mechanik pojazdow samochodowych 723[04] o1 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marek Olsza

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
723[04].O1.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Igor Lange
mgr Janusz Górny

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Marek Olsza

Konsultacja:

mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[04].O1.01
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
ś

rodowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu mechanik pojazdów

samochodowych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze zajęć

5. Ćwiczenia

5.1. Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Ochrona przeciwpożarowa

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska

5.3.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazuję Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych
723[04].

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−−−−

przykładowe scenariusze zajęć,

−−−−

wiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami

nauczania–uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−−−−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego,

−−−−

wykaz literatury.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[04].O1.01

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska

723[04].O1

Podstawy mechaniki samochodowej

723[04].O1.03

Konstruowanie elementów maszyn

723[04].O1.02

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

723[04].O1.04

Wytwarzanie elementów maszyn

723[04].O1.05

Analizowanie obwodów

elektrycznych

723[04].O1.06

Stosowanie maszyn i urządzeń

elektrycznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

interpretować podstawowe prawa fizyczne,

−

rozpoznawać proste związki chemiczne,

−

interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego zawodu,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

–

wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bhp podczas wykonywania zadań
zawodowych,

–

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych,

–

rozpoznać i przewidzieć zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,

–

dobrać środki ochrony indywidualnej w zależności od prowadzonych prac,

–

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas transportu i magazynowania materiałów
i substancji chemicznych i łatwopalnych,

–

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas użytkowania urządzeń mechanicznych
i elektrycznych,

–

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

–

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

–

zastosować zasady ochrony środowiska obowiązujące na stanowisku pracy,

–

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia lub zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Mechanik pojazdów samochodowych 723[04]

Moduł:

Podstawy mechaniki samochodowej 723[04].O1

Jednostka modułowa:

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
723[04].O1.012

Temat: Reagowanie na zdarzenia związane z zagrożeniami życia i zdrowia pracowników

warsztatu samochodowego.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności reagowanie na zdarzenia związane z zagrożeniami

ycia i zdrowia pracowników warsztatu samochodowego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

opisać działania, jakie podjąłby w przypadku pożaru w warsztacie,

−

wymienić działania, które należy pilnie podjąć w przypadku: zranienia, złamania kości,
oparzenia, oparzenia chemikaliami, porażenia prądem,

−

opisać procedurę zgłaszania wypadków obowiązującą w warsztacie samochodowym,

−

podjąć działania mające na celu uniknięcia powtórzenia wypadku lub zażegnanej
niebezpiecznej sytuacji.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

pracy w zespole,

−

prezentowania wyników swojej pracy,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

metoda przewodniego tekstu,

−

dyskusja w grupie,

−

wiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

indywidualna,

−

uczniowie pracują w grupach 2

−

3 osobowych.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

instrukcje postępowania w przypadku zagrożenia życia i zdrowia,

−

tablice poglądowe,

−

dokumentacja wypadkowa,

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie dla ucznia
Przedmiotem zadania jest określenie sposobu zareagowanie na zdarzenia związane
z zagrożeniami życia i zdrowia pracowników warsztatu samochodowego.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna
1. Określenie tematu zajęć.
2. Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.
3. Wyjaśnienie uczniom zasad pracy metodą tekstu przewodniego.
4. Podział grupy uczniów na zespoły.

Faza właściwa
Praca metodą tekstu przewodniego.

Faza I: Informacje
Pytania prowadzące:
1. Jakie występują rodzaje pożarów?
2. Na czym polega krwotok?
3. Jakie substancje wywołują oparzenia?
4. Jakie objawy wskazują wystąpienie złamania?
5. Kiedy może wystąpić porażenie prądem elektrycznym?
6. Komu zgłaszamy fakt wystąpienia wypadku?

Faza II. Planowanie
1. Jakie kroki podejmujemy w przypadku odkrycia pożaru?
2. Jak postępujemy po usłyszeniu alarmu pożarowego?
3. W jaki sposób tamujemy krwotoki?
4. Jakie działania zmniejszają skutki oparzeń?
5. Jak unieruchamiamy złamania?
6. Na co zwracamy uwagę podczas ratowania porażonych prądem elektrycznym?
7. Jaka jest procedura zgłoszenia wypadku?

Faza III. Ustalenie
1. Zespoły uczniowskie otrzymują losowe opisy wypadków.
2. Uczniowie ustalają, jakie obrażenia zostały odniesione przez poszkodowanych.
3. Uczniowie określają, jakie czynności należy niezwłocznie wykonać.
4. Uczniowie konsultują z nauczycielem poprawność rozumowania.

Faza IV. Wykonanie
1. Uczniowie opisują w kartach pracy kolejne kroki, jakie podejmują w opisanej sytuacji

wypadkowej.

2. Uczniowie wypełniają dokumentację wypadkowa dla opisanej sytuacji wypadkowej.

Faza V. Sprawdzanie
1. Uczniowie przygotowują się do zaprezentowania swojej pracy. Zespoły uczniów

wyznaczają lidera grupy, który dokonuje prezentacji ćwiczenia.

2. Uczniowie sprawdzają w grupach poprawność wykonanych ćwiczeń. Nauczyciel

sprawdza poprawność zaplanowanych kroków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Faza VI. Analiza końcowa
Uczniowie wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im trudności. Nauczyciel
powinien podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie wiadomości były poznawane, jakie
wystąpiły błędy i jak ich unikać na przyszłość.

Faza końcowa
Zakończenie zajęć i ocena poprawności wykonania ćwiczenia oraz aktywności uczniów.

Praca domowa
Odszukaj w literaturze informacje na temat: Wypadki zażegnane. Na podstawie
zgromadzonych informacji opisz w zeszycie przedmiotowym wnioski, jakie powinniśmy
wyciągnąć z wypadków zażegnanych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

Opis wypadku

Podjęte kroki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Mechanik pojazdów samochodowych 723[04]

Moduł:

Podstawy mechaniki samochodowej 723[04].O1

Jednostka modułowa:

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
723[04].O1.012

Temat: Dobieranie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego

do warunków pracy.

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności dobierania środków ochrony indywidualnej oraz

odzieży i obuwia roboczego do warunków pracy w warsztacie samochodowym.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

dobrać odzież i obuwie robocze,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,

−

scharakteryzować wymagania bezpieczeństwa dotyczące „procesów” pracy,

−

wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bhp podczas wykonywania zadań
zawodowych.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

pracy w zespole,

−

prezentowania wyników swojej pracy,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład,

−

pokaz,

−

dyskusja w grupie.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w małych zespołach.

Czas trwania: 1 godzina dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

literatura zgodnie z punktem 7 poradnika dla nauczyciela,

−

przykładowa odzież ochronna,

−

rodki ochrony osobistej.

Zadanie dla ucznia

Przedmiotem zadania jest dobieranie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego dla pracowników warsztatu samochodowego.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Omówienie celów.
3. Plan:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

A. Prawa i obowiązki pracodawcy dotyczące środków ochrony indywidualnej oraz

odzieży roboczej:
wstęp – należy wyjaśnić uczniom znaczenie środków ochrony osobistej, podać
przykłady aktów prawnych dotyczących środków ochrony osobistej, wyjaśnić
znaczenie ich stosowania oraz ich wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy:

−

uczniowie otrzymują instrukcje , normy lub inne akta prawne,

−

uczniowie pracując indywidualnie wypisują prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy związane z stosowaniem środków ochrony indywidualnej.

B. Wymagania bhp dotyczące stosowania odzieży roboczej:

wstęp – należy krótko scharakteryzować uczniom pojęcie odzieży roboczej:

−

uczniowie otrzymują normy dotyczące odzieży roboczej,

−

pracując w grupie uczniowie sporządzają wspólną tabelę wymagań dotyczących
odzieży roboczej dla wskazanych przez nauczyciela stanowisk roboczych.

W trakcie tworzenia tabeli nauczyciel zwraca uwagę uczniom na funkcje i zadania

poszczególnych stanowisk pracy.

Podsumowanie

−

uczniowie uzasadniają znaczenie stosowania odzieży roboczej oraz środków ochrony
indywidualnej,

−

wskazują korzyści wynikające z przestrzegania przepisów bhp,

−

wymieniają

podstawowe

obowiązki

pracodawców,

pracowników

wynikające

z stosowania odzieży roboczej oraz środków ochrony indywidualnej,

−

wymieniają wymagania dotyczące stosowania odzieży roboczej oraz środków ochrony
indywidualnej na poszczególnych stanowiskach pracy.

Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.

Praca domowa
Odszukaj w literaturze informacje na temat: Wypadki zażegnane. Na podstawie
zgromadzonych informacji opisz w zeszycie przedmiotowym wnioski, jakie powinniśmy
wyciągnąć z wypadków zażegnanych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp na podstawie Kodeksu

Pracy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w Kodeksie Pracy informacje o prawach i obowiązkach pracownika w zakresie

bhp,

2) zanotować numery artykułów z Kodeksu Pracy,
3) scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu Pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

Dzienniki Ustaw i Kodeks Pracy z komentarzem,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Określ wymagania bhp dotyczących pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-

sanitarnych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać w Kodeksie Pracy i normach lub w dziennikach ustaw informacje

o wymaganiach bhp dotyczących pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych,

2) zanotować najważniejsze wymagania,
3) scharakteryzować określone pomieszczenie pracy i jego niezbędne wyposażenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw,

−

Polska Norma,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj zagrożenia wypadkowe występujące podczas wykonywania pracy na

warsztacie samochodowym.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Uczniowie pracują samodzielnie. Czas wykonania ćwiczenia 30 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z stanowiskami pracy występującymi na warsztacie samochodowym,
2) zidentyfikować najważniejsze zagrożenia występujące na danym stanowisku pracy,
3) zanotować najważniejsze zagrożenia,
4) charakteryzować zanotowane zagrożenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Ochrona przeciwpożarowa

5.2.1

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres.

Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela uczeń
prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

2) zidentyfikować rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) scharakteryzować je.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

wiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Czas wykonania
ć

wiczenia 15 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dobrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu wyżej wymienionych środków.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Opisz zastosowanie znaków umieszczonych w tabeli.

Znak

Opis

Znak

Opis

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Czas wykonania
ć

wiczenia 25 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się ze znakami przeciwpożarowymi,
2) zidentyfikować znaki umieszczone w tabeli,
3) opisać przeznaczenie znaków,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

rodki dydaktyczne:

−

plansze poglądowe znaków przeciwpożarowych,

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcje gospodarki odpadami i opakowaniami dla wybranego warsztatu

samochodowego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Czas wykonania
ć

wiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zidentyfikować rodzaje odpadów i opakowań powstających w trakcie pracy warsztatu

samochodowego,

2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji ww.

odpadów i opakowań,

3) pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4) opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5) scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

wiczenia praktyczne.

rodki dydaktyczne:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa

charakterystyka

warsztatu

samochodowego

(zawierająca

krótka

charakterystykę napraw wykonywanych w warsztacie, powstające odpady, opakowania),

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Opracuj instrukcje składowania i zlecania utylizacji oleju przepracowanego w warsztacie

samochodowym.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Należy zwrócić uwagę na poprawność wymiarowania. Czas
wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zidentyfikować ilość oleju przepracowanego uzyskiwanego w warsztacie samochodowym

na skutek przeprowadzonych napraw,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zidentyfikować rodzaje oleju przepracowanego uzyskiwanego w czasie napraw (olej

silnikowy, przekładniowy, itp.),

3) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące gospodarki olejami przepracowanymi,
4) opisać w tabeli ilość napraw wykonywanych tygodniowo,
5) opisać w tabeli uzyskiwane ilości oleju przepracowanego wynikające z wykonywanych

napraw,

6) scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa

charakterystyka

warsztatu

samochodowego

(zawierająca

krótka

charakterystykę napraw wykonywanych w warsztacie, powstające odpady, opakowania),

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Opracuj instrukcje składowania i zlecania utylizacji akumulatorów ołowiowych

w warsztacie samochodowym.

Wskazówki do realizacji
Uczniowie pracują samodzielnie. Po wykonaniu ćwiczenia wskazany przez nauczyciela

uczeń prezentuje swoją pracę. Czas wykonania ćwiczenia 45 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zidentyfikować rodzaje zanieczyszczeń powstających w skutek niewłaściwego

przechowywania akumulatorów ołowiowych,

2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji

akumulatorów ołowiowych,

3) zaproponować metody składowania i zlecania utylizacji akumulatorów ołowiowych,
4) scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa

charakterystyka

warsztatu

samochodowego

(zawierająca

krótka

charakterystykę napraw wykonywanych w warsztacie, powstające odpady, opakowania),

−

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Przestrzeganie zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania od numeru 1 do 15 z poziomu podstawowego,

−

zadania od numeru 16 do 20 z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 4 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. b, 3. a, 4. a, 5. c 6. c, 7. c, 8. c, 9. d, 10. c, 11. a,

12. a, 13. d, 14. d, 15. b, 16. c, 17. c, 18. b, 19. b, 20. d.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Rozróżnić rodzaje znaków

2. Rozpoznać zagrożenie

3. Określić zastosowanie znaków

4. Określić działania po drobnym wypadku

5. Określić przeznaczenie gaśnic

6. Określić obowiązki pracodawcy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Rozpoznać oznakowanie

8. Rozpoznać oleje przepracowane

9. Określić postępowanie z zużytym olejem

10. Określić postępowanie z zużytym olejem

11.

Określić postępowanie z zużytymi
akumulatorami

12. Rozpoznać substancje

13.

Określić zasady prawidłowej gospodarki
odpadami

14.

Określić zasady prawidłowego
gromadzenia odpadów

15. Określić zasady transportu odpadów

16. Udzielić pierwszej pomocy

17. Określić prawa pracownika

18. Rozpoznać odzież roboczą

19. Rozpoznać typy pożarów

20. Dobrać gaśnicę do typu pożaru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
5. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
6. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

8. Czas trwania testu – 45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu

wynosi 20 pkt.

Celem przeprowadzanego pomiaru dydaktycznego jest sprawdzenie poziomu wiadomości

i umiejętności, jakie zostały ukształtowane w wyniku zorganizowanego procesu kształcenia
w jednostce modułowej Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska. Spróbuj swoich sił. Pytania nie są trudne i jeżeli
zastanowisz się, to na pewno udzielisz odpowiedzi.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw zadań testowych

1. śółty trójkąt o grubej krawędzi oznacza

a) zakaz.
b) instrukcję.
c) ostrzeżenie.
d) bezpieczne warunki pracy.

2. Nadmierny hałas stanowi zagrożenie dla zdrowia, ponieważ

a) powoduje natychmiastowe uszkodzenie słuchu.
b) przyspiesza normalną utratę słuchu, występującą wraz z wiekiem.
c) powoduje stres.
d) noszenie ochrony uszu przez dłuższy czas może być niewygodne.

3. Poniższy znak stosowany jest do oznaczenia

a) hydrantu.
b) gaśnicy.
c) rurociągu z ciepłą wodą.
d) przycisku alarmowego.

4. Po drobnym wypadku powinieneś

a) wykonać wpis w książce wypadków lub wypełnić formularz wypadkowy.
b) zgłosić skargę szefowi.
c) nie robić nic, bo wypadki zawsze się zdarzają.
d) wyciągnąć wnioski dla siebie bez poinformowania innych osób.

5. Gaśnice śniegowe służą do gaszenia pożarów typu

a) AC.
b) AB.
c) BC.
d) ABC.

6. Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca przed rozpoczęciem działalności musi

a) sporządzić wykaz magazynu.
b) zbadać stan wizualny pomieszczeń.
c) zawiadomić na piśmie inspektora pracy i inspektora sanitarnego.
d) określić zakres obowiązków kierownictwa.

7. Barwa czerwona służy do oznaczania.

a) lokalizacji sprzętu telekomunikacyjnego.
b) pomieszczeń lub maszyn które mogą stwarzać niebezpieczeństwo.
c) lokalizacji sprzętu gaśniczego.
d) wyjść ewakuacyjnych.

8. Olejem przepracowanym nazywamy

a) olej zakupiony w sklepie.
b) olej napędowy.
c) zużyty olej silnikowy i przekładniowy.
d) olej mineralny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Proces rerafinacji oleju przepracowanego polega na

a) użyciu oleju przepracowanego jako paliwo (np. w kotłowniach).
b) usunięciu z oleju przepracowanego przy pomocy filtrów zanieczyszczeń

mechanicznych.

c) użyciu oleju przepracowanego jako środka smarownego niższej jakości.
d) poddaniu oleju przepracowanego regeneracji głębokiej w celu uzyskania produktów

petrochemicznych.

10. Metodą prawidłowego składowania olejów przepracowanych jest

a) składowanie oleju w dowolnych pojemnikach na świeżym powietrzu.
b) składowanie oleju w dowolnych pojemnikach pod ziemią.
c) składowanie oleju w zbiornikach, lub w szczelnych pojemnikach pod zadaszeniem

i na utwardzonej powierzchni.

d) pracodawca niema obowiązku składowania przepracowanych olejów.

11. Jedną z metod utylizacji akumulatorów ołowiowych jest.

a) odzyskiwanie kwasu siarkowego i ołowiu.
b) spalanie zużytych akumulatorów w spalarniach śmieci.
c) składowanie zużytych akumulatorów na wysypiskach śmieci.
d) wykorzystywanie zużytych akumulatorów jako paliwo w kotłowniach.

12. Glikol stosujemy jako

a) płyn hamulcowy.
b) elektrolit do akumulatorów.
c) czynnik chłodzący w klimatyzacji.
d) środek uszczelniający.

13. Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami to

a) zapobieganie i składowanie odpadów.
b) zapobieganie i gromadzenie odpadów.
c) usuwanie nagromadzonych odpadów i ich unieszkodliwianie.
d) zapobieganie, składowanie i gromadzenie odpadów a potem ich częste usuwanie

i unieszkodliwianie.

14. Pod pojęciem gromadzenia odpadów rozumiemy

a) składowanie odpadów.
b) usuwanie odpadów.
c) usuwanie nagromadzonych odpadów i ich unieszkodliwianie.
d) umieszczanie odpadów w specjalnie do tego celu przystosowanych pojemnikach.

15. Transport odpadów odbywa się w systemie

a) trójstopniowym.
b) czterostopniowym.
c) dwu lub trójstopniowym.
d) jedno lub dwustopniowym.

16. Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń chemikaliami (np. elektrolitem) polega na

a) umieszczeniu czystego opatrunku na ranie i ścisłym zabandażowaniu.
b) znalezieniu najbliższego ujęcia wody i zmyciu żrącej substancji.
c) niezwłocznym udaniu się do szpitala.
d) posłaniu po fachową pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Pracownik ma prawo odmówić wykonania pracy w przypadku, kiedy

a) nie odpowiada mu praca zlecona przez pracodawcę.
b) do zakończenia dniówki zostało mu 30 minut.
c) warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy,

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika.

d) czuje się ospały.

18. Odzież robocza dyżurna jest to odzież, która

a) stanowi wyposażenie danego stanowiska pracy i jest wydawana pracownikowi

wyłącznie do jego osobistego użytku.

b) nie stanowi wyposażenia danego stanowiska pracy i jest przydzielana

poszczególnym jednostkom organizacyjnym jako wyposażenie dodatkowe.

c) jest własnością pracownika i do jego obowiązków należy utrzymywanie jej

w czystości.

d) żadna odpowiedz nie jest poprawna.

19. Jeżeli spalaniu ulega przepracowany olej silnikowy to pożar jest typu

a) A.
b) B.
c) C.
d) D.

20. W zakładzie pracy gdzie zostałeś zatrudniony wybuchł pożar w magazynie

rozpuszczalników, które ze środków gaśniczych mogą zostać użyte do jego zgaszenia
a) gaśnice i agregaty pianowe.
b) gaśnice śniegowe.
c) gaśnice proszkowe.
d) wszystkie wyżej wymienione.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie

zasad

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadani

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Przestrzeganie zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania od numeru 1 do 15 z poziomu podstawowego,

−

zadania od numeru 16 do 20 z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 4 z poziomu ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. c, 4. b, 5. d 6. c, 7. d, 8. d, 9. b, 10. b, 11. d,

12. a, 13. c, 14. d, 15. b, 16. b, 17. c, 18. d, 19. b, 20. d.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Rozróżnić rodzaje znaków

2. Rozpoznać zagrożenie

3. Określić zastosowanie znaków

4. Określić działania po zażegnanym wypadku

5. Określić przeznaczenie gaśnic

6. Określić obowiązki pracodawcy

7. Rozpoznać oznakowanie

Określić obowiązki w przypadku odkrycia
pożaru

9. Określić postępowanie w miejscu pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Dobrać odzież ochronną

11. Rozpoznać zagrożenie hałasem

12. Sposoby zabezpieczania głowy i szyi

13. Rozpoznać substancje

14. Dobrać środki ochrony

15. Rozpoznać zagrożenie

16. Udzielić pierwszej pomocy

17.

Stosować przepisy dotyczące prowadzenia
pojazdów

18.

Stosować przepisy dotyczące pracy
warsztatu samochodowego

19. Rozpoznać typy pożarów

20. Dobrać gaśnicę do typu pożaru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi – zaznacz prawidłową

odpowiedź znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

8. Czas trwania testu – 45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu

wynosi 20 pkt.

Celem przeprowadzanego pomiaru dydaktycznego jest sprawdzenie poziomu wiadomości

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja dla ucznia,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw zadań testowych

1. Koło przekreślone ukośnie oznacza

a) zakaz.
b) instrukcję.
c) ostrzeżenie.
d) bezpieczne warunki pracy.

2. Nadmierny hałas stanowi zagrożenie dla zdrowia, ponieważ

3. Poniższy znak stosowany jest

a) do oznaczenia przycisku alarmowego,
b) do oznaczenia gaśnicy,
c) do oznaczenia hydrantu,
d) do oznaczenia ujęcia wody.

4. Po zażegnanym wypadku powinieneś

a) wykonać wpis w książce wypadków lub wypełnić formularz wypadkowy.
b) wyciągnąć wnioski i poinformować inne osób o możliwych zagrożeniach.
c) nie robić nic, bo wypadki zawsze się zdarzają.
d) wyciągnąć wnioski dla siebie bez poinformowania innych osób.

5. Gaśnice proszkowe służą do gaszenia pożarów typu

a) AC.
b) AB.
c) BC.
d) ABC.

6. Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca przed rozpoczęciem działalności musi

a) sporządzić wykaz magazynu.
b) zbadać stan wizualny pomieszczeń.
c) zawiadomić na piśmie inspektora pracy i inspektora sanitarnego.
d) określić zakres obowiązków kierownictwa.

7. Barwa zielona służy do oznaczania

a) lokalizacji sprzętu telekomunikacyjnego.
b) pomieszczeń lub maszyn które mogą stwarzać niebezpieczeństwo.
c) lokalizacji sprzętu gaśniczego.
d) wyjść ewakuacyjnych.

8. W przypadku odkrycia pożaru powinieneś najpierw

a) niezwłocznie opuścić budynek w bezpieczny sposób.
b) rozpocząć gaszenie pożaru.
c) przeczytać etykiety na gaśnicach w celu zidentyfikowania właściwej.
d) włączyć alarm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Fakt, że nie możemy zapobiec wszystkim wypadkom, oznacza, że stosowanie osobistego

wyposażenia ochronnego jest
a) zbędne.
b) niezbędne.
c) to zależy od pracodawcy.
d) to zależy od pracownika.

10. Jakie osobiste wyposażenie ochronne należy stosować, aby uniknąć przytrzaśnięcia przez

wiertarkę stojakową
a) rękawice.
b) czapkę siatkową.
c) przypinany krawat.
d) fartuch.

11. Które z urządzeń stanowi dla pracownika najmniejsze zagrożenie hałasem

a) dłuto pneumatyczne.
b) pneumatyczna piłka do metalu.
c) nóż wibracyjny.
d) tarcza polerska pneumatyczna.

12. W celu ochrony głowy i szyi przed urazami należy stosować

a) kask.
b) czapkę bawełnianą.
c) czapkę siatkową.
d) maskę oddechową.

13. Która z wymienionych substancji nie jest łatwopalna

a) kleje.
b) środki uszczelniające.
c) azbest.
d) płyn hamulcowy.

14. Do pracy w kabinie lakierniczej stosujemy

a) półmaski.
b) maski jednorazowe.
c) maski z wymiennym wkładem filtru.
d) maski z doprowadzanym powietrzem.

15. Uduszenie się może być wywołane

a) przez powietrze wtłoczone do krwioobiegu za pomocą sprężarki powietrza.
b) tlenek węgla.
c) opary rozpuszczalników.
d) czynnik chłodzący układu klimatyzacji.

16. Pierwsza pomoc w przypadku otwartego złamania nogi połączonej z krwotokiem polega na

unieruchomieniu nogi.

uciśnięciu brzegów rany w celu zatamowania krwotoku.

niezwłocznym udaniu się do szpitala.

posłaniu po fachową pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Wprowadzając pojazd na stanowisko nie powinno się przekraczać prędkości

5 km/h.

10k m/h,

15 km/h.

bez ograniczeń.

18. W zamkniętym warsztacie naprawczym nastąpiła awaria wentylacji, jak długo można

wykonywać próby pracy silnika

3 godziny.

2 godziny.

1 godzina.

silnik nie może pracować.

19. Jeżeli zapaleniu ulega lakier do karoserii samochodowej to pożar jest typu

20. W zakładzie pracy gdzie zostałeś zatrudniony zapaliło się paliwo, które ze środków

gaśniczych mogą zostać użyte do jego zgaszenia

gaśnice i agregaty pianowe.

gaśnice śniegowe.

gaśnice proszkowe.

wszystkie wyżej wymienione.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie

zasad

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

zadani

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Salamandra,

Poznań 2000

2. Chałas J. Kwiatkowska H.: Kodeks Pracy 2006 z komentarzem. Gazeta Prawna,

Warszawa 2006

3. Dziennik Ustaw – Ustawa o odpadach, Ustawa o ochronie środowiska
4. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
6. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001
7. www.kodeks–pracy.com.pl

Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz-Więch J.: ABC nauczyciela przedmiotów zawodowych. Operacyjne cele

kształcenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994

2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia. WSiP, Warszawa 2004
3. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. ITeE, Radom 1995