Agnieszka Jaszczyk

Instrukcja Kongregacji Kultu Bożego o koncertach w kościołach

Muzyka jest zjawiskiem mocno obecnym w życiu współczesnego człowieka przez

ogólnodostępne media. Ze względu na duchowe uwznioślenie i oddziaływanie estetyczne,
śpiew i muzyka wchodzą w mury kościołów wykorzystując ich sprzyjającą akustykę,
instrument (organy) i wnętrza. Jednak to udostępnienie kościołów na wszelkiego typu
koncerty, wywołuje sprzeciw i niezadowolenie wiernych mających na uwadze istotę i
przeznaczenie kościołów. Naprzeciw tym problemom wychodzi Kongregacja Kultu Bożego
poddając refleksji Konstytucję o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, Instrukcję
Musicam Sacram z 1967 roku chce dopomóc biskupom w podejmowaniu decyzji
uwzględniających sytuację społeczno-kulturową ich środowisk. W liście poświęconym
sprawie wykonywania utworów muzycznych w kościele, poza obrzędami liturgicznymi,
porusza sprawy istoty i przeznaczenia kościołów które już nie tylko Lud Boży, ale i
budynek zgromadzenia i sprawowania kultu obejmuje pojęciem kościół. Tak więc powinien
on pozostać miejscem świętym nieustannie i dochować funkcji znaku chrześcijańskiej
tajemnicy. Kolejny punkt to znaczenie muzyki sakralnej wokalnej i instrumentalnej
oznaczającej się charakterem sakralnym i łagodnością formy dostosowanej do rytmu i
wymogów liturgii. Forma koncertowa muzyki sakralnej jako prezentacja dzieł w całości
poza liturgią może odbywać się jako koncert muzyki sakralnej, zaś szczególna rola organów
jako akompaniament i wzmocnienie śpiewów wiernych czy celebransa, może występować
jako przygotowanie i po zakończeniu liturgii nawet dłuższy czas. Tak więc zgodnie z
kanonem 1210 kodeksu prawa kanonicznego „zabrania się tego co jest obce świętości
miejsca” czyli koncertowania ludowego lub symfonicznego, które nie zrodziło się z
inspiracji religijnej- zaś utwory powstałe do celów liturgicznych lub oparte na tekstach
biblijnych zarówno organowe, wokalne jak instrumentalne mogą służyć pogłębianiu
pobożności i za zezwoleniem per modum actus wydanym każdorazowo przez ordynariusza,
mogą odbywać się w budynku kościoła z zachowaniem uściślonych uprzednio warunków
gwarantujących zachowanie świętości miejsca.

Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watykańskim II

Ten dokument wydany w roku 1962 dotyczy najważniejszych zasad wykonywania

muzyki liturgicznej, odnosi się do norm i spraw ogólnych, obecnie aktualnych. W punkcie
„Normy ogólne” zawarta jest definicja i cele muzyki liturgicznej, wskazuje na zasadności
potrzebę oprawy liturgii muzyką zgodną z charakterem obrzędu. Podkreśla potrzebę
odpowiedniego doboru, nie tylko repertuaru lecz również wykonawców oraz zgodności z
okresem liturgicznym i czynnościami liturgicznymi. Liturgia Mszy Świętej w niedziele i
święto powinna odbywać się ze śpiewem utworów zebranych w śpiewnikach, mających
aprobatę Władz Diecezjalnych bez możliwości zastępowania śpiewem stałych części Mszy
Świętej i psalmu responsoryjnego, a w czasie Modlitwy Eucharystycznej śpiewać może
tylko celebrans. Nie należy wykonywać muzyki o charakterze świeckim, zaś wszystkie
kościoły wprowadzają śpiewy zalecane przez Konferencję Episkopatu Polski. Zaleca się
„śpiew gregoriański” po łacinie. Poza liturgią młodzi ludzie mogą gromadząc się na
specjalnych nabożeństwach, gdzie pod kierunkiem duszpasterza mogą uprawiać dowolny
rodzaj muzyki o charakterze religijnym, z której płynie dobro duchowe. Dopuszcza się

podczas nabożeństw „Liturgii Godzin” wykonywać śpiewy według melodii miejscowych.
Sakramenty zaleca się sprawować ze śpiewem bez elementów czysto świeckich,
niezgodnych z Kultem Bożym, dbać o podniosłość i wyjątkowość obrzędów Wielkiego
Tygodnia. Tradycyjnym instrumentem w Kościele są organy piszczałkowe, czasowo
dopuszcza się organy elektronowe. Nie wolno stosować instrumentów kojarzonych ze
współczesną muzyką rozrywkową, nie stosować aparatów odtwarzających muzykę-
powinna ona być wykonywana na żywo. W zakresie wychowania muzycznego poleca się
dokształcać kapłanów i zakonników ze szczególnym uwzględnieniem śpiewów
gregoriańskich i liturgii w języku łacińskim (śpiewnik „Jubilate Deo”). Instrukcja wskazuje
też organistów, katechetów, chóry kościelne, schole jako osoby odpowiedzialne za stan
muzyki w kościele, a kościół powinien mieć w biblioteczce pod opieką organisty
odpowiednie pozycje muzyczne.

Odpowiednie Komisje Muzyki Kościelnej zobowiązane są do zagwarantowania

powyższych norm i ich zgodności z regulaminem.

Instrukcja o muzyce w świętej Liturgii Musicam Sacram

Została wydana w 1967 roku jako ważny dokument interpretujący obecność muzyki w
Liturgii św. Sobór Watykański II podał szereg zasad w Konstytucji o św. Liturgii o podjęciu
odnowy liturgicznej, służebnej roli muzyki sakralnej (instrukcja ta jest uzupełnieniem
poprzedniej, ogłoszonej w 1964 roku), a pod pojęciem muzyki sakralnej rozumie muzykę
oznaczającą się świętością, muzykę organową i przeznaczoną dla innych instrumentów
dopuszczonych do użytku w kościele oraz sakralny śpiew ludowy.

W punkcie I zawiera niektóre zasady ogólne dotyczące czynności liturgicznych

odprawianych z udziałem duchownych różnych stopni i zgodnej współpracy z muzykiem
dla jak najbardziej czynnego udziału wiernych. Bardzo ważne jest by części liturgicznego
nabożeństwa były wyraźnie podkreślone i zachowane-tzn. To co wymaga śpiewu było
rzeczywiście zaśpiewane z zachowaniem ważności oraz podziałem dla śpiewu kapłana,
asysty, ludzi lub kapłana z ludźmi i zespołu śpiewaków. Należycie trzeba dobrać śpiewaków
zwłaszcza do nabożeństw bardziej uroczystych- jeżeli jest to niemożliwe, a duchowny nie
jest na tyle zdolny- śpiew można zastąpić głośną i wyraźną recytacją (nie wolno tego
stosować dla wygody kapłana i asysty). Dobór muzyki sakralnej winien uwzględniać
możliwości uczestników i wykonawców tak, by wierni chętnie brali czynny udział zaś
bogata oprawa muzyczna nie stanowiła o przepychu lecz dawała prawdziwie uroczysty
charakter nabożeństwu.

Punkt II poświęcony jest osobom uczestniczącym w obrzędach liturgicznych,

wykonującym określone czynności liturgiczne, czyli święty Lud zjednoczony pod
przewodnictwem Biskupa lub kapłana. Kapłan zastępuje osobę Chrystusa- swoje modlitwy
śpiewa sam lub odmawia głośno, lud jednoczy się z nim i przez postawę ciała, gesty i
odpowiedzi daje wyraz przeżywaniu. Udział wiernych obejmuje: aklamacje, odpowiedzi na
wezwania Kapłana czy asysty, w modlitwach litanijnych, antyfony, psalmy, wersety
responsoryjne, hymny, kantyki. Nie należy wykluczać ludu z udziału w śpiewie tak, by sam
chór wykonał całe Prioprium i Ordinarium; nauczać lud śpiewu równolegle z nauczaniem
liturgicznym od najmłodszych lat, wspomagać zakładanie chórów, kapel muzycznych,
scholi i zespołów które będą wykonywać zatwierdzony przez ordynariusza repertuar.

Część III Instrukcji reguluje śpiew podczas Mszy świętej- różnicuje Mszę św.

uroczystą, śpiewaną i czytaną tak by zachować porządek: stopień pierwszy może być użyty
nawet sam, drugi i trzeci w całości lub częściowo, nigdy bez pierwszego. Śpiew brewiarza

w chórze zgodnie z życzeniem wyrażonym w Konstytucji o świętej Liturgii 23 dodaje tej
modlitwie podniosłości, a zgodnie z tradycją, duchowni odprawiający święte Oficjum w
chórze, mają obowiązek używać języka łacińskiego. Kolejny punkt: „muzyka sakralna przy
sprawowaniu Sakramentów i Sakramentaliów w niektórych obrzędach liturgicznych roku
kościelnego, w nabożeństwach Słowa Bożego oraz w świętych i pobożnych ćwiczeniach”
-podaje zasady obecności muzyki podczas sakramentu Bierzmowania, Święcenia,
Małżeństwa, Konsekracji kościoła czy ołtarza, egzekwii itp. wyraźnie zastrzega jaka
muzyka może i nie może być użyta podczas tych wszystkich nabożeństw.

„Przygotowanie melodii do tekstów w języku narodowym”- musi odbyć się z

udziałem najwyższej klasy specjalistów języka łacińskiego i narodowego przy ich ścisłej
współpracy, a ich tłumaczenia zatwierdzone oficjalnie powinny -jeśli to możliwe- być
śpiewane w tradycyjnej melodii łacińskiej. Nowe formy tworzone przez kompozytorów
winny zgłębiać dawną muzyke i utrzymywać łączność z tradycją.

„Muzyka sakralna instrumentalna” -w tym rozdziale wskazuje się na rolę wiodącą

organów piszczałkowych w Kościele łacińskim; dopuszcza się używanie innych
instrumentów muzycznych z bezwzględnym wyłączeniem tych co według ogólnego
przekonania odpowiednie jest tylko dla muzyki świeckiej. Akompaniament nie może
zagłuszać śpiewu wiernych ale go ułatwiać i podtrzymywać, zaś milknąć gdy kapłan,
asystent wymawia głośno swój tekst. Gra solowa możliwa jest jedynie na początku zanim
kapłan przyjdzie do ołtarza, na ofiarowanie, podczas Komunii i na końcu Mszy świętej.
Organista powinien nie tylko biegle grać na instrumencie ale też posiadać znajomość ducha
świętej Liturgii.

Punkt IX wskazuje „Komisje czuwające nad rozwojem muzyki sakralnej” -które

powinny się łączyć dla ustalenia jednakowych zasad działania na tym samym obszarze, a w
swym gronie powinny posiadać również znawców muzyki kościelnej.