Tomasz Graff

Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II
w Krakowie

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle
kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską w okresie
schizmy zachodniej w latach 1388/9-1399

O Świętej Jadwidze, królu Polski, powstały już setki publikacji

1

. Bazując na do-

stępnych źródłach, historycy starali się dosyć często opisywać osobiste przymio-

ty królowej, zwłaszcza na tle religijności średniowiecza

2

. Zazwyczaj Jadwiga była

widziana jako wzór świętości, oddająca się modlitwie i kontemplacji, opiekunka

chorych i ubogich, fundatorka kościołów, kaplic i instytucji religijnych, odnowi-

cielka krakowskiego uniwersytetu, mecenas uczonych, oddana szerzeniu wiary na

Litwie, pielęgnująca ideał życia aktywnego i kontemplacyjnego. W tym nurcie hi-

storiografii pojawiły się oczywiście także pozycje napisane na potrzeby procesu

kanonizacyjnego świętej władczyni, lub będące jego pokłosiem, ocierające się nie-

rzadko o ton panegiryczny

3

. Inni historycy, podkreślając co prawda znaczenie pa-

nów polskich, silnie akcentowali jej wybitną, wręcz dominującą, albo przynajmniej

znaczącą rolę jako polityka we współrządach z Jagiełłą, co wynikało z jej statusu

władcy, pani przyrodzonej, koronowanej na króla Polski. W tym drugim przypad-

ku rzadziej dowodzono, że Jagiełło nie był równy Jadwidze (na przykład Franci-

szek Piekosiński, Janusz Kurtyka), wskazując między innymi na rzekomy problem

legitymizacji władzy Jagiełły w 1399 r., po śmierci pierwszej małżonki

4

. Częściej

1

Najważniejsze źródła i literaturę zebrał ostatnio J. Nikodem,

Jadwiga król Polski, Wrocław

2009, s. 412-431. Zob. także

Śladami świętej królowej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków

2013, s. 183-203.

2

Zob. K.  Górski,

Osobowość królowej Jadwigi na tle religijności średniowiecza, „Polonia

Sacra”, 2 (1949), s. 224-232.

3

Zob. np. M. Jagosz,

Beatyfikacja i kanonizacja świętej Jadwigi królowej, Kraków 2003;

Cracovien. canonizationis B. Hedvigis Reginae Poloniae (1374-1399). Positio super virtutibus,

Romae – Cracoviae 1995. Congregatio de causis Sanctorum. Prot. n. 650; R.M. Zawadzki,

Święta Jadwiga Andegawenka, „Folia Historica Cracoviensia”, 15/16 (2009/2010), s. 101-110.

4

F. Piekosiński,

Czy król Jagiełło był za życia królowej Jadwigi królem polskim, czy tylko mę-

żem królowej?, „Rozprawy z Posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie”, 35 (1898), s. 280-

289; J.  Kurtyka,

Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu,

538

Tomasz Graff

bowiem silnie akcentowano albo równorzędność obojga panujących, albo wręcz

wskazywano, z czym wypada się zgodzić, że faktyczny ster rządów w większości

spraw był przy Jagielle, a Jadwiga, „Naturalna Pani Królestwa”, mimo silnych praw

dziedzicznych do polskiego tronu, przede wszystkim wspierała politykę męża (na

przykład Antoni Prochaska, Władysław Semkowicz, Jadwiga Krzyżaniakowa,

Jerzy Ochmański, Jerzy Wyrozumski, Anna Strzelecka, Robert Bubczyk, Piotr

Węcowski, Jarosław Nikodem)

5

. Zdaniem J. Nikodema „to król prowadził tak

zwaną wielką politykę”

6

, natomiast według R. Bubczyka działalność międzyna-

rodowa Jadwigi i Jagiełły była równorzędna, ale w polityce wewnętrznej to Jagieł-

ło wykazywał większą aktywność i to właśnie „na jego barkach spoczywał trud

codziennego rządzenia krajem [natomiast] Królowa Jadwiga jawi się jako wład-

czyni, która nie wykorzystywała w pełni praw jej przysługujących do sprawowa-

nia władzy w swym królestwie”

7

. Nie wchodząc w polemikę z tymi opiniami, dla

potrzeby naszych rozważań warto podkreślić, że historiografia rzadziej zwracała

uwagę na stanowisko Jadwigi wobec schizmy zachodniej, a już całkiem sporadycz-

nie na te cechy osobowości, jakimi wykazała się Jadwiga w kontaktach ze Stolicą

Kraków 1997, s. 217-250; tenże,

Jeszcze o kryzysie legitymizacyjnym i pozycji namiestniczej kasz-

telana i starosty krakowskiego Jana z Tęczyna w latach 1399-1402, „Średniowiecze Polskie i Po-

wszechne”, 4 (2007), s. 208-221.

5

Np. A. Prochaska, [rec.]

Piekosiński Franciszek: Czy król Władysław Jagiełło był za życia

królowej Jadwigi królem Polskim. (odb. z XXXV t. Rozpr. Wydz. hist. fil. Akad. Umiej. 8°, str. 10),

„Kwartalnik Historyczny”, 12 (1898), s. 599-601; W. Semkowicz,

Stanowisko publiczno-prawne

Włodzisława Jagiełły w Polsce, „Przegląd Prawa i Administracji”, 24 (1899), s. 169-182; J. Krzy-

żaniakowa, J. Ochmański,

Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990, s. 136 n.; J. Wyrozumski, Kró-

lowa Jadwiga między epoką piastowską i jagiellońską, Kraków 1997, s. 101; A. Strzelecka, Jadwi-

ga Andegaweńska, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 10, red. K. Lepszy, Wrocław 1962-1964,

s. 291-297; taż,

Jadwiga królowa, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej

związków z Polską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 93 n.; R. Bubczyk, Charakterystyka

współrządów Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły w Polsce, „Annales Universitatis

Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F”, 52/53 (1997-1998), s. 29-50; P. Węcowski, [rec.]

J. Kur-

tyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997,

„Studia Źródłoznawcze”, 37 (2000), s. 197-201; J. Nikodem,

Jadwiga, s. 201-223, 399-403;

tenże,

Problem legitymizacji władzy Władysława Jagiełły w 1399 r., w: Nihil superfluum esse.

Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowej, red. J. Strzelczyk,

J. Dobosz, Poznań 2000, s. 393-403; tenże,

Władysław Jagiełło, Jan z Tęczyna i domniemany

kryzys legitymizacyjny w Polsce lat 1399-1402, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, 1 (2009),

s. 231-249.

6

J. Nikodem,

Jadwiga, s. 222.

7

R. Bubczyk,

Charakterystyka współrządów Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Ja-

giełły, s. 47.

539

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

Apostolską w tym kryzysowym dla Kościoła Powszechnego czasie

8

. Ostatnio te

kwestie poruszali co prawda mniej lub bardziej szczegółowo między innymi Jan

Drabina, Tomasz Graff, Krzysztof Ożóg, Jarosław Nikodem czy Grzegorz Ryś, ale

rozważania te, z wyjątkiem artykułu Grzegorza Rysia, stanowiły zazwyczaj pewien

margines analizy szerszego pola działalności Jadwigi czy też działań jej męża oraz

polskiej dyplomacji wobec papiestwa

9

. W niniejszym artykule poruszone zostaną

kwestie związane z końcowym okresem pontyfikatu Urbana VI i przede wszyst-

kim z latami pontyfikatu Bonifacego IX rozpoczętego w 1389 r., już choćby ze

względu na fakt, że Jadwiga nie była dzieckiem, poza tym polski dwór miał już

wówczas za sobą poważny kryzys w stosunkach z papiestwem związany z oskarże-

niami Wilhelma Habsburga i Krzyżaków o bigamię Jadwigi po zawarciu jej mał-

żeństwa z Jagiełłą

10

. Warto bowiem wspomnieć, że miarą pewnego unormowania

stosunków ze Stolicą Apostolską było stwierdzenie wysłannika papieskiego arcy-

biskupa Raguzy Maffiolusa w liście do arcybiskupa kolońskiego z 24 lipca 1386 r.,

iż małżeństwo Jadwigi i Jagiełły zostało

laudabiliter consummatum, a Jagiełło na

jego ręce złożył akt obediencji wobec Urbana VI

11

. Tym niemniej jeszcze pod ko-

niec grudnia następnego roku papież w liście do Piastów mazowieckich i panów

polskich niedwuznacznie dawał do zrozumienia, że co prawda rad uznałby w Ja-

gielle syna Stolicy Apostolskiej, ale nie może tego jeszcze uczynić ze względu na

proces zainicjowany przez Habsburgów i skargi Krzyżaków

12

. Jego nastawienie

8

Zob. np. wznowioną w języku polskim klasyczną pozycję O. Haleckiego,

Jadwiga Ande-

gaweńska, Kraków 2000, s. 148 n.

9

J. Drabina,

Papiestwo – Polska w latach 1384-1434, Kraków 2003, s. 13-37; tenże, Kontak-

ty papiestwa z Polską 1378-1417 w latach wielkiej schizmy zachodniej, Kraków 1993, s. 17-33;

T. Graff,

Stosunki Polski ze Stolicą Apostolską na tle wyboru pseudopapieży od czasów wczesnopia-

stowskich do soboru pizańskiego – wybrane aspekty i zarys problematyki, „Zeszyty Naukowe Uni-

wersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, 131 (2004), s. 61-68; K. Ożóg,

Uczeni w mo-

narchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384-1434), Kraków 2004, s. 257-260;

tenże,

Spór o biskupstwo krakowskie w roku 1392 na tle stosunków Polski z papiestwem u schył-

ku XIV wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 104 (1997), s. 3-20; J. Nikodem, Jadwiga, s. 360-362;

G. Ryś,

Jadwiga wobec władzy papieża w Kościele doby kryzysu i schizmy, w: Śladami świętej

królowej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013, s. 27-33.

10

Zob. np. J. Wyrozumski,

Królowa Jadwiga, s. 86-101; B. Przybyszewski, Jadwiga i Wil-

helm, „Analecta Cracoviensia”, 7 (1975), s. 365-391; A.F. Grabski, Jadwiga – Wilhelm – Jagiełło

w opiniach europejskich, „Nasza Przeszłość”, 23 (1966), s. 117-166; T. Graff, Stosunki Polski ze

Stolicą Apostolską, s. 62-67; J. Nikodem, Jadwiga, s. 122-156.

11

Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 2, red. A. Lewicki, Cracoviae 1891, nr 8.

12

L. David,

Preussische Chronik, t. 7, Königsberg 1815, s. 201-203; Bullarium Poloniae, t. 3:

1378-1417, red. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś, Romae – Lublini 1988, nr 50; J. Drabina,

540

Tomasz Graff

zmieniło się wskutek działalności biskupa poznańskiego Dobrogosta relacjonują-

cego także chrzest Litwy, jak również innych Polaków przebywających w Rzymie,

między innymi Piotra Wysza i Jakuba z Korzkwi

13

. Być może w tym czasie pojawił

się także w Polsce kardynał Bonawentura Badoer de Peraga w celu ostatecznego

zbadania sprawy małżeństwa Jadwigi i Jagiełły

14

. W każdym razie Urban VI już

12 marca 1388 r. nazwał Jadwigę swoją córką, a Jagiełłę synem, natomiast w swojej

bulli z 17 kwietnia 1388 r. określił polskiego króla najgorliwszym chrześcijańskim

władcą, skarbem ukrytym i odnalezionym, który powinien niestrudzenie szerzyć

wiarę, wzorując się na troskliwości Marty i głębokiej kontemplacji Marii

15

. Ta

zmiana oznaczała dla Jadwigi większy komfort nie tylko jako legalnej małżonki

Jagiełły (Habsburgowie przegrali proces w kurii kilka miesięcy później, lub najda-

lej na przełomie 1388 i 1389 r.), ale również było to dla niej istotne jako młodego

polityka, uczącego się stawiać pierwsze kroki na arenie międzynarodowej.

W kontekście poruszanego tutaj tematu w dziesięcioleciu 1389-1399 za-

kończonym śmiercią królowej wyróżniają się szczególnie cztery momenty.

Pierwszym była sprawa uzyskania odpustu w związku z rokiem jubileuszowym,

drugim spór z papieżem o obsadę biskupstw w Polsce, trzecim starania o reakty-

wację uniwersytetu i otwarcie Wydziału Teologicznego, a czwartym okres ciąży

królowej. Tłem tych spraw była tak zwana wielka schizma zachodnia, w czasie

której Polska pozostawała w obediencji papieży rzymskich, nie decydując się na

posłuszeństwo wobec tak zwanych papieży awiniońskich. Tym niemniej osła-

bione papiestwo rzymskie musiało w  kontaktach z  Polską brać pod uwagę

Papiestwo – Polska, s. 20 (autor uważa, że w grudniu 1387 r. roku papież bardziej sprzyjał Habs-

burgom); J. Nikodem,

Jadwiga, s. 154-155 (autor odmiennie od J. Drabiny twierdzi, że już

w grudniu Urban VI był przychylny parze królewskiej i gdyby nie proces wszczęty przez Habs-

burgów, powitałby Jagiełłę jako syna Stolicy Apostolskiej). Ostatnio G. Ryś przychylił się jed-

nak do interpretacji J. Drabiny. Zob. G. Ryś,

Jadwiga, s. 29-30.

13

K. Ożóg,

Uczeni, s. 258.

14

O. Halecki,

Jadwiga Andegaweńska, s. 177-178; A F. Grabski, Jadwiga – Wilhelm – Ja-

giełło, s. 130-131,137; T. Graff, Stosunki Polski ze Stolicą Apostolską, s. 65.

15

Codex diplomaticus ecclesiae cathedralis necnon diocesis Vilnensis, t.  1, red. J.  Fijałek,

W. Semkowicz, Cracoviae 1932-1948, nr 10, 12;

Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 2, nr

13, 14;

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 51-54; Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni

Poloniae, lib. 10: 1370-1405, red. S. Gawęda i in., Varsaviae 1985, s. 161-162. Przy okazji wy-

słania swojej kwietniowej bulli papież tłumaczył, że nie napisał wcześniej do króla, bowiem nie

przysłano z Polski uroczystego poselstwa i z innych, jak się wyraził, słusznych powodów, tj. za-

pewne sprawy Wilhelma Habsburga. Wskutek relacji biskupa Dobrogosta, zdaniem papieża,

wszelkie przeszkody dotyczące nawiązania życzliwej relacji przestały jednak istnieć.

541

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

możliwość zmiany polskiej obediencji w wypadku poważnego zaostrzenia się

wzajemnych stosunków

16

. Z drugiej strony należy pamiętać, iż krakowski dwór

już od czasów Ludwika Węgierskiego traktował wierność wobec Rzymu za roz-

wiązanie, przynajmniej na pewien czas, najkorzystniejsze dla Polski

17

. Wkrótce

po śmierci Urbana VI

18

nowy papież Bonifacy IX wysłał list do Polski, w któ-

rym prosił o pozostanie w swojej obediencji, potępiając schizmatyków awinioń-

skich. Udzielił również polskiej parze monarszej specjalnych przywilejów doty-

czących obsady beneficjów

19

. Przy okazji wysłannik papieża Jan Manco miał

doprowadzić do pokoju z zakonem krzyżackim i przede wszystkim sprawdzić

wyniki chrztu Litwy i prawowierność Jagiełły. Poseł ten wykazał wiele taktu wo-

bec Jagiełły i zakonu, choć zdaniem Jana Drabiny, był od pewnego czasu bar-

dziej przychylny polskiemu władcy

20

. Według obliczeń Grzegorza Rysia często-

tliwość dokumentów wydawanych przez Bonifacego w  sprawach polskich

znacznie wzrosła w stosunku do praktyki poprzednika (Urban VI 73 dokumen-

ty – średnia 6,5 na rok; Bonifacy IX aż 875 – średnia 58 na rok)

21

. Zachowało

się wiele suplik o prebendy Kościoła polskiego wspierane przez Jadwigę, na któ-

re papież wyraził zgodę

22

. Dzięki temu królową otaczało grono nie tylko wy-

kształconych, ale cechujących się również głęboką pobożnością duchownych

23

.

Papież zgodził się także, aby Jadwiga miała swobodę w wyborze spowiednika,

jak również na fundację kolegium psałterzystów w  katedrze krakowskiej

24

.

16

T. Graff,

Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku, Kra-

ków 2008, s. 151-165.

17

Tenże,

Stosunki Polski ze Stolicą Apostolską, s. 57-66.

18

Urban VI zmarł 15 X 1389 r. Zob. J.N.D. Kelly,

Encyklopedia papieży, tłum. T. Szafrań-

ski, Warszawa 1997, s. 317-319.

19

Monumenta Poloniae Vaticana, t.  8, cz.  1, wyd. E.  Długopolski, Kraków 1939-1946,

nr 17.

20

Tamże, nr 17-20; J. Drabina,

Papiestwo – Polska, s. 27-29.

21

G.  Ryś,

Jadwiga, s.  29; obliczenia na podstawie Bullarium Poloniae, t.  3, nr 1-73a,

92-964b.

22

Np.

Monumenta Poloniae Vaticana, t. 8, cz. 1, nr 1, 2, 28, 36, 42-43, 49, 177; Bullarium

Poloniae, t. 3, nr 92-93, 108, 116, 119-120, 122, 194, 317, 360, 637, 762; Codex epistolaris, t. 2,

nr 25.

23

K. Ożóg,

Duchowni i uczeni w otoczeniu św. Jadwigi, w: Święta Jadwiga Królowa. W per-

spektywie III tysiąclecia, red. H. Kowalska, H. Byrska, A. Bednarz, Kraków 2002, s. 164-178;

tenże,

Uczeni, s. 309-318.

24

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 378, 499; Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej Ś. Wa-

cława, cz. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1883, nr 393.

542

Tomasz Graff

W tę przychylną politykę papieża wobec królowej wpisuje się też ustanowienie

przez niego na prośbę Jadwigi Wielkiego Jubileuszu w Krakowie na czas czte-

rech miesięcy w 1392 r. Treść supliki, najpewniej napisanej w pierwszej połowie

1391 r., jest znana badaczom, warto więc bliżej jej się przyjrzeć, aby spróbować

wniknąć w myśli i intencje świętej królowej

25

. Władczyni w swoim liście, zawie-

zionym do papieża, zapewne przez Piotra Wysza, zwróciła uwagę, że na Jubile-

usz ogłoszony w Rzymie w 1390 r. ruszyły tłumy Polaków, ale wielu z nich zo-

stało w  Austrii napadniętych i  uwięzionych, a  byli to jej poddani z  różnych

stanów. Zresztą w kwestii ukarania Austriaków wyraźnie sugerowała, że to spra-

wa ziemska, nie dotyczy więc (w domyśle) papieża. Królowa prosiła, aby Boni-

facy dał możliwość uzyskania odpustu zupełnego w Krakowie w ciągu czterech

miesięcy w wyznaczonych kościołach, zwracając zwłaszcza uwagę na to, że jej

poddani z Rusi, Litwy i Wołoszczyzny, którzy o samej nazwie Rzym niewiele

mogą powiedzieć, z powodu niebezpieczeństw, odległości i kosztów podróży

nie będą mogli dotrzeć do Wiecznego Miasta

26

. Odpowiedź papieża, choć nie-

zachowana, była pozytywna. Bonifacy w październiku 1391 r. wyznaczył opata

Jana z Carrary i kanonika Baylardinusa z Werony, którzy prócz bulli w sprawie

odpustu mieli ze sobą pisma dotyczące drobniejszych spraw i zwolnienia ze ślu-

bu pielgrzymki do Rzymu tych, którzy zostali uwięzieni w Austrii. Mieszkańcy

Polski, Litwy i Rusi mogli otrzymać odpust jubileuszowy pod warunkiem od-

wiedzenia czterech miejscowych kościołów

27

. Niedługo później, tj. w 1393 r.

przybył do Polski inny legat papieski, biskup Massy Jan de Pontremulo, mający

zająć się jako mediator między innymi sprawami polsko-krzyżackimi

28

. Dla na-

szych rozważań najistotniejsze są jednak konkretne słowa użyte w liście do Bo-

nifacego IX przez Jadwigę dwa lata wcześniej. Królowa określiła swojego męża

mianem

filius Sanctitatis Vestre devotissimus, a następnie pisała o nim z wielką

miłością:

vir meus predilectus. Można więc powiedzieć, że Jadwiga jednym

tchem zaświadczyła nie tylko o swoim uczuciu wobec Jagiełły, ale także o jego

25

A. Sachetnik [Cz. Skowron],

Prośba świętej Jadwigi królowej o pierwszy odpust jubileuszo-

wy w Polsce, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków z Polską,

oprac. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 253-265 (artykuł wraz z edycją źródła).

26

Tamże, s. 261-265.

27

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 251-258; J. Drabina, Papiestwo – Polska, s. 28-29; W. Szym-

borski,

Odpusty w Polsce średniowiecznej, Kraków 2011, s. 353.

28

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 290-308; J. Drabina, Papiestwo – Polska, s. 33-34; J. Niko-

dem,

Jadwiga, s. 309-311.

543

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

oddaniu wobec Kościoła rzymskiego

29

. Była zatem protektorką dobrego imie-

nia Jagiełły i na zewnątrz starała się okazywać jedność i miłość wobec męża oraz

zaświadczać o  jego prawdziwym nawróceniu. W  liście tym Jadwiga ponadto

sprytnie odwołała się do etymologii imienia papieża, stwierdzając, że Bonifacy

oznacza dobroczyńcę, co wszak zobowiązuje

30

. Naszą uwagę przykuwa także

stosunek Jadwigi do samego urzędu papieża i jego zakresu władzy, co zapewne

było echem licznych rozmów z intelektualistami, którzy ją otaczali lub z który-

mi utrzymywała kontakty, tj. na przykład Wojciechem Jastrzębcem, Piotrem

Wyszem, Mateuszem z Krakowa, Janem Štěkną, Henrykiem z Brzegu i inny-

mi

31

. Otóż Jadwiga, używając wielu odniesień i imion biblijnych (Daniel i lwy,

Winnica Pańska, Samarytanie, czas żniwa, Ruth, Izaak, Ezaw itd.), nazwała pa-

pieża jedynym słońcem świecącym nad wszystkim (

sol solus super omnia lucem),

który jest w stanie ze skarbca swojej łaski dowolnie wspierać najuboższych i naj-

nędzniejszych. Zaznaczyła przy okazji, iż nieraz doznała życzliwości ojcowskiej

woli papieża wobec jej własnej małoduszności i dlatego nie wątpi w skuteczność

swych próśb. Jej zdaniem papież ma bowiem pełnię władzy (

plenitudo potestatis)

do odpuszczania win, nie raz, czy kilka razy, ale ile mu się podoba, nie powinien

przeszkadzać mu żaden zapis, zwłaszcza że w skarbcu serca papieskiego znajduje

się najwyższa władza, pozwalająca ogłaszać prawa i  ustawy oraz wyjaśniająca

swoją mocą zwyczaje lub je znosząca, tworząc nowe projekty dla zbawienia

świata. List kończy się pokornym stwierdzeniem, że i  Jadwiga pragnie być

uczestniczką owoców życia wiecznego, upada zatem w  celu ucałowania jego

stóp, powierzając całkowicie i w pokorze siebie i swoich poddanych papieżowi

(

totaliter recommendo)

32

. Takie słowa królowej określające wyraźnie jej stano-

wisko wobec władzy papieskiej i samego urzędu papieskiego mogą nam sugero-

wać, że królowa bezgranicznie uznawała pełnię praw papieża w  każdym

wymiarze. Tak jednak nie było. Owa bezgraniczna władza przypisywana mu zo-

stała przez Jadwigę tylko w  odniesieniu do porządku duchowego, nie zaś

29

A. Sachetnik [Cz. Skowron],

Prośba świętej Jadwigi królowej, s. 261. Na temat małżeń-

stwa pary królewskiej zob. ostatnio K. Osiński,

Małżeństwo Jadwigi Andegaweńskiej z Włady-

sławem Jagiełłą w Rocznikach Jana Długosza, „Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny”,

2 (2014), s. 38-47; K. Rybska,

Żony Władysława Jagiełły w oczach Jana Długosza, w: Śladami

świętej królowej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013, s. 83-90.

30

A. Sachetnik [Cz. Skowron],

Prośba świętej Jadwigi królowej, s. 262.

31

K. Ożóg,

Uczeni, s. 309-318.

32

A. Sachetnik [Cz. Skowron],

Prośba świętej Jadwigi królowej, s. 262-263.

544

Tomasz Graff

doczesnego

33

. Na ten trop naprowadza nas nie tylko wspomniana wcześniej su-

gestia królowej, że kara za czyny Austriaków to sprawa władzy doczesnej, czyli

jej męża

34

. Otóż Andegawenka jeszcze trzy lata wcześniej w liście do poprzedni-

ka Bonifacego, papieża Urbana VI, wyraźnie napisała, co naprawdę myśli na

temat nadużyć papieskich urzędników zbierających podatki na rzecz Stolicy

Apostolskiej w Polsce. W kontekście naszych rozważań mniej istotne jest to, czy

epistoła ta kiedykolwiek została wysłana. W tym wypadku istotniejsza jest bo-

wiem sama treść źródła oddająca myśli królowej oraz jej otoczenia

35

. W liście

tym, który Grzegorz Ryś datował ostatnio na lata 1388-1389

36

, Jadwiga co

prawda deklarowała, tak jak jej poprzednicy, wierność wobec papieża rzymskie-

go i Stolicy Apostolskiej, a Kościół określiła mianem Świętej Matki (

sancta ma-

ter ecclesia), ale równocześnie zauważyła, że urzędnicy papiescy zamiast czynić

dobro działają w sposób nieludzki (

inhumaniter) i absurdalny (absurdum est),

domagając się ściągalności pieniędzy od jej poddanych i  nakładając na nich

okrutne kościelne kary ekskomuniki i interdyktu. Takie postępowanie, zdaniem

królowej, było niedorzeczne. To gorszyło osobiście królową, a także licznych

neofitów oraz wiernych zamieszkujących jej władztwo, co było wielkim błędem

papieża. Takie działania, pisała dalej monarchini, nie wzmacniały bowiem pre-

stiżu Stolicy Apostolskiej, ale były raczej wynikiem uzurpacji, tym bardziej, że

do tej pory nigdy wcześniej o takich czynach nie słyszano i ich nie stosowano.

Postępowanie papieskich urzędników sprawia zatem, że Królestwo zostało na-

rażone na kpiny i śmiech ze strony wrogów

37

. W kontekście tych dwóch przyto-

czonych listów Andegawenki do papieża wyraźnie rysuje się jej pogląd na zakres

władzy papieskiej. Otóż w doczesnym zarządzaniu Kościołem papież nie może

stosować bezprawia i jest w swoim działaniu ograniczony, aby nie siać niespra-

wiedliwości i zgorszenia. Nieograniczoność jego władzy tkwi zatem tylko w sfe-

rze duchowej

38

. Takie poglądy czytelnie konweniują z krytyką zwyczajów Kurii

Rzymskiej, tak często występującą w pismach ówczesnych europejskich uczo-

nych, między innymi wywodzących się z intelektualnego środowiska praskiego

33

Podobnie G. Ryś,

Jadwiga, s. 31-32.

34

A. Sachetnik [Cz. Skowron],

Prośba świętej Jadwigi królowej, s. 261.

35

Formularz Jerzego pisarza grodzkiego krakowskiego ok. 1399-1415, wyd. K. Górski, Toruń

1950, nr 69.

36

G. Ryś,

Jadwiga, s. 30-31. Wydaje się, że kwestia datacji tego dokumentu nadal będzie

budzić kontrowersje.

37

Formularz, nr 69; por. G. Ryś, Jadwiga, s. 30-31.

38

Por. G. Ryś,

Jadwiga, s. 30-32.

545

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

związanych mniej lub bardziej z Jadwigą. Podobne myśli i konkluzje można od-

naleźć na przykład traktacie

De praxi Romanae Curiae Mateusza z Krakowa

39

czy w dziele

Speculum Aureum Piotra Wysza – obu autorów związanych z kró-

lową i jej środowiskiem intelektualnym

40

. Ten kontekst jest niezwykle ważny

przy analizie drugiego interesującego nas momentu w relacjach z Bonifacym IX

w okresie panowania Andegawenki, tj. sporów dotyczących obsady biskupstw

w Polsce, co, dodajmy, nie było tylko specyfiką rodzimą. Jagiełło i Jadwiga reali-

zowali, wzorem swoich poprzedników, politykę zdecydowanej ingerencji

i wpływu monarchy na kształt rodzimej elity kościelnej

41

. Problem w tym, że

Bonifacy  IX nie miał zamiaru tracić swoich prerogatyw w  tym względzie

42

.

Z drugiej strony wiedział jednak doskonale, że nie może zniechęcić do siebie

pary królewskiej. Przykładem jego dobrych intencji, taktu politycznego, ale

i szacunku wobec królowej jest list z końca grudnia 1391 r. przytoczony przez

Jana Długosza, w którym papież podkreślił wierność i lojalność Jadwigi wobec

siebie i Kościoła rzymskiego. Równocześnie oświadczał, że zawsze był wobec

niej tak usposobiony, aby ją obdarzać specjalnymi łaskami i przychylnością. Bo-

nifacy IX prosił ponadto, aby królowa swoją wierność i lojalność zaszczepiła

także w swoim umiłowanym małżonku Jagielle, co on odwzajemni życzliwo-

ścią. Papież liczył na zdrowe i rozumne rady Jadwigi dane Jagielle: „by król ze-

chciał trwać, jak to chwalebnie zwykł czynić, w wierności i przywiązaniu do nas

i coraz lepiej – w co ufamy – [w niej] nie ustawać oraz by gorliwie nakłaniał

odstępujących od wiary do takiej wierności, oddania i posłuszeństwa [abyście

zasłużyli] na życzliwość naszą i Stolicy Apostolskiej”

43

.

39

Mateusz z  Krakowa,

O praktykach kurii rzymskiej, wyd. i tłum. W. Seńko, Kęty2007

(Ad Fontes, t. 2).

40

W. Seńko,

Piotr Wysz z Radolina i jego dzieło Speculum aureum, Warszawa 1996.

41

T. Graff,

Episkopat monarchii jagiellońskiej, s. 155 n.

42

O prerogatywach papieskich dotyczących obsady stanowisk biskupich w lokalnych epi-

skopatach, a także konfliktach Stolicy Apostolskiej z monarchami na tym tle zob. np. R.L. Ben-

son,

The Bishop-Elect. A Study in Medieval Ecclesiastical Office, New Jersey 1968; P. Linden, Der

Tod des Benefiziaten im Rom. Eine Studie zu Geschichte und Recht der päpstlichen Reservationen,

Bonn 1938.

43

J.  Długosz,

Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks.  10: 1370-1405,

red. S. Gawęda i in., Warszawa 2009, s. 303-304; por.

Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae

incliti Regni Poloniae, lib. 10: 1370-1405, s. 232-233.

546

Tomasz Graff

W dalszej części Bonifacy IX zaproponował Jadwidze zaskakujący układ,

w którym miałaby ona wskazywać do nominacji kościelnych osoby przychylne

za pomocą sekretnego kodu:

„Ponadto ponieważ, jak wiemy, często się zdarza, że Twój Najjaśniejszy Ma-

jestat z powodu bezczelności proszących i na prośby wielu, którym bez ujmy dla

królewskiego majestatu nie może odmówić, pisze do nas w sprawie wyniesie-

nia pewnych ludzi całkowicie wbrew własnej chęci, bo chciałabyś raczej innych

wynieść i postawić nad innymi, o czym wielokroć nie możemy być powiado-

mieni i dlatego często zdarza się, że załatwiamy inaczej, niż życzy sobie Wasz

Najjaśniejszy Majestat. Zachęcamy więc […] byś zechciała przesłać nam jakiś

specjalny znak (łac.

signum speciale), którego będziemy się trzymać. Przy jego

pomocy zechciej nam dać znać, ilekroć zajdzie potrzeba, czego sobie szczegól-

nie i specjalnie życzysz, byśmy zrobili, a my zgodnie z tymi Waszymi pragnienia-

mi, przyzwolimy chętnie na to”

44

.

W ostatniej części listu papież wyznaczał do wzajemnych dyskretnych

kontaktów zaufanego człowieka obu stron, czyli protonotariusza apostol-

skiego mistrza Piotra Wysza, jak zapewniał, swojego wiernego i  ukochanego

syna, a zarazem gorącego obrońcę sławy i znaczenia królowej

45

. Ta wzmianka

jest zatem kolejnym dowodem na to, że Jadwiga przez całe swoje życie zma-

gała się z oszczerstwami kolportowanymi na dworach europejskich i w Stoli-

cy Apostolskiej przez jej wrogów. W  każdym razie na zakończenie Bonifacy

podkreślił, że cokolwiek Wysz przekaże Jadwidze, powinna traktować to, jakby

to były jego własne, papieskie słowa

46

. Dla Jana Drabiny list ten był swoistym

układem: „w zamian za oddanie papieżowi i trwanie przy nim oraz wspieranie

męża w dziele chrystianizacji poddanych, Bonifacy IX gwarantuje wypełnienie

wszystkich jej życzeń w sprawach kościelnych”

47

.

W kontekście tej bulli nasuwają się od razu następujące pytania: Dlacze-

go papież tak duży nacisk położył na konieczność wzmacniania przez Jadwigę

małżonka w wierności wobec Stolicy Apostolskiej? Czyżby zatem jej wierno-

ści był papież bardziej pewny (albo przynajmniej chciał to dać jasno do zro-

zumienia), obawiając się jednak zdrady ze strony nowo ochrzczonego nie-

dawnego poganina? Charakterystyczny jest też tutaj wyraz papieskiej słabości

44

J. Długosz,

Roczniki, ks. 10, s. 304.

45

Tamże.

46

Tamże.

47

J. Drabina,

Papiestwo – Polska, s. 29-30.

547

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

politycznej – wszak sugerował on Jadwidze, aby dała mu jakiś sekretny znak, by

wiedział, czego sobie królowa życzy w kwestii obsady biskupstw i innych sta-

nowisk kościelnych. W każdym razie list ten jednoznacznie świadczy o obawie

Bonifacego przed utratą obediencji polskiej i o skłonności papieża do pójścia na

dalekie ustępstwa w stosunku do polskiej pary monarszej. Do takiego poważne-

go ustępstwa doszło zresztą już w sprawie obsady arcybiskupstwa gnieźnieńskie-

go, bowiem Bonifacy IX w 1394 r., nie upierając się przy osobie biskupa Jana

Kropidły, księcia piastowskiego, któremu pięć lat wcześniej sam udzielił prowi-

zji, zgodził się ostatecznie na kandydata królewskiego Dobrogosta

48

. Długosz

wyraźnie zaznaczył, że papież prekonizował arcybiskupem gnieźnieńskim mi-

łego dworowi polskiemu byłego biskupa poznańskiego, ponieważ „Bonifacy IX

obawiał się […], ażeby król polski Władysław, w razie, gdyby zlekceważono jego

życzenia, nie przeszedł na stronę jego współzawodnika Piotra de Luna”

49

, czyli

papieża awiniońskiego Benedykta XIII. Współpraca z prawowitym papieżem

w kwestii obsady biskupstw napotkała jednak poważne trudności w przypadku

biskupstwa krakowskiego w 1392 r. Papież był początkowo stanowczy i chciał

osadzić w Krakowie Maffiollusa di Lampugnano, mimo że kapituła krakowska

wybrała Siecieja z Chmielnika, a Jadwiga i Jagiełło biskupem chcieli uczynić Pio-

tra Wysza. Do Rzymu w tej sprawie wysłano Wojciecha Jastrzębca i kanonika

Piotra Strzelicza

50

. Z pewnością postawa Jadwigi i Jagiełły była tutaj pryncypial-

na, między małżonkami nie było napięć, ale współpraca i jednomyślność

51

. Ja-

dwiga nie miała więc zamiaru ustąpić papieżowi, mimo swojej wierności wobec

niego. Wszak papież jest słońcem i może robić co chce w sprawach związanych

ze zbawieniem duszy, ale kwestia obsady biskupstw to w praktyce pole zarezer-

wowane dla państwa, a konkretnie władcy, nie biskupa Rzymu. Doszło zatem

do poważnego napięcia dyplomatycznego, na szczęście papież mógł wyjść z tego

48

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 357; Codex epistolaris, t. 1, red. A. Sokołowski, J. Szujski,

Cracoviae 1876, nr 24;

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 207-208.

49

J. Długosz,

Roczniki, ks. 10, s. 271-272.

50

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 195-196; T. Graff, Episkopat monarchii jagiellońskiej,

s. 157-158; K. Ożóg,

Spór o biskupstwo krakowskie w roku 1392 na tle stosunków Polski z pa-

piestwem u schyłku XIV wieku, s. 3-19; tenże, Maffiolus Lampugnani nominat na biskupstwo

krakowskie, biskup płocki: meandry kariery kurialisty rzymskiego w okresie schizmy zachodniej,

„Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000), z. 2, s. 345-367; tenże,

Kurozwęccy a spór o biskupstwo

krakowskie w roku 1392, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”,

123 (1997), s. 57-74; W. Seńko,

Piotr Wysz, s. 296-297.

51

J. Nikodem,

Jadwiga, s. 360-362; J. Drabina, Papiestwo – Polska, s. 30-31.

548

Tomasz Graff

konfliktu z honorem, bowiem po niespodziewanej rezygnacji biskupa płockie-

go księcia mazowieckiego Henryka, zakochanego w siostrze Witolda, Ryngalle,

Bonifacy przeniósł do Płocka Maffiollusa i ignorując zdanie stołecznej kapituły,

powołał do Krakowa Piotra Wysza – kandydata królewskiego

52

. Anonimowy

członek kapituły krakowskiej nazwał to działaniem skandalicznym i bezpraw-

nym, ale nikt z możnych tego świata nie miał zamiaru liczyć się ze zdaniem

lokalnej kapituły

53

.

Trzecim, ważnym tematem poruszanym w kontaktach z papiestwem w trakcie

panowania królowej Jadwigi była sprawa powołania do życia Wydziału Teologicz-

nego i odnowienia krakowskiej uczelni. Starania te były czynione już od dłuższego

czasu i trudno przypisywać tylko Jadwidze główną inicjatywę tych zamierzeń roz-

poczętych zapewne jeszcze w latach osiemdziesiątych XIV w. Jednym z promo-

torów tego pomysłu był bezsprzecznie biskup Jan Radlica. Sam Bartłomiej z Jasła

ok. 1390 r. wskazywał Jagiełłę i jego doradców, natomiast dopiero kilkanaście lat

później Franciszek z Brzegu mówił o tym, że to Jadwiga nakłoniona przez dorad-

ców przekonała swojego męża. Niewątpliwie wśród tych doradców dominującą

rolę odgrywał Piotr Wysz, zwłaszcza po objęciu przez niego biskupstwa krakow-

skiego. Nie należy także zapominać o pomocy, którą służył Mateusz z Krakowa

54

.

W każdym razie, jakkolwiek było naprawdę, papież dopiero w styczniu 1397 r.

wydał bullę zezwalającą na otwarcie w stolicy Królestwa Polskiego Wydziału Teo-

logicznego

55

. W tym samym niemal czasie, za zgodą króla czeskiego z lipca t.r.

52

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 320; Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej, cz. 2, nr 390;

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 192, 195-196; Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalen-

darz, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, w: Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. 5, Warszawa

1978, s. 112-113. Zob. też K. Jasiński,

Henryk Siemowitowic i jego żona Ryngałła, w: Słowianie

w dziejach Europy. Studia historyczne ku uczczeniu 70. rocznicy urodzin i 50-lecia pracy nauko-

wej Profesora Henryka Łowmiańskiego, red. J. Ochmański, Poznań 1974, s.160-161.

53

Biblioteka Jagiellońska, rkps 326, f. 103v-104v (suplika kapituły); rkps 461, f. 154v (ano-

nimowy kanonik o skandalicznym wyborze biskupa); por. W. Seńko,

Piotr Wysz, s. 216-217,

nr 95; T. Graff,

Episkopat monarchii jagiellońskiej, s. 158.

54

J. Nikodem,

Jadwiga, s. 374-375; M. Kowalczyk, Odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego

w świetle mów Bartłomieja z Jasła, „Małopolskie Studia Historyczne”, 6 (1964), z. 3-4, s. 23-42;

Z.  Kozłowska-Budkowa,

Odnowienie Jagiellońskie Uniwersytetu Krakowskiego (1390-1414),

w:

Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, t. 1, red. K. Lepszy, Kraków 1964,

s. 37-43; M. Markowski,

Dzieje Wydziału Teologii Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1397-

1525, Kraków 1996, s. 42 n.; K. Ożóg, Uczeni, s. 34-35.

55

Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis, t.  1, red. Ż.  Pauli, Cra-

coviae 1870, nr 15;

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 474; Bonifacy IX, Bulla erygująca wydział

549

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

Wacława IV i przy pomocy negocjującego z praskimi mieszczanami Jana Štěk-

ny, królowa Jadwiga wystawiła w listopadzie akt fundacyjny bursy dla Litwinów

w Pradze, przeznaczając na ten cel sumę 3500 grzywien

56

. Czy ta, wydawałoby się,

poważna niekonsekwencja miała swoje głębsze podłoże? Logicznie przecież rzecz

biorąc – skoro starano się o Wydział Teologiczny w Krakowie, to jak uzasadnić po-

święconą energię i fundusze na inicjatywę bądź co bądź w dużej mierze konkuren-

cyjną? Wydaje się, że te pytania na zawsze pozostaną bez odpowiedzi. Niezwykle

celnie podsumował ostatnio pewną bezradność i dywagacje pokoleń historyków

na ten temat Krzysztof Stopka, pisząc „Nie wiemy, co planowała i jak rozumieć

rozbieżność jej inicjatyw edukacyjnych”

57

. W każdym razie oba działania zostały

w tym samym roku formalnie sfinalizowane, ale królowa już być może w 1398 r.

przestała finansować projekt praski

58

. Fundacja bursy dla Litwinów w Czechach

nie była dla niej łatwą decyzją. Jak sama przyznała, zanim ją podjęła, spędziła sa-

motnie wiele bezsennych nocy

59

. Prawdopodobnie pewien wpływ na te rozterki

miały w tym wypadku rady czeskiego cystersa Jana Štěkny i Wojciecha Jastrzębca,

a także pewna niepewność, czy Wydział Teologiczny w najbliższym czasie rze-

czywiście zacznie funkcjonować w pełnym zakresie, tym bardziej, że z pewnością

dużym problemem był spór o kanclerstwo uniwersyteckie z biskupem Piotrem

Wyszem. Wiadomo przecież, że Jadwiga mimo bliskich relacji z Wyszem nie po-

parła jego starań o ten urząd, stając po stronie małżonka, który nie chciał się na to

zgodzić

60

. Co ciekawe, w bulli zezwalającej na otwarcie Wydziału Teologicznego

już w pierwszym zdaniu ojciec święty nie omieszkał zaznaczyć, jak bardzo godna

pochwały jest wierność i oddanie Kościołowi oraz papieżowi ze strony polskich

monarchów. Papież pisał o  „niezwykłego przywiązania uczuciu” Władysława

teologii w Krakowie, „Analecta Cracoviensia”, 9 (1977), s. 7-8; M. Markowski, Dzieje Wydziału

Teologii, s. 48-50, 244-245.

56

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 222; C. Zawodzińska, Kolegium królowej Jadwigi

przy Uniwersytecie Karola w Pradze i jego pierwszy statut, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja-

giellońskiego. Prace Historyczne”, 9 (1962), s. 19-38; M. Markowski,

Dzieje Wydziału Teologii,

s. 51-53.

57

K. Stopka,

Jadwiga a kultura polska pod koniec XIV w., w: Śladami świętej królowej Jadwi-

gi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013, s. 64.

58

M. Markowski,

Dzieje Wydziału Teologii, s. 53.

59

B.  Chmielowska,

Przywilej fundacyjny Kolegium Królowej Jadwigi przy Uniwersytecie

Karola w Pradze, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków z Pol-

ską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 274, 277.

60

M.  Markowski,

Dzieje Wydziału Teologii, s.  51; J.  Nikodem, Jadwiga, s.  360-361,

376-377.

550

Tomasz Graff

i Jadwigi („Eximiae devotionis affectus quem carissimus in Christo filius noster

Wladislaus rex et carissima in Christo filia nostra Hedwigis Regina Poloniae illu-

stres ad nos et Romanam gerunt Ecclesiam [...]”) i dlatego niejako w nagrodę „za

zasługi” zgodził się na spełnienie prośby pary królewskiej

61

. O tym, że obawy do-

tyczące utraty obediencji rzeczywiście się pojawiły, przekonuje nas zresztą list Bo-

nifacego IX napisany dwa lata po śmierci Jadwigi, skierowany do jego zaufanego

nuncjusza Antoniego. Papież wyraźnie podawał wówczas w wątpliwość wierność

Polski

62

, co notabene ziściło się w 1409 r., kiedy to Jagiełło porzucił obediencję

rzymską i poparł papieża pizańskiego Aleksandra V

63

. Jadwiga doskonale zdawała

sobie sprawę z obaw Bonifacego IX i choć była mu wierna, potrafiła to z premedy-

tacją wykorzystać, w kwestiach dotyczących polityki kościelnej stojąc przy swoim

mężu, wbrew interesom papiestwa, a zgodnie z interesem monarchii.

Ostatnim, przyznajmy, smutnym akordem w stosunkach Jadwigi z Bonifa-

cym IX była kwestia narodzin królewskiego potomka. Wieść o ciąży królowej

szybko dotarła na dwory europejskie i do Rzymu. Władysław Jagiełło posłał do

Bonifacego Wojciecha Jastrzębca, prosząc papieża, aby został ojcem chrzestnym

nowo narodzonego dziecka. Ojciec święty z radością zgodził się, aby dziecko

przyjęło drugie imię Bonifacy lub Bonifacja, a wspomniany Jastrzębiec, jako

jego specjalny wysłannik, trzymał je do chrztu

64

. Równocześnie papież napisał

do króla i królowej listy, w których informował o swojej decyzji. W liście do Ja-

giełły zaznaczył, że czuje wobec jego państwa i małżonki szczerą miłość, a samą

Jadwigę określił jako najdroższą córkę w Jezusie Chrystusie. I również w tym

wypadku nie omieszkał przypomnieć, że jest jedynym, prawdziwym i zgodnie

z prawem wybranym papieżem, jak i inni biskupi rzymscy. Jagiełłę nazwał po-

nadto swoim ramieniem dzielności i  bojownikiem w  obronie wiary (

cum sis

pugil et atleta fidei nostraque fortitudinis brachium)

65

. Natomiast w  liście do

Jadwigi chwalił jej wierność i oddanie względem siebie i rzymskiego Kościoła.

61

Codex diplomaticus Universitatis, t. 1, nr 15; por. Bonifacy IX, Bulla erygująca wydział

teologii, s. 7-8; M. Markowski, Dzieje Wydziału Teologii, s. 244-245.

62

T. Graff,

Episkopat monarchii jagiellońskiej, s. 158.

63

Tamże, s. 159, 189-199; W. Abraham,

Udział Polski w soborze pizańskim 1409, „Roz-

prawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności”, 47 (1905), s. 125-157;

tenże,

Reforma na soborze w  Pizie 1409  r. i  udział w  niej przedstawicieli Kościoła polskiego,

„ Polonia Sacra”, 3 (1919), s. 114-125.

64

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 229-231.

65

Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej, cz. 2, nr 437; Bullarium Poloniae, t. 3, nr 605;

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 230.

551

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

Podkreślił też, bądź co bądź 13 lat po ślubie, że Jagiełło jest jej legalnym mężem,

vir legittimus

66

. Taka literalna konfirmacja jej małżeństwa z Jagiełłą z pewno-

ścią została dobrze przyjęta na polskim dworze, wszak nadal ich związek był

z różną intensywnością kontestowany przez Krzyżaków i Habsburgów. Z kolei

papieska zgoda na ochrzczenie dziecka jego imieniem była zapewne w intencji

Bonifacego swoistym zwornikiem silnych więzi, jakie łączyły Kraków ze Stolicą

Apostolską, takim symbolicznym filarem polskiej obediencji wobec Rzymu. Co

znamienne ojciec święty dyplomatycznie ani słowem nie wypomniał niechęci

Jadwigi wobec wyprawy krucjatowej Witolda organizowanej pod egidą papie-

stwa. Zresztą wyprawa ta oficjalnie skierowana była przeciw Tatarom i Turkom,

dlatego papież nie mógł jej nie wesprzeć. W pierwszej połowie 1399 r. miano-

wał nawet biskupa krakowskiego Piotra Wysza swoim legatem z możliwością

nadawania w jego imieniu odpustów dla krzyżowców

67

. Królowa tymczasem,

zdaniem Jana Długosza, wręcz torpedowała zaciąg polskich rycerzy, przepowia-

dając tej awanturze rychłą klęskę, której zresztą już nie dożyła

68

. Umarła tuż po

porodzie, odchodząc z tego świata trzy dni po swojej córeczce Elżbiecie Boni-

facji, której drugie imię było widocznym znakiem silnej więzi łączącej matkę

i córkę z papieżem

69

.

W świetle przedstawionych źródeł Jadwiga, znana przecież w  literaturze

jako władczyni pobożna, oddająca się kontemplacji, postom i praktykom po-

kutnym (

vita contemplativa), była zarazem inteligentnym i energicznym mo-

narchą potrafiącym wykazać się determinacją w polityce kościelnej, doskonale

współpracując ze swoim mężem (

vita activa). Królowa była wierna obediencji

rzymskiego papieża, starała się utrzymywać z nim żywe relacje, równocześnie

66

Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej, cz. 2, nr 437 (edycja pod tym samym nume-

rem co bulla skierowana do Jagiełły);

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 604.

67

Bullarium Poloniae, t. 3, nr 602.

68

Joannis Dlugossii Annales, lib. 10, s. 226; J. Nikodem, Jadwiga, s. 344-345.

69

Jak zanotował tuż po jej śmierci anonimowy autor

Kalendarza katedralnego krakowskie-

go, w: Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. 5, s. 157, została zapamiętana jako niestru-

dzona propagatorka kultu Bożego, opiekunka Kościoła, pokorna i łaskawa matka sierot, sługa

sprawiedliwości, która posiadała wszelkie możliwe cnoty. Zdaniem autora tej zapiski według

powszechnego mniemania nie znano wówczas w świecie podobnego jej człowieka z królew-

skiego rodu (za: J. Wyrozumski,

Królowa Jadwiga, s. 118); zob też: Joannis Dlugossii Annales,

lib. 10, s. 231; zob. też: B. Chmielowska,

Stanisława ze Skarbimierza rozmyślania o umieraniu

królowej Jadwigi, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków z Pol-

ską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 280-290; R.M. Zawadzki, Kazanie Stanisława ze

Skarbimierza o śmierci i życiu królowej Jadwigi, w: tamże, s. 291-299.

552

Tomasz Graff

dbała jednak o interesy rządzonego przez nią państwa. Jadwiga widziała w pa-

pieżu nieograniczonego żadną inną władzą pasterza, ale tylko w sferze ducho-

wej. W sferze doczesnej papież nie był już władcą absolutnym, a ona sama czuła

się w obowiązku bronić swoich poddanych przed nadużyciami papieskich wy-

słanników, jak również – wraz z małżonkiem – stać na straży królewskiej poli-

tyki nominacji na stanowiska kościelne. Jadwiga potrafiła zatem łączyć swoją

głęboką pobożność i oddanie wobec Stolicy Apostolskiej z obowiązkami wobec

państwa i lojalnością wobec męża. Cieszyła się u Bonifacego IX wielkim sza-

cunkiem, odnosi się wręcz wrażenie, że papież traktował ją szczególnie, nawet

na tle innych władców europejskich. Przekonuje nas o tym choćby cytowany

wyżej list, w którym ojciec święty prosił o ustalenie tajnego kodu porozumie-

wawczego między nimi. Można zatem stwierdzić, że z punku widzenia inte-

resów monarchii ukazane tutaj cechy osobowości świętej królowej, a także jej

rzeczywiste działania odcisnęły bezsprzecznie znamienne piętno na relacjach

Polski ze Stolicą Apostolską, pozwalając osiągnąć rządzonemu przez nią pań-

stwu realne korzyści w okresie osłabienia władzy papieskiej w latach wielkiej

schizmy zachodniej.

S u m m a r y

The character of Jadwiga of Anjou in light of Poland’s

contacts with the Holy See in the period of Great Western

Schism in 1388/9-1399

The author attempts to outline the personal qualities of Queen Jadwiga in light of the rela-

tions between Poland and the Holy See in the era of the Great Western Schism. To this

end, the queen’s correspondence with Urban VI and Boniface IX in the years 1388/9 to

1399 was analyzed. The period under analysis was a time when the queen had come of age,

and the dispute concerning the validity of her marriage to Jagiełło, despite her previous

relationship (

sponsalia de futuro) with William the Courteous, was no longer of particular

significance. The article analyses papal letters, as well as queen’s letters concerning e.g. the

abuse of authority by pontifical officials, the great jubilee in Krakow, appointments of the

bishops of Krakow in 1392 and the birth of her child in 1399. Urban VI and Boniface IX

were afraid of a change in Poland’s allegiance during the schism; therefore, they tried not

to strain the relations with Jadwiga and Jagiełło. The queen made excellent political use

of such fears, fully liaising with her husband in the state’s policy towards the Church. On

the one hand, she remained faithful and loyal to the Roman pontiffs; on the other hand,

always siding with her husband in matters of importance, she did not accept any excessive

interference of the Holy See into Poland’s internal affairs.

553

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

Bibliografia

ŹRÓDŁA

Archiwalne

Biblioteka Jagiellońska, rkps 326; rkps 461.

Drukowane

Bonifacy IX,

Bulla erygująca wydział teologii w Krakowie, „Analecta Cracovien-

sia”, 9 (1977).

Bullarium Poloniae, t. 3: 1378-1417, red. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś,

Romae – Lublini 1988.

Chmielowska B.,

Przywilej fundacyjny Kolegium Królowej Jadwigi przy Uniwer-

sytecie Karola w Pradze, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu

Litwy i jej związków z Polską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989.

Chmielowska B.,

Stanisława ze Skarbimierza rozmyślania o umieraniu królowej

Jadwigi, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związ-

ków z Polską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989.

Codex diplomaticus ecclesiae cathedralis necnon diocesis Vilnensis, t. 1, red. J. Fija-

łek, W. Semkowicz, Cracoviae 1932-1948.

Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis, t. 1, red. Ż. Pauli,

Cracoviae 1870, nr 15.

Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 1, red. A. Sokołowski, J. Szujski, Cra-

coviae 1876.

Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 2, red. A. Lewicki, Cracoviae 1891.

Cracovien. canonizationis B. Hedvigis Reginae Poloniae (1374-1399). Positio su-

per virtutibus, Romae – Cracoviae 1995. Congregatio de causis Sanctorum.

Prot. n. 650.

Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 10: 1370-1405,

red. S. Gawęda et al., Varsaviae 1985.

Długosz J.,

Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10: 1370-

1405, red. S. Gawęda i in., Warszawa 2009.

Formularz Jerzego pisarza grodzkiego krakowskiego ok. 1399-1415, wyd. K. Gór-

ski, Toruń 1950.

Kalendarz katedralny krakowski, w: Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. 5,

Warszawa 1978.

554

Tomasz Graff

Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej Ś. Wacława, cz. 2, wyd. F. Piekosiński,

Kraków 1883.

Mateusz z Krakowa,

O praktykach kurii rzymskiej, wyd. i tłum. W. Seńko, Kęty

2007 (Ad Fontes, t. 2).

Monumenta Poloniae Vaticana, t. 8, cz.1, wyd. E. Długopolski, Kraków 1939-1946.

Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa,

w:

Monumenta Poloniae Historica, seria II, t. 5, Warszawa 1978.

Zawadzki R.M.,

Kazanie Stanisława ze Skarbimierza o śmierci i życiu królowej

Jadwigi, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związ-

ków z Polską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989.

OPRACOWANIA

Abraham W.,

Reforma na soborze w Pizie 1409 r. i udział w niej przedstawicieli

Kościoła polskiego, „Polonia Sacra”, 3 (1919).

Abraham W.,

Udział Polski w soborze pizańskim 1409, „Rozprawy Wydziału

Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności”, 47 (1905).

Benson R.L.,

The Bishop-Elect. A Study in Medieval Ecclesiastical Office, New

Jersey 1968.

Bubczyk R.,

Charakterystyka współrządów Jadwigi Andegaweńskiej i Władysła-

wa II Jagiełły w Polsce, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska.

Sectio F”, 52/53 (1997-1998).

David L.,

Preussische Chronik, t. 7, Königsberg 1815.

Drabina J.,

Kontakty papiestwa z Polską 1378-1417 w latach wielkiej schizmy

zachodniej, Kraków 1993.

Drabina J.,

Papiestwo – Polska w latach 1384-1434, Kraków 2003.

Górski K.,

Osobowość królowej Jadwigi na tle religijności średniowiecza, „Polonia

Sacra”, 2 (1949).

Grabski A.F.,

Jadwiga – Wilhelm – Jagiełło w opiniach europejskich, „Nasza Prze-

szłość”, 23 (1966).

Graff T.,

Episkopat monarchii jagiellońskiej w  dobie soborów powszechnych

XV wieku, Kraków 2008.

Graff T.,

Stosunki Polski ze Stolicą Apostolską na tle wyboru pseudopapieży od

czasów wczesnopiastowskich do soboru pizańskiego – wybrane aspekty i zarys

problematyki, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Hi-

storyczne”, 131 (2004).

Halecki O.,

Jadwiga Andegaweńska, Kraków 2000.

Jagosz M.,

Beatyfikacja i kanonizacja świętej Jadwigi królowej, Kraków 2003.

555

Osobowość Jadwigi Andegaweńskiej w świetle kontaktów Polski ze Stolicą Apostolską

Jasiński K.,

Henryk Siemowitowic i jego żona Ryngałła, w: Słowianie w dziejach

Europy. Studia historyczne ku uczczeniu 70. rocznicy urodzin i 50-lecia pracy

naukowej Profesora Henryka Łowmiańskiego, red. J. Ochmański, Poznań 1974.

Kelly J.N.D.,

Encyklopedia papieży, tłum. T. Szafrański, Warszawa 1997.

Kowalczyk M.,

Odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego w świetle mów Bartło-

mieja z Jasła, „Małopolskie Studia Historyczne”, 6 (1964), z. 3-4.

Kozłowska-Budkowa Z.,

Odnowienie Jagiellońskie Uniwersytetu Krakowskiego

(1390-1414), w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764,

t. 1, red. K. Lepszy, Kraków 1964.

Krzyżaniakowa J., Ochmański J.,

Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.

Kurtyka J.,

Jeszcze o kryzysie legitymizacyjnym i pozycji namiestniczej kasztelana

i starosty krakowskiego Jana z Tęczyna w latach 1399-1402, „Średniowiecze

Polskie i Powszechne”, 4 (2007).

Kurtyka J.,

Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średnio-

wieczu, Kraków 1997.

Linden P.,

Der Tod des Benefiziaten im Rom. Eine Studie zu Geschichte und

Recht der päpstlichen Reservationen, Bonn 1938.

Markowski M.,

Dzieje Wydziału Teologii Uniwersytetu Krakowskiego w latach

1397-1525, Kraków 1996.

Nikodem J.,

Jadwiga król Polski, Wrocław 2009.

Nikodem J.,

Problem legitymizacji władzy Władysława Jagiełły w 1399 r., w: Ni-

hil superfluum esse. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Ja-

dwidze Krzyżaniakowej, red. J. Strzelczyk, J. Dobosz, Poznań 2000.

Nikodem J.,

Władysław Jagiełło, Jan z Tęczyna i domniemany kryzys legitymizacyj-

ny w Polsce lat 1399-1402, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, 1 (2009).

Osiński K.,

Małżeństwo Jadwigi Andegaweńskiej z Władysławem Jagiełłą w Roczni-

kach Jana Długosza, „Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny”, 2 (2014).

Ożóg K.,

Duchowni i uczeni w otoczeniu św. Jadwigi, w: Święta Jadwiga Królo-

wa. W perspektywie III tysiąclecia, red. H. Kowalska, H. Byrska, A. Bednarz,

Kraków 2002.

Ożóg K.,

Kurozwęccy a  spór o  biskupstwo krakowskie w  roku 1392, „Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne”, 123 (1997).

Ożóg K.,

Maffiolus Lampugnani nominat na biskupstwo krakowskie, biskup

płocki: meandry kariery kurialisty rzymskiego w okresie schizmy zachodniej,

„Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000), z. 2.

Ożóg K.,

Spór o biskupstwo krakowskie w roku 1392 na tle stosunków Polski z pa-

piestwem u schyłku XIV wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 104 (1997).

556

Tomasz Graff

Ożóg K.,

Uczeni w  monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i  Władysława Jagiełły

(1384-1434), Kraków 2004.

Piekosiński F.,

Czy król Jagiełło był za życia królowej Jadwigi królem polskim,

czy tylko mężem królowej?, „Rozprawy z Posiedzeń Akademii Umiejętności

w Krakowie”, 35 (1898).

Prochaska A., [rec.]

Piekosiński Franciszek: Czy król Władysław Jagiełło był za

życia królowej Jadwigi królem Polskim. (odb. z XXXV t. Rozpr. Wydz. hist. fil.

Akad. Umiej. 8°, str. 10), „Kwartalnik Historyczny”, 12 (1898).

Przybyszewski B.,

Jadwiga i Wilhelm, „Analecta Cracoviensia”, 7 (1975).

Rybska K.,

Żony Władysława Jagiełły w oczach Jana Długosza, w: Śladami świę-

tej królowej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013.

Ryś G.,

Jadwiga wobec władzy papieża w Kościele doby kryzysu i schizmy, w: Śla-

dami świętej królowej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013.

Sachetnik A. [Skowron Cz.],

Prośba świętej Jadwigi królowej o pierwszy odpust

jubileuszowy w Polsce, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu Li-

twy i jej związków z Polską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989.

Semkowicz W.,

Stanowisko publiczno-prawne Włodzisława Jagiełły w  Polsce,

„Przegląd Prawa i Administracji”, 24 (1899).

Seńko W.,

Piotr Wysz z Radolina i jego dzieło Speculum aureum, Warszawa 1996.

Stopka K.,

Jadwiga a kultura polska pod koniec XIV w., w: Śladami świętej królo-

wej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013.

Strzelecka A.,

Jadwiga Andegaweńska, w: Polski Słownik Biograficzny, t.  10,

red. K. Lepszy, Wrocław 1962-1964.

Strzelecka A.,

Jadwiga królowa, w: Dzieło Jadwigi i Jagiełły. W sześćsetlecie chrztu

Litwy i jej związków z Polską, oprac. W. Biliński, Warszawa 1989.

Szymborski W.,

Odpusty w Polsce średniowiecznej, Kraków 2011.

Śladami świętej królowej Jadwigi i jej epoki, red. T. Graff, Kraków 2013.

Węcowski P., [rec.]

J. Kurtyka, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możno-

władczej w średniowieczu, Kraków 1997, „Studia Źródłoznawcze”, 37 (2000).

Wyrozumski J.,

Królowa Jadwiga między epoką piastowską i jagiellońską, Kraków

1997.

Zawadzki R.M.,

Święta Jadwiga Andegawenka, „Folia Historica Cracoviensia”,

15/16 (2009/2010).

Zawodzińska C.,

Kolegium królowej Jadwigi przy Uniwersytecie Karola w Pra-

dze i jego pierwszy statut, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Prace Historyczne”, 9 (1962).