Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny
z okazji Dnia Statystyki Polskiej
Struktury ludności według cech
demograficznych i społeczno  zawodowych
Statystyka i demografia
Polskie Towarzystwo
Projekt dofinansowany ze środków Urząd Statystyczny Wyższa Szkoła Zarządzania
Statystyczne
Narodowego Banku Polskiego w Lublinie i Administracji w Zamościu
Struktura ludności według płci i wieku
Struktura ludności według płci i wieku daje podstawę do
określenia wielu społeczno  ekonomicznych konsekwencji tak
na dziś jak i na przyszłość. Określenie zapotrzebowania na
miejsca w szkole, nowe miejsca pracy czy też oszacowanie
przyszłej liczby małżeństw w celu zaprognozowania potrzeb
mieszkaniowych.
Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności
Współczynnik feminizacji
wyrażający stosunek liczby kobiet (K) do liczby mężczyzn (M)
K
W =ð ×ðC
f
M
Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności
Współczynnik maskulinizacji,
wyrażający stosunek liczby mężczyzn (M) do liczby kobiet (K)
M
Wm =ð ×ðC
K
Struktura płciowa w Polsce
W ogólnej liczbie ponad 38173 tys. ludności Polski kobiety
stanowią prawie 52%; na 100 mężczyzn przypada ich 107
(wśród ludności miejskiej 111, zaś na obszarach wiejskich 101).
Wskaz
nik ten zmienia się w zależności od wieku osób; do 44 roku
życia występuje liczebna przewaga mężczyzn (97 kobiet na 100
mężczyzn), powyżej tego wieku - współczynnik feminizacji
wynosi 124, w najstarszych grupach wieku (70 lat i więcej) - 180.
Mierniki struktury wieku
Mediana wieku
Środkowa wieku tzn. taki wiek, że połowa ludności analizowanej
populacji jest starsza a połowa młodsza.
Mediana wieku ludności Polski wykazuje stałą tendencję rosnącą:
z 25,9 lat w 1950 roku do 35,4 lat w 2000 roku i do 37,5 lat w
2008 roku, przy czym mediana wieku mężczyzn wynosiła 35,6 lat
natomiast kobiet 39,6 lat (w 2000 r. odpowiednio: 35,4; 33,4;
37,4).
Ludność zamieszkała w miastach jest starsza średni wiek wynosi
38,7 lat, zaś dla mieszkańców wsi - 35,7 lat.
Mierniki struktury wieku
Grupy wiekowe według aktywności zawodowej
lð Wiek przedprodukcyjny: 0  17 lat
lð Wiek produkcyjny: mężczyz
ni 18  64 lata, kobiety 18  59 lat
lð Wiek poprodukcyjny: mężczyz
ni powyżej 64 lat, kobiety
powyżej 59 lat
Udział ludności w wieku nieprodukcyjnym czyli łącznie
przedprodukcyjnym (do 17 roku) oraz poprodukcyjnym (kobiety
powyżej 59 lat, mężczyz
ni powyżej 64 lat).
Mierniki struktury wieku
Współczynnik obciążeń demograficznych:
L0-ð14 +ð L60+ð
WOD =ð ×ð100
L15-ð59
gdzie:
L0-ð14 - liczba dzieci w wieku 0  14 lat
- liczba osób w wieku 60 lat i więcej
L60+ð
L15-ð59
- liczba osób w wieku 15  59 lat
Zmiany struktury ludności według wieku i współczynnika
obciążeń demograficznych w Polsce
Wyszczególnienie 1900 1921 1931 1950 1970 1990 2000 2005
Struktura ludności (%)
Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Dzieci 0 - 14 lat 39,3 35,4 33,4 29,4 26,5 25,1 19,3 16,2
15 - 59 lat 54,4 57,4 58,8 62,3 60,5 60 64 66,6
60 i więcej lat 6,3 7,2 7,8 8,3 13 14,9 16,7 17,2
Na 100 osób w wieku 15 - 59 lat przypadało
Dzieci i osób w
wieku 60 lat i 84 72 94 60 65 67 56 50
więcej WOD
Dzieci w wieku
72 60 79 47 44 42 30 24
0 - 14 lat
Osób w wieku 60
12 12 15 13 21 25 26 26
lat i więcej
Zmiany struktury ludności według wieku
Lata Lata
1990 2000 2008 2009* 1990 2000 2008 2009*
Wyszczególnienie
w tysiÄ…cach w odsetkach
Ludność ogółem 38073 38254 38136 38173 100,0 100,0 100,0 100,0
w wieku:
przedprodukcyjnym 11040 9333 7350 7253 29,0 24,4 19,3 19,0
produkcyjnym 22148 23261 24590 24626 58,2 60,8 64,5 64,5
mobilnym (18-44 15256 15218 15290 15323 40,1 39,8 40,1 40,1
lata)
niemobilnym (45- 6892 8043 9300 9303 18,1 21,0 24,4 24,4
59/64)
poprodukcyjnym 4885 5660 6196 6294 12,8 14,8 16,2 16,5
Zmiany struktury wieku ludności w Polsce
Rezultatem przemian w procesach demograficznych jest gwałtowne
zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży (0-17 lat), ich udział
w ogólnej liczbie ludności wynosi ok. 19% (w 2000 r. -24,4%). Dzieci
w wieku poniżej 15 roku życia stanowią obecnie niewiele ponad 15%
Szczególnie duże zmiany można zaobserwować w grupie osób w wieku
produkcyjnym (kobiety w wieku 18-59 lat, mężczyz
ni - 18-64 lata).
Od 1990r. odsetek osób w wieku zdolności do pracy wzrósł o ponad
6 pkt, tj. z poziomu 58,2% do ok. 64,5% w 2008r. (w 2000r. wynosił
60,8%), przy czym tempo przyrostu ludności w wieku produkcyjnym jest
coraz wolniejsze.
Jednocześnie występuje zaawansowany proces starzenia się zasobów
siły roboczej powodowany zwiększaniem się liczby osób w wieku
niemobilnym, tj. powyżej 44 roku życia. Udział ludności w tym wieku
wynosi ponad 24% i jest o ponad 3 pkt większy niż w 2000r. Szacuje się,
że w latach 2000-2009 liczba ludności w wieku produkcyjnym
zwiększyła się o ponad 1,3 mln, tj. corocznie przybywało średnio
ok. 130 tys. osób, przy czym praktycznie cały ten przyrost dotyczył osób
w wieku niemobilnym.
Proces starzenia siÄ™
Stałe zwiększania się liczby i udziału osób starszych (w wieku
poprodukcyjnym) w ogólnej liczbie ludności.
Głównymi czynnikami powodującymi takie zmiany są:
lð ZmniejszajÄ…ca siÄ™ corocznie liczba urodzeÅ„
lð PrzedÅ‚użanie siÄ™ przeciÄ™tnej dÅ‚ugoÅ›ci trwania życia
lð Przesuwanie siÄ™ przez kolejne grupy wieku, roczników
wyżowych i niżowych
Wśród wielu miar procesu starzenia się ludności warto zwrócić
szczególna uwagę na współczynnik wyrażający stosunek liczby
dzieci w wieku 0  9 lat do liczby osób w wieku 60 i więcej  ilu
wnuków przypada na jednego  dziadka lub babcię . Miernik ten
dobrze charakteryzuje młodość lub starość demograficzną.
Struktura ludności według wieku. Piramida wieku.
G. Sundbärg w pracy Grunddragen of Befolkuningsläran
opublikowanej po raz pierwszy w Sztokholmie w 1894 roku
wyodrębnił trzy zasadnicze typy struktur wieku ludności:
lð Progresywny
lð Zastojowy
lð Regresywny
Typy struktur
Progresywny
młode społeczeństwo o stosunkowo dużej  rosnącej
liczbie urodzeń, którego cechą charakterystyczną jest
stały wzrost liczby ludności. Graficznym obrazem jest
piramida wieku w kształcie trójkąta równoramiennego.
Typy struktur
Zastojowy
roczna liczba zgonów równa się rocznej liczbie urodzeń,
a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony
do poprzedniego. Graficznym obrazem tej struktury jest
piramida wieku w kształcie dzwonu.
Typy struktur
Regresywny
malejąca z roku na roku liczba urodzeń. Graficznym obrazem
tej struktury jest piramida wieku w kształcie wrzeciona -
wÄ…ska podstawa, rozszerzajÄ…ca siÄ™ wraz ze wzrostem wieku
by ponownie zwężać się dla najstarszych grup wiekowych.
Graficzna ilustracja typów struktur wg
G. Sandbärga
Porównanie struktur ludności Meksyku, Polski i Szwecji
według płci i wieku w 1995 roku
Piramida wieku ludności Polski
(stan w dniu 30.06.2009 r.)
Zmiany struktur ludności według wieku
w latach 1980-2008 (w %)
Mediana wieku w poszczególnych krajach.
Mediana światowa to 27,6 lat
Struktura ludności według stanu cywilnego
Stan cywilny: wolny, małżeński, wdowi, rozwiedziony, separowany.
Wśród ludności w wieku 15 lat i więcej dominują osoby o stanie
cywilnym prawnym zamężna /żonaty (ponad 55% kobiet i 60%
mężczyzn), spośród których zdecydowana większość (według wyników
spisu ludności z 2002 r. - ponad 97%) faktycznie pozostaje w związku
małżeńskim. Ostatni spis wykazał, że 314 tys. osób (prawie 3%)
spośród żonatych mężczyzn i zamężnych kobiet zrezygnowało z życia
w prawnie zawartym związku, przy czym około 17 tys. mężczyzn i 13
tys. kobiet stworzyło inne związki partnerskie, a pozostali żyli w
separacji faktycznej.
Struktura ludności według stanu cywilnego
Kolejne 25% kobiet w wieku 15 lat i więcej to panny; w miastach
także stanowią ponad ź mieszkanek, na wsi niespełna 23%. Wśród
kawalerów jest odwrotnie więcej ich mieszka na wsi (ponad 35%
mężczyzn w wieku 15 lat i więcej), w mieście niecałe 32%.
Dysproporcja między miastem a wsią jest bardziej wyraz
na wówczas,
gdy odniesiemy do siebie liczby kawalerów i panien; na 100
kawalerów na wsi przypada 66 panien, podczas gdy w mieście - 89.
Szczególnie jest to widoczne w grupach wieku charakteryzujących się
najwiÄ™kszÄ… intensywnoÅ›ciÄ… zawierania maÅ‚­Å¼eÅ„stw, np. jeszcze
w grupie wieku 20-24 lata - na 100 kawalerów na wsi przypada
70 panien, ale już dla starszych wskaz
nik gwałtownie się obniża.
Struktura ludności według stanu cywilnego
Rozwiedzeni i separowani stanowiÄ… w Polsce nielicznÄ… grupÄ™
osób - niespełna 4% populacji w wieku 15 lat i więcej, przy
czym zdecydowanie częściej rozwodzą się mieszkańcy miast.
Osoby owdowiałe to ponad 9% ogółu ludności dorosłej.
Odsetek wdów (ponad 15%) jest ponad pięciokrotnie wyższy w
porównaniu z odsetkiem wdowców (niespełna 3%) - jest to
konsekwencją dłuższego (o około 8 lat) trwania życia kobiet niż
mężczyzn. Odsetek osób owdowiałych jest wyższy na wsi (ponad
3% mężczyzn i prawie 17% kobiet) niż w mieście (odpowiednio
3% i ponad 14%).
Struktura ludności według wykształcenia
Według wyników spisu ludności z 2002 roku odsetek osób z
wykształceniem ponadpodstawowym wśród ludności w wieku
13 lat i więcej wynosił ok. 65%, zaś w 2005 roku  ponad 75%.
Znacznie zmniejszyła się liczba osób z wykształceniem
podstawowym, niepełnym podstawowym i bez wykształcenia
szkolnego. Jednocześnie zaobserwowano wzrost udziału liczby
osób z wyksztaÅ‚­ceniem wyższym; w 2002r. 9,9% ludnoÅ›ci
w wieku 13 lat i więcej posiadało wyższe wykształcenie,
a w 2005 r. - 14,2%.
Struktura ludności według wykształcenia
Stosunkowo wysoki wzrost poziomu wykształcenia dotyczy
mężczyzn. W 2002 r. ok. 67% mężczyzn miała wykształcenie
ponadpodstawowe, a w 2005 r. już 78%. Kobiety częściej niż
mężczyz
ni mają ukończoną szkołę co najmniej średnią (ponad
połowa), a prawie 16% ukończyło studia. Mężczyz
ni natomiast
częściej pozostają przy wykształceniu zasadniczym zawodowym
(prawie 30%), a co 8 osoba posiada wykształcenie wyższe.
Struktura ludności według wykształcenia
Coraz mniejszy dystans w zdobywaniu wykształcenia dzieli
mieszkańców wsi i miast. Chociaż ludność miejska
charakteryzuje się zdecydowanie wyższym odsetkiem osób
z wykształceniem ponadpodstawowym (w 2002 r. odsetek ten
wynosił 71%, zaś w 2005 r.  prawie 83%) to ludność wiejska
także szybko podnosi swoją wiedzę. Odsetek osób
z wykształceniem ponadpodstawowym na wsi wzrósł z 54%
w 2002 r. do prawie 66% w 2005 r.
Struktura ludności według cech społeczno  zawodowych
Badania struktur społeczno  zawodowych stoją na pograniczu
demografii, socjologii i ekonomii.
Kształtowanie się zatrudnienia i aktywności ludności jest
jednak często przedmiotem analizy demograficznej ze względu
na ich znaczenie dla przebiegu procesów demograficznych.
Mierniki aktywności ekonomicznej
Ludność aktywna zawodowo  pracująca oraz bezrobotna,
przy czym osoba bezrobotna to osoba niepracująca ale chętna
do podjęcia pracy w chwili gdy taka praca będzie.
Współczynnik aktywności zawodowej
La.z.
Wa.z. =ð ×ð C
L18+ð
gdzie:
La.z. -ð
L18+ð -ð liczba osób aktywnych zawodowo
liczba osób w wieku 18 lat i więcej
Mierniki aktywności ekonomicznej
Stopa bezrobocia
Lb
Wb =ð ×ð C
La.z.
Liczba bezrobotnych
Lb -ð
Zmiany liczby bezrobotnych w Polsce w latach 1991 - 2010
3500,0
3000,0
2500,0
2000,0
1500,0
1000,0
I 1991
I 1992
I 1993
I 1994
I 1995
I 1996
I 1997
I 1998
I 1999
I 2000
I 2001
I 2002
I 2003
I 2004
I 2005
I 2006
I 2007
I 2008
I 2009
I 2010
VII 1991
VII 1992
VII 1993
VII 1994
VII 1995
VII 1996
VII 1997
VII 1998
VII 1999
VII 2000
VII 2001
VII 2002
VII 2003
VII 2004
VII 2005
VII 2006
VII 2007
VII 2008
VII 2009