grawitacja i astronomia powtorzenie

( grawitacja_i_astronomia_powtorzenie.pdf )

http://www3.fileserv.wf/pob/grawitacja_i_astronomia_powtorzenie#

Podobne: gimnazjum historia powtorzenie, swiat substancji powtorzenie, fizyka jadrowa powtorzenie,

3 gimnazjum historia powtorzenie, gimnazjum chemia powtorzenie, fizyka i astronomia operon 3,

matura polski powtorzenie, fizyka i astronomia zamkor pdf, fizyka astronomia liceum powtorzenie,

kazde cialo ktore ma swoja mase jest zrodlem pola grawitacyjnego

Zakres grawitacyjne to obszar w ktorym na umieszczone cialo dziala grawitacja

Kazde 2 ciala o konkretnej masie sie przyciagaja wzajemnie sila

grawitacji ktora jest klarownie proporcjonalna az do masy tychze cial a, takze

odwrotnie proporcjonalna do odleglosci miedzy nimi.

Stala grawitacji jest to cyfra rowna sile z ktora oddzialywaja dzieki siebie

2 ciala o masie 1-wsza kg z odleglosci 1-wsza m

Natezenie pola grawitacyjnego jest to akt milosny sily ktora pole graw.

dziala dzieki umieszczone tutaj masie az do wartosci tejze masy.

E=G*M/rkward. = g

Epot=G*M*m/r

W=m(V2V1)

Praca stworzona przy przesunieciu z punktu 1 az do 2

odrzucic zalzezy od czasu drogi jakia to cialo przebylo to cialo

tylko od polozeniem wzgledem

Ciala wytwarzajacego pole graw.

F=kx

F-sila sprezystosci

k-wspolczynnik sprezystosci

x-wydluzenie

wydl. zgledne=wydl/dl. pocz=delta l / lo

naprezenie=obciazenie/pole przekroju=F/S

modul younga=naprezenie/wydluzenie E=D/delta l/lo

Przyczyny odksztalcen:

a)sila rozciagajaca

b)sila sciskajaca

Podzial cial stalych

a)sprezyste

b)kruche

c)plastyczne

energia potencjalna

-energia znieksztalcenia ciala stalego

Eps=Fx/2

1p. keplera – kazda planeta obiega

slonce po orbicie eliptycznejtak z

e slonce jest ulokowany jest w jednym z ognisk elipsy

2p Keplera – w jota w jote odstepach

Czasu promien wodzacy planety zakresla

Takie samo pole trzy p Keplera – akt milosny szescianu sredniej

odleglosci projekty od slonca do kwadratu jej czasu obiegu jest

wielkoscia stala

Ado trzy / T kwadrat = const.Pelna prace zawarlam w zalaczniku, poniewaz miesci ona mnostwo obrazkow a, takze tabel.1-wsza. Wyjasnij

przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej nalezy bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda decyzja doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych obie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialko

zmarlego zostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go zbyt zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze swoim sumieniem, ustawa boskie

jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie puder doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak wyzwolenie

jego od tych propozycji. Losy herosa tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja

jemu sie od momentu nich oswobodzic i osiagnac spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, uwzgledniajac na akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

nieszczescie czlowieka, ktory to jest sluzace do nas podobny.

Starozytni artysci ukladali fabuly tragedii myslac o takich celach.

Fatum – odmiennie los lub przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

sprawa wyrocznie powinien spotkac jednostki i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja

dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - przeznaczenie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym dzialaniem

bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza sluzace do katastrofy. Jest on jednoczesnie ofiara

jak i rowniez winowajca. W calej „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra jak i

rowniez wierna prawom boskim. Jak obywatelka was, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic

widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach jak i rowniez zeslali wykladzinom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go

na dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie moga miec skladac bogom. Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu

watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom.

To od momentu jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on oddac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, twierdzi, ze dzierzy taka energie jak Pan,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog dal mu moc wladania ludzmi,

bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to pan odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie byc cierpiacym patriota, dla ktorego

ojczyzna wydaje sie byc najwazniejsza, potrzebuje sie w celu niej oddac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil jego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl pan jednak dotrzec do was cieni, albowiem zona odrzucic zakopala jego ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic na ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, ale nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl czasochlonnie,

az nareszcie przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa na jego istote. Za kare Syzyf puder wniesc wysoki kamien na gore. Syzyf wzial sie do

pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf

bezustannie wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji na ziemiach polskich do pracy Syzyfa. Przebieg ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola Krety,

aby jemu pozwolil wrocic do Cypru. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by w taki sposob mogl wraz z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i by

nie schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem

wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

znakiem czlowieka strasznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie

byc zauwazona za sprawa nikogo.

W calej tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem faktycznie Michas

zafascynowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi,

by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przypadkow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Sposoby nawiazan sluzace do kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

ludzie konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Dzieki tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli chodzi o postawy ludzkie lub wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka wydaje sie byc bardzo uboga: agonistyczna lub

hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie owe sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

mysli w jakims wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie byc opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co

niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla starozytnych pelnily

procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bogow i rytualnych obrzedow). Dzielimy je

na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie

mozna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z

Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie byc dobrem

najlepszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie byc wyrazem

dazenia czlowieka sluzace do nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna powiada, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i

rowniez czlowiek wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez

wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i

Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze wzorce ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Same w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie byc wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych.

Dzieki taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej do niej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby

pozostawila zwloki brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w przypadku kolejnego wybrania. Musi zdecydowac,

czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z niej na przewaga szczescia wlasnego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej selekcji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie byc za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Owego ciosu

odrzucic wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, caly czas

stawiany w przypadku wyboru, powinien rozwazyc, lub powinien wyselekcjonowac dobro swojego ludu, lub dobro swojej rodziny. Swoim nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na

smierc). Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca sluzace do

walki. W calej obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca powiazany byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie byc zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, gdy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje sluzace do trwania na polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – obrazuje, co czeka tchorza, jednostki, ktory odrzucic chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc jego wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj idealny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec spodziewanych pokolen, z kolei imie tego, ktory odrzucic obcuje ze

sztuka, a przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W calej utworze tym nie chodzi o walke na zejscie i istnienie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka na piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W calej wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow przenigdy czlowiecze

co przyniesie ci jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Zycie jest grymasny, a zmienia sie

faktycznie szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, kiedy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie byc okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu nalezy

cenic rozum, wydajny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy zgodnie z natura, brac od swiata tyle, ile potrzeba, odrzucic za mnostwo, ale

i odrzucic za nieduzo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda porusza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w niniejszym utworze wyobrazenie, ze tworzenie

wierszy podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, wydaje sie byc jego dzielo. Poeta podaruje tym samym

wyraz swojej pewnosci, ze dzierzy juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta gdyz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie w calej wierszach, w calej pamieci takich, ktorzy owe wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny klasa epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych lub historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. W calej „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula nastepuje:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje nie tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa one opisane faktycznie, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego drugi czlon wydaje sie byc rozbudowany faktycznie, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego,

pobocznego, nie zespolonego z nadrzedna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Europy - takze i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos cudownego, a one

prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu sluzace do

dorastajacych osob. Ogolnie kwestia biorac chodzi o to, ze ktorykolwiek badz ma w calej sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy

zrywamy wraz z dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy,

prywatny system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga najmlodszych i odrzucic rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje najmlodszych.

Bogini odrzucic zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej najmlodszych: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale przychowek krolowej paroma

strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki

bogowie nie zamienili ja w calej kamien. Aczkolwiek i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej w calej glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo

zrodlo lez. Mit ow przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, ale nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, ale wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Ogromna radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na 4 miesiace w calej roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, aby ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

ten wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc przemian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwie. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja przymioty kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Zostaly one w celu nich faktycznie cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich wielka role. Udostepnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach,

poezja, przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie miec poglady na dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni miec podobny poglad

na dane sprawy, jak my dzis.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity byly i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly one inspiracja w celu poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W calej malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, prywatne. W muzyce - operetki Ofenbacha. W calej przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal swiat

i istota ludzka, jaka wydaje sie byc jego przyroda i przeznaczenie. Dawni jednostki odpowiadali na te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych ale jednakowo istotnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, pomijajac fakt, ktore wraz z

wartosci zostanie wybrana powinien doprowadzic sluzace do katastrofy.

W calej „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja napotkac za

strony wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor jednego

sprawia kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Okazuje sie byc odwazna jak i rowniez energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata,

chowajac go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie byc inna. Boi sie o swoje istnienie i odrzucic chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Okazuje sie byc oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla

siebie. Antygona placze ponad losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce upokorzyc sie zanim

Kreonem. Okazalaby sie w takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze wydaje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Wiec zgineli jego bliscy. O ile

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet a to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i

bezwzgledny dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek

zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny potegi. Chce umocnic ja

jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny w celu wrogow jak i rowniez zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy.

Okazuje sie byc konsekwentny. W toku konfrontacji wraz z synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy ponad rozsadkiem. Hajmon

pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Uprzedza

swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Potrzebuje

by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie

potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji w calej panstwie, jego ojciec jego nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic

zwaza na wskazowki syna, ktory wydaje sie byc mlodszy od momentu niego. W calej przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tym miejscu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z

postaci wydaje sie byc wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze nie mozna go unikac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Okazuje sie byc on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest pan wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug niej jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Pani jednak uwaza, ze

nie powinna postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma sluzace do wyboru 2-ie mozliwosci jak i rowniez kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze istnienie bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Intencjonalnosc, ze potrafila by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie

byc po do niej stronie, powinien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od

momentu siostry Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn

miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde wraz z nich wydaje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi ewentualnosci kompromisu. I to jest

przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem. Walka

wraz z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo uchronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla jedynie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W calej utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci

uniwersalne a mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne aspekty

utworu. Korab opowiadajaca sie po niejakiej ze witryn www ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna poswiecenie. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien typy literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie jak i rowniez wydarzenia odrzucic sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny.

Wlasciwa interpretacja przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje

sie znakiem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie przeznaczona jest sluzace

do Boga. Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy skonstruowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej lub religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby lub instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze na trudy przejazdzki, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali wiernym

wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie byc Janowi Ewangeliscie i obejmuje mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za sprawa duchowienstwo sluzace do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez jest dozwolone

tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs smierci, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren wydaje sie byc gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych aktow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany jak i rowniez bardzo powiekszony. Przedstawia pan

losy chojrakow na tle wydarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie byc

jego podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien chocby takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne konstytuuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez myslenie, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna jak rowniez

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie sluzace do jednego watku fabularnego. Charakterystyczne dla przekazywania jest

wystepowanie luznej dzialaniu (w ktorej czesto powstaja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj cechy tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani w calej kozle skory, spiewali

piesni obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie

na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego

- Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie sluzace do trzech jednostek. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali

wiec rowniez i role kobiece. W calej tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typie ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, odrzucic prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu pokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu na akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu strasznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi jego do

katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt zalety i wymogu, bowiem smialkowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie placowki. Z tego wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie byc nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie sluzace

do kleski chojrakow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob

(Antygony, jej narzeczonego, a wlasnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda jego

dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie byc wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru jak i rowniez

szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie

przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych

wartosci, chocby takich jak odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom,

niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza wydaje sie byc obrazem zycia

codziennego, druga zas, wydaje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie wraz z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

kilku. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego rys

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. Jedno upadlo na droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za sprawa slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem

jest wyrazenie boze, a gleba wszelcy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo pogardzic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl w

calej swiat. Dobrobyt roztrwonil aczkolwiek szybko na zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Jak

skruszony synek wrocil sluzace do ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze

pochwalic sie z powrotow syna, ktory to byl jak umarly, a teraz znowu ozyl. Ojcem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego

grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich bledow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego jak i rowniez obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie byc niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni

okazywac innym spoleczenstwom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie sa wazne ze wzgledu na odrzucic same, jednak jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje szersze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze okazac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

przerozne podloze. Jednego razu padlo na droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, odrzucic wzeszlo na kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Nie

wczesniej gdy ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac znaczenie uniwersalne naszej przypowiesci, odszukac jej tresc,

ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc obejmuje nakaz, aby byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez prawda

ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan wczesniej

jak i rowniez odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot

do rodziny traktuje faktycznie, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego

synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem sluzace

do ciaglego powracania, dostrzegania swoich bledow jak i rowniez checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal jego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Na

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, wszechstronne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a nareszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam walczy o swoja tytul odpierajac ich racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob ustala symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze plany Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

sluzace do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze okazac sie sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw.

Franciszka. To takze wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do swiata. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i troska o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli:

Karol Duzy z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

faceta sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest totez symbolem wspanialego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie byc meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci narodu. Gra na

ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena

smierci krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu

wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - jest to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serca, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista

adaptacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z

oddzialow, symbol rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym

celem jego zycia wydaje sie byc walka w calej obronie religii chrzescijanskiej. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich

cnot ukazuje scenka smierci herosa, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie

smierci, junak na do niej miejsce wybiera wzgorze, by byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego stanu: miecz jak i rowniez rog. W calej

swej ostatecznej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens jego zyciu. W calej scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika,

swietego ginacego zbyt wiare.

OKOLICZNOSCI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac stac sie ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Jest to wynikiem teocentryzmu, ktory

to oznacza umieszczenie Boga w calej centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie byc nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze okazac

sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® opcja wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym

stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi rowniez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany wydaje sie byc takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz obejmuje zbior

nakazow i pouczen, jak musi zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej esencja i wlasciwosciami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz ukazuje sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednak zostal w owa strone zabity.

Literatura sredniowiecza posiadala jeden zamiar parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy wytworne i uznawane

w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza zarysowuje

taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze swietnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. W dalszej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie na

polu jak i rowniez niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do

przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie uciechy na kazdego ludzi. Zwany jest takze

pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zestaw nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zatrzymac sie wobec stole rycerz. Wyraznie

odczuwa sie w niniejszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Sen wieczny ukazana wydaje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza jednostki

interesowali sie smiercia. Do niej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie

sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora

zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Sen wieczny podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, obejmuje mysl, iz

smierc zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze okazac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak aby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

calej kosciele jednak zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym

przywileje. Budzi sie posrod nich pycha.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie byc „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie

do niej powstania:

• piesn powstala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego wraz z 1506r., co nobilitowalo ow tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, ale tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po smierci przebywanie w calej raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania formatu sylabicznego, co z czasem, w calej XVI w

calej., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe,

ogarniajace czasami po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Zwlaszcza jednak wyrazistosc klauzul

wersowych wynika tym samym, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny

czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Na zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― powstala na rejonie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w

Sankt Gallen w calej Szwajcarii. W calej XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja one piesni a mianowicie wielkanocna

(strofy 3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja w

calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na faktycznie przemyslane jak i rowniez staranie

dopracowane od strony formalnej czekac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range naszej piesni, dzialajac ja nie tylko piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac

naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za 1 hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka przeznaczona jest

sluzace do Matki Boskiej, druga sluzace do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego

syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po smierci. Uwage zwraca

symboliczna cyfra 4, sluzace do ktorej wielokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, jaka wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby:

Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog jak i rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow

skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w calej funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), sedziwe formy trybu

rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona).

wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow

(nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, innymi

slowy rownolegly, obustronny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym argumentem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

Tekst Lamentu wraz z konca XV wieku wydaje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, obejmuje wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki

lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Przedstawia jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wyzwania gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa takze znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy ten jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich istnieniu i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Narasta w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior ustala psalterz., byly bardzo chodliwe w sredniowieczu,

opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

chetniej boli jego zniewazanie. Pierwowzor Boska obrazuje losy swojego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, na przybicie sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Jednakze przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i srebrnej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie na czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej

wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych utracila

jedno wraz z podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi nie tylko z powodu utraty swoich najmlodszych, ale takze z powodu

calkowitego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w ktoryms stopniu. W mojej opinii Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

potrzeby niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych najmlodszych lecz takze przyjmuje na

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli w calej obronie polskiej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja sluzace

do szalenstwa. Z kolei Matka Przygniatajaca, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz wydaje sie byc przepelniona

nadzieja, ze ta jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie bedzie musiala

faktycznie cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz cechy „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten wydaje sie byc nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki

Bozej, powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka druga, ktora

moglibysmy nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz bardziej specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie byc

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala rozmyslnie. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W calej „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, druga dwukrotnie wieksza od pierwszej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• wszelka strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Jezyk utworu wydaje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma cechy krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje uklad wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych

nieuzywanych dzis wyrazen jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo krajowe. Byla hymnem religijnym, ale rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w calej tych czasach filozofia.

Byl to teocentryzm, ktory w calej centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Osoby

uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl o

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia istnieja centralne: Pan i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie byc osoba. Jednakze to istota

ludzka zostal utworzony na wizja i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu sprawny jest odszukac w osobiscie doskonalosc jak i rowniez jednosc wraz z

Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania niezaplanowanego wyboru,

sluzace do zdobywania wiedzy, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania.

Powinnismy przystanac na chwile i pomyslec o polskiej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej obecny

w nowoczesnym swieci. Glownymi zrebami jego nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja istniec dla

nas fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wielkie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w legendach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, innymi slowy nasze istnienie.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze okazac sie utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

byc nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna wielokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy czerpac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga jak rowniez tym jaka wage dzierzy dla faceta honor, ktory to

we wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza one czlowieka, a czlowiek sie nie

zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W calej epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. Dzieki polnocy Europy i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci religijnej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―,

jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze okazac sie prowansalska poezja

milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow swietych, opartych

na legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory owe mialy rys dydaktyczny. Robienie sie

nowych panstw jak i rowniez dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np.

Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W calej srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w calej

kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy jak i rowniez zakonnikow w calej kosciolach lub

w celowo wyznaczonych na dodatek miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna wydaje sie byc

misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludziom, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej)

oraz w calej Niemczech. Jedynym ze swietnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z

Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w przyszlosci

sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy jak i

rowniez upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celem skierowanie jednostki na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow

byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej kosztowny zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Panstwu utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej sluzace do glosu dla

przykladu tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, jednostki. W sredniowieczu w srodek swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal ich glosy jak i rowniez raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i

ostatecznych - smierci, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W calej sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez

cialem" szczesciem jest apartament. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy wraz z cialem. Pan

stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W calej utworze ukazuje sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja

niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe,

rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa one w stanie podarowac czlowiekowi prawdziwego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic

milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie byc cnota.

Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

calej baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak

wiemy zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wskazany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej powstania

sluzace do dzis budzi zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu zlaczone sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy m. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Matki Boskiej wraz z

prosba o wstawiennictwo u Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie byc do Syna Bozego, obejmuje blagania

o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie byc zrodlem informacji o slownictwie i odmianach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, ekspresowo wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Jednoczesnie stanowila wciaz nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany na polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, obejmuje tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia w calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1 i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie na

ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich stanowisku do religii.

Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w calej obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to junak idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Zawsze postepuje w calej zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i wierny damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy druh, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Wedlug Boleslaw

powstal sie w calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka jest przedstawiony w calej utworze Historia Tristana jak i rowniez Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla takze liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze ktorykolwiek badz rycerz musi miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i mysli

poetow, istnieja one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a opis

uczuc rycerza - dosyc stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie byc chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Sen wieczny

nalezala sluzace do tzw. kwestii ostatecznych obok sadu ostatecznego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka

grzesznego i cnotliwego. Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte

przyrzadzanie sie na spotkanie ze smiercia. Mialy temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi jak i

rowniez swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy przerozne wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez ukonczenia nosa jak i

rowniez warg, zgrzytajaca zebami, wraz z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow,

ksiezy zyjacych w calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika tym samym, ze wykladzinom

czlowiek minie przez istnienie skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W calej „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, ale jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje

sie byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i obejmuje w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej adresem.

„Bogurodzica, Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Znajdujemy w niej prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie ponad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje swoje

dziecko, potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi sluzace do obiecywal, jedynie bano mnostwo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku jak i rowniez zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie byc matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bol jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym chetniej boli

zniewazenie syna, albowiem jest pan jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej

korony, bicie go za sprawa zydow na przybyciu sluzace do krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, odczuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej humorystyczny i na blahy rzecz, dotyczy pewnego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa posiadala charakter przewaznie

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to klasa liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub normy

budowy). Istote piesni wynika z do niej zwiazkow wraz z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

zlaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji

polskiej wprowadzil jego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe troski danej branzy wiedzy. Narasta czesto w calej tytulach prac filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to klasa poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja one o istnieniu pasterzy lub wiesniakow. Rodzaj ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza,

wraz z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca

na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W calej sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez

niecheci sluzace do miasta, charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konfiguracji (wyrazny punkt

kulminacyjny, puenta), ograniczenie cyfry postaci, przedstawienie tylko poszczegolnego watku, koncentracja sie na jednym jedynie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Dzieki sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie sluzace do walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest aczkolwiek glosow przekonujacych,

ze o ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we kazdego

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro ojczyzny

stawia przeszlo wlasnpe, osobiste sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby reperacji, nie liczac sie wraz z przykrymi w celu niego

konsekwencjami. Odrzuca nawet przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta

przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia. Poswieca dla niej wszystko, nawet osobiste ambicje i prywatne dobro.

Mocy dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie Metrow. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep przekonuje

czytelnika sluzace do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych

mszy jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie

sprawami chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie

„Ksiadz pana wini, mezczyzna ksiedza, a nam prostym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W calej "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swoje rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, chocby takich jak gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec

i spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne istnienie,

odrzuca zas dziedziczenie na przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok odrzucic zabraklo

bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi

pozytek i podaruje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja sluzace do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w niniejszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac ich

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz wiedzy praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica sluzace do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, dajac im rozum i mowe,

Dlatego tez, ktorykolwiek badz winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski wraz z Turcja. Oznacza postawe Polaka - „przed szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor jak i rowniez la-sow". Podmiot

wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek musi korzystac wraz z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie przekonuje

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Okazuje sie byc

oburzony obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Proponuje im walke, by placili

na wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski potrzebuje by

wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O jego oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupiec przed jak i rowniez po szkodzie. Mimo

krzywdy nie chca oni podreperowac bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii

moralow. Nie umieja ustrzec sie przed analogiczna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem wydaje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu:

czy odstapic Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Lokalny, swiadczy o tym podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Stalosc i wladza

panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie byc nastepujace: Nie istnieje nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic co ludzkie nie jawi sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia jak i rowniez podziw w celu urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas

po temu", "Chcemy istniec sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal deficyt cierpienia, uciecha duchowa

jak i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy wobec dzwiekach muzy, w

atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, faktycznie ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od

starozytnych przejmuje takze ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje

za najwyzsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji

jednostki wyrazanej za sprawa Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na budynek w

Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne

wyobrazenie o unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten

ukazuje sie w calej piesni "Niezwyklym i odrzucic lada piorem opatrzony". Powtarza za Horacym, ze jego wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow

europejskich. Nawiazuje tez sluzace do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we

fraszce "Do gor jak i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a

mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przechowuje w tych propozycji pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty,

zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego,

lecz zamienia je, scala rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w owa strone

problem dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc

urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki istnieja wyrazem silnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno wykladzinom myslec o prywatnych romansach, powinni byc wyposazonym wylacznie na uwadze dobro ogolu. W

swiezym fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie

doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem

mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie na

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska sluzace do grozacej aktualnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do

katastrofy pewne szczegoly, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w

czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan). Rozumuja przewodnia calkowitego utworu wydaje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego

obywatele rzadza sie prywata, a odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z nia.

Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem w celu Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w dominujacej ilosci powazne, ich tematyka wydaje sie byc zas bogata. Wystarczy zrealizowac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i zycia, milosci. Preferencje filozoficzne zazwyczaj stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze okazac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora obejmuje skarge jak i rowniez lament na klesce Mlodych

polakow poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana gleba i jednostki ( kobiety i najmlodszych ) uprowadzone

przez nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, jacy czuja wciaz milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry na szkodzie―

Jednakze jesli mam racje i wraz z tego naszej firmy zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i na szkodzie glupiec.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie uwzgledniajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, uciechy, odpowiedniego punktu dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste serduszko i

tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala,

renesansowa wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na

calym swiecie, chwali dzielo sztuki Boskie-od dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, jego tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1 o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. To proba wytworzenia

pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz wydaje sie byc wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie zyje sie uczciwie,

poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne wikt, wysilek zas jest powodem do

dumy. Po pracy mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas na tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje na wsi w calej harmonii wraz z przyroda. Dla

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie byc podziwu, gdyz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich

weselach szlacheckich, A takze mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace wraz z zycia jednostki na wsi mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o

swojej namietnosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tekst, stopien

zawartej w tych propozycji mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i obejmuje utwory,

ktore sa czy tez przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, ale alegorycznych,

kompletnych powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Z

pewnoscia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, ale prawdziwe bez watpienia sa uczucia,

szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, ktorych doswiadcza niemal kazdy, tak jak i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w

mniejszym stopniu lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej jak i rowniez celnej

obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu

siebie tematycznie.

"Zency". W calej utworze tym poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace na swoj los. Uderzajacy wydaje sie byc realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

dloni tego ludu wszakze wydaje sie byc przepych sluby i zamozne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem bezwzglednie

pedzonym sluzace do roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, lub czasem za sprawa tego postepowaniu wszelcy wraz z ksiedzem nie

odszukaja sie na lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt wydaje sie byc oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza, powiada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka

sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze na stu urzednikow, jeden wydaje sie byc

sprawiedliwy jak i rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki

jak i rowniez daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne

obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa.

"Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to

gesi, to kokosz. Pod przymusem wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala ponownie zwozic zboza poki

odrzucic wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka rowniez jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja

sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi wskutek zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja deficyt rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop wydaje sie byc

zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan odrzucic sa nasyceni. Pan karci Wojta

zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wsi, omawia tok calego do niej zycia. W calej mlodosci zaleca

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem militarnym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka jest

dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic musi posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, musi zajac sie gospodarstwem jak i

rowniez ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac wraz z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do urzedow nie powinno sie

pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i rowniez

krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przyrzadzac grzedy wraz z truskawkami i tym podobne. Latem jest

dozwolone z takich przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek byc wyposazonym owoce jak i rowniez pozytek. Istnieja juz w takim

przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo podaruje takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez

kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i jednostki zle

odrabiaja. Zima ciagnie najwieksze rozkosze. W lasach polowania z bliskimi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzeta futerkowe. Na strychu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Aczkolwiek i zima nalezy

kontrolowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo rowniez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy tanio

sprzedac, w calej innej strefie drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. W calej Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, celowo cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow.

To wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy obie strony mialy wiecej powierzenia.

Chlop rowniez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na jego niekorzysc. To jeden wraz z utworow w ktorym poeta porusza problem spoleczny w Polsce.

Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

kawalek oparty na tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to

zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu jak i rowniez radosci.

Sklania wszystkich sluzace do pojscia w calej jej slady. Ostatnia panna w pieni swej obejmuje pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez

spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze swojej pracy zony i rodzine, a praca jego wydaje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza,

zolnierza lub pisarza. Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako

artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci egzystowania oraz poszukiwaniem dlan odmian, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na

tych zrodel powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w jego poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody na ludzka psychike. Zawiera takze pochwale jak i rowniez zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji

jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

nieomal wszystkie rozwazania i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Jemu za dzielo sztuki stworzenia swiata oraz jednostki, a takze harmonie

miedzy nimi panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W calej piesni „Serce roscie, uwzgledniajac na owe czasy... ― Kochanowski przypomina

dwie postawy charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. W zyciu najwazniejsze wydaje sie byc miec

dziewicze sumienie, radzi, aby uzytkowac z szansie do zabawy, ale rozwaznie i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie

humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W calej „Piesni o cnocie― liryk

stara sie zbudowac swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie byc tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i

cierpien zwiazanych ze swiatem podworza, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty wydaje sie byc obowiazkiem

kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota wydaje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage sluzace do slawy doczesnej i

posmiertnej, istotny byl tez sam proces tworczy. W „Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni

pozostawic na sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada piorem opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i samym artysta, ktory to z racji na posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze jego dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski

nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi

„slodko jest szalec w nalezytym miejscu jak i rowniez czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w przytoczonych wczesniej utworach zaczerpnieta

pozostala z antyku, podobnie rowniez horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). W calej piesni panny XII jest dozwolone odnalezc takze topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna wciaz pozostala atrakcyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie musi wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami natury o wszelkiej porze r., dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Analogiczny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota

ludzka rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr wiecej jeszcze zycia. Tego rodzaju ideal stworzony jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i

kazaniach ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat

– rodzaj renesansowego artysci, humanisty. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie do niejakiej dziedziny konstruowania, jest uniwersalna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do swietnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W calej „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc

stanowi ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, istnienie zgodne wraz z natura. Dobry ozenek, obowiazki

gospodarskie jak i rowniez obywatelskie okreslaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz

z dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i

wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i pokoju wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Specjalne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu pewna z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje wigor za pewna z kluczowych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali

spokojne istnienie w zgodzie z przyroda i odrzucic szuka mnostwo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego zycia i jego prawdziwych zalety w poniektorych utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

jednostki odrodzenia nalezy zyc zgodnie z natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i rowniez

w pelni tu korzystac. Wedlug stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i zapracowac spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie byc

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

wspanialym uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru fenomenalnego obywatela

Rzeczypospolitej oraz ponad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu

takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozne prawo.

Przykladowo prawo karania smiercia wydaje sie byc zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty jak i rowniez inne w

celu mieszczan. Sadze ze, ow problem wydaje sie byc nadal obecny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie majacy wplywy jak i rowniez takze

zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednak zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej

liczbie przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w calej ich kwestii jest w

duzym stopniu przedluzone. Kolejnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy w zyciu kazdego czlowieka jak

rowniez wspolzaleznosc sily panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe

szkoly i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub zwyczajnie

zmaga sie z bieda i pracuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie w calej malych

miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci czesto musza isc do takich odleglych w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly moga miec

zazwyczaj zbyt male fundusze na progres pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, czasem nawet na utrzymanie. W calej ksiedze o wojnie z

kolei mowi, ze kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni

ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnosnie spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor porusza sprawy panstwie w piec

dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W calej ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad struktura panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek badz mieszkaniec wydaje sie

byc obywatelem jak i rowniez panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - ktorykolwiek

badz czlowiek musi byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do niej powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy

ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W calej ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac

nowy regulamin prawny wraz z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa faktycznie wielkie, by mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - utworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych

jak i rowniez szlachetnych.

W calej ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak doskonale domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone na ten zamiar wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie wiedzy i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski ofiaruje

przejecie kurateli nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz 1

prawo kroczenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. Dzieki temu pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie

ojczyzny wydaje sie byc podstawowym musem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie dobierac

w pewna calosc. Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla porzadna ojczyzny wypada poswiecic wszystko:

majatek, sily, zdrowie, fuks, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W calej narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy jego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - spory

sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez

narod wymra, a obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc,

oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego stanu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

krajowe od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, aby stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy

nie istnieja spojni, odrzucic tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem

powodzenia Rzeczypospolitej wydaje sie byc jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie byc wiara katolicka. Latwo wydaje sie byc naprawic

niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode.

Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, jak i rowniez

prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odpierac panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest

sprawne do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola sluzace do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz sluzace

do przywrocenia jednosci religijnej w calej narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia ich ochrony

sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo w takim

przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. W tym samym czasie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa one szacunek jak rowniez do tonacego okretu, ktory

to wszyscy, w calej chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja polozenie w kraju jak

rowniez proponuje naprawe istniejacego stanu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie owych chorob zaprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O solidnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy

w celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie sluzace do wydarzen politycznych

tego czasu. Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Podpowiedz Krolewska obraduje na

wzor polskiego Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W calej "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace jego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwie jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych.

Zwlaszcza podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do swietnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie byc napisany wraz z pozycji kalwina i

w calej duzej fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za sprawa protestantow, co jest przede wszystkim widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi wymiana handlowa odpustami, bakcyl

do zycia w przepychu i nienaturalne zawyzanie cyfry swietych, na ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia

ksiezom danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedle niego tylko kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez

zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje nie tylko zakonnikow ale takze papieza,

oskarza o naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w calej

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia jego i kosztuje ponad zwyklych ludzi. Aczkolwiek mnich tamten jest

w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych, z

przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie byc anegdotka o plebanie, ktory to

pochowal swojego psa na cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil

swojego wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, ale z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez lekcewazenie waznych zasad religii. Inny

epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, ustala nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w

calej zrozumialych w celu wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej liturgii, odrzucic

wzruszaja ich spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie byc jedynie

bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega katastrofa ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych jak i

rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie na wlasna reke,

rownoczesnie chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego egzystowania. Brak wydaje sie byc na odrzucic

odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj",

"czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci,

sluzace do miejsc gdzie przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe

("Gdzieskolwiek wydaje sie byc, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada wlasny

sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze jego coreczka wydaje

sie byc szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie istnienie Jana na wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby

zmarlej, - oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala

scieta za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja kwestii pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po

odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W calej trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w sprawiedliwosc boska, wykonuje to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga

wiecej jeszcze w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc tresc calego zycia i istniejacych

przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna bolesci, rozpaczy,

strachu. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym lata

swoje Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, jeden z wiela policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem kryzysu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - powiada matka poety - znos

po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej selekcji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami istnieja pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako klasa mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, sluzace do epiki – fabula jak i rowniez narracja, sluzace do dramatu zas - dialogowe partie

tekstu, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie

nierzadko tlem w celu prezentowania zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej

Ostatnia wraz z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi

jak i rowniez jest w celu nich powodem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze napomknac za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie

pochwala kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w calej literaturze

polskiej siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie byc nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, konstruuje obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica

decyduje totez nie rzecz, ale strategia, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki niej sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI wieku jest, wedle Szymonowica,

miejscem wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

W calej utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

przyrody, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i uciechy, jakie ciagnie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym

przy umowionym jaworem nikt na nia odrzucic czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, co konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega

Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, faktycznie

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu

namietnosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego istnieniu do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany religii, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy selekcja ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dosyc uzasadniony. Wiersze

Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, ale, z drugiej strony,

bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzis i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest swietnym obrazem takich niepewnosci jak i rowniez lekow. Szczegolnie wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez

V.

Sonet IV: O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie byc wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki,

jaka kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej

batalii z silami ciemnosci istota ludzka jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na

pomoc ktorego kazdy istota ludzka powinien rachowac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna zwalczyc szatana, swiat i odepchnac pokusy wlasnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata tego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie poprzedniego.

Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest milosc do Boga. Bog wydaje sie byc wielki jak i rowniez dokonaly, istota ludzka maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, zakloca mu droge do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac w tym miejscu wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla ogolnie znana spoleczenstwom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod

jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a kiedy slabe. Tresc rozwazan autora ma

rys uniwersalny (dotyczy kazdego was w wszelkim czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas wciaz

silna jak i rowniez znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. W calej tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego rodzaju intencjach

autora.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i obejmuje pouczenie, jak

maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie

liryk przestrzega, iz wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania za sprawa rozstapienie jak rowniez obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, deficyt odpowiedzialnosci zbyt

losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodziez magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna sluzace do pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi

sie, czy takie osoby beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego tak jak w Troi.

5. W calej kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem was, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca katastrofa wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, jakkolwiek sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi gdyz o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga,

naruszyc go jak i rowniez nie pozwolic do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza gdyz tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

zawile. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna powstala dla gwarancje czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym porusza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie,

wiezienie, czy tez wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci co sa na jego czele

powinni wreczac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 zachorowan Polski: deficyt milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny fundamentalnym

obowiazkiem obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Niestety jej nie wystepuje, Skarga obawia sie, iz fakt ow moze byc wykorzystany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie byc wykorzystywana za sprawa magnaterie sluzace do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi sluzace do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, niepokoj

o losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste sluzace do nieba zawsze sa

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Lokalny, jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie pan na

gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W calej "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Frapuje sie ponad edukacja jak i rowniez

wychowaniem najmlodszych szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Opowiadajac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

W wyzszym stopniu od nauki Rej wielbi dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec jak i

rowniez spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza mnostwo

pozytku, oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, aby niczego za sprawa caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak rowniez innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odprezac sie w milym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek jak i rowniez daje uciecha.

Dbajacy o fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je oszczedniej i zbywac drozej w calej innych

okolicach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Jednakowo myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz oprocz wiedzy uzytkowej przedstawiciel tego

wysokiego stanu spolecznego musi posiadac rowniez gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow na Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w calej niej swoje przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz propozycje, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. W calej reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu gwarancje obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W calej Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jak ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i odrzucic znajacy barier. Piesn ta

przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie byc cyklem 11 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia na

wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem h2o i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski

w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny

XII zawarta wydaje sie byc pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona jest odrebnym, niemoralnym

sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic

w zyciu. Duzy wplyw na tworczosc poety mialo rowniez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory to jako jeden z pierwszych tworzyl

literature narodowa. Jednakze nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

kawalek ten wydaje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po jego smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane za

sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej pozostalej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

jakkolwiek nie da sie zakamuflowac zawartej w calej niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego rozwazania na ow

temat zostaly zawarte dla przykladu w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, ktora pielegnowana w calej

sercu jednostki moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana

wydaje sie byc tak okreslana dobra slawa, tzn. porzadna opinia u wspolczesnych, a po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Z pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

W calej utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo rowniez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest fraszka "Na

most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w calej "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swoje przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Innym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, ale najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do

nieba, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym czasie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, by tam aranzowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie na swiecie w calej poszukiwaniu

bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie byc zyc na roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz ze zbirow uzyskanych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie wszystko znosi sluzace do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej

pracy zawsze znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W calej zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zazenowanie. Poeta chce, aby jego wnuki byly dobrze wychowane i aby posiadaly owe

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on nie tylko wspanialym poeta i humanista, ale takze glebokim

patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta w calej „Piesniach―

posiadala charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, umozliwia czyste

sumienie i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z

uciechy zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do korzystania z chwili, cieszenia

sie wraz z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac

w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora byla odrzucic wolna od momentu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do swiata i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy

od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest dostrzegalny. Wlasciwie

filozofii antycznej staranie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo

unikac zmartwien, ktore mogly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W calej autobiograficznej

fraszce „Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi jego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta chce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze

sumienie, ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – wie, ze doczesne dobra tego swiata odrzucic zapewniaja

prawdziwego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie jak i rowniez przestrzeganiu

nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na

zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja poglad na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata: jego przemijalnosc i

solidnosc wobec faktycznie krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego

ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca jego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w uciechy „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia jak i rowniez

wizji Boga, jako ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest gdyz dziekczynieniem w stosunku do

Boga, ale tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez obawy

zanim smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie byc wiec zwatpienie poety w calej ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem

rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

wraz z problemami, wreczac sile sakralna i solidne szczescie jak rowniez czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie

w calej swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, odrzucic potrafi odszukac w niej ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej

harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego artysci po smierci Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu jak i

rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac

rozne postawy polityczne obywateli i bylo pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

W calej konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej konstrukcji akcji, choc w ktoryms stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob na scenie odrzucic przekracza trzech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, czasu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal w calej nagrode zbyt wyrok w calej sporze bogin, wine totez ponosi lacha, ktora jego nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu strasznego

nie w tym miejscu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno wydaje sie byc tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem postepuje tu junak zbiorowy – Troja

czyn i selekcja, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno gdyz stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie byc rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie byc epikureizm. W calej wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O

doktorze Hiszpanie — huczna zabawe, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przewinienie przynaszaja, / A przy tym w calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek globalny,

ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie byc fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow,

napisana w chwili, gdy liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i rownolegle

ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona faktycznie zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki idol, ktory puder dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z ktoryms

niepokojem: „dalej co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne istnieja tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), stawia pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje ponad

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne istnienie bylo w celu Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu

najistotniejsza byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) jak i

rowniez nawet ten pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow jak i rowniez zagadnien wraz z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, oraz calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w istnienie prostego

programu wartosci. Czlek i jego dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza w calej, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka jego utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jak wskazowka w celu

jednostki, jednak dla kazdego, bowiem aplikowac sie moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta,

w trakcie ktorej doktor postanawia odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty

doktora i naklaniaja go sluzace do kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad wraz z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane na gazie. ― Fraszka ta dzierzy na celem osmieszenie jak i rowniez krytyke

pijanstwa. Jego skutki i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a

przede wszystkim niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora powiada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega na smierci rozpadowi, w totez kazdy musi usilnie zabiegac, aby pozostawic po osobiscie dobre

wspomnienie. Nie jest stosownym czlowiekiem ow, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo Pan odroznil

jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Wiec kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar – sluzba ojczyznie, dla

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien szkolic swych odbiorcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej

wolnosci. Z kolei ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni wraz z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w

calej walce odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― porusza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, porusza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze okazac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod musi stanac sluzace do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie sluzace do niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma faktycznie

rozwinietej cywilizacji; nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy odrzucic

pomysla juz wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie

kupi, iz i zanim szkoda, jak i rowniez po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– poswiecenia w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Lokalny, to wlasnie odroznia ten narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory to sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, ale sam ich nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to w celu pieniedzy:

„kazaniu sie odrzucic dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz

od momentu poczatku egzystowania naszego was, ale lub takie postepowanie duchownych moze okazac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni do glebi sie zastanowic ponad dalszymi swymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Jesli zawiedzie jeden

element w calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a nie tylko czesc ciala – panstwie – jest dozwolone tu nawiazac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze pewna z powodow upadku

niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat ludzki, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

wraz z mitologii jak i rowniez przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow

oraz kiepskie spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal

wraz z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas na scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach powiada posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

co ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu uklad postaw formie, ich zachowan; od patriotow

poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, umiarkowany, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swoje losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami

kazdego czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy katastrofa humanistyczny, bazujacy na projektach antycznych.

Kawalek ten jest napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. W calej utworze tym latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez

zle ludzie. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec deficyt parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zaprojektowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mi obce―. W calej odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tym miejscu szereg wybuduj postaci, ich zachowan; od momentu

patriotow zaczynajac, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, wierny sprawom was, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy wraz z

losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w niniejszym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie

nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w naszej epoce wyrabia sie chodliwy w Polsce legenda

sielskiej, cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim podaruje

radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie byc jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni,

sadza egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz

odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest wesola piesnia

a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei wraz z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w niej mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska na cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic odrzucic

otrzymuje kary, a plebejusz traci istnienie. Za co? Obaj pobili szlachcica faktycznie, ze istota ludzka ten umarl.

„W niejakiej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kuratele wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie bedzie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie byc, podobnie jak jego duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i

noclegu, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim

dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do edukacji mlodego

obywatela jak i rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie byc najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na rozne

rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie byc bardzo latwo zapamietac, albowiem dzis wydaje sie byc on takze aktualny.

W calej ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W calej ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Desen „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci.

Wskazowki te powstale sa w calej „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac

sie darami natury w wszelkiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Charakteryzuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug rozumu i w calej bliskosci wraz z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

istota ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro przeszlo prywate,

odrzucic zaluje do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka odrzucic ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, jest to czlowiek kompleksowy,

oprocz umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja artysci tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez

lansujaca porzadne. Przykladem tak znakomitej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem

a Plebanem― Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W

calej „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami trzech

reprezentatywnych w celu polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban porusza problemy

sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan powiada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach

wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie

Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu

urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal

zarzadzania sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W calej ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku

do prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal

tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od

papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia

mlodziezy w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow na ten zamiar.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W calej kazaniach Skarga ukazuje slabosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w calej 1575 r. Poeta

okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju

jak i rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa

poslow greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje was w stanie kryzysu i szarpanego wewnetrznymi

konfliktami. Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie byc Antenor, wydaje sie byc on umiarkowany, nieprzekupny, troszczy

sie o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o prywatne interesy, posuwajacy sie

sluzace do szantazu jak i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie praw i

sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej was tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal wszelcy humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore to

zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - powiada Pleban). Wiec Wojt powiada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc zachorowan

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie.

Wowczas, w calej XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy lokalizacji miasta chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tym miejscu wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez w calej licznych fraszkach, a

najwazniejsza pozycja wydaje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym spoleczenstwom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o

ksztalt swojego wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o zrecznosc jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal w

calej Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu rowniez obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal takze epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych

tworcow polskich. Nawiazania sluzace do antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni,

fraszki, dramat wedle regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez w calej propagowaniu filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury polskiej nie tylko jak poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jak tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady artysci, ktory uznaje swiat zbyt wielka

harmonie, znajduje wielkie wartosci natury i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tego terminu wowczas w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i deseni wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu

okreslenia czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie ustalenie to zostalo

przyjete za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta

wywarla mnostwo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w krajach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI wieku. Jest pan rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych krolestw, na przyklad Norwegia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W calej kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot jak i rowniez kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, na plan 1 wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w

srodek badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do progresu

osobowosci majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki

ludzkiej. W calej mysl humanizmu czlowiek wydaje sie byc wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode,

piekno, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem

jestem i zero co ludzkie nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do progresu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez

literatur narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich koncepcji pochodzenia potegi. Za

oficjalny jej start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstaly nowe prady religijne. Reformacja byla powodem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej w calej Spirze

na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili gdyz, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, iz nalezy

wyjasniac je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, ze ktorykolwiek badz czlowiek dzierzy swoj los zapisany

w calej gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie dobr.

Swoje to zaszczyt, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Wiec krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani rowniez jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W calej polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem istnieja wydane w calej

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury religijnej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie krzywd

spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Autor charakteryzuje

slabosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie byc warunkiem powodzenia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni istniec ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tym miejscu szesc zachorowan Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, deficyt zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesluszne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca

autor pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". W calej

sposob oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla niej samej. Napad skierowany wydaje sie byc w witryne magnatow dbajacych jedynie o

swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, iz rodacy, najmlodszych jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

gdyz laczy ich jedna kult, nakazujaca milosc blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek tej potwierdzenia

szczegolnie na sejmach budzi u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV jak i

rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - wydaje sie byc prawdziwa kleska

dla Lokalny, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do

potwierdzenia i sluzace do potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu wydaje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna

aczkolwiek utozsamiac wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem musi rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co wydaje sie byc

jednoznaczne wraz z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze odpowiedni Bog ochroni Polske od momentu

zguby. Tytulowe grzechy jawne to: deficyt sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje

rychly upadek Lokalny.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej

tekst zwiazana wydaje sie byc z pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech

kluczowych stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne

problemy nurtujace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup solnych, czy deficyt stalego programu

obronnego panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow wraz z prosba, by pomysleli w koncu o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac sluzace do obrony

barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - powiada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow,

kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamiar - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w stosunku do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, ale

w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu na podstawie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly sluzace do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia jak wiecznej wojny o byt

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. deficyt tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zniszczenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i wigor mieszkancow. Okazuje sie byc on absolutny podziwu w celu prostoty jak i rowniez

kontaktu wraz z natura. Wies, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w

owa strone zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia,

manifestuje uczucie do wsi, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez

ideologii autora. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora na stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy wydaje sie byc stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, silny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby jego leczyly, ale to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac jego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie byc

starsza pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy

powiew i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem wydaje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - deficyt wlasnej decyzji na dalszy los, uciazliwa wizja, walka o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac troski duchowe jednostki. Te dziedziny ludzkich

zagrozen nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego

pt: ―Smierc―. Byl on zafascynowany smiercia. Sen wieczny - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety owe mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl rozny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie

"skromnie sluzace do zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie totez do losow czlowieka. Przechowuje sie totez jak istota ludzka (samotny,

odczuwa sie zagrozony przez niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), wydaje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez

przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona

korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. W calej I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz

prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc wydaje sie byc chorowity, w

mniejszym stopniu przydatny sluzace do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym jest przedstawiony procedura zniszczenia,

starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie byc sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w niniejszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego rys skazony wydaje sie byc niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

poszczegolnego krajobrazu odmieniajacego sie przy wplywem czasu dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, echo

2. Posmak: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma ponad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie byc piekna, chroni sie, wydaje sie byc delikatna, szuka wsparcia aby

przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie ulewy drzy zanim jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale rozeta kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi artysci byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly gawede starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal pan o zrecznosc jezyka, forma swojego nurtu i forme

uprawianych klas, a przede wszystkim posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie scala sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac jego ponad tlumem i dajac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

mija,

b) stoicka - zatrzymac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - radosc zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszej firmy czeka

nastepnego dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto faktycznie madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednak moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc wraz z tego

co sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie byc czas zabawy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie w zyciu bawic, ale mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania sluzace do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy zamieszkujace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do

rodzinnych tradycji, jawnie tworzyl prywatna szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw

Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal na roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do

najwybitniejszych utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy na wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie

wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w calej bitwie

przy Chicimiem w calej 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc sluzace do ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie wraz z 10 fragmentu dosc precyzyjnie

opisujacych wczesniej obustronne preparowania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien na dniu zdarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow jak i

rowniez zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek sluzace do opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie

namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na

sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage obecnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia informacji o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W calej 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami

w 1666 roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl na wsi w calej krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac

urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Pierwsza czesc zawiera 1656-1666 r i obejmuje opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa sluzace do Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

jedynych cechach, typie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i awanturnictwem.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w calej walce jak i

rowniez sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie byc dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila sluzace do upadku I Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W calej. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi

jak: hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi przenikliwy kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj zabawy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Czastka druga a mianowicie zestawienie pokoju trupa wraz z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela na jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W calej pozniejszym czasie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota

pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek badz owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija

sie faktami historycznymi. Sa one cennym podlozem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja obraz

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci w srodku stanowej, wyobrazenie o

wyzszosci stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza one swoista panorame staropolskiego

zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji na tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow, a

zaniedbujacych obowiazki. Mialy one postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego jak i rowniez wojennego rzemiosla.

Porownanie obecnych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny

szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana

szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne cechy stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe cechy poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie byc mysl, iz kobiety istnieja niestale w calej uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Dzieki calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore wydaje sie byc porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono pelny szereg sprawie niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je wykonac (uspokoic morze,

wiatr zapiac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tym miejscu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo rowniez moga zostac tematem w celu

artysty. Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe staranie do ekspresji, jest to gdyz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, ciekawostki tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawie. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna jak i rowniez zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka jak i rowniez

nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich dzialanie na istnienie umyslowe epoki.

W ktoryms uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, istotne prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od w zamian, tetniacych wlasnych zyciem,

kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza atrakcyjna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z deseni

zachodnich, wykladzinom skladajacy szacunek, a wraz z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie byc takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie anizeli nurt uprzejmy, przykladala wielka wage sluzace do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i

rowniez swoj polski rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie

takze sarmackim od momentu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej na

pozniejsze epoki.

Podzial tekstow na dwa nurty wydaje sie byc wygodny, jednak nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly gdyz dwory – wiec uprzejmy i

byly siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednakze byly takze miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna

totez mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV wieku. Szlachta polska w dobie swojej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - na wstepie oznacza sposob zycia szlachty w calej XV jak i rowniez XVI wieku, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje progres

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza.

Szlachta polska posiadala poczucie, iz Polska ustala przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej -

o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie na wsi, fascynacja

przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w calej zainteresowaniu kultura

wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje sluzace do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie byc

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, gdzie sady skazaly go na infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki

mieszcza okres ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej.

Wyziera z tych propozycji obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci natury - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

uwage na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne stosunek szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w niej duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz represje

odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w kraju, ktory nie wystepuje za co oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo r. 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niezwyklym realizmem autor

kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego bliskoznacznik

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie byc regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego mszy, a mysli tylko i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic potem formy obronnej kraju, gdyz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w calej sluzbie

wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, awanturnictwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W calej. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa.

Wielokrotnie poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan lezacy

wewnatrz panstwa polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc

dzieciom do zabawy. Wszyscy pilnuja o prywatne dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu

spolecznego. Polacy sadza tylko o zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli

sie ku upadkowi. Szlachta aczkolwiek zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez ona sama. W calej

wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory to

nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy.

Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o

przebiegu bitwy przy Chocimiem w calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Komplet przepojona wydaje sie byc duchem patriotyzmu.

Autor wierzy w Boga i jego pomoc w calej zwyciestwie ponad poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan

o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo

jest w calej nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem wiedzy o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna pozycje

w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do przedstawionych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania osob i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera opis przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w

oparciu o relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, ale ambicji sluzace do walki wytwarza mu szwung

zdobycia lupow, a odrzucic milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi rowniez o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem jego zainteresowan

jak i rowniez ciekawosci. Pas opisuje rowniez msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach.

Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie byc uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo sluzace do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pas, ktory odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni jego. W koncu Pas

zabil natreta i odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie

kandydatke na malzonke. W pozostalej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz

zycia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swa klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty obudowane jest troska o majatek i wartosci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego

sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane

barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do partnera, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie byc zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar jak i rowniez ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe wraz z ich

oddzialywania na istnienie polityczne w calej owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk maja

mozliwosc one spowodowac, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki wraz z nimi uslugiwaly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja wizja zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote szlachty,

brak krytycyzmu, sklonnosc sluzace do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i przygodny, rownie wielokrotnie sa aczkolwiek

uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie

istniec nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w calej tytule, a

przeciez musi pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, zbyt mlody ilosc lat, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i dziwaczne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia w celu jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje

sie byc atakiem na sarmacje, na jej niedoskonalosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej za

sprawa dwoch szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic ucieka, by odszukac ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez

typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i przy

lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

rodzaju brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym weryfikacja zjawisk

przedstawiana byla w calej sposob niepodwazalny i jowialny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie

ujeta w cudzyslow, przez co autor chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej w

calej satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje dosiegaja

V. w calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt

komiczny osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i

podnioslym sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami

dominikanow jak i rowniez karmelitow. Mnisi walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial mozliwosc pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy zakrzykneli:

zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki,

opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Lokalny, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do calkowitego zbioru wydaje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. W calej sposob humorystyczny autor wymienia rozne

ludzkie wady, twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak fenomenalne postawy, iz mozna je miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie byc atakiem na jedna wraz z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tym miejscu

tak zwana maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera wyrazne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl w tym miejscu problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelkiej

zywej: zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil

sie aktualnie w niewoli i odrzucic zna smaku wolnosci, odrzucic rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to nieco

normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On kiedys byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. W zadnym

wypadku nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, zawsze bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac ta bajke, okresla sie na fakt, iz powstala ona

po glownym rozbiorze Lokalny, moze totez Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednak zyl w calej nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednak byl roznorodny. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr

malowal osob naturalne, takimi, jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i

rowniez najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej osiagnac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje ustawa silniejszego, ze racja wydaje sie byc po witrynie tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci jak i

rowniez okrucienstwa). Jak pyta, ktorym prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w calej lesie", a

nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― obrazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare w calej Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy spada na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana Boga―, ale

takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze

wielokrotnie teoretyczne madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem swiat w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki jak i rowniez

zaprezentowane odbiorcy.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Lokalny.

Program spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z silnej troski o kraj, wraz z leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamyslem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz

fuks spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, totez, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna zdatnosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji,

wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia stalej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w jego dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W calej rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja kilku

maja. Pod swoim przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W calej sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor organizacje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie byc satyra na

owczesne ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly w takim przypadku

wiersze anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych sluzace do zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: obnizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

klasyczny – zachowana zostala regula trojjednosci: czasu, miejsca jak i rowniez akcji, deficyt jest takze scen masowych, calosc zas utrzymana wydaje

sie byc w niejakiej konwencji. „Powrot posla― jest napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na renome

publiczna jak rowniez na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

przemian ustrojowych Lokalny, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i

rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chojrakow

jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia

dialogow prezentujacych indywidualne poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie ci „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi jak i rowniez wzorowi

obywatele, ci „zli― zas jak durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy

jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego

zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka troski, jakie stwarza szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza sluzace do upadku Lokalny,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego

zycia potezna i wyzwolona z przy obcych wladcow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele powiada, ale na ogol bez sensu;

zadziwia sie, iz Starosta zezwala na wszelkie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc

goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, odrzucic respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

mezczyzna, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje jego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego deficyt

zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; rowniez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, do ktorego mozna naturalnie niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie byc

czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow na zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego jego nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie

odrzucic dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na progres tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal

wrazenie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on najmniejszy udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo rozumienie pociagajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Pomijajac literatura

rokoko najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych odmianach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w

calej eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Wydzial wowczas

Stanislaw Konarski, ktory to wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. W calej 1740 zalozyl szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowe metody ksztalcenia. Byl pan pijarem jak i rowniez z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny

na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W calej 1747 r. oddano sluzace do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym w calej 1764 r. krolem Lokalny zostal wskazany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, ale rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane na

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace i

odmienne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz, listy sluzace do

redakcji jak i rowniez odpowiedzi na nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Lokalny. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z

inicjatywy krola w calej 1765 r. zalozono w Warszawie pierwszy w calej dziejach Lokalny staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach

okreslany mianem Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego

„Natreci―. W calej 1766 r. dla teatru zaczyna aranzowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w

Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal jego na rzecz planowanej

KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska

), jakim podlegaly szkoly wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi.

Wychowanie w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu nauki

potrzebne istnieja dobre ksiazki dlatego w calej 1775 r. powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez

wydanie nowych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W calej latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali w

calej nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty

reform. Nieoficjalnym organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednak jego

dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i rowniez podnioslym

sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha miedzy zakonem

dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

wowczas puchar, co wiele trunku mogl pomiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem calkowitym patosu,

opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa

spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od

momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu wydaje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np.

pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Obszernej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Czastka pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn na czesc

poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy, silniejszy,

wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest milosc,

ogarniajaca pelny narod. W calej imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy w calej

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie wydaje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce jego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu

jego porzadna. Pycha popycha go sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. W calej pogladach Konrada pojawia

sie i oskarzenie Boga o zlo dominujace na swiecie. W calej swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory rowniez

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest totez indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na

kleske, bo wydaje sie byc sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem chodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Wiec w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w calej dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

W calej dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, gdzie

uczestniczyl w calej wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W calej utworze tym Slowacki pragnal dac odpowiedz na

zapytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego

oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady takich ludzi byly jedna

wraz z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku wydaje sie byc zamach na cara. Ludnosc jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany za sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednak potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, aby zabic tyrana, lecz ponosi kleske.

Wolno zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie

wolnosci jest w tym miejscu oceniane jak bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zaprzepaszczony, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Lokalny. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania w calej walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej oddac caly narod, niz uratowac go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to jest

przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i postepu.

Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

totez rozumiane jak i rowniez doceniane za sprawa wspolczesnych. Nie wczesniej po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub punktu

pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie byc takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie ich smierci lub po smierci. Smierc uwydatnia dopiero

ich wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi sluzace do grobu, w calej ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol

przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan

do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a

wydaje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc z twarza Murzyna―. W calej ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze przetrwac historie jak i rowniez budzic sluzace do walki narody. Ale przedtem wielka kwestia Browna zostanie

przez innych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie byc przedstawiona za

sprawa Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt wieczny. Idealu

tego nie mozna osiagnac ale jest dozwolone don starac sie. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara naszej doskonalosci wydaje sie byc porownanie

sluzace do hostii. W calej wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi

fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada wartosci.

Okazuje sie byc tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie odrzucic znajduja powodzenia za zycia, a nawet na smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Pokrewne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, odrzucic

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi zaplacic kazda osobowosc za swa

odmiennosc, innosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom przeslanie,

ktore istniec bedzie faktycznie dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na niektorych przykladach cechy dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady trzech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula rozgrywa sie w

wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy

wypadek rom. mieszal konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie

np. elem. liryczne: wielkie monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora), pokoju,

ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W calej „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, anizeli ocalic jego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia w calej niewoli. Wiec powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, jakim przykryta wydaje sie byc „anielska psyche narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal

dzialalnosc sil politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― 2-ie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal ich od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie jak i rowniez

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je totez autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie sluzace do panstwa jak i rowniez monarchy. Dla

Sienkiewicza jego bohater o wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane,

autor zaznacza kilka glownych typow ich charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli posrednio posluguje „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz

metryka grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najogromniejsza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie jego moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wytworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie

spisku. Samotna walka szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego

pogladu uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko

we wlasne sily i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej

walce. Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w

bawelne do powstania, zawiera mnostwo aluzji jak i rowniez mozna baczyc go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie przy Termopilami, gdzie

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to symbol najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom tego brak. Liryk nakreslil wizje

nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej powstaniu, czyli identyfikuje sie

z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w stosunku do

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z

zwiazku naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl katastrofa o cierpieniach, walce jak i rowniez

tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o

mekach, jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz

pokazuje w calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez najmlodszych, aby osiagnac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien jak i rowniez goryczy. Drobne zycie na calym swiecie wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot odrzucic uprawnia sluzace do uzyskania

powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic

wraz z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem

jego nieszczescia z powodu wydaje sie byc postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny poglad na nature milosci. Dusze kochankow, wedle niego,

istnieja przeznaczone niezwyklego przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich

stanow spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom,

przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi wraz z tych jacy w dostaniu

bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za

zycia zazna pan szczescia ziemskiego, bo ten fakt rowniez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania typie.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej o natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne charakterystyki, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. charakterystyki

przyrody, nieba, obyczajow, kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chojrakow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc ukazuje sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu lub klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

na Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie