Z kraju

wtorek, 18, sierpień 2015 14:33

Jan Bodakowski

Stowarzyszenie PAX w życiu politycznym, społecznym i

gospodarczym PRL i III RP

Stowarzyszenie PAX i jego charyzmatyczny lider
Bolesław Piasecki, to niezwykle ciekawy temat z historii
PRL. Temat zwierający w sobie dzieje narodowego
radykalizmu, powojennej kolaboracji z komunistami,
walki o biologiczne przetrwanie narodu, kwestię azylu dla
prześladowanych bohaterów, antypolskiej nienawiści
środowisk żydowskich, herezji potępianych przez
Kościół, działalności wydawniczej i gospodarczej, a
także całkowicie roztrwonionego kapitału w czasie
transformacji ustrojowej.
 
Kwestie związane z Bolesławem Piaseckim i PAX
przybliża czytelnikom, 396 stronicowa, wydana przez
Instytut Pamięci Narodowej monografia Krzysztofa
Busse „Utopia i rzeczywistość. Stowarzyszenie PAX w
życiu politycznym, społecznym i gospodarczym PRL i III
RP na przykładzie województwa radomskiego (1975–
1993)”.
Bolesław Piasecki rozpoczął swoją działalność w ruchu
narodowym w wieku 14 lat w 1929 roku. W 1934 był
jednym z liderów Obozu Narodowo Radykalnego ­
ekstremistycznej organizacji młodej polskiej inteligencji,
wywodzącej się z środowisk monarchistycznych, która
odeszła od masowego ruchu narodowodemokratycznego.
 
Bliski ideom lewicowym Bolesław Piasecki szybko
jednak porzucił wolnorynkowy ONR i stał się

niekwestionowanym liderem Ruchu Narodowo Radykalnego. Narodowi radykałowie wroga widzieli w Niemczech,
ZSRR, Żydach i sanacji. Podobnie jak i inni przeciwnicy kliki Piłsudskiego byli ofiarami brutalnych sanacyjnych
represji.
 
Podczas II wojny światowej środowisko RNR stworzyło podziemną organizacje polityczną Konfederację Narodu i
zbrojną organizacje Uderzeniowe Bataliony Kadrowe, która z czasem weszła w skład Armii Krajowej – narodowcy
wchodzący w skład AK i tworzący poza AK Narodowe Siły Zbrojne stanowili najliczniejszą grupę Polskiego
Państwa Podziemnego.
 
Aresztowany po wojnie przez sowieckich okupantów Bolesław Piasecki zdecydował się na kolaborację z
komunistami. Za cenę biologicznego przetrwania, komuniści postanowili wykorzystać go do zwalczania i
rozbijania Kościoła katolickiego. Z racji na lewicowe poglądy przedwojennego RNR, w aspekcie społecznym i
gospodarczym wybór Piaseckiego nie dziwił.
 
Bolesław Piasecki był zwolennikiem reformy rolnej, nacjonalizacji dużych zakładów przemysłowych,
homogeniczności Polski, wchłonięcia przez Wojsko Polskie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,
likwidacji indoktrynacji politycznej w Wojsku Polskim, wieloświatopoglądowości i chrystianizacji socjalizmu.
Narodowi Radykałowie uważali, że Polacy muszą się odnaleźć pod komunistyczną okupacją. W programie
swojego środowiska postulowali zachowanie biologicznej substancji narodu, konieczność zaprzestania walki z
komunistami, zawarcie sojuszu z ZSRR i potrzebę budowania socjalizmu w Polsce ­ poparcie dla socjalizmu,

dzięki indoktrynacji sanacyjnej kliki, nie bulwersowało Polaków.
 
Komuniści pozwolili środowisku Bolesława Piaseckiego na wydawanie od listopada 1945 własnego tygodnika
„Dziś i Juro”, a od marca 1947 własnego dziennika „Słowa Powszechnego”. Od 1949 działał Instytut Wydawniczy
PAX. PAX kontrolował też koncern INCO i sieć sklepów z dewocjonaliami Veritas. Dyrektorami zakładów i
sklepów PAX zostawali ich dawni prywatni właściciele, co stanowiło lepsze rozwiązanie niż wprowadzane przez
komunistów upaństwowienie. W zakładach PAX zatrudnienie znalazło wielu żołnierzu Armii Krajowej i
absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, którym komuniści uniemożliwiali podjęcie pracy, a w
konsekwencji i egzystencję. Przedsiębiorstwa PAX pozwoliły Bolesławowi Piaseckiemu na zdobycie dużego
majątku. Nie udało mu się jednak powołać do życia partii politycznej. Miał za to w ciele udającym Sejm kilku
posłów przez cały okres trwania PRL. Od 1952 PAX nabył osobowość prawną.
 
Od samego początku działalności środowiska Bolesława Piaseckiego, grupa byłych narodowych radykałów była
w konflikcie z Episkopatem. Po tym jak w 1949 roku tygodnik „Dziś i Jutro” poparł kolektywizację, Episkopat
zabronił duchownym prenumeraty „Dziś i Jutro” oraz „Słowa Powszechnego”. PAX wspieral wszelkie
modernistyczne herezje, i zwalczał katolicki tradycjonalizm.
 
Był to czas jawnej wrogiej działalności władz komunistycznych wobec Kościoła katolickiego. Od 1949 roku
działała w Związku Bojowników o Wolność i Demokracje Główna Komisja Księży, której działacze nazywani byli
ironicznie „księżmi patriotami”. Było ich około 500. Popierali władze komunistyczne, atakowali Watykan i
domagali się demokratyzacji w Kościele. W 1950 roku Episkopat zabronił księżom kolportowania organu GKK
„Głosu kapłana”. GKK została zlikwidowana w 1955 roku. Jej działacze weszli w skład Komisji Duchownych i
Świeckich Działaczy Frontu Narodowego. Władze komunistyczne równocześnie z próbami dokonania schizmy,
zlikwidowały naukę religii w szkołach.
 
W 1950 roku powstał Urząd do spraw Wyznań. Niektórzy działacze PAX dla UdsW i UB sporządzali
„szczegółowe charakterystyki poszczególnych księży oraz instytucji kościelnych”. W 1953 roku władze odebrały
dotychczasowym właścicielom „Tygodnik Powszechny” i przekazały go PAX. PAX przejął też Caritas odebrany
przez komunistów Kościołowi katolickiemu. We wrześniu 1953 roku na 12 lat więzienia za rzekomą kolaborację z
nazistami został skazany biskup Kaczmarek, aresztowano prymasa, Episkopat na polecenie komunistów wybrał
na swojego przewodniczącego biskupa Michała Klepacza. Nagonkę na biskupa Kaczmarka wspierał PAX.
 
Zdaniem prymasa Wyszyńskiego PAX był wrogiem Kościoła i prowadził działalność dywersyjną we wspólnocie
katolików. Od 1957 roku prymas zabronił duchownym współpracy z PAX. W czerwcu 1959 Kongregacja Świętego
Oficjum Kurii Rzymskiej potępiła oficjalnie książkę Bolesława Piaseckiego „Zagadnienia istotne” i tygodnik „Dziś i
Jutro”.
 
W marcu 1955 roku nastąpił pierwszy rozłam w PAX. Frondy dokonało środowisko Tadeusza Mazowieckiego i
Janusza Zabłockiego. Drugi rozłam w PAX miał miejsce w 1956 roku. PZPR uznawał, że wszystkie frakcje PAX
i rozłamowcy są lojalni wobec władz komunistycznych.
 
PAX był organizacją anachroniczną, nie rozumiejącą potrzeb i aspiracji Polaków. Nie dostrzegał zmian i
przełomów. Wspierał frakcje zachowawczą w PZPR, równie żydowską jak frakcja byłych stalinistów
kontestatorów.
 
O sympatię komunistów PAX musiał konkurować z innymi grupami podszywającymi się pod katolicyzm –
Tygodnikiem Powszechnym, miesięcznikami Znak i Więź, Klubami Inteligencji Katolickiej.
W 1970 roku PAX liczył 10.067 członków. Jego władze składały się z byłych działaczy Ruchu Narodowo
Radykalnego, Konfederacji Narodu, Uderzeniowych Batalionów Kadrowych, publicystów tygodnika „Dziś i Jutro”.
Sukcesem PAX było, poprzez akcję antyalkoholową, skłonienie władz do wprowadzenia odpowiedniej ustawy.
 
Było też wiele innych inicjatyw społecznych stowarzyszenia. Nie do przecenienia było to, że PAX dawał pracę
nie tylko dyskryminowanym polskim patriotom, ale też pracę chałupniczą matkom rodzin wielodzietnych i

kobietom samotnie wychowującym dzieci, które nie mogły w PRL liczyć na pomoc państwa.
 
Pomimo swej lojalności PAX był dyskryminowany przez władze. W 1961 roku Gomułka zmniejszył budżet PAX o
połowę, co spowodowało zwolnienia pracowników. Zakazano też stowarzyszeniu głoszenia
wieloświatopoglądowości. Bolesław Piasecki bezskutecznie zabiegał o przekształcenie PAX w partię polityczną
– PZPR nie był tym zainteresowany, jako że dla PZPR celem istnienia PAX było czynienie kleru lojalnym wobec
władz komunistycznych.
 
W 1967 Bolesław Piasecki atakował Episkopat za wierność Kościołowi a nie państwu. PAX w każdym konflikcie
na linii państwo­Kościół, wspierał komunistów. Znaczące było też poparcie PAX dla patologii posoborowych.
W 1968 PAX poparł sowiecką agresję na Czechosłowację. W 1970 Gierka, w nagrodę w 1971 roku Bolesław
Piasecki wszedł do Rady Państwa. Antydemokratyczne obsesje, jeszcze z czasów II RP, spowodowały, że
władze PAX nie szanowały działaczy terenowych stowarzyszenia i uznawały ich za mięso armatnie w swojej
polityce.
 
W 1979 roku zmarł Bolesław Piasecki. Jego następcą został Ryszard Reiff. O jego wyborze zdecydowała SB
poprzez swoich tajnych współpracowników we władzach PAX. Ryszard Reiff zdecydował o zbliżeniu PAX do
Kościoła katolickiego, działał na rzecz uzyskania samodzielności stowarzyszenia wobec PZPR, wspierał
powstanie Solidarności, przeprowadził czystkę w stowarzyszeniu usuwając działaczy zbyt lojalnych wobec
PZPR, doprowadził do tego, że prasa PAX rzetelnie informowała o działaniach Solidarności. Ogromny szacunek
należy się Ryszardowi Reiffowi za to, że jako jedyny członek Rady Państwa sprzeciwił się wprowadzeniu stanu
wojennego.
 
W stanie wojennym nowym przewodniczącym stowarzyszenia został lojalny wobec PZPR Zenon Komender, a
PAX wraz z PZPR, ZSL, SD, ChSS, PZKS, wszedł w skład PRON. Przewodniczącym PRON został Jan
Dobraczyński z PAX. W 1985 roku PAX miał 17.219 działaczy zrzeszonych w 544 kołach. W czasie
transformacji ustrojowej PAX się nie odnalazł, z posłami, którzy znaleźli się w parlamencie pod sztandarem
Solidarności koalicję stworzyli działacze ZSL i SD.
 
W 1991 wybrano nowego przewodniczącego PAX, został nim Maciej Wrzeszcz, którego w 1992 zastąpił
Ziemowit Gawski. PAX stworzył swoją partie – Polskie Forum Chrześcijańsko Demokratyczne. W 1993
stowarzyszenie przekształciło się w Stowarzyszenie Civitas Christiana. Likwidacji uległa większość firm
należących do PAX. Podobnie stało się z większością lokali organizacyjnych ­ nie stały się one zapleczem
materialnym dla środowisk narodowych w Polsce.
 
Jan Bodakowski
 

© WSZYSTKIE PRAWA DO TEKSTU ZASTRZEŻONE. 

Możesz udostępniać tekst w serwisach

społecznościowych, ale zabronione jest kopiowanie tekstu w części lub całości przez inne redakcje i serwisy
internetowe bez zgody redakcji pod groźbą kary i może być ścigane prawnie.