DZIECKO ŁAMIĄCE PRAWO (NIELETNI)

1. Kodeks karny

Na zasadach określonych w kodeksie karnym odpowiadają osoby, które popełniły czyn

zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Wyjątkowo na gruncie kodeksu karnego może odpowiadać osoba, która ukończyła

jedynie 15 lat. Aby było to możliwe muszą być spełnione następujące warunki:

- dopuściła się ona czynów zabronionych szczegółowo wymienionych w art. 10 § 2 kodeksu

karnego, takich jak: zamach na życie Prezydenta RP (art. 134 k.k.), zabójstwo (art. 148 § 1,

2 lub 3 k.k.), umyślne ciężkie uszkodzenie ciała (art. 156 § 1 lub 3 k.k.), umyślne

spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń (art. 163 § 1 lub 3 k.k.), piractwo (art. 166 k.k.),

umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji (art. 173 § 1 lub 3 k.k.), zgwałcenie

wspólnie z inną osobą (art. 197 § 3 k.k.), wzięcie zakładnika (art. 252 § 1 lub 2 k.k.), rozbój

(art. 280 k.k.)

- w ocenie sądu okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i

warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane

środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Kara orzeczona wobec osoby między 15 a 17 rokiem życia, która odpowiada na zasadach

określonych w kodeksie karnym, nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy

ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, sąd może

zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

2. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (u.p.n.) reguluje

zasady odpowiedzialności osób



które dopuściły się czynu karalnego (rozumianego jako przestępstwa, przestępstwa

skarbowego i niektóre wymienione w ustawie wykroczenia) po ukończeniu lat 13, a przed

ukończeniem lat 17,



które nie ukończyły lat 18 – w zakresie ich demoralizacji.

Ponadto ten akt prawny reguluje wykonywania środków wychowawczych lub

poprawczych w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej

jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21

Wyjątkowo sąd zamiast kary określonej w kodeksie karnym może stosować środki

wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich wobec osoby, która

popełniła występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18. Jest to możliwe jedynie

w przypadku, gdy sąd uzna, że za tym przemawiają okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju

sprawcy oraz jego właściwości i warunki osobiste.

Według art. 3 u.p.n. organy prowadzące postępowanie w sprawie nieletniego powinny

kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w

osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego

spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy

tym interes społeczny. Zobowiązane są one w postępowaniu z nieletnim brać się pod uwagę

osobowość nieletniego, a w szczególności jego wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju

psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień

demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego

Sąd rodzinny i nieletnich rozpoznający sprawy do których stosuje się ustawę o

postępowaniu w sprawach nieletnich może zastosować wobec nieletniego trzy rodzaje środków:



wychowawcze



poprawcze



leczniczo-wychowawcze

Środki wychowawcze mogą być orzeczone przez sąd w razie demoralizacji nieletniego

lub popełnienia przez niego czynu karalnego. Obejmują m.in. upomnienie, zobowiązanie do

określonego postępowania: do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych

prac, nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna, nadzór kuratora, skierowanie do ośrodka

kuratorskiego, przepadek rzeczy, umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku

wychowawczym, w młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo w ośrodku szkolno-

wychowawczym.

Za demoralizację uważane jest np. naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie

czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia

zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,

uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych.

Środki poprawcze, czyli umieszczenie w zakładzie poprawczym, można orzec jedynie w

razie popełnienia przez nieletniego czynu karalnego po ukończeniu przez niego 13 roku życia.

Jeśli czynu karalnego dopuszcza się dziecko zanim osiągnie wiek 13 lat, można orzec

wobec niego jedynie środki wychowawcze.

Środki leczniczo-wychowawcze sąd rodzinny i nieletnich orzeka w razie stwierdzenia u

nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności

psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia

się w stan odurzenia. Sąd rodzinny może umieścić nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub

innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu

jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku

wychowawczym lub w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, a w przypadku gdy nieletni jest

upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy

społecznej.

Sąd rodzinny może także:

1. zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub

zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni

uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną,

zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym,

2. zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej

przez nieletniego,

3. Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek

samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych,

bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

W postępowaniu w sprawie nieletniego stronami są:

1) nieletni,

2) rodzice lub opiekun nieletniego,

3) prokurator.

Osoby te są zawiadamiane o terminach rozprawy, doręcza się im pisma sądowe.

Nieletni ma prawo mieć obrońcę.

O wszczęciu i ukończeniu postępowania w sprawie nieletniego sąd rodzinny może

zawiadomić także szkołę, do której nieletni uczęszcza, odpowiednią instytucję państwową,

społeczną lub jednostkę samorządową, w szczególności powiatowe centrum pomocy rodzinie

właściwe ze względu na miejsce zamieszkania nieletniego.

Sąd rodzinny prowadząc postępowanie będzie przesłuchiwał nieletniego i jego rodziców.

Sąd może zwrócić się też o opinię do rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego lub

innej specjalistycznej placówki. Może również zwrócić się do kuratora sądowego o

przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.

Pierwsza faza postępowania nazywa się postępowaniem wyjaśniającym. Ma na celu

ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, a w sprawie o czyn

karalny, czy rzeczywiście został on popełniony przez nieletniego, a także ustalenie, czy zachodzi

potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie.

Jeżeli na podstawie zebranych materiałów sędzia rodzinny uzna, że ze względu na

okoliczności i charakter sprawy oraz osobowość nieletniego celowe jest zastosowanie środków

wychowawczych lub leczniczych, wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu

opiekuńczo-wychowawczym. Jeżeli natomiast w jego ocenie zachodzą warunki do umieszczenia

nieletniego w zakładzie poprawczym, wydaje on postanowienie o rozpoznaniu sprawy w

postępowaniu poprawczym.

W trakcie toczącego się postępowania nieletniego można umieścić w schronisku dla

nieletnich. Jest to możliwe jeżeli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za

umieszczeniem go w zakładzie poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się

nieletniego lub zatarcia śladów czynu karalnego, albo jeżeli nie można ustalić tożsamości

nieletniego

Postępowanie opiekuńczo – wychowawcze kończy się orzeczeniem środków

wychowawczych, a postępowanie poprawcze orzeczeniem środków wychowawczych lub

poprawczych.

Kosztami postępowania w sprawie nieletniego sąd rodzinny może obciążyć rodziców,

inne osoby zobowiązane do jego alimentacji albo nieletniego.