1

T. Miciński Poezje, oprac. J. Prokop

•

W mroku gwiazd Micińskiego jest wobec Snów o potędze Staffa propozycją alternatywną;
jest to mimowolny dialog ze Snami, mimowolna polemika z tym wszystkim, co przynosi
tomik Staffa; te dwa niemal równoczesne debiuty wyznaczają dwa bieguny Młodej Polski

•

Miciński przyznaje się do klęski wszelkich prób integracji; W mroku gwiazd jest
manifestem osobowości rozbitej, wydanej na pastwę żywiołów otchłani, a zatem
rozpętanego żywiołu wyobraźni

•

obrazy powracające u Micińskiego: łódź wydana żywiołom morza, porzucona na łaskę i
niełaskę fal (Templariusz), ruiny (Kolosseum), wulkan (Mam serce popękane…)

•

Miciński ulega wszelkim siłom dezintegrującym osobowość; jego wiersze są serią
sprzecznych rozwiązań, są wciąż startowaniem z tego samego punktu w różnych
kierunkach – dlatego W mroku gwiazd nie wydaje się tekstem spójnym

•

droga Micińskiego – od spraw zbiorowości do problemów jednostki (Konrad staje się
Gustawem); troski indywiduum przesłaniają w tomiku wszystko, co dotyczy zbiorowości;
egocentryzm określa horyzont W mroku gwiazd, choć jest to egocentryzm przeżywany
nieraz jako zdrada powołania

•

indywidualizm jawi się w kategoriach buntu lucyferycznego, pociągającego za sobą karę;
analogia do Byrona, Słowackiego, Lermontowa

•

młodość Micińskiego to lata przybierającego patriotyzmu, znaczone takimi wydarzeniami
jak manifestacje ku czci Kilińskiego w 1894, pogrzeb Mickiewicza 1891 i odsłonięcie
jego pomników w 1898 w Krakowie, Warszawie i Lwowie

•

Miciński startuje w duchu patriotycznej służby dla zbiorowości, jego opowiadanie
konkursowe z 1896 r. Pt. Nauczycielka zadowala wszystkich

•

biografię poety wypełnia działalność patriotyczno-społeczna w „Zjednoczeniu” studentów
krakowskich, którego jest prezesem i wschodzącą gwiazdą; atakuje stańczykowski zastój i
galicyjski lojalizm w broszurce Młodzież współczesna polska (1897), przeciwstawiając im
postawę wileńskich studentów – Mickiewicza i jego przyjaciół

•

początkowo służba patriotyczno-narodowa w myśl tradycji zarówno romantycznej, jak i
pozytywistycznej, stanowiła właściwe powołanie artysty; nie umiał on jednak sprostać
temu powołaniu, upada, jak Lucyfer (Lucifer)

•

ze szczytnej drogi powołania poetę ściąga jakaś przemożna siła; przekleństwo, które na
nim ciąży, dotyka go z własnej winy; zapierając się swego powołania w jakiejś mierze
zawarł pakt z szatanem lub na wpół dobrowolnie uległ jego pokusom – stąd ciągłe
powroty do tematyki sakralno-świętokradcze; jest to zuchwale naruszane i mszczące się
za to naruszanie sacrum – wciąż przebywamy w kręgu nabożnej czci, bluźnierstwa i
poczucia winy

•

kompleks uczuciowy: sacrum – świętokradztwo – poczucie winy, mógłby się wiąza z
odwrotem od zaangażowania patriotycznego; odczuwalny jest on jako „grzech
zaprzaństwa”, choć po części z próbą usprawiedliwiania się przez sztukę [w tym
podobieństwo do Przybyszewskiego]

•

antynomiczność bohatera rozdartego między zbrodnię i miętoś, mieszczącego w sobie
potęgę i kruchość, gwałtowność i delikatność, czyli łączącego to, co sprzeczne, stanowi o
ustawicznym napięciu twórczości Micińskiego; napięcie to nie znajduje rozwiązania –
podmiot wciąż przerzuca się z jednej krańcowości w drugą

•

dysharmonia, niemożność uładzenia przeciwieństw

•

Miciński jest „skupiony aż do ubóstwa jednostajności”, mówi wciąż to samo i wraca w to
samo miejsce

2

•

jednolitość jego poezji polega na ograniczonej liczbie powtarzających się niemal w
każdym utworze elementów wymienialnych; niezdolność do budowania spójnych tekstów

•

w praktyce:

o

gnomiczny lakonizm (Dni moje…) – nadmiar regularności, paralelizmy,
spójność, krótkość, nadmierna zwartość

o

niespójna wypowiedź niejednolita gatunkowo i wielotematyczna – tekst bez
wyraźnego początku i końca, wycinek ze „strumienia wyobraźni”, otwartość
kompozycji, niedopowiedzenia (Umarły świat)

•

tok wiersza Micińskiego rozrywa monotonną zgodność rozczłonkowania składniowego i
intonacyjnego frazowania, czytelnik zostaje wezwany do współuczestnictwa; na tym
polegał przełom ekspresjonistyczny – reorganizacja przestrzeni między nadawcą a
odbiorcą; tekst niejako „staje się” na oczach odbiorcy

•

poezja Micińskiego przeciwstawia się: pozytywistycznemu wzorcowi liryki pieśniowej,
„muzyczno-nastrojowemu” wzorowi liryki nastrojowej i wzorcowi liryki parnasizującej

•

W mroku gwiazd rozpoczyna ciąg liryki ekspresjonistycznej (na swój odmienny sposób)

•

wydany w 1902 roku tomik W mroku gwiazd wywołał mieszane reakcje; zarzucano
Micińskiemu niejasność, niezrozumiałość – wiersze zawarte w tym zbiorze stanowiły
widocznie zjawisko zbyt nowe, nie umiano włączyć ich w dotychczasową tradycję
poetycką, stąd zarzut niezrozumiałości

•

Miciński lekceważy wszystkie reguły, buduje swoje teksty według zasady izolowanych
eksplozji tematycznych; poezja staje się szeregiem izolowanych wątków tematycznych –
nawet jeśli u podłoża wypowiedzi leży jakiś związany ciąg narracyjny, to rozpada się on
na wyodrębnione fragmenty, zatrzymane w „uteraźniejszeniu”

•

ten szereg izolowanych wątków tematycznych u Micińskiego funkcjonuje jako szereg
rozerwany; Miciński rozbija całość, prezentuje fragmenty – dzieło staje się tworzeniem
dzieła

•

pojmowanie sztuki jako twórczości, jako ekspresji podmiotowości - prowadzi do
unicestwienia podziałów rodzajowych i gatunkowych, a nawet do zniesienia granic
między gatunkami (Król – Duch)

•

dzieło istnieje tylko w relacji do tworzącego podmiotu, jako jego emanacja pozbawiona
samodzielnych praw

•

kult twórczości pojętej jako ekspresja podmiotu odciskającego swoje piętno na
bezdusznej

materii.

Walorom

estetycznym

(forma,

doskonałość,

harmonia)

przeciwstawione są wartości etyczne (głębia ducha) przynależne jednostkowemu
podmiotowi

•

dzieło z rzeczywistości przedmiotowej cofa się w sferę podmiotową, w biografię

•

dzieło manifestuje swoją „niedoskonałość” – niegotowość, niezakończenie, nieoderwanie
od podmiotu tworzącego

•

względna rzadkość paralelizmów – rzadko bywają Micińskiemu potrzebne ze względu na
zupełnie inne zamierzenia emocyjno-ekspresywne, powtarzalność wprowadzałaby
bowiem moment niepożądanej regularności

•

burzenie numerycznych systemów wiersza – jaskrawe nadużycia form tradycyjnych,
wiersz wolny, mieszanina

•

niespójny rozwój tekstu, który rozpada się na izolowane intonacyjnie wersy, a nawet
izolowane intonacyjnie ważne słowa – poecie idzie o wydobycie maksymalnej siły
emocjonalnej z każdego poszczególnego elementu; tendencja do izolacji prowadzi do
przewagi zdań prostych (Minotaur)

3

•

rozpad ustalonych form, które obiektywizowały przeżycia indywiduum, stawia jednostkę
w nowej sytuacji; staje ona wobec wewnętrznego i zewnętrznego nieuporządkowania;
wolna, odpowiedzialna za swoje działanie, pozbawiona gwarancji i barier

•

tytuł zbioru W mroku gwiazd – zrewaloryzowanie stereotypu

•

Miciński w tym tomie stroni od zaangażowania narodowego; nurt patriotyczny załamuje
się, schodzi na dalszy plan; szlachetny młodzieniec porzuca swoje ideały (Widma)

•

jest to tylko epizod w twórczości Micińskiego! ale epizod ważny, artystycznie stanowiący
najwyższe osiągnięcie

NOTA BIOGRAFICZNA

•

urodził się 9 listopada 1873 roku w Łodzi, w rodzinie inteligenckiej pochodzenia
szlacheckiego (ojciec był geometrą)

•

szkołę średnią skończył w Warszawie, a w 1893 roku rozpoczął studia na UJ (historia,
literatura polska)

•

pracował jako nauczyciel domowy, związał się z krakowskim środowiskiem literackim,
był czynnym uczestnikiem ruchu studenckiego

•

debiutował w 1896 poematem Łazarze

•

wspólnie z Sewerem (Ignacym Maciejowskim) napisał sztukę Marcin Łuba, wystawioną
w teatrze krakowskim

•

w 1986 otrzymał drugą nagrodę „Czasu” za nowelę Nauczycielka

•

studiował w Niemczech filozofię i psychologię; spotyka się z Lutosławskim i
Przybyszewskim; w 1897 wyjechał na zaproszenie Lutosławskiego do Hiszpanii, gdzie
ożenił się z Marią Dobrowolską, córką bogatych ziemian z Białorusi

•

po powrocie do kraju osiadł w Krakowie, często przebywał w Zakopanem

•

współpracował z „śyciem” krakowskim, w 1902 opublikował tom szkiców Do źródeł
duszy polskiej oraz dramat Kniaź Potiomkin, będący przetworzeniem rzeczywistych
wydarzeń

•

1909 – tragedia W mrokach złotego pałacu czyli Bazilissa Teofanu

•

związał się z Warszawą, pisał artykuły publicystyczne (m. in. do „Tygodnika
Ilustrowanego”)

•

1910 – powieść Nietota. Księga tajemna Tatr; 1913 – Xiądz Faust

•

w czasie wybuchu wojny przebywał na Polesiu, wywieziony jako obywatel austriacki do
Kaługi, wraca do Warszawy; w 1915 wyjeżdża do Moskwy, w okresie rewolucji został
oficerem oświatowym

•

zginął zabity na Białorusi w lutym 1918

WYBRANE WIERSZE MICIŃSKIEGO

cykle w tomiku W mroku gwiazd: (m. in.) Orland Szalony, Czarne xięstwo, Lucyfer, Kain

*** (z cyklu Orland Szalony)

Kwiat purpurowy marznie w lodowni
w upiornych snach -
dusza się błąka z zarzewiem głowni,
by odgnać strach.

Tam - na Golgoty krzyżu zawisnął

skrwawiony kruk -
harfa gra cicho - skrzydłami błysnął -
u Jego nóg.
A więc ty dziki śmiechu zwątpienia
składasz Mu łzy?
lecz to kość ludzką gryzły wśród cienia
zgłodniałe psy.

4

*** (z cyklu Czarne xięstwo)

Ponad głębiami czarnych wód
leżę w bezchwiejnym cichym śnie
i marzę - że ty przyjdziesz mnie
tam strącić - w swój piekielny gród.

Na uczcie króla Baltazara
sfałszował mag żydowski
Daniel jej złote imię Upharisim.

A imię znaczy:
- nieśmiertelny
- i bogom równy!
- zejdź w zimny wilgny loch kościelny
- i zabij tę, co w trumnie śni -
- Mené - Mené - co w mroku lśni
- jej duszę - serce twe -
- Mené - Mené!...
- a ja Cię wzniosę - bóg piekielny -
- ponad aniołów czyn nie dokonany
- ponad najgłębszą z gwiazd
- o której mędrce marzą i szatany...

O pani konających, nasyć oczy moje.

*** ( z cyklu Lucifer)

Jam ciemny jest wśród wichrów płomień boży,
lecący z jękiem w dal - jak głuchy dzwon
północy -
ja w mrokach gór zapalam czerwień zorzy
iskrą mych bólów, gwiazdą mej bezmocy.


Ja komet król - a duch się we mnie wichrzy
jak pył pustyni w zwiewną piramidę -
ja piorun burz - a od grobowca cichszy
mogił swych kryję trupiość i ohydę.


Ja - otchłań tęcz - a płakałbym nad sobą
jak zimny wiatr na zwiędłych stawu trzcinach -
jam blask wulkanów - a w błotnych nizinach
idę, jak pogrzeb, z nudą i żałobą.

Na harfach morze gra - kłębi się rajów pożoga
-
i słońce - mój wróg słońce! wschodzi wielbiąc
Boga.

(to mała próbka, ale ogólnie we wszystkich wierszach chodzi o to samo – aha, a z ciekawostek (powiedzmy) jest
jeden wiersz „wprawiony” w kształt krzyża – Tu znamiona światów…)

Ewa Wrona