E-10 (centrala)

E-10 (E10, Citedis) –

centrale telefoniczne

systemu E-

10 firmy CIT-

Alcatel

, produkowane także w Polsce w

Wielkopolskich Zakładach Telekomunikacyjnych im. K.
Świerczewskiego “Telkom-Teletra”

w

Poznaniu

. Centra-

le tego typu należały do systemu PLATON i wykonywa-
ne były w produkcyjnych wersjach E-10A, E-10B (OCB-
181) oraz 1000 E10 (OCB-283).

1

Historia

Centrale E-10 na terenie Wielkopolski w 1994 roku

Prace nad centralą E-10 ukierunkowane były na stworze-
nie systemu E-1 cechującego się przede wszystkim: ko-
mutacją czasową, sterowaniem programowym, zastoso-
waniem łącznicy PCM. W ramach E-1 realizowano cen-
trale eksperymentalne, takie jak: SOCRATE, ARISTO-
TE, PLATON oraz PERICLES. Centrale PLATON zo-
stały wprowadzone do produkcji.

W 1972 zakupiono licencję we francuskiej firmie CIT-

Alcatel

, dzięki której w

Wielkopolskich Zakładach Te-

lekomunikacyjnych im. K. Świerczewskiego “Telkom-
Teletra”

w Poznaniu rozpoczęto produkcję elektronicz-

nych systemów telekomunikacyjnych E-10A. Pierwszą
centralę tej serii uruchomiono w Poznaniu 17 maja 1975,
podłączając próbnie 25 abonentów na osiedlu Przyjaźni
(Winogrady)

[1]

. W okresie szczytowym zainstalowanych

było ponad 1,5 mln numerów w 550 centralach E-10A w
Polsce. W 1991 w Poznaniu została zainstalowana pierw-
sza w Polsce centrala typu 1000 E-10.

Centrale instalowano jako miejskie, międzymiastowe i
tranzytowe. W Polsce opracowano i wdrożono do pro-
dukcji centralę międzynarodową opartą na systemie E-
10A.

Oprócz nazw produkcyjnych (E-10B, 1000 E-10) centra-

le posiadały nazwy związane z ich parametrami, na przy-
kład:

Następcą centrali E-10 miał zostać system E-12.

2 Cechy charakterystyczne central

E-10

2.1 E-10A

Centrale E-10A określane są jako 'zelektronizowane' ze
względu na to, że mimo sterowania cyfrowego w zesta-
wianiu połączenia (na poziomie koncentratora - CSA)
biorą udział elementy przekaźnikowe. Cechami charak-
terystycznymi centrali są:

• 1500

erlangów

/ 50000

BHCA

,

• komunikacja kodem R2 (szesnasta szczelina czaso-

wa),

• temperatura otoczenia +10 °C do +30 °C (tempe-

ratury graniczne: 0 °C do 45 °C), wilgotność max.
90% przy 30 °C

• komutacja czasowa,

• zdecentralizowane sterowaniem (wiele specjalizo-

wanych procesorów, komunikujących się ze sobą za
pomocą synchronicznych telestrad),

• zastosowanie łącznicy PCM,

• możliwość rozproszenia organów central (skrócenie

łączy abonent-centrala),

• typizacja sprzętu,

• elastyczność eksploatacji i rozbudowy,

• mała pracochłonność,

• automatyczną kontrola pracy sprzętu oraz diagno-

styka uszkodzeń,

• łatwość dodawania nowych usług.

2.2 E-10B

Wersja E-10B produkowana od

1990

roku różni się od

poprzedniej tym, że jest centralą w pełni cyfrową. Do-
datkowo posiada następujące cechy:

1

2

3 BUDOWA CENTRAL E-10

• komunikacja kodem

SS7

(w Polsce wymuszona ko-

munikacja kodem R2 do czasu wymiany wszystkich
central na cyfrowe

[2]

)

2.3

1000 E-10

Wersja 1000 E-10 różni się od wcześniejszych następu-
jącymi parametrami:

• możliwość podłączenia 3000 do 200000 numerów,
• 25000

erlangów

/ 800000-1000000

BHCA

,

• 60000 połączeń,
• temperatura otoczenia +5 °C do +45 °C (optymalna:

+22 °C),

• centralny system sterowania z wielokrotnością urzą-

dzeń sterujących i pomocniczych,

• PGS z graficznym formatem wyświetlania stanów

urządzeń,

• możliwość obsługi ISDN,
• oparta na procesorze Motorola 8300 (Motorola

68020, 68030),

• terminale inteligentne,
• usługi telekomunikacyjne: konferencja (do 4 abo-

nentów), numery skrócone, połączenie oczekujące
(call waiting), oddzwanianie (call back on busy),
identyfikacja złośliwych połączeń.

3

Budowa central E-10

3.1

E-10A i E-10B

Schemat ogólny central E-10A i E-10B

Wersje E-10A i E-10B składają się z 4 podstawowych
bloków:
1. blok B1 – przyłączeniowy

• koncentratory (CSA),

• moduły synchronizacji wiązek łączy PCM (GS).

2. blok B2 – centrum komutacyjne

• pole komutacyjne (RCX),

• generator sygnałów (ETA).

3. blok B3 – sterujący

• cechownik (MQ),

• multirejestr (MR),

• przelicznik (TR),

•

taryfikator (TX)

,

• generator impulsów – zegar - (BT),

• zespół kontrolny i współdziałania z blokiem B4

(OC/OL).

4. blok B4 – nadzorczy / zarządzania – centrum przetwa-
rzania informacji (CTI), “Centrum Eksploatacji Tech-
nicznej (CET)" - wyposażenie:

• urządzenie do współpracy z blokiem B3 (ETM),

• pamięć zewnętrzna (PZ),

• minikomputer (K),

• dalekopisy (DP),

• urządzenie do współpracy komputera z jego urzą-

dzeniami zewnętrznymi (ULAM),

• stanowisko badania linii (SBL),

• stanowisko konserwacji,

• stanowisko obsługi abonentów (SOA).

Pomiędzy w/w blokami istnieją łącza cyfrowe PCM
30/32.

3.2 1000 E-10

W wersji 1000 E-10 występują stacje procesorowe:
1. pola połączeniowe RCX (SMX)
2. stacje procesorowe z funkcjami (SMC):

• cechowników (MQ)

• przeliczników (TR)

•

taryfikatorów (TX)

• multirejestrów (MR)

4.1 E-10A i E-10B

3

Schemat ogólny centrali 1000 E-10

• pamięci połączeń pola RCX (GX)

3. stacje procesorowe pomocnicze (SMA):

• generatory i odbiorniki częstotliwości (ETA)

• stacja sygnalizacji SS7 (PU/PE)

4. stacje styków liniowych 2 Mb/s (PCM) (SMT)
5. stacje styków liniowych większych krotności niż 2
Mb/s (SMH)
6. stacja nadzoru i zarządzania (SMM)
7. zegar podstawy czasu (STS lub BT)
8. telestrady (MIS, MAS, MAL)
9. koncentratory abonenckie (CSN)

4

Podstawowe zespoły funkcjonal-
ne central E-10

4.1

E-10A i E-10B

4.1.1

Blok B1 – przyłączeniowy

Schemat pola komutacyjnego (PK) koncentracji 512 abonentów
do 64 łączy w koncentratorze (CSA)

• Koncentrator (CSA) stanowi stopień koncentracji

przestrzenno-czasowej. Pośredniczy w przetwarza-
niu sygnałów między telefonem abonenta a centrum
komutacyjnym. W zależności od tego, czy znajdu-
je się w pomieszczeniu centrali czy też jest od niej
oddalony, stosuje się określenia koncentrator lokal-
ny (CSAL) albo koncentrator wyniesiony (CSAD),
zwany także centralą satelitową lub wyniesionym
stopniem abonenckim (WSA). W swoim działaniu
jest zależny od centrali nadrzędnej i nie dokonuje
połączeń między abonentami dołączonymi do niego
(sygnał między abonentami musi być skomutowany
w cyfrowym polu komutacyjnym, które znajduje się
w centrali). W ramach 1 koncentratora można pod-
łączyć 512 numerów (zazwyczaj koncentrator ob-
sługuje wtedy 500 abonentów). Koncentrator lokal-
ny (CSAL) - w budowie i działaniu jest taki sam jak
koncentrator odległy CSAD, jedynie informacje do
centrali, z uwagi na małą odległość, są przesyłane
telestradami, a nie traktem PCM 30/32.

Koncentrator składa się zasadniczo z 4 bloków:
1. pola komutacyjnego (PK) - składa się ono z 3 sekcji (A,
B i C) zbudowanych z matryc kontaktronowych. Nastę-
puje tu stopniowy proces koncentracji liczby podłączo-
nych numerów, w wyniku czego dla 512 linii abonenckich
można zastosować tylko 64 translacji (oznacza to, że jed-
nocześnie 64 z 512 abonentów ma możliwość korzystania
z telefonu). Proces ten realizowany jest w sekcji A i B
za pomocą ośmiu układów koncentracji (GC 64x16, każ-
dy składa się z 4 modułów podstawowych MB 16x16, w
których podstawowymi elementami są matryce kontak-
tronowe 4x4) - dla każdych 64 (łącznie 8*64=512) wejść
następuje koncentracja do 16 (łącznie 8*16=128) wyjść,
czyli 4-krotna. W sekcji C 16 matryc kontaktronowych
(każda matryca po 8 wejść) koncentruje 128 linii do do-
celowej liczby 64 (z każdej matrycy 4 wyjścia). Stopnień
koncentracji to 512 / 64 = 8 i jest to koncentracja prze-
strzenna (z większej liczby linii osiągnięta jest mniejsza
kosztem równoczesności obsługi abonentów). Jeśli z po-
la komutacyjnego korzysta (rozmawia, wybiera numer)
jednocześnie więcej niż 64 abonentów, to każdy następ-
ny nie zostanie obsłużony.
2. abonenckich zespołów liniowych (AZL) i zespołów
połączeniowych (ZP): Każde łącze abonenckie posiada
AZL, który jest pośrednikiem między abonentem a po-
lem komutacyjnym PK i sterowaniem ELS. Na 1 koncen-
trator przypada 512 AZL. W związku z tak dużą liczbą
zastosowano najtańsze rozwiązanie - 2 przekaźniki: linio-
wy (wykrycie zwarcia pętli abonenckiej i przekazanie tej
informacji do ELS) i odłączony (załączany po zestawie-
niu pola, cechujący dany AZL na zajętość).
Zespół połączeniowy ZP ma za zadanie: nadzór nad sta-
nem łącza abonenckiego, zasilanie aparatu abonenta, wy-
syłanie prądu dzwonienia, przesyłanie impulsów wybier-
czych (dekadowych) do zespołów sterowania, przesyłanie
informacji o opłatach za rozmowę do abonenta (tzw. tele-
taksa), zmiana biegunowości zasilania łącza abonenckie-

4

4 PODSTAWOWE ZESPOŁY FUNKCJONALNE CENTRAL E-10

go (w przypadku zestawienia połączenia), wykrycie odło-
żenia mikrotelefonu przez abonenta i przesłanie tej infor-
macji do multirejestru w sterowaniu. Sprawdzanie sta-
nu linii abonenckiej realizowane jest poprzez cykliczne
sprawdzanie zestyków ILS w każdym ZP w rytmie pod-
stawy czasu.
W przypadku gdy do linii abonenckiej podłączony został
aparat o wybieraniu tonowym, to częstotliwości DTMF
nie były dekodowane w koncentratorze, lecz przesyłane
wprost do centrum komutacyjnego do zespołów sygnali-
zacji ETA, a stamtąd do multirejestrów.
3. urządzenia końcowego

PCM

- ponieważ koncentra-

tor jest połączony z centrum komutacyjnym za pomo-
cą łączy PCM 30/32 o przepustowości 2048 kilobitów/s
(32 kanały: 30 kanałów rozmównych i 2 kanały da-
nych/badaniowe), konieczne jest dostosowanie sygnałów
pochodzących z 64 linii (już po skoncentrowaniu prze-
strzennym 512 abonentów) do sygnału występującego w
trakcie PCM 30/32 oraz w kierunku odwrotnym. W tym
celu 32 linie są

multipleksowane

czasowo lub demulti-

pleksowane zależnie od kierunku przesyłu danych. Dzię-
ki temu jednym traktem PCM 30/32 są przesyłane 32 ka-
nały. Ponieważ pole komutacji PK ma 64 wyjścia do ich
obsłużenia potrzebne są 2 trakty PCM 30/32. Oprócz ko-
dowania cyfrowego kanałów rozmównych i badaniowych
urządzenie PCM konwertuje sygnał binarny (0/1) na od-
powiedni kod liniowy (konieczne jest to ze względu na
specyfikę transmisji danych, zegara i zasilania regenera-
torów na 1 parze przewodów)

HDB3

(3 poziomy sygnału:

−1, 0, 1).
Urządzeniami współpracującymi z urządzeniem PCM
podczas przesyłu sygnału na większe odległości są dwu-
kierunkowe regeneratory sygnału pomagające utrzymać
niezniekształcony sygnał na całej trasie przesyłu. Rege-
neratory montowane są na trakcie PCM co 1,8km.
4. elektronicznego układu sterowania (ELS). Logiczny
układ sterowania składa się z następujących podzespo-
łów:
- zespół przetwarzania fazy (TR) - umożliwia wysłanie
adresu instrukcji w czasie jej wykonywania oraz przygo-
towuje adres następnej instrukcji przeznaczonej do od-
czytania z pamięci programu. Umożliwia skierowanie
programu do podprogramu.
- pamięć programu (MPD) - składa się ze słów instrukcji,
wykonana jest jako pamięć półstała na diodach.
- blok operacyjny (BOP) - testuje informacje, wykonu-
je operacje arytmetyczne, logiczne, związane z przesu-
waniem, łączeniem, usuwaniem danych, odbiera i wysyła
informacje kontrolne i sterujące
- pamięć robocza (MTR) - pamięć buforowa między blo-
kiem operacyjnym a pamięciami peryferyjnymi i reje-
strami. Zapisywane są tam też fazy do których należy
wrócić, a także pośrednie wyniki obliczeń
- pamięć czasowania (MTP) - umożliwia dopasowanie
elementów o różnym czasie działania (np. przekaźników),
dzięki czemu program sterujący uwolniony jest od strat
czasowych
- urządzenie przegrupowania informacji (RGI) - pozwa-

la na wybranie żądanego sektora telestrady informacyjnej
(LIM) i skierowania go na telestradę badaniową (LTJ).
Dane pomiędzy różnymi elementami systemu przesyła-
ne są telestradami informacyjnymi. Wyróżnia się telestra-
dy: adresową (LAM), informacyjną (LIM) i badaniową
(LTJ). Telestradą adresową przesyłane są dane dotyczące
unikalnego adresu danego urządzenia lub kanału wymia-
ny. Telestrada informacyjna przesyła dane z zaadresowa-
nego źródła do adresu przeznaczenia. Telestrada badanio-
wa umożliwia przesyłanie danych do operatora i wykony-
wanie testów (do 5 jednocześnie).

• Zespoły synchronizacji (GS) - służą do synchroniza-

cji poszczególnych sygnałów cyfrowych, tak aby by-
ły one zsynchronizowane z zegarem lokalnym. Dzie-
lą się na GSS (synchronizacja z koncentratorem),
GSC (synchronizacja z sygnałem cyfrowym PCM),
GSM (synchronizacja z centralami mechanicznymi)
wraz z modułem UT (translacja sygnałów między
centralą elektromechaniczną a elektroniczną)

4.1.2 Blok B2 – centrum komutacyjne

Centrum komutacyjne jest niezależne w działaniu od in-
nych części systemu. Zapewnia ono współpracę z kon-
centratorami, centralami innych systemów pracujących w
sieci oraz z innymi centralami systemu E-10. Współpra-
cuje z centrum przetwarzania informacji (CTI). W skład
centrum komutacyjnego wchodzą:

• pole komutacyjne czasowe PCM (RCX) - docierają

do niego sygnały cyfrowe PCM i w tym polu mogą
zostać połączone odpowiednie kanały czasowe każ-
dego z tych sygnałów, przy czym pole to nie posiada
blokady wewnętrznej - możliwe jest połączenie ja-
kiegokolwiek kanału bez względu na stan uprzednio
zestawianych połączeń. Sygnały PCM zanim zosta-
ną skomutowane muszą być synchronizowane z ze-
garem lokalnym. Do RCX przyłączone są też zespo-
ły sygnałowe (sygnały akustyczne 400Hz, DTMF,
oraz kod 2 z 6), oraz telestrady: LRS i telestrada
dystrybucyjna LUS, po których przesyłane są rozka-
zy do translacji (współpraca z centralami elektome-
chanicznymi). Rozkazy zestawiania połączenia wy-
pracowywane są w organach decyzyjnych centrali
i przekazywane do RCX. Do współpracy pola ko-
mutacyjnego z innymi elementami systemu przewi-
dziano pamięć sterowania (MCM), gdzie zapisywa-
ne są informacje sterujące polem podczas zestawia-
nia połączeń.

• zespoły sygnałowe (ETA) - generuje, odbiera i de-

koduje sygnały o różnych częstotliwościach. Skła-
da się z: układów sterowania (UST), odbiorników
kodów wieloczęstotliwościowych DTMF (OKW),
generatorów częstotliwości (GCz), zespołów kon-
ferencyjnych (ZK), układów rozdziałów sygnałów

4.1 E-10A i E-10B

5

(URS). Aby nadać lub odebrać sygnał należy w po-
lu komutacyjnym RCX dokonać połączenia odpo-
wiedniego kanału z kanałem zespołu sygnałowego
ETA.

4.1.3

Blok B3 – sterujący

• multirejestry (MX) - zespoły decyzyjne. Do ich za-

dań należy: odbiór informacji wybierczych, stero-
wanie polem komutacyjnym, wysyłanie rozkazów
do jednostek wybierczych, współpraca z przeliczni-
kiem TR (zasięganie informacji o abonencie) i tary-
fikatorem TX (przywoływanie na początku i końcu
połączenia). Sterowanie polem komutacyjnym mul-
tirejestr MX wykonuje za pośrednictwem cechow-
nika MQ. Multirejestr MX składa się z: pamięci
chwilowej (operacyjnej) zwanej pamięcią połącze-
nia (PO), pamięci stałej programu (PP) - 2000 słów
36-bitowych, pamięci instrukcji lub matryc mikro-
programu (PI) - 63 słów po 20 bitów, jednostki cen-
tralnej (IC), automatycznej części logicznej.

• przeliczniki (TR) - zespoły decyzyjne. Wyposaża-

ją multirejestry w niezbędne dane o zestawianym
połączeniu i abonencie (np. czy abonent ma upraw-
nienia do połączenia, informacja o numerach skró-
conych, przekierowanie numeru na inny, budzenie,
itp.). Dane te są możliwe do edycji w centrum prze-
twarzania informacji CTI za pomocą zespołu kon-
trolnego (OC). Pozwala to m.in. na zmianę kiero-
wania ruchem lub czasowymi zmianami uprawnień.
Ze względu na ilość przechowywanych informacji
pamięć przelicznika TR jest pamięcią o dużej po-
jemności.

• cechowniki (MQ) - zapewnia łączność między jed-

nostkami wybierczymi, koncentratorami CSA, mul-
tirejestrami MX, polem komutacyjnym RCX i po-
średniczącym zespołem kontrolnym OC. Uformo-
wuje otrzymaną wiadomość i przesyła do wyzna-
czonego zespołu.

•

taryfikator (TX)

- obliczanie opłaty za połączenie

i przesyłanie do centrum przetwarzania informacji
CTI w celu uaktualnienia konta abonenta. Taryfika-
tor wysyła także impulsy które sterują w koncentra-
torach wysyłaniem do abonenta impulsów tzw. tele-
taksy.

• pośredniczący zespół kontrolny (OC) - pośredniczy

w przesyłaniu sygnałów z i do centrum przetwarza-
nia informacji CTI. Zaopatruje otrzymywanie sy-
gnały i polecenia w etykietę. Etykieta charaktery-
zuje procedurę załatwiania przesyłanego polecenia
oraz adres organu wysyłającego wiadomość. Orga-
nizacja pracy OC jest synchroniczna, każda instruk-
cja zawiera się w okresie 125 μs.

• zegar podstawy czasu (BT) - wytwarza i rozdzie-

la przebiegi taktujące dla wszystkich podzespołów

(również zegarów lokalnych). Dzieli się on na 3 czę-
ści: ogólna podstawa czasu, zespół rozdziału prze-
biegów wytworzonych przez ogólną podstawę czasu,
pakiety rozdziału na poszczególne organy. Oscyla-
tory umieszczone są w stałej temperaturze 55 °C,
a w przypadku jej zmiany o ±3 °C wywoływany
jest alarm. Alarm wywoływany jest także gdy róż-
nica poziomu między dwoma oscylatorami wyno-
si ±2dB oraz gdy różnica faz między dwoma oscy-
latorami przekracza 20°. Alarm pilny występuje
w przypadku uszkodzenia oscylatorów lub różnicy
tych samych sygnałów na dwóch różnych odprowa-
dzeniach.

4.1.4 Blok B4 – centrum przetwarzania informacji

CTI

W początkach rozwoju central E-10A do jednego CTI
podłączano nie więcej niż 8 central. Ze względu na czas
propagacji sygnału odległość CTI od centrali nie po-
winna być większa niż 50 km. Centrum przetwarza-
nia informacji CTI wykonuje funkcje eksploatacyjno-
konserwacyjne, m.in. zarządzanie siecią i jej pomiary,
zdalny nadzór urządzeń komutacyjnych, rejestracja opłat,
usługi dodatkowe, obserwacja ruchu telefonicznego. Wy-
posażenie CTI stanowią:

• urządzenie do współpracy z blokiem B3 (ETM) -

CTI połączone jest z centralą traktem PCM32A.
Przekazywanie informacji odbywa się systemem sy-
gnalizacji “Semafor”. Wymieniane informacje mają
około 200 bitów i są przekazywane z prędkością 64
kilobodów.

• pamięć zewnętrzna (PZ) - bęben magnetyczny lub

pamięć dyskowa (PDy)

• komputer (K) - jednostka centralna CTI. Stosowa-

ne były różne maszyny cyfrowe, m.in. Ramses I,
CII10010, MITRA 15.

• dalekopisy (DP) - interfejs o 8 torach duplex 200

bodów pozwala na podłączenie 8 dalekopisów lub
łączy transmisji danych dla celów eksploatacyjno-
konserwacyjnych.

• urządzenie do współpracy komputera z jego urzą-

dzeniami zewnętrznymi (ULAM) - pozwala na rów-
noczesne połączenie jednostki centralnej z 8 kierun-
kami (centralami). Każdy kierunek jest sterowany
przez jeden program.

• stanowisko badania linii (SBL)

• stanowisko konserwacji

• stanowisko obsługi abonentów (SOA)

6

4 PODSTAWOWE ZESPOŁY FUNKCJONALNE CENTRAL E-10

4.2

1000 E-10

4.2.1

pola połączeniowe RCX (SMX)

• pole połączeniowe (SMX, ang. Switchnig MatriX)

• zespół dostępowy do taryfikatora, procesora do nad-

zoru SS7 (COM)

4.2.2

stacje procesorowe (SMC)

Stacje procesorowe (SMC, ang. Control Units) zrealizo-
wane w takiej samej architekturze sprzętowej. Stacja po-
siada 1 główny procesor (PUP, ang. Processor Unit Pri-
mary) oraz do 4 procesorów pomocniczych (PUS, ang.
Processor Unit Secondary). Stosowane są procesory firmy
Motorola: 68020 (15,6MHz, 32 bity, karta ACUTR3),
68030 (40MHz, karta ACUTR4).

• cechownik (MQ)

• przelicznik (TR)

•

taryfikator (TX)

• multirejestr (MR)

• pamięć połączeń pola RCX (GX)

4.2.3

stacje procesorowe pomocnicze (SMA)

Stacje procesorowe pomocnicze (SMA, ang. Auxiliary
Equipments)

• generatory i odbiorniki częstotliwości (ETA), mo-

duł zawiera 3 jednostki: odbiorniki i generatory czę-
stotliwości (RGF), obwody połączeń konferencyj-
nych (CCF), generator DTMF (GF).

• stacja sygnalizacji SS7 (PU/PE)

4.2.4

stacje styków liniowych 2 Mb/s (SMT lub
URM)

Stacje styków liniowych 2 Mb/s (SMT, ang. Trunks and
Junction connection Units).

4.2.5 stacje styków liniowych większych krotności

niż 2 Mb/s (SMH)

4.2.6 stacja nadzoru i zarządzania (SMM lub

NMC)

Stacja nadzoru i zarządzania (SMM, ang. Operation and
Maintenance Unit) - składa się z dwóch stacji SMM A

i SMM B. Jedna ze stacji pracuje przez cały czas, dru-
ga jest w gotowości do przejęcia zadań pierwszej, gdy-
by pierwsza uległa uszkodzeniu. Stacja nadzoru i zarzą-
dzania SMM komunikuje się ze stacjami procesorowy-
mi SMC za pomocą telestrady MIS. Z telestrady MAL
otrzymuje wszystkie alarmy centrali.

4.2.7 zegar podstawy czasu (STS lub BT)

Zegar podstawy czasu (STS lub BT, ang. Time Base gene-
rator lub Time Base Station) składa się z 3 niezależnych
generatorów (RCHOR0-RCHOR2), generujących iden-
tyczny sygnał podstawy czasu (SBT). Służy m.in. jako
wzorzec do synchronizowania ramek sygnałów PCM w
centrali.

4.2.8 telestrady (MIS, MAS, MAL)

Telestrady (ang. Mulitplex highways) służą do wymiany
informacji pomiędzy poszczególnymi urządzeniami cen-
trali. Komunikacja oparta jest na zasadzie sieci

LAN

w

protokole

Token ring

(4Mbit/s, IEEE 802.5, maksymal-

na liczba podłączonych stacji: 250). Centrala posiada 3
telestrady:
-telestrada komunikacji między stacjami (MIS, ang. Inter
Station Multiplex) służy do wymiany informacji między
dwoma stacjami procesorowymi SMC lub między stacją
procesorową SMC a stacją nadzoru i zarządzania SMM.
-telestrada komunikacji między stacją a urządzeniem ze-
wnętrznym (MAS, ang. Station Access Multiplex) służy
do wymiany informacji między koncentratorem lokal-
nym CSNL, stacją styków liniowych SMT, stacjami po-
mocniczymi SMX i polem połączeniowym SMX z jednej
strony a stacjami procesorowymi SMC z drugiej strony.
-telestrada alarmów (MAL, ang. Alarm Multiplex) prze-
syła informacje o wszelkich alarmach sprzętu centrali (z
wyjątkiem koncentratora lokalnego CSNL).

4.2.9 koncentratory abonenckie (CSN)

Koncentratory (CSN, ang. Subscriber Access Units), dzie-
lą się na lokalne (CSNL) i wyniesione (CSND). Posiada-
ją możliwość podłączenia abonentów analogowych (karta
TABAE) i cyfrowych (2B+D - karta TABN 3G, 30B+D
- karta TADP). Koncentrator składa się z:

• cyfrowej jednostki sterującej (UCN, ang. Digital

Control Unit), w skład której wchodzą 2 jednostki
logiczno-sprzętowe:

- jednostki sterująco-połączeniowe (UCX, ang. Control
and Connection Units), w liczbie 2 sztuk. W przypadku
uszkodzenia jednego modułu, drugi przejmuje sterowa-
nie nad połączeniami.

5.2 Okablowanie

7

- wyposażenie dodatkowe (GTA, ang. Auxillary Equip-
ment Processing Group) - generowanie tonów i nagranych
zapowiedzi słownych oraz dekodowanie kodu DTMF.

• koncentratora (CNL - lokalny, CNE - wyniesiony).

5 Urządzenia dodatkowe

Wiązka przewodów z centrali E-10

5.1

Zasilanie

5.1.1 E10-A i E-10B

Urządzenia zasilające w centralach E-10 dzieli się na 2
części: centralne 48V (bateria i prostowniki pracujące
buforowo), zdecentralizowane (przetwornice z prądu sta-
łego na prąd stały, przetwornica prądu przemiennego,
urządzenia rozdzielcze). Urządzenia zasilające powinny
dostarczać następujących napięć:

Podłogi segmentowe

• prądu stałego: −48V, +48V, −12V, +12V, +5V,
• prądu przemiennego: izolowane 100V, 80V, 50V

oraz uziemione 50V.

Uziemionym biegunem prądu stałego jest plus (+). Prze-
twornice prądu stałego na prąd stały dostarczają napięć
+12V,

−12V, +5V. Dopuszczalne zmiany napięcia wej-

ściowego w granicach 43-57V mogą występować tylko w
czasie nie przekraczającym 100 ms. W przypadku zani-
ku napięcia na czas większy niż 100 ms następuje załą-
czenie zasilania z przetwornicy. Przetwornice zasilające
poszczególne stojaki są umieszczone na ich najniższym
poziomie. Generator podstawy czasu składa się z 3 iden-
tycznych części zasilanych z 3 różnych źródeł zasilania,
tak aby wyłączenie jednej z przetwornic nie powodowało
ogólnego zakłócenia pracy centrali.

5.2 Okablowanie

Okablowanie centrali rozprowadzano na podłodze powy-
żej której (ok. 0,5m) na rusztowaniu była ułożona dru-
ga podłoga składająca się z płyt (50 cm x 50 cm). Na
drugiej podłodze były ustawione stojaki centrali. Wszyst-
kie kable stacyjne doprowadzane były od spodu podło-
gi do określonych stojaków. Powietrze pomiędzy pierw-
szą a drugą podłogą było wprowadzane rotacyjnie po-
przez otwory dolne szaf do ich wnętrza i wyprowadza-
ne otworami górnymi tych szaf – poprzez odpowiedni
obieg cieplny oraz poprzez wspomaganie tego obiegu od-
powiednimi urządzeniami klimatyzacyjnymi

[3]

.

5.3 Stojaki

5.3.1 E-10A i E-10B

Stojaki centrali ustawione są rzędami, bokami do siebie,
zachowując odległość 1 m pomiędzy rzędami i 1,5 m
między osiami stojaków sąsiednich rzędów. Zasada bu-
dowy montażu każdego ze stojaków jest taka sama, róż-
nią się tylko wyposażeniem. Wymiary stojaków to 2000

8

5

URZĄDZENIA DODATKOWE

x 740 x 488 mm. We wcześniejszych rozwiązaniach były
stosowane stojaki o wysokości 2800 mm (tak jak stojaki
do instalacji transmisji PCM - TNE1), jednak zmniej-
szono ich wysokość do 2000 mmm. Stojak wyposażony
kompletnie waży przeciętnie 300 kg.

Wyposażenie centrali o pojemności 3000 numerów mie-
ści się na 18-20 stojakach centrali E-10A.

5.3.2

1000 E-10

Stojaki są rozmiarów: 2200 x 950 x 650 mmm, a odległo-
ści między rzędami to min. 0,8-1 m oraz 1,5 m od ścian.

Wyposażenie centrali 1000 E-10 o pojemności 6000 nu-
merów mieści się na powierzchni około 44 m².

5.4

Regenerator sygnału L511

Regenerator służy do odtwarzania kształtu sygnału cyfro-
wego PCM przesyłanego w kodzie

HDB3

. W tym celu

sygnał wejściowy jest wzmacniany, odpowiednio kory-
gowany, a następnie podawany na wejście układu decy-
zyjnego, który na wyjściu daje wynik porównania sygna-
łu z odpowiednim poziomem i ten wynik jest przesyłany
(po wzmocnieniu) w kierunku następnego regeneratora.
Regeneratory montuje się co 1,8 km. Przy projektowa-
niu odcinków przycentralowych z zasady (ze względu na
zakłócenia) skraca się odcinek regeneratorowy o połowę
(do 0,9 km).

Transmisja do regeneratora odbywa się 1 parą przewo-
dów, którą prowadzone są sygnały cyfrowe transmisji
oraz zasilanie. Prąd w obwodzie wszystkich regenerato-
rów ustala się na 70 mA, a spadek napięcia na każdym z
regeneratorów to 5,1V (napięcie to odkłada się na diodzie
Zenera i jest napięciem zasilania regeneratora). Maksy-
malna liczba zasilanych w ten sposób regeneratorów to
17.

Dzięki zastosowaniu kodu liniowego

HDB3

możliwe jest

odtwarzanie sygnału zegara w regeneratorze. Sygnał ten
jest wykorzystywany, gdyż jego zbocze narastające uak-
tywnia układ decyzyjny, a szerokość impulsu wyjściowe-
go z regeneratora musi być równa szerokości odtworzo-
nego impulsu zegarowego.

Ponieważ regenerator składa się w zasadzie z 2 jednako-
wych regeneratorów, po 1 dla każdego kierunku trans-
misji, możliwe jest w każdym z regeneratorów połącze-
nie wyjścia jednego z kierunków z wejściem drugiego
kierunku. Sygnał wejściowy przechodzi wtedy przez re-
generator nr 1, następnie przez regenerator nr 2 i wra-
ca w kierunku z którego został nadany. Połączenie takie
można zrealizować w każdym z regeneratorów, i jest ono
stosowane w celu lokalizacji uszkodzonego regeneratora.
Układ zdalnej lokalizacji regeneratorów po kolei zamy-
ka pętle regeneratorów (wybór numeru stacji regenerato-
rowej na stojaku) aż do momentu gdy zostanie utracony
sygnał powracający (zostanie zlokalizowany uszkodzony

regenerator).

5.5 Koncentrator 60/8 (“TELIC”)

Koncentrator ten ma za zadanie zaoszczędzenie liczby łą-
czy abonenckich. Składa się z 2 części: wyniesionej (bier-
nej) i lokalnej (aktywnej). Umożliwia podłączenie 60 linii
abonenckich. Jako pole komutacyjne zastosowano wy-
bierak krzyżowy z podtrzymaniem mechanicznym.

Dla celów sygnalizacyjnych wykorzystane są 2 pary prze-
wodów (1 do zasilania, 1 do transmisji sygnałów), a dla
celów rozmównych przeznaczono 8 par. Jednocześnie
rozmowę może prowadzić zatem 8 z 60 abonentów (kon-
centracja 60 / 8 = 7,5).

Część lokalna jest zasilana napięciem

−48V z bate-

rii centrali współpracującej. Część wyniesiona zasilana
jest z kondensatora 3900 F ładowanego poprzez jeden z
przewodów sygnalizacyjnych. Informacje sygnalizacyjne
między obiema częściami koncentratora są przesyłane w
formie serii impulsów

−48V.

5.6 Zestaw do badania transmisji danych

GRM511 (CIT-Alcatel)

Parametry:

• szybkość modulacji: 600, 1200, 1800, 2400 kbit/s,

z generatora zewnętrznego do 120 kbit/s

• struktury pomiarowe: 511, “n z 8”

• mierzone wielkości: Elementy błędne. Błędy 1→0,

0→1. Bloki analizowane. Bloki błędne.

• sygnalizacja: optyczna co 4 s lub drukarka co 2 min

• możliwość pracy szeregowej albo równoległej z 5, 6,

7 lub 8-bitowym znakiem

5.7 Modernizacje central

Do centrali E-10 opracowano w

Wielkopolskich Za-

kładach Telekomunikacyjnych im. K. Świerczewskiego
“Telkom-Teletra”

w Poznaniu oraz w placówkach nauko-

wych w kraju dodatkowe moduły zwiększające jej moż-
liwości. W Urzędzie Patentowym zgłoszono m.in. (lista
według daty zgłoszenia):

• 2.07.1975 r. “Układ synchronizacji zegara liniowe-

go” (M. Czygrinow, B. Czajka, W. Wienskowski)

• 12.07.1980 r. “Układ taryfikacji połączeń wielo-

adresowych” (J. Możdżer, B. Domański, F. Jamroż,
E. Saj, Z. Żelazny)

9

• 27.05.1982 r. “Regenerator trzypoziomowego sy-

gnału cyfrowego” (A. Nowak, J. Miłek, M. Krzy-
żaniak, P. Gumienny, B. Czajka, W. Wienskowski,
K. Nowak)

• 12.22.1982 r. “Układ kanału cyfrowego do trans-

misji sygnałów cyfrowych, zwłaszcza w krotnicy
PCM” (Z. Millert, M. Czygrinow, B. Czajka)

• 20.02.1984 r. “Układ kanału cyfrowego z zega-

rem centralnym do transmisji sygnałów cyfrowych,
zwłaszcza w krotnicy PCM” (Z. Millert, M. Czygri-
now)

• 25.02.1985 r. “Cyfrowy koncentrator łączy abo-

nenckich, zwłaszcza do elektronicznych central cy-
frowych” (L. Wozich, K. Frąckowiak)

6

Przypisy

[1] Kronika Miasta Poznania nr 3/1975

[2]

Stowarzyszenie Inżynierów Telekomunikacji - “Kartki z
historii telekomunikacji”

(dostęp 2011-12-18)

[3]

Stowarzyszenie Inżynierów Telekomunikacji - “Cieka-
wostki z historii telekomunikacji polskiej”

(dostęp 2011-

12-18)

7

Bibliografia

1. Instrukcja do kursu ogólnego elektronicznej centrali

telefonicznej systemu E-10, Stowarzyszenie Oświa-
towców Polskich, Poznań 1988

2. System komutacji elektronicznej E-10, WKiŁ, War-

szawa 1977

3. Metody i przyrządy pomiarowe w teletransmisji cy-

frowej, WKiŁ, Warszawa 1979

10

8 ŹRÓDŁA, AUTORZY I LICENCJE TREŚCI I ZDJĘĆ

8

Źródła, autorzy i licencje treści i zdjęć

8.1

Tekst

• E-10 (centrala) Źródło:

https://pl.wikipedia.org/wiki/E-10_(centrala)?oldid=45492308

Autorzy: PG, Szczureq, Jakubtr oraz Emptywords

8.2

Zdjęcia

• Plik:1994_WLKP_centrale.svg Źródło:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/1994_WLKP_centrale.svg

Licencja:

CC BY-SA 3.0 Autorzy: Praca własna Artysta:

Jakub Torenc

• Plik:Alcatel_1000_E-10.svg Źródło:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a5/Alcatel_1000_E-10.svg

Licencja: CC BY-

SA 3.0 Autorzy: Praca własna Artysta:

Jakub Torenc

• Plik:E-10_CSA_512_to_64.svg Źródło:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/E-10_CSA_512_to_64.svg

Licencja:

CC BY-SA 3.0 Autorzy: Praca własna Artysta:

Jakub Torenc

• Plik:E-10_wiązka.JPG Źródło:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c7/E-10_wi%C4%85zka.JPG

Licencja: CC BY-SA

3.0 Autorzy: Praca własna Artysta:

Jakub Torenc

• Plik:Podłogi_segmentowe_w_halach_komputerowych_(I197309).jpg Źródło:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/

80/Pod%C5%82ogi_segmentowe_w_halach_komputerowych_%28I197309%29.jpg

Licencja: Public domain Autorzy: Informatyka, rok

1973 Artysta: nieznany<a href='https://www.wikidata.org/wiki/Q4233718' title='wikidata:Q4233718'><img alt='wikidata:Q4233718'
src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png'

width='20'

he-

ight='11'

srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png

1.5x,

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-file-width='1050'
data-file-height='590' /></a>

• Plik:Schemat_ogolny_E-10A.svg Źródło:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1e/Schemat_ogolny_E-10A.svg

Licen-

cja: CC BY-SA 3.0 Autorzy: Praca własna Artysta:

Jakub Torenc

8.3

Licencja zawartości

•

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0