ŻYCIORYS:

Pochodził z rodziny szlacheckiej (herb Leliwa). Ojcem Hieronima Morsztyna był bachmistrz (urzędnik górniczy),
arianin z Wieliczki, Florian, syn Stanisława. Matką Hieronima była druga żona Floriana, Zuzanna Łaska, córka Jana a
siostra stryjeczna Olbrychta Łaskiego, wojewody sieradzkiego. Miał też Hieronim kilka sióstr (Elżbietę, Jadwigę, Annę
i Katarzynę). Był jednym z młodszych synów. Utraciwszy wcześnie rodziców, wychowany został przez wuja Samuela
Łaskiego, sekretarza koronnego.

O młodości Hieronima Morsztyna, pobieranych przez niego naukach i szkołach do których uczęszczał, wiemy niewiele.
Jedynie wyznanie poety w dedykacji Zwierciadła informuje, że przez 3 lata dzięki pomocy wuja Samuela pobierał
nauki w znanej szkole jezuickiej w Braniewie. Prawdopodobnie prowadził życie dworskie i ziemiańskie. Przebywał w
różnych ziemiach Rzeczypospolitej: na dworze wojewody łęczyckiego, w Lublinie i Wilnie. Ożenił się z bliżej nieznaną
Zofią. Przyjaźnił się z poetą Janem Gostomskim. zmarł przed rokiem 1645, wg M. Dynowskiej już w 1623.

TWÓRCZOŚĆ:

W swej poezji Morsztyn sławił życie ziemiańskie i dworskie. Zbiór jego wierszy Światowa rozkosz ukazał się w 1606.
Przypisuje mu się też autorstwo Summariusza wierszów, który składa się z ponad 300 utworów o zróżnicowanej formie
i tematyce (w 1655 trzy najdłuższe z nich wydano pt. Philomachia). Przypuszcza się, że napisał ponadto Antipasty
małżeńskie (1650), w których zawarł opowieść fantastyczno-przygodową o królewnie Banialuce (stąd przysłowie).
Wykorzystywał nowele Boccaccia. Niemal cała spuścizna Hieronima Morsztyna dotarła do czasów współczesnych w
postaci rozproszonych odpisów z XVII i XVIII wieku.

Światowa Rozkosz współcześnie zyskała na popularności. Na urodę i oryginalność tego poematu składa się wiele
elementów; są to przede wszystkim: język, barwność opisu świata, narracja i bogactwo znaczeń. Od pewnego czasu
poemat ten zajmuje pozycję utworu otwierającego pewien typ poezji – poezję światowych rozkoszy. Liczne wydania z
XVII wieku świadczą, iż utwór cieszył się popularnością. Później wznowień zaniechano i poemat został zapomniany.

Hieronim Morsztyn – żył w latach ok. 1581 – ok. 1623. Zyskał popularność jako poeta światowych rozkoszy.

Hieronim Morsztyn jest autorem zbioru Światowa rozkosz z 1606 r. Wymowa dzieła polega na uświadomieniu, że
świat jest świetny, że należy go przyjąć jakim go Pan Bóg ubudował. Nie zawsze opisanym rozkoszom świata
towarzyszy autentyczne przeżycie autora, ponieważ Morsztyn skupiał się na wachlarzu wartości epoki, na przyjętych
wzorcach zachowań i kanonie zabaw. Utwór kończą jednak słowa Koheleta Marność nad marnościami i wszystko
marność oraz wizja śmierci rozkładającej ciało ludzkie. Oznaczałoby to głębszą treść rozkoszy ziemskich. Owszem, są
one nietrwałe i nie warto się skupiać na nich i uważać za cel swego życia. Natomiast można pogodzić wartości ziemskie
z religijnością. Dopiero po śmierci człowiek spotka rozkosze niepozorne, trwałe. Wystarczy chyba umiejętnie z
rozkoszy życia korzystać, w zgodzie z Bogiem, a nie przeciw Niemu.

Światowa rozkosz

–

Pan Bóg zbudował taki piękny świat, że człowiek nie jest w stanie go pojąc, nie może go też
opisać

–

Podmiot daje, więc sobie z tym spokój, bo to zbyt szeroki temat – skupi się na jednej rzeczy.

–

Metafora z łodzią – świat to ocean, a on swoja łódką popłynie w konkretnym kierunku, czyli
opisze konkretne zjawisko.

–

Świat jest pełen rozkoszy i pięknych rzeczy danych od Boga dla człowieka.

–

Bóg dał świat ku naszemu pożytkowi, więc grzechem jest odrzucanie świata i jego rozkoszy
całkowicie – dlatego mnich grzeszy.

–

Zadaniem zakonników jest jednak modlitwa.

–

Podmiot chce opisać rozkosze świeckie.

–

Trzeba z nich korzystać póki się żyje, bo po śmierci tego już nie będzie, będą inne rozkosze.

–

Odwołanie do kultury greckiej – apostrofa do muz („helikońskie skały” - ich siedziba),
zwrot do nich o pomoc.

–

Zwrot do Talii – muzy komedii, podmiot chce odpędzić wszystkie smutki, ból, wojny.

–

Rozkosz – uosobiona, jest to pani w złotej sukni, strojna jak paw.

–

Nie każdy ma do niej dostęp – chudy pachołek nie ma, ale ktoś komu sprzyja fortuna – ma.

–

Przybiera koronę, bo czuje się królową tego świata.

–

Niesie ze sobą dużo darów – pieszczoty, pokoje dla dam dworskich etc.

–

Obok niej jest Rozpusta – „stara pani”, towarzyszą jej Afrodyta (prowadzi ją pod rękę) i
Kupido (strzela od czasu do czasu w serca).

–

Kupido swoimi strzałami zdobywa panny, która staja się dworkami – opis pięciu panien: 1.
patrzy na pięknych mężczyzn i na bogactwa, 2. zabawia rozmową, 3. nasyca powietrze
perfumami, 4. zna i lubi dobre potrawy i napoje, 5. „co sercu miło, to do ręku daje,

–

A do tego natęższa chęć w człeku powstaje.” (???)

–

Niosą różne atrybuty dla swojej pani: nalewkę z miednicą, tuwalnię (dawna część ubioru –
chusta), zasłonę, zwierciadło.

–

Są jeszcze inne panny, która niosą różne kosmetyki – bielidła, olejki, pachnidła etc.

–

Podmiot mówi, że długo by opisywać dalej jej cały orszak, ale każdy chciałby do nich
należeć, bo to daje rozkosz i szczęście.

–

Nie każdy jednak może należeć do jej orszaku.

–

Wprowadzenie do opisu ochmistrza, wprowadzenie do kolejnego z utworów zbioru
„Rozkoszy światowej” - „Ochmistrz dostatek”.

Panna dwunasta, Uciecha

–

Jest niezwykle piękna, wszyscy na nią patrzą, jest ulubienicą Rozkoszy, inne panny bez niej
sobie nie radzą.

–

Ma ona wiele zalet, aż tyle, że podmiot nie jest w stanie ich wszystkich wyliczyć, ale pióro
(w sumie ten poemat) pozwoli ją rozsławić.

–

Uciecha jest przyczyną wszelkich dobrych rzeczy, np.: tego, że miód jest słodki.

–

Nie ma żadnych wad, oprócz tego, że jest taka jak ludzi – trwa tylko przez jakiś czas.

–

Trzeba oddalić myśl o Śmierci, bo wtedy się odechciewa uciechy.

–

Podmiot prosi piór, aby opisywało tylko przyjemne rzeczy, czyli dalej Uciechę.

–

Opis różnego rodzaju uciech na świecie: zabawy z muzami na parnasie, bawienie się na
dworze królewskim, uroki wojny, uroki miłości .

–

Powinno się nagrać pannom, żeby tańczyły, gdy w tym czasie starsi będą pilnowali ognia.

–

Diana (nie jako bogini łowów, a bogini młodości) rozgniewała się za opisywanie osób
starych, bo osoby stare są już blisko śmierci, więc Uciecha i Rozkosz nie są ich prawem.
Jest to prawo ludzi młodych.

–

Opis polowania (to też jest uciecha) – w ten opis wpleciona jest refleksja nad prawem
silniejszego – wątek ten jednak szybko jest porzucany.

–

Uciechą są tez przejażdżki po wodzie i spacery.

–

Zmiana zimy na wiosnę to uciecha – zieleń, ptaki, kwiaty – dalszy opis dotyczy wiosny.

–

Opis pasterzy (arkadyjski) – oni grają, a wszystkie zwierzęta tańczą i igrają (kozy, owce,
ryby, kret.

–

Opis gospodarstwa - gospodarz idzie łowić i wraca z siecią pełną ryb, gospodyni sieje,
sadownik szczepi nową roślinę, wróble ćwierkają pod dachem.

–

Potem wiosna przechodzi w lato – dalszy opis życia na gospodarstwie (teraz podczas lata)

–

Jest bardzo gorąco, więc należy rozpocząć żniwa.

–

Żniwa – żeńcy pracują, gospodarz zbiera, ktoś am wiąże etc. - opis żniw.

–

Panny „piorą len”, zbiera się posadzone plony i zwodzi do spiżarni – gromadzi się przed
jesienią. Po skończonej pracy można odpocząć.

–

Wtedy nadchodzi jesień, która przynosi nowe rozkosze – każda pora roku ma swoje.

–

Dojrzewają owoce.

–

Opis robienia wina – dojrzałe winogrona, gniecenie, wlewanie do kadzi, zanoszenie beczek
do piwnic.

–

To wszystko cieszy gospodarza – wieczorami siada przy ogniu z przyjaciółmi i pije wino.

–

Biesiady szlacheckie – zapraszają się do siebie na zmianę i tak biesiadują.

–

Potem nadchodzi zima – też ma swoje uciechy, ale pióro ich wszystkich nie opisze.

–

Cały świat jest biały – udekorowany, rzeki są oblodzone.

–

Bydło siedzi w oborach.

–

Wszyscy noszą futra – sobole, lisie etc.

–

W izbach jest ciepło – mięsopust (tańce), kominek jest w zastępstwie za lato.

–

Można urządzać kulig.

–

Zalety małżeństwa – piękna żona to skarb; to sam Bóg wymyślił małżeństwo (Adam i Ewa
– wyjął kość z żeber nie przez przypadek), małżeństwo jest po to, aby się rozmnażać.

–

Potem podmiot wraca do Uciechy – podsumowanie, że cały rok ma swoje uciechy.

–

Wielką uciechą są dzieci, przede wszystkim synowie dla ojców (kiedy walczą o ojczyznę).
Wtedy stary ojciec jest szczęśliwy i odmładza go to.

–

Ojciec żyje w synu nawet po śmierci – jego część. Sława jest nieśmiertelna.

–

Śmierć kończy wszystkie uciechy. Ze strachu przed tym aż samo pióro wypada z ręki.

–

Refleksja o przemijaniu sprawia, że podmiot nie chce już pisać o uciechach, żegna się z
nimi.

–

Utwór kończy się słowami: „Nie chce-ć się pióru od was, lecz mu się zwidziało,/ Jakoby coś
w te słowa na nie zawołało:”

–

Jest to początek następnego utworu „Vanista vanitatum et omnia vanitas”.

Vanitas vanitatum et omnia vanitas

–

Na świecie nie ma niczego stałego – wszystko umiera, czas mija i wszystko się zmienia, a z
tymi zmianami przychodzą ludzkie frasunki.

–

Czas (dzień i noc) mijają bardzo szybko i następuje śmierć.

–

Wszystko wiedzie wojnę z człowiekiem – świat, szatan, jego własne ciało.

–

Pytanie o to jak nie poddać się temu, kto będzie bezpieczny w tej walce.

–

Największą i najważniejsza mądrością jest, żeby pamiętać o tym, że śmierć nieubłagana i
przyjdzie do każdego.

–

Człowiek bogaty – kłaniano mu się za życia, a po śmierci zostanie z tego ogołocony – czeka
go tylko brzydota rozkładu.

–

Piękne pałace, bogate komnaty zostaną zamienione na trumnę.

–

Liczny orszak, sługi zostaną zamienione na „gadziny, szkarady” pod ziemią.

–

Będą go pożerały jaszczurki, robaki i węże, a jego ciało rozłoży się na część świata.

–

Zostanie pozbawiony strojnych i bogatych strojów, zostanie mu tylko okrycie z gnoju.

–

Apostrofa do świata – podmiot oskarża go o to, że jest nieświetny, ma żal, że śmierć i ten
parszywy los jest jego zapłatą.

–

Pomimo licznych rozkoszy, świat jest marny.

–

A tak wiele ludzi młodych liczy na te krótkie radości świata.