psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

1

podstawowe kierunki psychologii

podstawowe kierunki psychologii

•

psychoanaliza

•

psychoanaliza

• behawioryzm

• humanistyczna

• humanistyczna

• poznawcza

John Broadus Watson (1878

John Broadus Watson (1878--1958)

1958)

„Dajcie mi dziecko spłodzone

przez dowolną parę rodziców

przez dowolną parę rodziców
i dajcie mi pełną kontrolę nad
ś

rodowiskiem, w jakim będzie

ono wzrastać - a sprawię, że
wyrośnie na wybitnego
uczonego, artystę,

uczonego, artystę,
politycznego przywódcę, czy
też, jeśli tylko będę tego
chciał, zostanie pospolitym
przestępcą”

nie ma wrodzonych

nie ma wrodzonych

predyspozycji, umysł

predyspozycji, umysł

to

to tabula rasa

tabula rasa, są

, są

tylko wyuczone

tylko wyuczone

reakcje

reakcje

najważniejsze twierdzenia behawioryzmu

najważniejsze twierdzenia behawioryzmu

świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje to nie może
być przedmiotem psychologii
człowiek w swoim życiu psychicznym
i w reakcjach nie jest autonomiczny, ale
zdeterminowany przez środowisko fizycznie
i społecznie
przedmiotem psychologii są tylko dające się
zarejestrować zewnętrzne reakcje na bodźce,

zarejestrować zewnętrzne reakcje na bodźce,
a więc ramy zewnętrzne, reakcje fizjologiczne
czyli zewnętrzne zachowania
psychologia może tylko działać na związki między
bodźcami (S), a reakcjami (R) bez brania pod
uwagę wewnętrznych procesów psychicznych

behawioryzm

behawioryzm

S

S

R

R

(stimulus)

(reaction)

determinizm środowiskowy

determinizm środowiskowy

środowisko jest układem

środowisko jest układem
aktywnym

człowiek jest układem
reaktywnym, którym nie kierują
wewnętrzne motywy i dążenia

założenia behawiorystów

założenia behawiorystów

uczenie się to przyswajanie nowego zachowania
i ma charakter uniwersalny, pozwalający na
wyjaśnienie złożonych procesów

ogólne prawa S

R, można wykryć posługując

się wyłącznie metodą eksperymentalną

badania prowadzone na zwierzętach stały się
podstawą badań psychologicznych

podstawą badań psychologicznych

na te same bodźce ludzie różnie reagują

ta sama reakcja pojawia się pod wpływem
różnych bodźców, co ułatwia manipulowanie
człowiekiem

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

2

człowiek

odbiorca informacji

zachowanie

otoczenie

warunkowanie

warunkowanie

klasyczne (reaktywne) – Pawłow

klasyczne (reaktywne) – Pawłow

instrumentalne – Thorndike

sprawcze – Skinner

Iwan Pawłow (1849

Iwan Pawłow (1849–

–1936)

1936)

laureat

laureat

Nagrody Nobla

Nagrody Nobla

z medycyny w 1904

z medycyny w 1904

warunkowanie klasyczne

warunkowanie klasyczne –

– reaktywne

reaktywne

bodziec warunkowy

bodziec warunkowy,

na początku neutralny w stosunku do

na początku neutralny w stosunku do

reakcji bezwarunkowej

reakcji bezwarunkowej,

prezentowany z

bodźcem bezwarunkowym

bodźcem bezwarunkowym,

który zawsze wywołuje

który zawsze wywołuje

reakcje bezwarunkową,

po serii prób wywołuje

reakcję warunkową

podstawowe

podstawowe

podstawowe

podstawowe

cechy

cechy

warunkowania

warunkowania

klasycznego

klasycznego

procesy stanowiące podstawę

procesy stanowiące podstawę

warunkowania klasycznego

warunkowania klasycznego

ogólna pobudliwość

układ bodźców w czasie

generalizacja bodźca

różnicowanie i hamowanie

różnicowanie i hamowanie

wygaszanie

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

3

temperament wg Pawłowa

temperament wg Pawłowa

temperament

temperament
odpowiada

odpowiada
typowi układu

typowi układu
nerwowego

nerwowego

nerwowego

nerwowego

właściwości temperamentu

właściwości temperamentu

siła procesu pobudzenia – na poziomie zachowania
funkcjonalna wydolność komórki nerwowej znajduje wyraz
w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację;

w reakcjach na silną lub długotrwałą stymulację;
im silniejszy układ nerwowy, tym mniejsza jest wartość
procesu pobudzenia
siła procesu hamowania – łatwość, z jaką UN tworzy
warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie,
opóźnianie), przejawia się gdy zachodzi konieczność
odraczania reakcji, hamowania pobudzeń, by stworzyć
miejsce adekwatnie działającym bodźcom

miejsce adekwatnie działającym bodźcom
równowaga procesów nerwowych – stosunek procesów
pobudzenia do procesów hamowania
ruchliwość procesów nerwowych – zdolność UN do szybkiej
zmiany procesów pobudzenia i hamowania

typ układu nerwowego

typ układu nerwowego

słaby

silny

typologia

typologia

Pawłowa

Pawłowa

zrównoważony

słaby

melancholik

silny

niezrównoważony

choleryk

ruchliwy

sangwinik

powolny

flegmatyk

Edward Thorndike (1874

Edward Thorndike (1874--1949)

1949)

skrzynka problemowa Thorndike’a

skrzynka problemowa Thorndike’a

prawo efektu

prawo efektu

zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje
odczucie zadowolenia, zostaje skojarzone

odczucie zadowolenia, zostaje skojarzone
z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta
się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo,
iż powtórzone zostanie także zachowanie

jeżeli natomiast w danej sytuacji zachowanie
wywoła odczucie dyskomfortu, to

wywoła odczucie dyskomfortu, to
spada prawdopodobieństwo powtórzenia się
tego zachowania w podobnych warunkach
w przyszłości

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

4

warunkowanie instrumentalne

warunkowanie instrumentalne

wzmocnienie pojawia się tylko

wzmocnienie pojawia się tylko

wówczas, gdy badany podmiot

wykona odpowiednią reakcję

Burrhus Frederic Skinner (1904

Burrhus Frederic Skinner (1904--1990)

1990)

behawioryzm Skinnera

behawioryzm Skinnera

w behawioryzmie najważniejsze są nagrody i kary

obserwacje na zwierzętach mają bezpośrednie
zastosowanie w interpretacji zachowania ludzkiego

schemat zachowania rozumiemy jako reakcję na
bodziec

badacz powinien się interesować danymi

badacz powinien się interesować danymi
obserwowanymi

wykluczał znaczenie terminów (desygnatów),
którymi nauka nie powinna się zajmować

odmiany zachowania organizmu

odmiany zachowania organizmu

zachowanie reaktywne – ma miejsce gdy
zarówno S (bodziec), jak i R (reakcja) są

zarówno S (bodziec), jak i R (reakcja) są
obserwowane wzrokowo oraz gdy reakcja
pojawia się jako następstwo S (bodźca)

zachowanie sprawcze – mówimy o nim gdy
możemy obserwować R, gdy S nie jest
dostępne naszej obserwacji; zachowanie jest

dostępne naszej obserwacji; zachowanie jest
sprawcze, gdy jakaś właściwość organizmu
sprawia, iż jest on aktywny i demonstruje
reakcje dotychczas mu nieznane

pozwoliło precyzyjnie odróżnić warunkowanie

rozróżnienie zachowań

rozróżnienie zachowań

reaktywnych i sprawczych

reaktywnych i sprawczych

pozwoliło precyzyjnie odróżnić warunkowanie

klasyczne od sprawczego

zachowanie reaktywne – jest następstwem
warunkowania klasycznego, tzn. działa
bodziec obojętny, następuje wzmocnienie i
reakcja odruchu motorycznego

reakcja odruchu motorycznego

zachowanie sprawcze – jest przypadkiem
uczenia się, jest to reakcja, która nie jest
poprzedzana określonym bodźcem

warunkowanie sprawcze

warunkowanie sprawcze

sprawcza reakcja poddana zostaje
kontroli bodźca

kontroli bodźca

warunkowanie poprzez wzmocnienie
następujące w momencie reakcji
badanego

czynniki wzmacniające:

pozytywny – nagroda

negatywny – kara

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

5

skrzynka Skinnera

skrzynka Skinnera

prawa reakcji odruchów

prawa reakcji odruchów

prawo progu – do wywołania reakcji niezbędna jest
minimalna siła bodźca
prawo latencji – istnieje ukryty czas wystąpienia

prawo latencji – istnieje ukryty czas wystąpienia
reakcji po zadziałaniu bodźca
prawo siły reakcji – siła reakcji jest funkcją
intensywności bodźca
prawo pozmienności – reakcja może pojawiać się
przez pewien czas po ustaniu działania bodźca

przez pewien czas po ustaniu działania bodźca
prawo czasowego sumowania – wydłużenie
działania bodźca może dać podobny efekt
jak nasilenie intensywności bodźca

kara

kara

zasady stosowania kary

zasady stosowania kary

zawsze musi występować reakcja alternatywna
specyficzność reakcji i sytuacji karanej
synchronizacja reakcji i kary
ucieczka jest niedozwolona
intensywność
czas trwania
zakazane przejawy współczucia

zakazane przejawy współczucia
motywacja
nie powinna występować generalizacja

z czynności na dyspozycję

wiek przedszkolny

wiek przedszkolny

rozumienie kary i sprawiedliwości

rozumienie kary i sprawiedliwości

rozumienie kary i sprawiedliwości

rozumienie kary i sprawiedliwości

kara ekspiacyjna – arbitralna

surowa

immanentna

immanentna

sprawiedliwość = równość bez
intencji

czy stosować karę fizyczną?

czy stosować karę fizyczną?

teoria społecznego uczenia się

- „dzieci bite biją”

miłość vs nienawiść

najwyższy wymiar kary

strach przed karą uogólnia się na lęk
przed karzącym

przed karzącym

odreagowanie emocji karzącego

gdy brak karzącego zakaz nie działa

psychologia ogólna i społeczna; dr Małgorzata Lipowska

2008-11-23

6

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 40.
Nikt nie może być poddany torturom
ani okrutnemu, nieludzkiemu lub

poniżającemu traktowaniu i karaniu.

poniżającemu traktowaniu i karaniu.
Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

kodeks karny

kodeks karny

Art. 217.

§ 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób

§ 1. Kto uderza człowieka lub w inny sposób
narusza jego nietykalność cielesną, podlega
grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku.
§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało
wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo

wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo
jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem
nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia
kary.
§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

kodeks rodzinny

kodeks rodzinny

i opiekuńczy

i opiekuńczy

Art. 95.
§ 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności
obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy
nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania
dziecka.
§ 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską
winno rodzicom posłuszeństwo.

winno rodzicom posłuszeństwo.
§ 3. Władza rodzicielska powinna być wykonywana
tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.