TRANSFORMACJA USTROJOWA
Rozpoczęta bezpośrednio po upadku stanu wojennego. Transformacja polityczna pozwoliła na zmianę polityki gospodarczej.
I rozmowy Okrągłego Stołu
-model socjaldemokratyczny
Podjęte w trakcie debaty OS umowy społeczno-polityczne wytyczyły kierunek transformacji systemowej oraz uwzględniły udział opozycji demokratycznej we władzy.
3 zespoły
zespół do spraw politycznych - Geremek, Rukowski
Struktura przyszłego systemu politycznego, wybory, solidarność w obrębie systemu
Miał to być system kontrolowany.
zespół do spraw problemów społeczno-gospodarczych - Baka, Trzeciakowski
Od początku lat 90. jawna inflacja. Był to pierwszy problem, którym się zajęto. Włączenie opozycji do władzy, co dało szansę na anulowanie części zadłużenia Polski. Podjecie pewnych reform ekonomicznych dających partycypację pracowników w kreowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego
zespół do spraw pluralizmu związkowego - Mazowiecki, Kwaśniewski
Miał usankcjonować związki w systemie politycznym
Z inicjatywy Solidarności system miał być oparty na pluralizmie politycznym, wolności słowa, niezawisłości sędziów, na silnym samorządzie terytorialnym oraz demokratycznym powołaniu niektórych władz państwowych.
Solidarność skupiła się na władzy samorządowej - ustawa z 8 marca 1990 - o samorządzie.
Społeczeństwo unitarne przechodzi w obywatelskie.
Solidarność przy OS zakładała, że system, który powstanie na bazie reform będzie przejściowy, gdyż obie strony nie określiły kierunków jego reform, akceptując hasło: „socjalizm tak, wypaczenia nie”
Brak koncepcji przyszłego ustroju gospodarczego spowodował, że debata nie koncentrowała się na problemach ekonomicznych, tylko na politycznych.
Czy wykorzystane zostały w pełni szanse dla przebudowy ustroju społeczno-politycznego i rozwoju gospodarczego Polski jakie dawały porozumienia OS?
Postanowienia OS zakładały przebudowę dotychczasowego systemu gospodarczego czyli budowę społecznej gospodarki rynkowej. Podstawą tego systemu miał być pluralizm społeczny, samorządność, partycypacja pracowników, konkurencyjność, jednolita polityka finansowa dla wszystkich podmiotów gospodarczych/
- dynamizacja gospodarki miała się odbywać na drodze zmian strukturalnych, demonopolizacji gospodarki, ograniczenia w inflacji oraz utrzymania równowagi gospodarczej (był to podstawowy warunek by dokonać zmiany)
-przezwyciężenie bariery zadłużenia
-utrzymywanie pełnego zatrudnienia
-wprowadzenie mechanizmów ochrony socjalnej
-zagwarantowanie w gospodarce mechanizmu selekcji kadr
W grudniu 1989 wicepremier i minister finansów Leszek Balcerowicz przedstawił program gospodarczy, w którym główny nacisk położono na stabilizację gospodarki
Główne cele terapii szokowej:
-stabilizacja gospodarki i usunięcie inflacji
-wdrożenie zasad liberalizacji gospodarki, czyli przyjęto model gospodarki liberalnej, odrzucenie państwa jako kierownika
-tworzenie instrumentów rozwoju rynku
Przyjętemu planowi Balcerowicza miał towarzyszyć pakiet 40 ustaw z czego uchwalono 10. Przyjęte ustawy określały tzw. kurację szokową:
-rygorystyczna polityka budżetowa
-zastosowanie polityki trudnego pieniądza
-wprowadzono wewnętrzną wymienialność dolara, stabilizacja kursu dolara
-robotnikom utrzymano „popiwek” - podatek od ponadnormatywnych dochodów
-uwolnienie cen większości towarów konsumpcyjnych (wprowadzono ceny administrowane)
W planie zapowiedziano dalsze zmiany statusu politycznego:
-prywatyzacja gospodarki
-zorganizowanie rynku kapitałowego
-wprowadzenie mechanizmów rynkowych
-otwarcie gospodarki na świat (nasze firmy zetknęły się z zagraniczną konkurencją)
-otworzenie rynku pracy
Na początku lat 80' wybuchł spór o model gospodarczy, który trwa do dzisiaj - Jaki to ma być model?
Historycznie to 2 pierwsze ekipy J.K. Bieleckiego zbudowały podstawy stabilizacji polskiej gospodarki.
Plan Balcerowicza ze względu na zastosowane narzędzia przyczynił się do wzrostów społecznych kosztów związanych z jego realizacją:
-spadek produkcji
-systematyczny wzrost bezrobocia
-spadek inwestycji
-ograniczenie konsumpcji
Poprawa sytuacji następuje sukcesywnie od 1994r.
DETERMINANTY POLITYCZNE I EKONOMICZNE TRANSFORMACJI USTROJOWEJ
Transformację systemową należy traktować jako proces, który obejmuje wszystkie płaszczyzny życia społecznego i ekonomicznego w krajach dawnego systemu socjalistycznego. Procesy transformacyjne zależą również od uwarunkowań zewnętrznych czyli sytuacji politycznej i ekonomicznej na świecie. Są one skomplikowane ze względu na specyfikę poszczególnych państw, czyli bardzo trudno jest je uogólniać teoretycznie szukając podobieństw jak i prawidłowości
POJĘCIE TRANSFORMACJI
-Głębokie zmiany dotyczące całościowej (konstytucyjnej) zmiany w dobrych państwach
Uogólniając proces transformacji charakteryzują takie przesłanki jak:
-zasięg transformacji
-głębokość transformacji
-innowacyjność transformacji tzn. w jaki sposób został przebudowany system aby zachować ciągłość
-szerokość transformacji - czy dotyczy wszystkich instytucji życia politycznego i gospodarczego
-nieodwracalność transformacji
POLITYCZNE DETERMINANTY TRANSFORMACJI
Systemy wszystkich byłych państw socjalistycznych posiadały podobne zasady, zbudowane były na podobnej konstrukcji:
-kierownicza rola partii marksistowsko-leninowskiej, która była centrum zarządzania politycznego i gospodarczego; pozostałe instytucje miały charakter fasadowy i legitymizowały ustalenia komitetów centralnych
-systemy były uzależnione od ZSRR poprzez wpisanie do konstytucji wieczystej przyjaźni z ZSRR
Za kryteria transformacji dokonanej przyjmuje się takie czynniki jak:
-demokratyzacja władz centralnych
-ordynacja i procesy wyborcze-demokratyczne
-społeczeństwo obywatelskie czyli samorządne, samo określa rozwoju społeczno-gospodarczego
-niezależność mediów
-samorządność
-niezależne sądownictwo
-korupcja
Transformacja obejmuje kilka etapów:
-przejściowy - okres miedzy starym, a nowym systemem
-przekonanie społeczeństwa do zmian systemowych
-obejmuje umacnianie zmian dokonanych
-rozwój
-stabilna demokracja - oznacza ustabilizowanie się sytemu politycznego pozwalającego na prowadzenie dynamicznej polityki społeczno-gospodarczej
REFORMY SYSTEMU POLITYCZNEGO W KRAJACH POSTKOMUNISTYCZNYCH
Ze względu na możliwość przeprowadzania transformacji (jak jest akceptowana), możemy przyjąć 3 modele zmian transformacyjnych ze względu na ich szybkość, czas…
Model 1 - szybkie przemiany, „terapia szokowa” - niesie on za sobą duże koszty społeczne, korzyścią jest to, że akceptowany przez najbardziej rozwinięte państwo zachodnie oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy co zapewnia środki finansowe na przeprowadzenie transformacji
Model 2 - przemian stopniowych - zaletą jest to, że pozwala na szybkie wycofanie wprowadzonych reform
Model 3 - mieszany - przebieg transformacji wskazuje na to, że tylko kraje Europy Środkowej potrafiły się wyodrębnić z systemu Europy Śr-Wsch i zintegrować się z politycznymi i gospodarczymi strukturami Zachodu.
TRANSFORMACJA GOSPODARCZA
to efektowniejsze zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.
Dylematy systemowe krajów postkomunistycznych - systemy krajów postkomunistycznych były oparte na przesłankach politycznych, a nie ekonomicznych.
Odbudowa gospodarki krajów Europy Wsch., której podstawą było przejście na system gospodarki rynkowej wymagało:
-w sferze makroekonomicznej ustabilizowanie gospodarki, a potem przystąpienie do budowy
-liberalizacja gospodarki, czyli likwidacji dominującego znaczenia sektora państwowego
-zmian własnościowych, czyli stworzenie prywatnej własności w gospodarce
-urynkowienie gospodarki
EFEKTYWNOŚĆ TRANSFORMACJI SYSTEMU GOSPODARCZEGO
Można stwierdzić, że okres transformacji w krajach postkomunistycznych przyniósł bardzo istotne zmiany w poziomach życia społecznego, jak również w zmianach struktur gospodarczych. Kraje te zyskały możliwość wyrównania poziomu życia gospodarczego tzn. osiągnięcia takich samych wskaźników jak w krajach wysoko uprzemysłowionych. ISTOTNE DLA POLSKI JEST TO, CZY DOKONAMY TEGO W CIĄGU NAJBLIŻSZYCH 30 LUB 50 LAT!
TRANSFORMACJA SYSTEMU GOSPODARCZEGO W POLSCE
Transformacje w Polsce wyznaczają 3 transze ustaw zmieniających strukturę funkcjonowania gospodarki. Są to ustawy, które wprowadzają elementy gospodarki rynkowej (1 transza - 1989-91). Następna transza to ustawy utrwalające wprowadzone reformy rynkowe (1996-97). 3 transza to ustawy przygotowujące gospodarkę Polski do funkcjonowania na jednolitym rynku wewnętrznym UE (1999-2004) (ustawa o swobodzie działalności gospodarczej).
De facto nie ma układu docelowego polskiej transformacji systemowej i to odnoście systemu politycznego jak i gospodarczego. Obecny stan polskiej gospodarki w wyniku dokonywanej transformacji można określić jako gospodarkę zmonetaryzowaną - nie w pełni rynkową.
-instytucjonalna sztywność struktury gospodarki
-brak sprawnego rynku finansowego (rynku pieniężnego, kapitałowego, ubezpieczeń…)
-brak wykształconego rynku pracy
-zbyt duża ochrona socjalna
Umocnienie się pieniądza jako podstawowego instrumentu eksportowego, który wpływa na alokację zasobów, przy uwzględnieniu mechanizmu cenowo-rynkowego.
Przyjęcie za podstawowe kryterium działania zysku i tylko zysku, który determinuje wszystkie inne działania.
1 transza ustaw - XII 1988
-o działalności gospodarczej
-o działalności gospodarczej z udziałem kapitału zagranicznego
Ustawy te opierały się na jednej zasadzie - „co nie zabronione, to dozwolone)
-prawo bankowe z 31 I 1989
-o NBP
Ustawy te dawały pewna autonomię bankowi centralnemu, wyrywały go spod kontroli rządowej
-o prywatyzacji z 13 VII 1990
-o spółkach z kapitałem zagranicznym z 14 VI 1991
-o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych z 22 III 1991 (ustawa ta tworzyła serce gospodarki rynkowej czyli GPW)
-o narodowych funduszach inwestycyjnych z 30 IV 1993
-o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych - głównym celem ułatwienie procesu prywatyzacji
-o publicznym obrocie papierami wartościowymi 1997
-o giełdzie z 2005 - 3 ustawy, które przygotowywały ją do prywatyzacji
-prawo bankowe - o NBP z 29 VIII 1997 - regulują nową sytuację tzn. sprywatyzowanie w międzyczasie sektora bankowego
-o systemie ubezpieczeń społecznych z 13 X 1998
-o działalności gospodarczej z 19 XI 1999
Pierwsza transza ustaw była nakierowana na przezwyciężenie sytuacji społeczno-gospodarczej jaka wystąpiła pod koniec lat 80'. Pierwsze reformy gospodarcze doprowadziły na początku do załamania się gospodarki i zwiększenia kosztów społecznych reform. Ożywienie gospodarcze następuje od 1994r. - to ożywienie wykorzystuje lewica, która podejmuje wiele działań o charakterze interwencjonizmu państwowego, które nie przekreślają rynkowego charakteru gospodarki.
Zasadnicze podstawy polskiej gospodarki tworzyła prywatyzacja majątku państwowego, która likwidowała monopol państwa w gospodarce.
W ramach prywatyzacji można wybrać 3 procedury:
-tzw. prywatyzację kapitałową tj. przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, która zostanie poddana procesom prywatyzacyjnym; sprzedaż akcji takiego przedsiębiorstwa zamienia go w spółkę akcyjną. - żeby załoga dała zgodę na prywatyzację, pracownicy mogli nabyć 20% akcji po cenach promocyjnych, natomiast w 2 ustawie dostali po 15% akcji za darmo
-procedura likwidacyjna sprzedaży zakładu w części lub całości
-prywatyzacja założycielska, była wykorzystywana dlatego, że nie stworzono zabezpieczenia finansowego dla tych przedsiębiorców, którzy zakładali przedsiębiorstwa
(nie przeprowadzono reprywatyzacji)
POLITYA GOSPODARCZA A POLITYKI SZCZEGÓŁOWE
Polityka zatrudnienia - narzędzia będą wynikać z doktryny ekonomicznej - oznacza czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarczych kraju oraz godzenie interesów pracobiorców i pracodawców
We współczesnych systemach społeczno-gospodarczych nadrzędnym celem polityki zatrudnienia jest walka z bezrobociem i jego skutkami/ Wyróżnia się 2 podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:
-społeczna - związana z warunkami rozwoju społecznego
-gospodarczo-ekonomiczna - związana z rozwojem gospodarczym
Prawo (kogoś) - 1% bezrobotnych to 2,3 % straconego dochodu narodowego
Można dodatkowo wyróżnić 2 funkcje:
-poznawczo-normatywna - dotycząca systemu kształcenia
-dochodowa - związana z uczestnictwem ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego
Elementy polityki zatrudnienia
-bilansowanie zatrudnienia w skali krajowej i lokalnej
-kształtowanie struktury zatrudnienia zgodnie z potrzebami i profilem demograficznym ludności
-dostosowanie kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb gospodarczych
-organizacja rynku pracy
-udzielanie pomocy grupom chronionym (młodzi, kobiety, niepełnosprawni)
-ustalanie systemów motywacyjnych do podjęcia pracy
Polityka zatrudnienia - ogół działań państwa, którego podstawowym celem jest kształtowanie równowagi na rynku pracy; taka polityka powinna posiadać autonomiczne cele i źródła finansowania; powinna się koncentrować na takich zadaniach jak: redukcja bezrobocia, likwidacja ubóstw, uorientowanie instytucji funkcjonujących na rynku pracy, edukacja itp.
Definicja Międzynarodowej Organizacji Pracy
Bezrobotny - osoba, która pozostaje bez pracy, szuka jej, która w ciągi miesiąca przed badaniem efektywnie szukała pracy, lub pracę otrzyma w ciągu najbliższych 15 dni
W Polsce obowiązują 2 definicje bezrobotnych:
-osoba, która przed badaniem nie pracowała w ciągu ostatnich 4 tygodni, szukała pracy i jest gotowa przyjąć pracę oferowana przez urząd
-osoba, która nie jest zatrudniona, nie wykonuje innej pracy zarobkowej, nie uczy się w systemie dziennym, jest zdolna i gotowa do pracy w pełnym wymiarze i zarejestrowana przez urząd pracy
Od 1997r w polityce zwalczania bezrobocia stosuje się coraz większe obostrzenia m.in. bezrobotnymi nie są osoby, które nabyły świadczenia emerytalne.
Polityka zatrudnienia, która ma na celu zwalczanie bezrobocia podejmując jakiekolwiek działania powinna najpierw rozpoznać charakter bezrobocia.
W literaturze wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia:
-frykcyjne - ludność w ruchu, zwolniła się, ale nie ma problemów ze znalezieniem pracy
-strukturalne - wynika ze zmiany struktury gospodarki
-koniunkturalne - na skutek kryzysu
-ukryte
Przyczyna bezrobocia ukrytego w Polsce:
-zbyt duża administracja
-rolnictwo
- …
Sposoby szukania równowagi przez państwo:
-liczba zatrudnionych jest funkcją płac
-mechanizm rynkowy zapewnia automatycznie optymalne zapotrzebowanie na pracowników
-bezrobocie ma charakter frykcyjny lub dobrowolny
-istnieje pewna informacja o rynku pracy, dotycząca przyszłych i obecnych miejsc pracy
-siła nabywcza jest w pełni mobilna
Istnieją 2 podejścia określające politykę zatrudniania - neoliberalizm i keynesowski interwencjonizm.
Liberałowie uważają, że rynek w długim okresie czasu sam rozwiąże wszystkie problemy i uzyska równowagę. Zwolennicy interwencjonizmu uważają, że rynek sam nie jest w stanie rozwiązać problemu bezrobocia:
-bo mechanizm rynkowy nie zapewnia pełnego zatrudnienia
-bezrobocie ma charakter przymusowy
-elastyczność płac jest ograniczona
-o łącznej wielkości zatrudniania decyduje wielkość konsumpcji i inwestycji
SRODKI PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI NA RYNKU PRACY
-redukowanie liczby czynnych zawodowo poprzez przejście na wcześniejsze emerytury
-wydłużenie czasu kształcenia
-przedłużenie obowiązkowej służby wojskowej
-zachęcanie kobiet do zajęcia się domem
-zachęta do podnoszenia kwalifikacji
-skracanie czasu pracy
-wydłużanie urlopów
-ograniczanie pracy w godzinach nadliczbowych
-rozwijanie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu
POLITYKA STRUKTURALNA - jedna z polityk szczegółowych polityki gospodarczej, którą podejmą wszystkie instytucje państwowe jako zespół przedsięwzięć oddziaływujących na strukturę gospodarki
Polityka strukturalna jest umiejętnym realizowaniem zmian strukturalnych służących promowaniu długookresowych zmian w rozmieszczeniu i wykorzystaniu efektywnych czynników produkcji i odgrywa dużą rolę w podniesieniu konkurencyjności gospodarki.
Cele polityki strukturalnej:
-poprawa efektywności gospodarki poprzez szybkie przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności
-zwiększenie konkurencyjności krajowych wyrobów na rynku światowym
-wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do likwidacji barier rozwojowych
-unowocześnienie gospodarki poprzez popieranie dziedzin charakteryzujący się wysoką innowacyjnością
-przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zwiększenie dochodu narodowego
W gospodarce wyróżniamy 3 struktury:
-sektorowa - (działowo-gałęziowa) - określona przez przedmiotowy rodzaj działalności gospodarczej
-przestrzenna
-własnościowa
Cechą układów strukturalnych w gospodarce jest współzależność i wzajemne sprzężenie. Trwałość układów strukturalnych wymaga długoletnich przemian, które winny być wzajemnie spójne i ukierunkowane na przyjęte cele.
Rozróżniamy różne formy polityki strukturalnej:
-zapobiegawcza - interwencjonizm, czyli usuwanie barier hamujących rozwój rynku
-interwencyjna - państwo powinno ingerować w gospodarkę
-defensywna - wspieranie działań, które mają za zadanie adaptację do nowych warunków działalności gospodarczej
Polityka strukturalna to świadome i celowe działanie mające dokonywać zmian starej struktury gospodarki w kierunku jej nowoczesności przy wykorzystaniu odpowiednich metod i środków mieszczących się w zakresie doktryny liberalnej lub interwencjonizmu państwowego. Wybór tych środków powinien być wyborem gospodarczym, a nie politycznym.
3 cele polityki strukturalnej:
-podniesienie ogólnej efektywności gospodarowania
-zbliżenie struktur polskiej gospodarki do struktur zachodnioeuropejskich
-aktywne włączenie gospodarki polskiej w system gospodarki światowej
Polityka strukturalna jest polityką makroekonomiczną.
POLITYKA PRZEMYSŁOWA
-rodzaj polityki mikroekonomicznej obejmującej zespół działań i środków państwa mających na celu:
-zwiększenie zdolności konkurencyjnej w kraju i za granicą
-stymulowanie zmian strukturalnych w przemyśle
-poprawa efektywności wykorzystania zasobów
-pobudzenie aktywności innowacyjnej w przemyśle
Instrumenty polityki przemysłowej:
-ulgi podatkowe
-subwencje
-preferencje kredytowe i pożyczki
-przyspieszenie autoryzacji
-cła
-kontyngenty
-standaryzacja
Wybór narządzi zależy od celu jaki chcemy osiągnąć tj. bodźcowe, regulacyjne, bezpośrednie.
Polityka przemysłowe prowadzona przez państwo może być aktywna lub defensywna:
-aktywna - pobudza przedsiębiorstwa do działań czyli dokonywania określonych zmian strukturalnych
-defensywna - chroni przedsiębiorstwa przemysłowe np. poprzez ustawy antymonopolizacyjne
Państwo jako podmiot polityki przemysłowej
Państwo może oddziaływać poprzez zakupy rządowe, restrykcyjną politykę celną i importową, wziąć na siebie budowę infrastruktury naukowej dla przemysłu.
POLITYKA ROLNA
-zawiera w sobie zespół celów, środków i metod ich realizacji na kierowany na przeobrażenie wsi traktowanych jako środowiska produkcyjne i siedlisko zamieszkującej je ludności
Polityka rolna jest polityką mikroekonomiczną.
Kierunki polityki rolnej:
-kreowanie przeobrażeń agrarnych - mechanizacja, specjalizacja,…
-przyspieszenie postępu technicznego i agrotechnicznego
-oddziaływanie na procesy społeczno-demograficzne
RYNEK FINANSOWY
-pieniężny
-kapitałowy
-ubezpieczeniowy
Na rynku finansowym występują 3 grupy inwestorów:
-rzeczowi - inwestujący w maszyny i czynniki produkcji; występują na rynku dóbr inwestycyjnych
-finansowi - użyczający kapitału inwestorom
-pośrednicy - dowolna instytucja finansowa - banki, maklerzy, biura maklerskie
Rynek finansowy jest pojęciem abstrakcyjnym, nie oznacza konkretnego miejsca; proces kupna/sprzedaży
Rynek kapitałowy
-przedmiotem jest obrót papierami wartościowymi tj. akcje, obligacje, które są nabywane lub sprzedawane
-dostarcza kapitałów długookresowych tzn. przeznaczonych dla inwestorów instytucjonalnych, którzy planują długoterminowe inwestycje (przedsiębiorstwa działające na giełdzie)
Funkcje rynku kapitałowego w gospodarce:
-wyznacza faktyczną wartość przedsiębiorstw
-dokonuje aplikacji kapitałów w miejsca ich najlepszego wykorzystania i zastosowania
-jest barometrem sytuacji gospodarczej gdyż na nim odzwierciedla się faktyczna wartość przedsiębiorstw, pieniądz krajowego i walut
Podaż na rynku kapitałowym zasobów finansowych pochodzi z kilku źródeł:
-oszczędności gospodarstw domowych
-pieniądze pochodzące z zysków przedsiębiorstw
-zasoby przymusowo tworzone przez państwo za pomocą systemu podatkowego lub długu publicznego
-instytucje finansowe - banki, instytucje para bankowe
Popyt na rynku kapitałowym zgłaszają przedsiębiorstwa, które poszukują funduszy obcych na inwestycje
Państwo i instytucje z nim związane
-instytucje samorządowe
-gospodarstwa domowe
Dobrze, że rozwinięty rynek kapitałowy jest jednym z najważniejszych instrumentów pobudzenia koniunktury, gdyż dzięki niemu następuje mobilizacja kapitału.
Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego - akcje obligacje oraz inne papiery wartościowe, które posiadają zbywalne prawa majątkowe
Akcje - wolne papiery wartościowe stwierdzające udział w majątku spółki akcyjnej , co oznacza, że posiadacz akcji odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości posiadanych akcji. Posiadanie akcji wiąże się z przywilejem zarządzania majątkiem spółki, otrzymywania dywidendy, dodatkowego zysku ze wzrostu ceny akcji.
Prawa i obowiązki akcjonariusza określa statut spółki:
-akcje na okaziciela
-akcje niezbywalne - tzn. że właściciel akcji nie może odsprzedać ich na wolnym rynku, jak i przekazać ich w dziedziczenie, musi odsprzedać je emitentowi
Statut ponadto określa inne przywileje wynikające z posiadania akcji np. akcje uprzywilejowane - gdy akcjonariusze posiadają większą liczbę głosów, pierwszeństwo udziału w podziale majątku spółki
Obligacje - dziś obligacje mogą wypuszczać państwo (o. rządowe) i przedsiębiorstwa (o. komunalne)
-papier wartościowy, przynoszący stały dochód, uwzględnia tendencje inflacyjne
Regulacje rynku kapitałowego
-giełda - może funkcjonować jako instytucja publiczno-prawna lub cywilno-prawna Jeżeli jest instytucją publiczno-prawną (tak jak do 2005) to za jej zobowiązania odpowiada Skarbu Państwa
-3 ustawy zmieniające ustrój giełdy
-o ofercie publicznej i warunkach wprowadzenia instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu
-o obrocie instrumentami finansowymi
-o nadzorze nad rynkiem kapitałowym
GPW posiada następujące instytucje:
-nie ma Komisji Papierów Wartościowych
-Komisja Nadzoru Finansowego (nad giełdą)
-Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych
-bank rozliczeniowy -> NBP
-członkowie giełdy
-inwestorzy instytucjonalni i indywidualni
-emitenci papierów wartościowych
Rynek papierów wartościowych dzieli się na:
-pierwotny
-wtórny
Na rynku pierwotnym pojawiają się po raz pierwszy emitowane papiery wartościowe. Właściwym rynkiem giełdy jest rynek wtórny, na którym dokonuje się kupna/sprzedaży zakupionych na rynku pierwotnym papierów wartościowych. Poza rynkiem pierwotnym i wtórnym występuje rynek pozagiełdowy, na którym występują tylko inwestorzy instytucjonalni (banki, domy maklerskie), gdyż na ten rynek dopuszczane są przedsiębiorstwa, które nie w pełni spełniają warunki obrotu giełdowego.
Pośrednikiem na giełdzie są maklerzy i biura maklerskie, które stanowią główny podmiot rynku kapitałowego.
Do podstawowych czynności biur maklerskich należy:
-przeprowadzanie transakcji kupna/sprzedaży papierów wartościowych we własnym imieniu i na zlecenie klientów
-przechowywanie papierów wartościowych
-wprowadzanie papierów wartościowych do obiegu
-kupno/sprzedaż papierów wartościowych we własnym imieniu i na własny rachunek
Giełda w gospodarce rynkowej jest instytucją, która centralizuje rynek papierów wartościowych. Centralizacja rynku przez giełdę polega na tym, ze zarówno kupujący i sprzedający podejmują swoje decyzje orientując się jaka jest sytuacja na giełdzie. Najlepiej widać to na przykładzie giełd towarowych. Przedmiotem obrotu na giełdach towarowych są artykuły masowe i standaryzowane (ziemniaki, ropa, gaz…). W zależności od przedmiotu obrotu rozróżniamy różne rodzaje giełd np. giełda metali kolorowych, giełda surowców
Transakcje na giełdzie towarowej:
-natychmiastowe (po cenie dnia) - wyrażają aktualny stan popytu i podaży, najczęściej na tych transakcjach sprzedający tracą
-długoterminowe - oznaczają grę na zniżkę/zwyżkę tzn. sprzedawcy i kupujący starają się przewidzieć sytuację w długim okresie czasu wg swoich prognoz.
Na giełdzie transakcje nazywane spekulacyjnymi, gdyż ich uczestnicy starają się osiągnąć korzyści z zawieranych transakcji. Tylko obracanie dużym kapitałem w długim okresie czasu zapewnia zyski na giełdzie. W związku z tym wśród uczestników giełdy wyróżniamy kilka kategorii:
-panikarze - dysponują niewielkim kapitałem, nerwowo reagują na wahania giełdy
-gracze - liczą na fuksa - „a może się trafi”
-rekiny - osoby posiadające duży kapitał, zdolne przeczekać bessę, mają dużą wiedzę.