TKANKA MIĘŚNIOWA:

Cecha

Tkanka mięśniowa

szkieletowa

sercowa

gładka

wstawki

–

+

–

element budowy

włókno

wielojądrzaste

(syncytium)

komórki tworzące

włókno

komórka

poprzeczne prążkowanie

+

–

pochodzenie

mezoderma

położenie jąder

obwodowe

centralne

rozgałęzienia włókien (komórek)

–

+

–

1) Nazewnictwo elementów cytologicznych tkanki mięśniowej:
► błona komórkowa → sarkolema
► cytoplazma → sarkoplazma
► mitochondrium → sarkosom
► siateczka śródplazmatyczna → siateczka sarkoplazmatyczna
► przedrostek „mio-” (np. miofibryle, miofilamenty)

2) Mięsień szkieletowy – ogólnie:
► poprzeczne prążkowanie
► z włókien mięśniowych
► tkanka łącza → namięsna otacza cały mięsień i rozdziela włókna mięśniowe na pęczki
► omięsna – tkanka łączna otaczająca pęczkI
► śródmięsna (blaszka zewnętrzna/ błona podstawna):
- pokrywa pojedyncze włókno mięśniowe
- liczne włókna retikulinowe
► tkanka łączna:
- łączy włókna mięśniowe
- prowadzi naczynia i nerwy
- wiąże mięsień z kością za pomocą ścięgien
► ścięgna:
- z włókien kolagenowych (łączą się z jednej strony z okostną i kością, a z drugiej z integrynami
sakolemy włókien mięśniowych)
► integryny łączą się z miofibrylami wewnątrz włókien mięśniowych
► wszystkie włókna otoczone siecią naczyń włosowatych
► płytka motoryczna (połączenie nerwowo-mięśniowe):
- zakończenie nerwu ruchowego dochodzące do włókna
- podobna do synapsy
- mediator: acetylocholina
► jednostka motoryczna – grupa włókien mięśniowych unerwionych przez jedno włókno nerwowe
► 1 włókno nerwowe może unerwiać ok. 1-160 włókień mięśniowych

3) Włókno mięśnia szkieletowego:
► włókna mięśni szkieletowych są zespólniami (syncytiami) wielojądrzastymi, gdyż powstały z fuzji
mioblastów
► obowodowo położone jądra
► prawie całe wypełnione miofibrylami, a między nimi cytoplazma z organellami

► poprzeczne prążkowanie → uporządkowany układ prążkowanych mikrofibryli
► naprzemiennie: prążki ciemne (anizotropowe, A) oraz jasne (izotropowe, I)

4) Miofibryle:
► tworzą pęczki
► sarkomer:
- jednostka strukturalna miofibryli
- odcinek miofibryli między dwiema liniami Z
- Z + ½ I + A + ½ I + Z
► linia Z:
- przebiega przez środek prążka I
► prążek A:
- w nim prążek H, a w nim linia M
► prążki i linie: charakterystycznie ułożone miofilamenty (włokienka budujące miofibryle)
► 2 rodzaje miofilamentów:

miofilament cienki (aktynowy)

miofilament gruby (miozynowy)

- z 3 białek:
● aktyna
● tropomiozyna
● troponina
- aktyna G jest białkiem globularnym i
łącząc się, tworzy aktynę F (aktynę
fibrylarną)
- 2 spiralnie skręcone aktyny F tworzą
rdzeń miofilemntu cienkiego, na który
nawinięte są fibryle tropomiozyny
- w pewnych odstępach przyłączona
globularna troponina
- troponina C może łączyć się z jonami Ca
→ zmiana położenia tropomiozyny na
aktynie → odsłonięcie na aktynie miejsc
wiążących miozynę
- w prążkach: I, A
- zakotwiczone w liniach Z

- z 2 białek:
● miozyny
● białka C – spaja cząsteczki miozyny
- każda cząsteczka miozyny z 2 łańcuchów ciężkich,
tworzących ogonki i zakończenie na jednym z końców 2
główkami
- do główek dołączone są po 2 łańcuchy lekkie
- pomiędzy główką a ogonkiem szyjka, która zmieniać
może położenie główki
- każda główka ma miejsce wiązania aktyny, ATP oraz
miejsce łączenia się z wolnym kończem łańcucha
lekkiego miozyny
- rdzeń ze skręconych łańcuchów ciężkiej miozyny
(główki na zewnątrz, tylko na 2 końcach miofilamentu
grubego)
- miomezyna – tworzy linię M i utrzymuje położenie
miofilamentów grubych
- w prążku A

► dodatkowo występują w mięśniach filamenty pośrednie desminowe:
- włókienka desminowe raz z pektyną oplatają całą miofibrylę, a dodatkowo na wysokości linii tworzą
gęstą sieć, utrzymującą miofibrylę na równej wysokości i przytwierdzającą je do błony komórkowej
► linie Z i utrzymująca je sieć desminowa – odpowiedzialne za automatyczny skurcz mięśni
► każda miofibryla zakończona na obu końcach liniami Z, które łączą się z integrynami sarkolemy, a
te z kolei z włóknami kolagenowymi ścięgien

5) Triada mięśniowa:
► kanalik T + 2 cysterny brzeżne
► kanaliki T:
- rurkowate wpuklenia sarkolemy
- przebiegają poprzecznie w stosunku do miofilamentów na granicy każdego prążka A oraz I → sieć
docierająca do wszystkich sarkomerów
- obok każdego kanalika T 2 cysterny brzeżne
► cysterny brzeżne:
- wyspecjalizowana część siateczki sarkoplazmatycznej gładkiej otaczająca wszystkie miofibryle
- zdolność gromadzenia jonów Ca (dzięki pompie wapniowej w błonie cystern)
- Ca

2+

wiązane przez kalsekwestrynę i mogą być uwalniane do sarkoplazmy przez kanały wapniowe

6) Rodzaje włókien mięśniowych:

Włókna

Charakterystyka

czerwone

- dużo mioglobiny, mitochondriów
- mniej miofibryli
- dobrze rozwinięty system wytwarzania energii → przygotowanie do dłuższej pracy

białe

- mniej mioglobiny i mitochondriów
- więcej miofibryli
- szybki i efektywny kurcz = szybkie męczenie się (słaby mechanizm wytwarzania
energii)

pośrednie - budowa i cechy pośrednie obu typów: czerwonych i białych

7) Mięsień sercowy:
► włókna mięśnia sercowego tworzą przestrzenną sieć (tzn. wzajemnie przeplatają, łączą i
rozdzielają się)
► każde włókno z wielu szeregowo ułożonych komórek
► komórka stanowi fragment włókna oddzielonego 2 wstawkami
► kardiomiocyty:
- komórki mięśnia sercowego
- poprzecznie prążkowane
- 1 lub 2 centralnie położone jądra
- śródmięsna – tkanka łączna otaczająca włókna, dobrze unaczyniona
- miofibryle mniej liczne i układają się bardziej obwodowo
► kanaliki T duższe i przebiegają na wysokości linii Z
► siateczka sarkoplazmatyczna słabiej rozwinięta, a obok kanalików T najczęściej wytwarza tylko 1
cysternę końcową – diada
► liczne mitochondria
► trójglicerydy – główny materiał energetyczny
► AG w okolicy jądra i małe ziarna wydzielnicze
► ziarnia wydzielnicze:
- zwłaszcza w komórkach prawego przedsionka
- zawierają przedsionkowy czynnik natriuretyczny (ANF) → zwiększa wydalanie Na i H

2

O w nerkach

(działanie antagonistyczne do aldosteronu i ADH)
► może sam generować skurcze dzięki komórkom układu bodźcowo-przewodzącego:
- tworzą one węzeł przedsionkowo-zatokowy i węzeł przedsionkowo komorowy, z którego odchodzą
komórki w postaci pęczków rozgałęziających się dalej w pęczki Hisa
- pęczki Hisa zbudowane są z zespołów tworzących włókna Purkiniego
- węzeł zatokowo-przedsionkowy generuje impulsy, a dalej pobudzenie
- dzięki włóknom Purkiniego impuls rozchodzi się po całym sercu → rytmiczne skurcze
- włókna Purkiniego: podobne do włokien mięśnia sercowego, dużo ziaren glikogenu, niewiele
obwodowo ułożonych miofibryli i większa średnica

8) Wstawki:
► barwienie solami srebra
► złożone połączenia międzykomórkowe wiążące komórki we włókna
► wyróżniamy w nich:

część poprzeczną

część podłużną

- biegnie poprzednie do przebiegu miofibryli, zawsze w linii Z
- występują połączenia będące mechanicznym zespoleniem
komórek: plamki przylegania
(desmosomy) + strefy przylegania (łączące miofibryle
sąsiednich komórek)

- biegnie równolegle do miofibryli
- głównie połączenia typu neksus →
przekaz jonów = równoczesny skurcz
wszystkich komórek włokna

9) Mięśnie gładkie:
► komórki:
- wrzecionowate
- brak poprzecznego prążkowania
- otoczone blaszką zewnętrzną (błoną podstawną) + siecią włókien retikulinowych (istotna rola
podczas skurczu)
- mają właściwości fibroblastów i mogą wytwarzać m.in. kolagen, elastynę i proteoglikany
- występowanie: pojedyczno lub zwarte błony w ścianach (np. naczyń, przewodów, jelit i w macicy)
- wytwarzają liczne połączenia typu neksus
- słabo unerwione przez włókna wegetatywne (tylko nieliczne są bogato unaczyniowe i precyzyjne w
skurczu, np. tęczówki oczu)
- kurczą się spontanicznie
- centralnie położone, wydłużone jądro
- AG, siateczka sarkoplazmatyczna szorstka, wolne rybosomy i mitochondria
- brak triad → zamiast tego wyspecjalizowany system błon gładkich pod sarkolemą
- kaweole – pęcherzykowate zagłęzienia, które powstają w wyniku wpuklenia się tratw lipidowych;
uważane za prymitywny system kanalików T
► miofilamenty:
- tworzą krzyżującą się sieć pęczków
- w skład pęczków wchodzą głównie: filamenty cienkie i nieliczne miofilamenty grube
- miofilamenty cienkie (aktyna + tropomiozyna + kalmodulina (pełni rolę troponiny))
- miofilamenty grube (miozyna typu II, główki tylko na jednym z końców)
► ciałka gęste/ płytki mocujące:
- przyłączone do sarkolemy
- miejsca przyczepu miofilamentów cienkich i filamentów pośrednich desminowych
► komórki mioepitalne:
- odmiana komórek mięśniowych gładkich
- występowanie: tętniczki doprowadzające ciałek nerkowych
- zanik kurczliwości
► komórki mioepitelialne:
- np. w odcinkach wydzielniczych gruczołów
- pochodzenie ektodermalne
- silne właściwości kurczliwe

10) Regeneracja tkanek mięśniowych:
► mięśnie szkieletowe regenerują się dzięki komórkom satelitarnym o działaniu tylko regenerującym
► komórki mięśniowe gładkie mają możliwość podziałów mitotycznych