publicznych oświadczeń dotyczących stanowiska UE wobec rożnych państw, zjawisk i wydarzeń.

• Jest to instrument o charakterze pomocniczym, pozwalający na szybka reakcję

• Są publikowane po zakończeniu każdego szczytu Unii

• Przyjmują one wówczas formę Deklaracji Unii Europejskiej

• Ze względu na wzrost aktywności zewnętrznej UE, liczba deklaracji stale rośnie.

Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (CESDP)

• W Traktacie z Maastricht i Amsterdamu pominięte zostały kwestie wyposażenia UE w zdolności wojskowe

• Francuskim i niemieckim projektom rozwoju unijnych sił zbrojnych sprzeciwiały się głownie Wielka Brytania oraz państwa neutralne: Austria, Finlandia, Irlandia i Szwecja.

• Do zbliżenia stanowisk państw członkowskich na temat przyszłości obrony UE doszło w 1998 roku

• Przełomem - inicjatywa premiera Wielkiej Brytanii T. Blaira dotycząca ponownego przemyślenia problematyki bezpieczeństwa europejskiego -

• przedstawiona podczas nieformalnego szczytu UE w Portschach (październik 1998 r.)

• 4 grudnia 1998 r. podpisanie w Saint-Malo „Deklaracji w sprawie obrony europejskiej”

• Zmiana stanowiska W. Brytanii

• Oświadczenie Jacquesa Chiraca i Tonego Blaira - Unia Europejska powinna rozwijać „samodzielne zdolności wojskowe”

• EFEKT? - państwa UE przystąpiły do budowania, w ramach WPZiB - WSPÓLNEJ EUROPEJSKIEJ POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA I OBRONY (CESDP - Common European Security and Defence Policy)

• Szczegółowe postanowienia przyjęto podczas posiedzeń Rady Europejskiej w:

• Kolonii (3-4 czerwca 1999 r.),

• Helsinkach (10-11 grudnia 1999 r.)

• Nicei (7-9 grudnia 2000 r.).

• Efektem tych spotkań - powołanie struktur politycznej kontroli i strategicznego kierownictwa:

• operacji antykryzysowych i

• tworzonych sił szybkiego reagowania Unii Europejskiej

• Traktat z Nicei:

• Zaznaczono, że na razie Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony ogranicza się do DZIAŁAŃ ANTYKRYZYSOWYCH

• nie wykluczono dalszego rozwoju współpracy obronnej państw członkowskich UE

• 1 lipca 2001 r.

• UE przejęła całkowicie misje petersberskie UZE

• przewidywane zaangażowanie wojskowe państw europejskich zdefiniowano w programie EUROPEJSKIEGO CELU ZASADNICZEGO (European Headline Goal)

• możliwość powołania do operacji antykryzysowej do 60 000 żołnierzy - w ciągu 60 dni od przyjęcia decyzji politycznej w tej sprawie.

• listopad 2000 r. - deklaracja zdolności wojskowych UE - zgłoszenie przez poszczególne państwa udziałów (kontyngentów) w KATALOGU SIŁ UE.

• 22 stycznia 2001 r. - przekształcenie tymczasowych struktur koordynujących działania i misje antykryzysowe - w ciała stałe (decyzja Rady UE)

• Są to:

• Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa

• Komitet Wojskowy

• Sztab Wojskowy Unii Europejskiej

• Drugi nurt działań obok prac nad rozwojem sił antykryzysowych UE:

• Starania państw członkowskich na rzecz możliwości wykorzystywania sił i środków NATO dla operacji prowadzonych POD AUSPICJAMI UE

• Rozwój EUROPEJSKIEJ TOŻSAMOŚCI BEZPIECZEŃSTWA I OBRONY (ESDI)

• zaakceptowany podczas Waszyngtońskiego szczytu NATO (23-24 kwietnia 1999 r.)

• Szefowie państw i rządów NATO:

• przyjęli do wiadomości stanowisko UE w sprawie prowadzenia autonomicznych akcji wojskowych w sytuacjach, kiedy Sojusz jako całość nie byłby zaangażowany

• poparli potrzebę wzmocnienia europejskich zdolności operacyjnych

• Zgodzono się zapewnić państwom Unii STAŁY DOSTĘP DO ZASOBÓW NATO dla prowadzenia takich akcji

• poparto działania zmierzające do wzmocnienia obronnego wymiaru Unii Europejskiej

• Podstawą dla dalszej formalnej współpracy obu organizacji oraz stałego dostępu UE do planowania operacyjnego NATO stały się decyzje:

• Rady Europejskiej z Kopenhagi

• Rady Północnoatlantyckiej (NAC) z 13 grudnia 2002 r.,

• 16 grudnia 2002 r.- Wspólna Deklaracja UE i NATO odnośnie ESDP

WNIOSEK

• Dzięki:

• rozwojowi własnych zdolności wojskowych

• możliwości wykorzystywania zasobów NATO

Unia Europejska będzie gotowa do samodzielnego prowadzenia misji pokojowych

Stanowisko Rzeczpospolitej Polskiej

Polska zadeklarowała udział polskich żołnierzy w siłach antykryzysowych Unii Europejskiej.

EUROPEJSKA STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA

• Zatwierdzona 12 grudnia 2003 r. przez Komisję Europejską

• Powierzona Wysokiemu Przedstawicielowi ds. WPZiB

• stanowi poważny krok w zakresie polityki bezpieczeństwa UE

• Pierwszy raz:

• państwa europejskie zdecydowały się zdefiniować potencjalne zagrożenia

• określiły działania mogące przeciwdziałać ich powstaniu.

• Strategia zbliża UE do budowy autonomii strategicznej w dziedzinie bezpieczeństwa
  i obrony

• Jest próbą uniezależnienia się od dominującej pozycji Stanów Zjednoczonych.

Europejska Strategia Bezpieczeństwa zawiera TRZY CZĘŚCI:

I Otoczenie zewnętrzne. Wyzwania globalne
i główne zagrożenia

• traktuje o zagrożeniach dla środowiska międzynarodowego. Są to:

• terroryzm

• rozprzestrzenianie broni masowego rażenia,

• konflikty regionalne

• państwa upadłe wskutek:

• złego rządzenia (korupcja, nadużycia władzy, słabe instytucje i brak odpowiedzialności)

• konfliktów wewnętrznych

• W niektórych przypadkach - upadek instytucji państwowych (Somalia, Liberia i Afganistan pod rządami Talibów)

• przestępczość zorganizowana

• Europa - głównym celem przestępczości zorganizowanej (transgraniczny przemyt narkotyków, kobiet, nielegalnych imigrantów i broni)

II Cele Strategiczne

• określono interesy strategiczne oraz priorytety Unii Europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa:

• poszerzenie strefy bezpieczeństwa w Europie

• stabilizacja bezpieczeństwa w najbliższym otoczeniu

• umacnianie porządku międzynarodowego opartego na efektywnej współpracy

• Jest to zatem próba przejęcia odpowiedzialności za bezpieczeństwo na obszarze starego kontynentu

III Implikacje dla polityki Europy

• Dotyczy reguł, jakimi kierować się będzie Unia w stosunkach zewnętrznych - w tym ze Stanami Zjednoczonymi

1. ZASADA AKTYWNOŚCI W DĄŻENIU DO OSIĄGNIĘCIA PRIORYTETÓW STRATEGICZNYCH

• Szczególnie ważne - działania łączące zdolności wojskowe cywilne

• Dla Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP) - istotne jest odniesienie do konieczności osiągnięcia zdolności do przeprowadzenia kilku operacji jednocześnie

• W praktyce - obecnie struktury UE nie radzą sobie z prowadzeniem pojedynczej skutecznej operacji nawet w jednym miejscu (Kosowo)

• ZASADA SPÓJNOŚCI/KONSEKWENCJI DZIAŁAŃ -

• dotyczy wysiłków na rzecz połączenia różnych, rozproszonych instrumentów i możliwości, m.in. wojskowych zdolności poszczególnych krajów członkowskich

3. ZASADA ZDOLNOŚCI

• W odniesieniu do Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP) ważne są zapisy o:

• stworzeniu wielofunkcyjnych, bardziej mobilnych oddziałów

• zwiększeniu nakładów na obronę

• poszerzeniu misji petersberskich o operacje rozbrojeniowe

• WYKORZYSTYWANIE WSPÓŁPRACY PARTNERSKIEJ - również relacji transatlantyckich

• Europejska Strategia Bezpieczeństwa potwierdza niezbędność instrumentów
  i współpracy z NATO

OBECNIE

• Potrzeba regularnego monitorowania realizacji ESB - aby móc reagować na nowe wydarzenia geopolityczne

• W dalszym rozwoju ESB - powinny zostać uwzględnione m.in.:

• narastająca na świecie konkurencja w zakresie źródeł energii i zasobów wody,

• katastrofy naturalne

• bezpieczeństwo granic zewnętrznych Unii.

• Wskazówki Parlament Europejskiego

• Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony - powinna zostać wzmocniona poprzez utworzenie:

• wspólnego rynku w zakresie dostaw wojskowych

• wspólnego systemu zwiadu satelitarnego
  i lotniczego

• wspólnych standardów telekomunikacyjnych

• europejskich sił obrony cywilnej

• Potrzebna jest klauzula solidarności w przypadku dotknięcia jednego z państw członkowskich;

• atakiem terrorystycznym,

• katastrofą naturalną

• katastrofą spowodowaną przez człowieka

• Potrzebna jest także klauzula o wzajemnej pomocy państw członkowskich w przypadku agresji zbrojnej na terytorium jednego z nich

• "UE powinna działać solidarnie w razie zaatakowania jednego z państw członkowskich - i zapewnić zaatakowanemu państwu wszelką konieczną pomoc"

• Parlament popiera plan powołania ministra spraw zagranicznych oraz jego zastępcy odpowiedzialnego za politykę w zakresie bezpieczeństwa i obrony

• Posłowie domagają się również, aby:

• wojskowe operacje w sytuacjach kryzysowych były finansowane z budżetu Unii Europejskiej

• by państwa członkowskie przeznaczyły na ten cel dodatkowe środki

• Konieczne - utworzenie sTAŁEJ EUROPEJSKIEJ SŁUŻBY MORSKIEJ - operującej w obszarze Morza Śródziemnego - w celu "zademonstrowania obecności UE i wzmocnienia unijnego potencjału reagowania w sytuacjach kryzysowych w regionie o ogromnym znaczeniu dla interesów UE związanych z bezpieczeństwem"

• Działania prewencyjne i niewojskowe

• niemożliwe jest odniesienie sukcesu w walce z międzynarodowym terroryzmem wyłącznie przy pomocy środków wojskowych

• Unia - powinna być gotowa do działania przed wybuchem kryzysu

• Powinna podejmować wczesne akcje prewencyjne w odpowiedzi na konflikty i zagrożenia

Europejska Agencja Obrony (EDA)

• (ang. European Defence Agency) jedna z agencji Unii Europejskiej

• Cel ogólny - „wspieranie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP) w jej obecnej formie, a także uwzględniając jej dalszy rozwój"

• Została powołana do życia przez tzw. wspólne działanie Rady Unii Europejskiej 12 lipca 2004 r. (2004/551/WPZiB), w celu:

• poprawy zdolności obronnych UE, w szczególności w obszarze zarządzania kryzysowego

• promowania europejskiej współpracy w dziedzinie uzbrojenia

• wzmocnienia europejskiego przemysłu obronnego i bazy technologicznej oraz stworzenia konkurencyjnego europejskiego rynku uzbrojenia

• wspierania badań w celu wzmocnienia przemysłowego i technologicznego potencjału w zakresie zdolności obronnych

Europejska Agencja Obrony:

• jest organizacją międzyrządową

• działa w ramach jednolitej struktury instytucjonalnej UE

• skupia państwa członkowskie UE z wyjątkiem Danii, która nie bierze udziału w realizacji Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony

• podlega kierownictwu Rady UE

• Nadzór nad jej pracami - sprawuje RADA KIERUJĄCA pod przewodnictwem Javiera Solany (który pełni także funkcję szefa Agencji),

• Skład: poszczególni ministrowie obrony państw członkowskich,

• bieżącym zarządzaniem zajmuje się dyrektor wykonawczy, którym został Nick Witney z Wielkiej Brytanii

• personel: 77 osób

Obecnie do zadań agencji należy:

• wypracowanie spójnego i systematycznego podejścia przy definiowaniu i realizacji Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony

• wspieranie współpracy między Państwami Członkowskimi w dziedzinie uzbrojenia

• wspieranie rozwoju i ogólna restrukturyzacja europejskiego przemysłu obronnego

• promowanie badań i technologii w dziedzinie obrony w UE z uwzględnieniem priorytetów politycznych UE

• działanie - w ścisłej współpracy z Komisją - na rzecz rozwoju konkurencyjnego w skali światowej europejskiego rynku uzbrojenia

• dążenie do harmonizacji w ramach Unii Europejskiej przepisów i zasad dotyczących zakupów uzbrojenia i sprzętu wojskowego

• Zaletą agencji - zdolność do realizacji wszystkich zadań jednocześnie - w celu ich wzajemnego powiązania i maksymalizacji synergii

12

---