F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
1
. {�WYKA
AD 1. , 08.10.2007
FILOZOFIA STAROŻYTNA
1. Grecka filozofia przyrody;
2. Okres klasyczny;
3. Grecka filozofia życia
Ad. 1.
Z czego powstał świat? �� z wody, ognia, ziemi i powietrza.
Co jest właściwym przedmiotem wiedzy ludzkiej?
Ad. 2.
Co jest przedmiotem ludzkiej myśli?
Przedstawiciele: Sokrates, Platon, Arystoteles.
Ad. 3.
Jak żyć, by osiągnąć szczęście, powodzenie?
Szkoły:
�� stoicka: wyrobienie stoickiego spokoju  do wszystkiego trzeba mieć dystans;
�� steptycka: wątpiący sposób podchodzenia do życia;
�� epikurejska: cieszenie się każdym dniem.
Tales z Miletu
Uważał, że wszystko powstało z wody, która jest tym samym prasubstancją.
Anaksymander
Uważał, że substancja, z której wszystko powstało, była kiedyś jedyną, a obecnie już nie istnieje. Ta substancja to bezkres.
Anaksymander stworzył pierwszą teorię ewolucji żywych organizmów: wszystkie organizmy żyły w wodzie i wszystkie miały
wspólnego przodka  prarybę.
Anaksymenes
Wg niego prasubstancją było powietrze.
Heraklit z Efezu
Uważał, że prasubstancją był ogień. Wg niego, ogień pozostawał w takiej relacji do wszystkich obiektów, jak złoto do innych
towarów (miasto przetworzone przez ogień).
Stworzył teorię powszechnej zmienności rzeczy  wszytsko płynie; nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki.
Pierwiastki heraklitejskie  akcentowanie ulotności rzeczy.
Parmenides z Elei
Żył w tym czasie co Heraklit, jednak jego wizja prasubstancji była zupełnie odmienna. Uczył, że nic się nie zmienia ��  Nic nie
może powstać z tego, czego nie ma. Jest niemożliwe i niesłychane, by to, co było, zginęło . W przyrodzie nic nie ginie, co
najwyżej zmienia swoją postać.
Ł� Prezentyzm  eternalizm (teraz
niejszość  przeszłość)
Prezentyzm  istnieje tylko to, co jest teraz (nasze wnuki, przodkowie nie istnieją).
Eternalizm ( boski punkt widzenia )  czas to cztery wymiary, zatem świat nie rozciąga się tylko w trzech wymiarach (to
oznacza, że nasze wnuki istnieją w innym wymiarze czasoprzestrzennym). W tym ujęciu nie ma miejsca na zmianę, bo nic się nie
zmienia, a zmiana to jedynie złudzenie.
Wg Parmenidesa świat nie mógł powstać, bo istniał od zawsze.
Ksenofanes
Był uczniem Anaksymandra. Za prasubstancję uważał ziemię.
Empedokles (490-430 r. p.n.e.)
Był prekursorem pierwiastka w sensie chemicznym. Wg niego każdą rzecz można rozłożyć na prostsze, te na jeszcze prostsze, i
tak dalej, aż dojdzie się do momentu, w którym dalsze rozłożenie będzie niemożliwe.
Mylił się co do szczegółów  wierzył, że są cztery pierwiastki-żywioły: ogień, niebo, ziemia, powietrze. Ich zmieszanie daje
określone przedmioty.
Demokryt z Abdery
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
2
Twórca atomistycznej teorii budowy materii. Twierdził, że żadnej rzeczy nie można dzielić bez końca, bo dochodzi się do
atomów (z gr. atomos  niepodzielny), których nie da się podzielić. Atomy mają własności geometryczne i kinematyczne.
Wszystko składa się z atomów, w tym bogowie i dusze (różnią się tym, że są lżejsze i kuliste). Atomy są w wiecznym ruchu od
zawsze. Wpadając na siebie tworzą większe całości. Koniec każdej rzeczy to rozkład na atomy.
Teoria piękna Pitagorejczyków
Dotrwała do połowy XVIII w. Pitagorejczycy twierdzili, że piękno jest obiektywne  nie zależy od człowieka, tkwi w
przedmiocie  można je odkryć i opisać. Piękno polega na odpowiednich proporcjach. W ten sposób powstał ideał urody
człowieka. W starożytności artysta musiał tworzyć wg pewnych schematów. W oświeceniu uznano, że piękno zależy od
patrzącego. Współcześnie artysta ma szokować, co łatwiej zrobić brzydotą.
LOGIKA
Nazwa  wyrażenie nadające się na podmiot.
Desygnat nazwy  każdy obiekt, o którym można tę daną nazwę zgodnie z prawdą orzec.
NAZWY
PODZIAA

ogólne jednostkowe puste
(mają więcej niż 1 desygnat) (mają dokładnie 1 desygnat) (brak desygnatu)
- nazwy własne, - nazwy istot mitycznych,
- deskrypcje określone, czyli tylko bajkowych,
jeden przedmiot pasujący do opisu, - deskrypcje wewnętrznie
np. najwyższy łodzianin. sprzeczne, np. człowiek wyższy i
niższy od Janka,
- deskrypcje, o których wiemy, że
są nierealne.
{�WYKA
AD 2. , 15.10.2007
Okres klasyczny
Platon
Dał początek wielu sporom filozoficznym.
Formy idealne, czyli to, co nie jest konkretną indywidualną materialną rzeczą (KIMR), zwane były też ideałami. Posiadały one
przewagę bytową nad KIMR.
Konkretne indywidualne materialne rzeczy  zwykłe materialne rzeczy, zajmujące miejsce w przestrzeni.
KIMR powstały i zginą  dotyczy to ich wszystkich. KIMR zmieniają się.
Idee są  wg Platona  odwieczne i niezmienne  w tym tkwi ich przewaga.
Ł� Argumenty Platona
�� argumenty matematyczne  matematycy zajmują się ideami; ich zadanie to odkryć prawdę
matematyczną i ją opisać; przykład liczby ;
�� argumenty z użyciem nazw ogólnych  często nazwami ogólnymi posługujemy się jak nazwami
własnymi, wskazującymi konkretną jednostkę  z tego wyrósł spór o powszechniki (uniwersalia). W
sporze tym wyróżnia się dwie postawy:
�� realizm  oprócz KIMR istnieją jeszcze ogóły;
�� nominalizm  realizm to brednie  rzeczy są od zawsze konkretne, tylko nazwy są ogólne.
 Słoń afrykański jest większy i dzikszy niż słoń indyjski .
�� argumenty
 Kolor pomarańczowy ma w sobie coś z koloru czerwonego i z koloru żółtego .
Zależność między KIMR a ideami �� KIMR to cień idei.
Wg Platona trzy rodzaje bytu są odwieczne:
�� formy idealne,
�� materia,
�� stwórca KIMR.
Ł� Wiedza wrodzona
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
3
Sokrates i Platon twierdzili, że ludzie posiadają wiedzę wrodzoną dotyczącą form idealnych; w szczególności wrodzoną wiedzę
matematyczną, moralną i etyczną. Ona jest w naszych umysłach, ale nie uświadamiamy sobie tego. Zadaniem nauczyciela jest
abyśmy uświadomili sobie tę wiedzę. Teoria pedagogiki to teoria położnicza.
Opisujemy świat indywidualnych materialnych rzeczy, odnosząc się do form idealnych. Formy idealne poznajemy dzięki
niematerialnemu umysłowi. Poznając je, posiądziemy czynnik niematerialny.
Ł� Państwo Platona
Platon stworzył teorię, koncepcję państwa idealnego  w rzeczywistości totalitarnego. Społeczeństwo miało być podzielone na
kasty: rolników, kupców i rzemieślników, wojowników, władców (mieli nimi być filozofowie).
Ludzie mogli łączyć się w pary w obrębie własnej kasty. Dzieci w takich parach miały być odbierane rodzicom i wykorzystywane
przez państwo. Potem  w zależności od umiejętności  przydzielano je do kast.
Platon podał co należy  wyciąć z mitów.
Platon uważał, że niektóre osoby, w niektórych sytuacjach trzeba okłamywać. Prawo mieli do tego jedynie filozofowie (władcy)
w stosunku do poddanych, nigdy odwrotnie, bo to oznaczałoby działanie przez rządzonych na swoją niekorzyść.
W myśli Platona najważniejsze zagadnienia to:
�� stanowisko w sporze o formy idealne;
�� koncepcja;
�� teoria państwa idealnego.
Ł� Spory między realistami a nominalistami
Spory te mają wiele twarzy. Realiści twierdzą, że coś istnieje. Natomiast nominaliści uważają, że to tylko nazwy nas zwodzą;
np. V Symfonia L. van Beethovena
wg realistów: oprócz wykonań i zapisu nutowego istnieje także symfonia  sądy dotyczą bytu jakim jest
wg nominalistów: nie ma symfonii jako bytu, są tylko zapisy nutowe i wykonania.
Nominaliści odwołują się eksperymentów myślowych, np. Bóg stworzył świat, umieścił wszystko i w odpowiednim miejscu.
Przylatuje anioł i mówi, by stworzyć poszczególne państwa.
Arystoteles (384-322 r. p.n.e.)
Ł� Metafizyka (spór dot. spraw fundamentalnych, kardynalnych)
Ł� Rozróżnienie na wartości samocelowe i instrumentalne
Ł� Wprowadzanie ustrojów państwowych
Ł� Stanowisko w sporze o formy idealne
 Platon jest moim przyjacielem, ale większym przyjacielem jest mi prawda. Mój nauczyciel, mistrz i przyjaciel myli się .
Arystoteles sprowadził formy platońskie na ziemię i umieścił je w konkretnych indywidualnych rzeczach.
Wg Arystotelesa, dwa psy różnią się wszystkim, ale łączy je to, że oba są psami  w obu tkwi forma psa. Dzięki owym formom
powstają gatunki idealne.
Każdy konkretny indywidualny obiekt to forma + materia.
W psów materia się różni, forma  nie.
Gdyby psy wyginęły, wyginęłaby również forma.
Arystoteles odrzucił koncepcję Platona, bo stworzył kryterium istnienia. Wg niego istnieje to, co działa i podlega działaniu.
Forma u Platona nie może działać i nie można na nią oddziaływać.
Stanowisko Arystotelesa uważa, że za umiarkowany realizm. Uważał on, że istnieją tylko konkretne indywidualne rzeczy, ale
tworzą one pewne gatunki naturalne, co działało niejednokrotnie jak  płachta na byka .
Ł� Klasyczna koncepcja prawdy i logika
Był to pierwszy system logiczny świata.
Koncepcja ta bywa nazywana tradycyjną, absolutną czy korespondencyjną teorią prawdy.
Pochodzi od Arystotelesa, który próbował zdefiniować pojęcie  prawda , które istniało długo przed nim.
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
4
Prawdziwa wypowiedz
, teoria, opis, hipoteza, twierdzenie.
Prawdziwe zdanie.
 Warszawa leży nad Wisłą .
WARSZAWA LEŻY NAD WISA

.
Warszawa leży nad Wisłą.
Z powyższego przykładu widać, że zdanie jest tylko jedno, a egzemplarzy kilka. W tym przypadku są to egzemplarze graficzne.
Jednak mogą być również egzemplarze fonetyczne, których także może być nieskończenie wiele.
W filozofii mówi się, że zdanie wyraża sądy, czyli myśli.
Pewne zdanie Z pewnego języka J jest prawdziwe ó� gdy sąd wyrażony tym zdaniem jest zgodny z rzeczywistością, do której się
odnosi.
Powyższa definicja (patrz: WYKA
AD 3., 22.10.2007) jest absolutna, bo nie ma w niej miejsca na relatywizm.
 Ilość wszystkich neandertalczyków, którzy żyli na Ziemi, jest liczbą parzystą .
 Prawda jest względna �� to absurd  na ogół występuje niedopowiedzenie relatywistyczne.
Relatywizm kulturowy �� przykład z Zeusem i starożytnymi.
 Prawda leży po środku �� zdarza się, ale bardzo rzadko.
Wykrywacze kłamstw badają szczerość, nie prawdomówność.
Arystoteles sformułował zasadę sprzeczności:
2 zdania sprzecznie nie mogą być prawdziwe,
z 2 zdań sprzecznych, co najmniej jedno jest prawdziwe.
Ł� Sylogistyka
Arystoteles stworzył system logiczny zwany sylogistyką (rachunkiem nazw). Teorią tą posługiwano się do połowy XIX w.
W teorii tej używa się tylko dwóch spójników: implikacji i koniunkcji (ą�; ^) oraz 4 wyrażeń:
�� SaP  każde S jest P
�� SeP  żadne S nie jest P
�� SiP  niektóre S są P
�� SoP  niektóre S nie są P
Ł� Nauka o duszy (prekursor funkcjonalizmu)
Arystoteles to ojciec funkcjonalizmu komputerowego (obliczeniowa teoria umysłu; umysł pozostaje mniej-więcej w takim
stosunku do mózgu, jak software do hardware u).
Arystoteles znał teorię Demokryta o duszy (dusza jest materialna, zbudowana z atomów, znajduje się w ciele człowieka), czyli w
teorii dusza to, to samo co mózg.
Druga teoria to teoria pitagorejsko-platońska  dusza niematerialna, zdolna do samoistnego istnienia bez ciała  ciało to
ograniczenie duszy).
Arystoteles negował obie koncepcje �� teoria Demokryta była infantylna, Platona  fantastyczna.
Arystoteles rozróżniał trzy dusze: roślinną, zwierzęcą i rozumną.
Rośliny miały duszę roślinną, zwierzęta: roślinną i zwierzęcą, ludzie  wszystkie trzy.
Dusza roślinna to coś, energia, intelekt, pewne X co aktualizuje potencję tkwiące w ciele rośliny i sprawia, że to ciało staje się
żyjącym ciałem.
Ciała zwierząt są zdolne do odbierania bodz
ców. Do tego potrzeba dodatkowej energii, której dostarcza dusza zwierzęca.
Protagoras z Abdery Jest ojcem relatywizmu.
Powiadał, że  człowiek jest miarą wszystkich rzeczy&   tych, które istnieją, że istnieją, tych które nie istnieją, że nie istnieją ��
każdy człowiek jest taką miarą.
Ł� Relatywizm  klasyfikacja
�� estetyczny  wszystkie prawdy estetyczne są względne (jakie co się komu wydaje, takie też jest);
�� moralny  wszystkie prawdy moralne są względne, nie ma absolutnych praw moralnych;
�� całkowity (totalny)  nie ma żadnych praw bezwzględnych;
�� kulturowy  każda kultura jest dobra pod każdym względem.
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
5
Nasze przekonania moralne są silniejsze od estetycznych. Osoba, posiadająca przekonania moralne, będzie się starała
uporządkować świat zgodnie z ich wytycznymi.
Skrajne formy relatywizmu: poprawność polityczna, szowinizm (narodowy, kulturowy, gatunkowy, białkowy).
Ł� Narracyjna koncepcja historii
Tradycyjna koncepcja historii  zadaniem historii jest odtwarzanie prawdy o przeszłości.
Narracyjna koncepcja historii  faktów w ogóle nie ma  istnieją tylko jakieś narracje, każdy ma jakąś bajkę dotyczącą
przyszłości.
Ł� Antypedagogika
Nurt uznający, że dzieci nie należy w ogóle wychowywać. Koncepcja ta promuje tzw. bezstresowe wychowanie. Wg jej autorów,
technika ta sprzyja samorealizacji.
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA (chrześcijańska)
św. Augustyn (354-430)
Zalicza się go raz do póz
nej starożytności, innym razem  do wczesnego średniowiecza.
Opierał się na Platonie  uważał, że poza KIMR były formy idealne, które rozwinął i zmodyfikował  wg niego formy idealne
znajdują się umyśle Boga.
Jego badania ważne są dla psychologii  wprowadził introspekcję (samoobserwację)  twierdził, że poznania dotyczące własnych
zachowań są inne niż poznania innych, wyprzedził w tym Kartezjusza.
Filozofowie chrześcijańscy stanęli przed pytaniem SK
D ZA
O?
Skoro Bóg jest Stwórcą wszystkiego, to znaczy, że zła również? Nie. Filozofowie chrześcijańscy twierdzili, że rzeczywiście Bóg
jest wszechmocnym i dobrym Stwórcą. Zaznaczali jednak, że dał On ludziom wolną wolę  to właśnie ona powoduje zło. Wg
filozofów, Bóg uważał to za lepsze rozwiązanie.
Wolna wola wydawała się jednak pozostawać w sprzeczności z atutem boskości  wszechwiedzą Boga, oznaczającą Jego
znajomość przyszłości. To oznacza zdeterminowanie działań ludzkich przez Boga, czyli to oznacza brak wolnej woli.
Sprawstwo, odpowiedzialność a znajomość przyszłości to  wg św. Augustyna  dwie zupełnie różne kwestie. Frank Furt uważa,
że nie mają one ze sobą nic wspólnego (przykład Ali i Piotra, chcących pozbyć się Jana). Bóg przewiduje, a ludzie są sprawcami.
Za złe Bóg karze ludzi.
Leibniz twierdził, że  świat to już namalowany obraz .
Teoria św. Augustyna to teoria predeterminacji, która zakłada, że jedni są przeznaczeni do czynienia dobra, inni  zła.
Kolejną negacją istnienia wolnej woli jest założenie, iż człowiek stanowi część przyrody. Oznacza to, że działaniami człowieka
kieruje mózg, którym rządzą prawa przyrody.
św. Tomasz (1225-1274)
Ł� Dowód z pierwszej przyczyny na istnienie Boga
�� wszystko co jest musi mieć przyczynę;
�� ciąg przyczyn nie może istnieć w nieskończoność (musi być jakaś pierwsza przyczyna).
Wielki wybuch wspiera rozumowanie św. Tomasza �� świat rozpoczął się od wielkiego wybuchu  przed wielkim wybuchem nic
nie istniało. Takie rozumowanie narusza prawo zachowania energii.
Ł� Rozróżnienie na  wiedzę i  wiarę
Wprowadził je św. Tomasz. Wg niego, prawdy wiary i wiedzy nie powinny popadać ze sobą w sprzeczność, dlatego że mają inny
przedmiot:
�� prawa botaniki  są o roślinach,
�� prawa zoologii  są o zwierzętach.
obie prawdy mają inny przedmiot
Są takie prawdy do poznania których wystarczy wrodzone (przyrodzone) światło rozumne.
Jeżeli dochodzi do sprzeczności to muszą być one pozorne. Obydwie prawdy są zgodne z rzeczywistością
Albo jest tak, że rozum się pomylił, albo prawdy wiary zostały z
le zinterpretowane i trzeba je na nowo odczytać.
Ł� Prawdziwa natura Boga (wg  Biblii )
 Bóg jest <> . =  Bóg jest <> .
Wg św. Tomasza, Bóg to jedyny byt, którego natura jest tożsama z istnieniem. Bóg nie mógłby nie istnieć. Co do pozostałych
bytów  mogą nie istnieć.
Bóg nie ma postaci, bo nie można wyobrazić sobie Jego postaci. U żydów i muzułmanów nie wolno  tworzyć oblicza Boga.
Bóg = istnienie = trwałość wiary, przekonań religijnych.
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
6
Ł� Działy filozofii
�� ontologia  nauka o bycie; podstawowe pytanie: CO WA
AŚCIWIE ISTNIEJE?
Ontologia języka  rzeczywistość opisywana przez dany język.
�� epistemologia  nauka o wiedzy, poznawaniu; podstawowe pytanie: SK
D WIEMY TO, CO WIEMY?
�� Aksjologia  nauka o wartościach; w jej ramach wyróżniamy:
ż� etykę  naukę o wartościach moralnych;
ż� estetykę  naukę o wartościach estetycznych.
Prawda: 1. zgodność myśli z rzeczywistością ( prawda ); podejście epistemologiczne;
2. ostateczny fundament istnienia ( Prawda ); podejście ontologiczne.
Kartezjusz (1596-1652)
Twórca sentencji  Myślę, więc jestem , czyli  jeśli ja myślę, to ja jestem .
Wg Kartezjusza wcale nie jest pewne, że jem śniadanie, mam wątrobę, kąpię się. Wg niego istnienie świata zewnętrznego jest
wątpliwe. Posługiwał się dwoma argumentami:
�� ze snu: coś widzimy we śnie, budzimy się i tego nie ma; tak może być ze światem, naszym życiem;
�� z demona: niewykluczone, że istnieje postać potężniejsza ode mnie i wredna  demon  która stworzyła poczucie
istnienia świata.
Ze względu na wątpliwe istnienie świata, istnienie ciała również jest wątpliwe.
Kartezjusz pod pojęciem  myślenie miał na myśli wszystkie przeżycia świadome  poza myśleniem: wyobrażanie, widzenie,
słyszenie, itd.
Sceptycyzm nie może dotyczyć przeżyć świadomych, żeby móc nabrać wątpliwości trzeba najpierw mieć przeżycia świadome.
Pomiędzy przeżyciami a światem są różnice:
�� w świecie rzecz wygląda na coś, ale wcale nie musi tym być;
�� w przypadku przeżyć, jeśli coś wygląda na coś, to tym jest.
Ł� Dualizm kartezjański
Kartezjusz myślał, że oddzielił dwie substancje:
�� rozciągłą (materialną)  obiekty fizyczne bez względu na różnice, mają jedną właściwość  rozciągają się w trzech
wymiarach;
�� myślącą  z niej zrobione są nasze umysły; wg Kartezjusza nie zajmuje ona żadnej przestrzeni.
Kartezjusz uważał, że wszystkie umysły są niepodzielne, natomiast wszystkie substancje rozciągłe da się podzielić.
Uszkodzenie ciała powoduje rozłączenia ciała i duszy. Nieuszkodzone ciało bez duszy, umysłu mogłoby funkcjonować, jednak
nie odczuwałoby bodz
ców, nie widziałoby, nie słyszałoby.
Umysł i mózg nie mogą być tym samym �� umysł istnieje na pewno, mózg  niekoniecznie.
6�
Uprzywilejowany dostęp  umysł nie jest mózgiem, bo do umysłu mamy uprzywilejowany dostęp (wiem, co się w nim dzieje), a
do mózgu nie.
6�
Niekorygowalność  nasze przekonania co do umysłu są niekorygowalne, bo co do treści zawartych w naszych umysłach nie
możemy się mylić.
Spór o istnienie świata to jeden z dwóch sporów postkartezjańskich. Jedni uważali, że świat istnieje w naszych umysłach. Inni byli
przeciwni tej tezie.
Ł� Spór między ciałem a duchem
Pascal
Nie stworzył żadnego systemu, ale jest znany z:
�� dwóch nieskończoności;
�� myślącej trzciny;
�� zakładu.
Pascal był również przyrodnikiem i matematykiem  jako pierwszy zastosował indukcję matematyczną.
Ł� Dwie nieskończoności
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
7
�� I nieskończoność to wszechświat  tak uważał Pascal;
�� II nieskończoność to przekonanie, że każda najmniejsza cząstka jest początkiem kolejnego wszechświata i tak w
nieskończoność.
Pascal nisko cenił umiejętności poznawcze ludzi.
Przeżycie pascalowskie  jeżeli w podobną noc uniesie się głowę do góry i widzi się Drogę Mleczną, zauważamy naszą małość,
nicość i to  tzn. ów ogrom wszechświata  nas przeraża.
Ł� Myśląca trzcina
Trzcina, bo jest wątła jak ludzie, których wszystko może zabić.
Myśląca, bo chodzi tu o świadome myślenie ludzi, którzy o nim wiedzą; są w tym samoświadomi.
Ł� Zakład
Pascal uważał, że wszystkie argumenty  za i  przeciw istnieniu Boga są bezwartościowe, bo rozum ludzki jest bezradny, jeśli
chodzi o Boga.
Zakładamy się, że Bóg istnieje. Są dwie możliwości  na którąś z nich muszę się zdecydować. Jeśli mnie to nie interesuje, to
automatycznie zakładam, że Bóg nie istnieje.
p1 x K1  p2 x K2 > 0
p1  prawdopodobieństwo wygranej K1  wygrane pieniądze
p2  prawdopodobieństwo przegranej K2  przegrane pieniądze
Wg Pascala, prawdopodobieństwo istnienia Boga jest znacznie mniejsze, aniżeli prawdopodobieństwo nieistnienia.
Wg Pascala, przekonanie o istnieniu Boga i przegranie jest lepsze, bo życie z wiarą jest łatwiejsze. Nic przy tym nie tracimy, bo i
tak umrzemy.
Jeśli wierzymy i wygramy �� zyskujemy życie wieczne.
Jeśli nie wierzymy i wygramy �� nic nie zyskujemy.
Jeśli nie wierzymy i przegramy �� tracimy nasze życie i czeka nas kara (ogień piekielny).
To myślenie samoobalające się.
�� rozróżnienie właściwości pierwotnych (obiektywnych) i wtórnych (subiektywnych),
�� spór o istnienie świata (po Kartezjuszu)  to, co ma być światem jest w umyśle i to dosłownie.
Każdy widzi obraz krzesła, a nie samo krzesło. Zatem, czy istnieje ono naprawdę? To właśnie spór o istnienie świata  skoro
mamy tylko obrazy, to świat znajduje się tylko w umyśle  tak twierdził J. Berg (?). Mówił, że istnieć to być postrzeganym.
Wg Berkeleya tylko duchy i ciągi niematerialnych obrazów (taki osiemnastowieczny Matrix). Wg niego, przy braku np. światła,
obrazy istnieją w umysłach duchów. Wg Berkeleya to, co rozumiemy jako świat to obraz w naszym umyśle.
Stanowiska w sporze:
�� realizm: świat istnieje niezależnie od umysłu i jest taki jakim go  mniej więcej  postrzegamy;
�� umiarkowany realizm: przedstawiciel: I. Kant; świat zewnętrzny istnieje, ale nigdy nie dowiemy się jaki jest naprawdę;
�� subiektywny idealizm: przedstawiciel: G. Berkeley; świat istnieje tylko w naszych umysłach.
6�
SALIPSYZM  istnieje tylko mój umysł i nic poza nim.
Berkeley uważał swój pogląd za zdroworozsądkowy (sic!).
Kartezjusz myślał, że świat istnieje i jest taki jak go sobie wyobrażamy. Najpierw udowodnił, że jest Bóg. Potem uznał, że świat
istnieje, bo ludzie wierzą, że on jest. A Bóg, który stworzył i człowieka, i świat, nie oszukałby ludzi.
D. Hume (1711-1776)
Najbardziej wpływowy filozof brytyjski.
Krytykował w taki sposób, że do dziś trwają spory z nimi związane.
Ł� Krytyki
�� pojęcia przyczyny i skutku;
�� rozumowania indukcyjnego;
�� pojęcia substancji.
Ł� Pojęcie przyczyny i skutku
A p B
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
8
A n B (po A następuje B)
Wg Hume a, wszyscy eksperymentatorzy obserwują to samo, co element eksperymentowany, czyli po A następuje B.
Wg Hume a, relacja przyczynowo-skutkowa wykracza poza eksperyment, jest nieobserwowalna.
Ł� Rozumowanie indukcyjne
Indukcja:
�� matematyczna;
�� eliminacyjna;
�� uczonych przyrodników (jeden wróbel ma dziób, drugi też ma dziób, trzeci  też; wniosek: wróble mają dzioby  takie
rozumowanie może być zawodne, przykładem mogą być łabędzie  przez wieku sądzono, że są tylko białe łabędzie; po
odkryciu Ameryki okazało się, że są również czarne).
Wg Hume a indukcja nie ma żadnej wartości.
u1 1, 2, 3, & , 10.12.2007 do godz. 1930 i 1930
u2 1, 2, 3, & , 10.12.2007 do godz. 1930, o 1930
Wg Hume a, znajomość przeszłości może pozwalać sądzić, że przyszłość będzie taka sama jak przeszłość lub inna!!!
Uprawomocnienie (uzasadnienie) indukcji.
Ł� Pojęcie substancji
Substancje w XVIII w.:
�� myśląca (umysł);
�� rozciągła (materia).
Wg Hume a, ludzie myślą, że jakaś fizyczna rzecz wzięta do ręki ma różne własności. Istnieje coś, co ma takie własności. To jest
poroniona koncepcja �� mówienie o  materialności nic nie wnosi, bo to jedynie kombinacja własności.
Hume rozciągnął tę krytykę na umysł i stworzył koncepcję  jaz
ni bez właściciela . Wg niego są przeżycia, ale nie ma tych, którzy
mają przeżycia.
Immanuel Kant (1724-1804)
Ł� Empiryzm contra racjonalizm
Spór o pochodzenie wiedzy, czyli skąd wiemy to, co wiemy.
Wiedzę można zdobyć przy pomocy doświadczenia (badania) albo przeprowadzając odpowiednie rozumowanie.
Empiryści: wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia; przedstawiciel: Hume.
Człowiek, gdy się rodzi jest  białą kartą . Gdyby nie miał zmysłów, taki by pozostał.
Racjonaliści: istnieje wiedza, którą możemy zdobyć, posługując się rozumem (nie wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia);
przedstawiciel: Kartezjusz.
Ł� Racjonalizm a irracjonalizm
Irracjonalizm  istnieją pozarozumowe i pozadoświadczalne z
ródła wiedzy, np. objawienia, intuicja, autorytet.
Objawienie jest rzeczą wiary, nie wiedzy.
Racjonalizm  należy kierować się rozumem, a nie uczuciami; akceptować i przyjmować tylko udowodnione i logiczne tezy.
W oświeceniu zarówno racjonaliści jak i empiryści zwalczali irracjonalistów.
Ł� Rozróżnienie czterech punktów widzenia wiedzy
1. Czy nasza wiedza jest a priori czy a posteriori?
2. Czy nasza wiedza jest analityczna czy syntetyczna?
3. Czy nasza wiedza jest konieczna czy przypadkowa?
4. Czy nasza wiedza jest pewna czy wątpliwa?
Ad. 2.
1. Każdy kawaler jest nieżonaty. �� zd. A
2. W Nilu żyje 100 tysięcy krokodyli. �� zd. S
3. Jeżeli Jan jest niższy od Piotra, to Piotr jest niższy od Jana. �� zd. A
4. Ziemia krąży wokół Słońca. �� zd. S
5. Na Marsie żyją mikroorganizmy lub nieprawdą jest to. �� zd. A
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
9
6. Każde ciało zanurzone w wodzie& (prawo Archimedesa). �� zd. S
Zdanie analityczne  wystarczy znać znaczenie poszczególnych słów, aby znać znaczenie zdania. Informuje tylko o języku.
Zdania syntetyczne  wiedza pozajęzykowa.
Jeżeli wartość logiczna zdania jest podatna na zmiany, to zdania jest syntetyczne, np.
Na świecie żyje więcej Chińczyków niż Polaków.
Jeśli można sobie wyobrazić takie badania i odkrycia, które spowodują, że naukowcy zmienią zdanie na dany temat, to zdanie jest
syntetyczne, np. Bitwa pod Grunwaldem była w 1410 roku.
Ad. 4.
Kartezjusz  pewność absolutna
pewność zdroworozsądkowa, np. Dziś jest poniedziałek.
Ad. 1.
A priori  wiedza, którą możemy posiąść przed doświadczeniem.
A posteriori  wiedza, którą zdobywamy przez doświadczenia, badania.
Ad. 3.
Wiedza konieczna  prawdziwa we wszelkich możliwych światach, np. prawdy materialne.
Wiedza przypadkowa  prawdziwa tylko w naszym świecie.
Empiryści, np. Hume: wszelka wiedza jest pewna, konieczna, a priori, analityczna albo jednocześnie syntetyczna, a posteriori,
wątpliwa, przypadkowa.
Racjonaliści: a priori, konieczna, pewna i równocześnie syntetyczna  wykracza poza treść pojęć.
Przedmiotem sporów były prawdy matematyczne:
�� Hume uważał, że są one analityczne,
�� Kant uważał, że są one syntetyczne.
Empiryści uważali, że rozum nie jest w stanie wykroczyć poza pojęcia.
Racjonaliści  rozum może wykroczyć poza pojęcia.
Pytania jakie stawiał Kant to:
�� Jak są możliwe sądy a priori?
�� Jak rozum  bez doświadczenia- może dowiedzieć się czegoś o świecie?
Ł� Koncepcja czasu i przestrzeni wg Kanta (substancjonalna koncepcja czasu i przestrzeni)
Kant uważał, że czas i przestrzeń są substancjami  są  same przez się .
Wg Newtona, przestrzeń to coś, co nie ma końca  wszechświat; pojemnik na fizyczne, materialne rzeczy: ma własności
absolutne, niezależne od tego, ile osób się w niej znajduje,
�� do istnienia przestrzeni nie potrzeba nic innego (żadne inne rzeczy),
�� jest zmysłem Boga, który dzięki niej może wszystko widzieć i być wszędzie.
Natomiast czas  w rozumieniu Newtona  to pojemnik na zdarzenia; czas nieustannie płynie, bez względu na to, jakie zachodzą
zdarzenia; czas płynął zanim został stworzony czas.
Leibniz uważał, że jedyną realną rzeczą są relacje zachodzące między czasem a przestrzenią. Czas i przestrzeń to urojenie.
G.W.F. Hegel
Hegel pytał co jest właściwie motorem historii, czy ma ona sens, czy dąży do jakiegoś celu. Wg niego, historia jest
rozumna, dąży do celu, który zostanie osiągnięty  to będzie kres historii. Historia jest rozumna, bo poprzez historię
ludzi, rodzi się rozum.
Dopiero w momencie zrealizowania się rozumu, będzie można zacząć pojmować sprawiedliwość, dobro i piękno.
Konieczność historyczna  pewne rzeczy musza się stać.
Śmietnik historii  religie, systemy polityczne, teorie naukowe, czyli wszystko to, co wykonało już swoją rolę
historyczną.
Rozwój dokonuje się poprzez sprzeczności: wojny, rzezie, bitwy. Jest bardzo krwawy.
To właśnie Hegel zaczął mówić o  postępie .
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
10
W historii ważna jest rola ludzi �� jedni sprzyjają postępowi (stoją po stronie historii), natomiast inni  nie sprzyjają.
Wielki człowiek, który sprzyja postępowi, czyli jest w nim  duch historii ma prawo do wszystkiego  czasami musi
nawet zdeptać niewinną istotę w imię wyższej wartości  postępu.
Karol Marks
Przyjął rozumowanie Hegla.
Motorem historii jest rozwój sił wytwórczych, czyli:
- bogactw naturalnych, do których społeczeństwo ma dostęp,
- narzędzi, którymi społeczeństwo się posługuje,
- umiejętności ludzi.
Siły wytwórcze ludzi cały czas się powiększają, determinując przy tym całą resztę.
�� z
ródłem wszelkie wartości jest ludzka praca;
�� społeczeństwo zawsze dzieliło się na 2, antagonistyczne klasy, których interesy są sprzeczne.
Rady:
�� wspólne wytwarzanie rzeczy;
�� uspołeczniona własność;
�� brak własności prywatnej  majątki bogatych zabrać w drodze rewolucji;
�� gospodarka rynkowa zastąpiona planowaną;
�� każdemu wg pracy, dopiero potem wg potrzeb;
�� likwidacja pieniądza (to narzędzie szatana)  ludzie pracujący wymieniają się towarami.
Wg Marksa, gosp. wolnorynkowa marnuje potencjał ludzki  mniej wytwarzanych przedmiotów = więcej ludzi bez
pracy.
Ludzie w swoim interesie kierują się interesem ekonomicznym. Nie występuje on wprost, ale w przebraniu. Klasy
społeczne mają różne interesy ekonomiczne.
Lewica społeczna  dążenie do sprawiedliwości społ. albo na drodze rewolucji, albo reform.
Lewica obyczajowa  najważniejsza jest zmiana obyczajów, głownie dotyczących seksu (równouprawnienie
mniejszości czy wychowanie seksualne).
Fryderyk Nietzsche
Krytykował tradycyjną moralność, bo - wg niego:
- ona krępuje ludzką jednostkę  uniemożliwia samorealizację;
- moralność = obyczaj;
- ma chronić ludzi przed ludz
mi.
Nietzsche nie nawiedził litości  uważał, że to kaprys, nie cnota.
Nietzsche wyróżnił dwie moralności:
- panów (nie przyjmuje zastanych wartości  tworzy je; wszystko co odnajduje w sobie przyjmuje z dumą; dobro budzi
bojaz
ń);
- niewolników, nazywaną też: tradycyjną lub trzody (ceni się: współczucie, gorące serce, pokorę, serdeczność,
cierpliwość, pomocną dłoń; bojaz
ń budzi zło; z
ródłem tej moralności jest resentyment, czyli ukryta, jadowita nienawiść,
zawiść �� niewolnicy biorą odwet poprzez resentyment, bo nie mogą się odegrać inaczej).
Analogicznie do moralności, Nietzsche wyodrębnił dwa rodzaje cnót:
- zdobiące  charakterystyczne dla moralności panów (zdobią posiadacza, dodają mu blasku; otoczenie nie ma z tego
żadnego pożytku, a czasami wręcz problemy; zazdrości się głównie odwagi, siły, piękna);
- użyteczne  charakterystyczne dla moralności niewolników (jeśli ktoś je ma, to ludzie z otoczenia czerpią pożytek z
tego).
Nietzsche nie nawiedził chrześcijaństwa (choć jego ojciec był pastorem, a matka chciał by Fryderyk poszedł w ślady
ojca). Potępiał je, oskarżał, twierdził, że wszystko psuje, z prawdy robi kłamstwo, niszczy wartości  to pasożyt. Nie
nawiedził chrześcijaństwa, bo  wg niego  był to historyczny system, wcielający moralność niewolników  największa
cnota chrześcijan jest pokora.
Pitagorejczycy
Wierzenia dot. duszy:
- dusza istnieje oddzielnie od ciała;
- dusza może się łączyć z dowolnymi ciałami;
- dusz jest trwalsza od ciała  trwa nawet wtedy, gdy ciało ginie;
- ciało jest dla duszy więzieniem;
- dusza jest więziona w ciele za popełnione przez nie winy;
- dusza będzie wyzwolona z ciała, gdy się oczyści, czyli wtedy, gdy odpokutuje winy;
- celem życia jest wyzwolenie duszy;
- nieszczęściu, jakim jest wcielenie, można zapobiec poprzez praktyki religijne.
 Pitagorejski tryb życia  życie ascetyczne, spokojne, pobożne; potępianie chęci wyróżniania się.
Odkrycia matematyczne:
- o sumie kątów w trójkącie;
- twierdzenie Pitagorasa;
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
11
- stworzenie pojęć:  parabola ,  hiperbola ,  elipsa ;
- klasyfikacja liczb (np. parzyste-nieparzyste, doskonałe-niedoskonałe, wymierne-niewymierne);
- ruch jako przyczyna dz
więku  dz
więki muzyczne wykazują matematyczne prawidłowości.
Harmonia  stosunek liczbowy �� powstaje dzięki liczbie.
Wg Pitagorejczyków, świat powstał z liczby, która  jest życia zasadą i kierownikiem .
Odkrycia astronomiczne:
- Ziemia jest kulistą gwiazdą między gwiazdami  utraciła swą wyjątkowość;
- Ziemię okala powietrze  reszta to próżnia wypełniona eterem;
- planety krążą po stałych torach dzięki sile wewnętrznej (regularność ruchu planet);
- szybkość planet jest w odwrotnie proporcjonalna do odległości.
Wg Pitagorejczyków KOSMOS = A
AD.
Muzyka sfer:
Skoro przyczyną dz
więku jest ruch, to oznacza, że planety również emitują dz
więk. Jest on harmonijny, bo odległości
sfer tworzą harmonijne proporcje. Nie słyszymy tej muzyki, bo działa stale i równomiernie.
Św. Tomasz  dowód z 1. przyczyna na istnienie Boga
Istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, wrodzoną, ani wiedzą aprioryczną. Analiza bytu skończonego (chyba chodzi
o człowieka) przekonuje, że nie posiada on w sobie przyczyny istnienia, wskazując tym samym na Boga jako
przyczynę.
5 dowodów na istnienie Boga wg św. Tomasza:
* istnienie ruchu;
* niesamoistność świata;
* przypadkowość rzeczy;
* istnienie istot różnej doskonałości;
* powszechna celowość przyrody  istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą.
Są to dowody typu kosmologicznego  szereg przyczyn nie może istnieć w nieskończoność, musi być 1. przyczyna.
Determinizm (łac. determinare  oddzielić, ograniczyć, określić)  koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia
mają zawsze swoją przyczynę, a zatem znając stan wszechświata w danym momencie można teoretycznie przewidzieć wszystkie
przyszłe wydarzenia i nie ma tu miejsca na przypadkowość czy działanie wolnej woli.
Dyskusja argumentów za i przeciw determinizmowi znajduje się w haśle wolna wola.
W naukach społecznych bywa też rozumiany jako uproszczone wyjaśnienie zjawisk opierające się na pojedynczej przyczynie.
1. Koncepcja - Tales
Pytanie co jest zasadą świata ?? Woda wszystko pochodzi i jest wodą. Wszystko co żywe pochodzi od wody , suche umiera.
2. Koncepcja - Anaksymander
Zasadą świata jest bezkres (nieskończonośc). Wszystko jest zasadą albo jej pochodną. Nie istnieje zasada bezkresu, bo byłaby jej
kresem, więc zasadą jest bezkres.
3. Wolność jednostki - Kartezjusza
Możliwość wolności ugruntowuje Kartezjusz już w samym akcie wątpienia; ugruntowanie to jednak dokonane jest przy
zawieszeniu ważności sądów na temat włączania mojej jaz
ni w świat zewnętrzny, jego determinizmy itp. Póz
niej jednak,
Kartezjusz rekonstruuje porządek świata wraz z jego determinizmami tak by mogły go opisywać konieczne prawa nauki., i
wówczas wolność i indywidualność mogą wydawać się wątpliwe.
4. Argumenty sceptyczne  Kartezjusz
Kartezjusz chciał wypracować filozofię jako naukę uniwersalną budowaną samoświadomie od samego początku i z poczuciem
osobistej odpowiedzialności za każdy jej etap. Jej korzeniem miała być metafizyka, pniem  fizyka, a gałęziami pozostałe
dyscypliny naukowe; miało to gwarantować jej apodyktyczną pewność. Kartezjusz zaczął od wątpienia po to, aby móc zawiesić
ważność dotychczasowej filozofii, nauki, myślenia potocznego, tradycji itd.
Wysunął on tedy Trzy Argumenty Sceptyczne:
1 zmysły są zawodne
2 nie ma dostatecznie wyraz
nej granicy między jawą, a snem
3 jesteśmy być może we władzy Ducha Kusiciela, który umyślnie wprowadza nas w błąd.
Argument 1 i 2  Kartezjusz chciał znalez
ć pewność przez usunięcie wszelkich wątpliwości. Po wysunięciu dwóch pierwszych
argumentów uznał, że zawieszeniu ulega ważność wszelkiej wiedzy za wyjątkiem logiki i matematyki.
Argument 3 - Gdyby poprzestał na tych dwóch argumentach, Kartezjanizm stałby się czymś podobnym do XIX-wiecznej
odmiany pozytywizmu  logicyzmu, albo matematyzmu; jednak wysuwając trzeci argument który, jak sądził, pozwala zawiesić
również ważność twierdzeń logiki i matematyki, wyszedł poza pozytywizm antycypując. XX-wieczną filozofię husserlowską.
Kartezjański sceptycyzm miał charakter metodyczny, tzn. wątpienie było środkiem, który miał prowadzić do osiągnięcia wiedzy
pewnej, podczas gdy sceptycyzm klasyczny zmierzał do pokazania niemożliwości poznania prawdy, osiągnięcia pewności itd.
5. Antycypacja Kantyzmu  Kartezjusz
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
12
W Medytacjach... Kartezjusza pojawia się być może antycypacja koncepcji czynnego podmiotu poznającego (w
systematyczny sposób przedstawionej po raz pierwszy przez Kanta); pisze on bowiem, że możemy ujmować np. wosk jako
substancję, gdyż mamy taki, a nie inny rozum. Sam jest substancją myślącą, zatem chwyta substancjalność świata; zatem  jaki by
on nie był  poznajemy go jako złożony z substancji. Póz
niej jednak, Kartezjusz rekonstruując porządek bytu korzystając z
boskiej gwarancji, wraca do tradycyjnego przeświadczenia, że świat jest zbiorem istniejących obiektywnie substancji.
6. Wolność jednostki - Kartezjusza
Możliwość wolności ugruntowuje Kartezjusz już w samym akcie wątpienia; ugruntowanie to jednak dokonane jest przy
zawieszeniu ważności sądów na temat włączania mojej jaz
ni w świat zewnętrzny, jego determinizmy itp. Póz
niej jednak,
Kartezjusz rekonstruuje porządek świata wraz z jego determinizmami tak by mogły go opisywać konieczne prawa nauki., i
wówczas wolność i indywidualność mogą wydawać się wątpliwe.
7. Błędne koło w rozumowaniu  Kartezjusz
W rozumowaniu Kartezjusza wydaje się tkwić błędne koło, gdyż przyjmując myślenie za gwarancję istnienia jaz
ni, albo
substancji myślącej, założył już, że oczywistość, wyraz
ność przeżycia treści gwarantuje jej prawdziwość. Następnie korzystając z
tego, dowiódł istnienia Boga, a ten zagwarantował mu prawdziwość wspomnianego kryterium.Wątpliwości budzić może również
Kartezjański dowód na istnienie Boga, np. trudno dowieść, że posiadanie przez nas wyobrażenia bytu doskonałego odpowiada
doskonałości bytu.
8. Koncepcja - Locke
Krytyka idei wrodzonych: nie ma sensu uznawać wrodzonego charakteru idei i zasad w umyśle skoro: nie ma prawd
powszechnych, obecnych w umyśle wszystkich. Nawet gdyby były to i tak nie trzeba byłoby uznawać ich wrodzonego charakteru,
bo ich powstanie można byłoby wyjaśnić dośw.
Przebieg procesu poznania 1.zmysły wprowadzają do umysłu idee szczegółowe, część ostaje zapamiętana i otrzymuje nazwy. 2.
umysł przechodzi do procesu abstrakcji, tworzy nazwy ogólne i stopniowo zaczyna nimi operować. 3. Zaopatrzony w materiał
może ćwiczyć swą umiejętność rozumowania. 4. przez porównanie idei odkrywa w nich idee zgodne i nie.
9. Niemetafizyczna interpretacja koncepcji - Berkeley
możliwa gdy potraktujemy B jako fil pokarte. Podst pyt  nie co istnieje lecz co to znaczy istnieć? odp: znaczy być
postrzeganym- skoro wszelka wiedza pochodzi z dośw zmysł to wiemy, że coś istnieje gdy to postrzegamy. Uwagi: jest to może
ujęcie zbyt wąski jeśli uznać, że nasz umysł może poznawać również istoty ogólne, wielkość mat itp. Nie prowadzi jednak do
stolipcyzmu: jeśli czegoś nie postrzegamy nie znaczy to, zę cos nie istnieje a tylko nie wiemy czy istnieje czy nie.
10. Metafizyczna interpretacja koncepcji - Berkeley
istnieć to znaczy być postrzeganym, czyli istnieje tylko umysł postrzegający i własności postrzegane. Konsekwencje tego: jedna
rzecz widzimy a inna dotykamy; nie ma wielkości mniejszych niż postrzegane zmysłowo; nie ma materii i nie ma sub skoro
postrzegamy tylko poszczególne własności; materia i sub materialne są tylko fikcjami umysłu skąd jednak bierze się jedność i
trwałość rzeczy? Prócz nas postrzega ciągle Bóg.
11. Krytyka koherencji rozumu i natury
Podstawą konstrukcji Oświecenia było założenie koherencji Rozumu i Natury  to co naturalne jest rozumne. Są to
najważniejsze kategorie ; inne kategorie ujmowane były w horyzoncie Rozumu i Natury.
Wydaje się jednak, że konstrukcja ta była wewnętrznie sprzeczna, albo pęknięta:
- jeśli rozum byłby po prostu przedłużeniem i wytworem przyrody, to dynamika myśli nie mogłaby się wznosić ponad
mechanikę popędów i instynktów walki o przetrwanie i należałoby uznać irracjonalność myśli.
- jeśli Naturę maiły charakteryzować: rozumność, harmonia, doskonalenie się, opiekuńczość, celowość itp. bogopodobne
wartości, to natura przestawała byś przyrodą, a była tylko zmistyfikowaną metamorfozą bytu nadludzkiego.
- czyli albo Rozum nie jest rozumem, albo Natura nie jest naturą.
Podstawy konstrukcji filozofii oświeceniowych pierwsi podważyli:
1. J.J. Rousseau  pokazał konflikt między cywilizacją i postępem, a naturą.
2. D. Hume  pokazał, że poznanie ontologiczno  aksjologicznej struktury bytu wykracza poza możliwości poznania.
3. I. Kant  pokazał niemożność rozpoznania bytu samego w sobie, oraz niemożność rozpoznania i ugruntowania wartości
w porządku rozumu teoretycznego.
12. Krytyka religii  Hume
Hume podważył (a przynajmniej tak sądził) możliwość naukowo uprawianej teologii. Według niego nie można dowieść istnienia
Boga, gdyż dowody takie opierają się na nieempirycznych pojęciach substancji i koniecznego związku przyczynowego  w
szczególności dowód ontologiczny na istnienie Boga wychodził od pojęcia substancji (najdoskonalszej), a dowody kosmologiczne
bazowały na koniecznym związku przyczynowym. Równocześnie Hume podważał możliwość naukowego  empirycznego
dowiedzenia prawdziwości ateizmu, materializmu
13. Wiedza powszechności , konieczności, przemiotowej ważności wydawała sie nie możliwa  Huma
Filozofia i nauki nowożytne były tworzone z przeświadczeniem, że stanowią wiedzę jednocześnie: powszechną, konieczną,
przedmiotowo ważną. Trzon nauki tworzyła matma i matma. przyrodnicza. Eidentnym tego dowodem była krytyka
Huma. Podwważyła podstawy wiary, ufności w możliwości wypracowania jednocześnie Pow, Koniecz i Przedmiot. Wg.
 F I L O Z O F I A 2 0 0 7 / 2 0 0 8
13
Huma mamy 2 niesprawdzone typy wiedzy:o relacjach między ideami: aprioryczną (spełnia wymogi
Pow,Koniecz)Wiedza o stosunkach między ideami występująca np. w matematyce i logice jest znajdowana przez umysł
niezależnie od doświadczenia; jest ona pewna, niezależna, może być dowiedziona, a jej przeciwieństwo nie jest możliwe.W
rezultacie, wg Hume a znamy prawdy konieczne i oczywiste, ale nie dotyczą one rzeczywistości, gdyż tą znamy tylko z
doświadczenia.; o faktach- empiryczna, (spełnia wymóg Przedmiot) Twierdzenia dotyczące faktów nie są konieczne ani
oczywiste. Ich przeciwieństwo jest możliwe i twierdzeń o nich nie można dowodzić intuicyjnie. Wynika że równoczesne
spełnienie wszystkich 3 wymogów przez wiedzę naukową nie jest możliwe a więc sama prawdziwa wiedza o rzeczyw czyli
nauka nie jest możliwa.
14. Spór logiczno-psychologiczny - Kant
spór między psycho-logistyczna a logiczną: czy formy apriory. Są zależne od ustroju naszego umysłu czy są formami, jaki przyjąc
musi stos. Jakie-gokolwiek podmiotu do przedmiotu? Czy formy aprior. Są formami wro-dzonymi? Umysł nosi je w sobie i
narzuca zjawiskom? Psycholo była łatwiejsza do zrozumienia i Kant dał podstawę do interp. Psych. Jego fil. Jednak int. Log-iczna
była głębszą i dopiero przy takiej int. Teoria Kanta ukazuje się jako pomysł całkowicie nowy w dziajch fil.
15. Rozum praktyczny - Kant
Kant starał się zbudować też swoją etykę, która nie opierałaby się na żadnej teorii bytu (wierze w Boga, materializmie czy
naturalizmie), lecz byłaby prostą analizą wspólnych wszystkim ludziom form poznania w zakresie moralności.
Żeby Bóg mógł pojawić się jako podmiot moralny, konieczne jest przyjęcie że:
1. Możliwa jest wolność;
2. Dusza ludzka jest nieśmiertelna;
3. Istnieje Bóg;
nie wiemy czy jest to prawda, ale naszym obowiązkiem jest założyć, że tak jest  są to postulaty praktycznego rozumu.
�� Tylko przy założeniu nieśmiertelności Duszy, można mówić o efektywnym postępie jednostki ludzkiej;
�� Tylko wtedy, gdy Bóg istnieje można uzasadnić obiektywność podziału na dobro i zło i perspektywę triumfu dobra;
�� Z punktu widzenia moralności, jedynym dobrem bezwzględnym jest dobra wola.
�� Dobra wola, tzn. wola spełniająca obowiązek polegający na podporządkowaniu się prawu powszechnemu, które głosi:
wersja formalna: imperatyw kategoryczny:
Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się ona prawem powszechnym
wersja treściowa: momencie konfliktu interesów, chodzi o ogólną zasade  imperatyw obowiązku
Postępuj zawsze tak, żebyś człowieczeństwa innego nie traktował wyłącznie jako środek, ale zawsze również jako cel.
16. Koncepcja estetyczna - Kant
W ostatniej ze swych krytyk Kant próbował osłabić przeciwieństwo obu światów, pokazując np. że w sferze estetyki zmysłowość
może zbiegać się z ideą np. piękna; było to co najwyżej rozwiązanie połowiczne.
Jeśli poznanie ma charakter czynny, tzn. podmiot poznawczy współkształtuje poznawaną przedmiotowość, to skąd się bierze
możliwość, że wiedza jest intersubiektywnie ważna i dlaczego doświadczamy tego samego świata? Jedność taką zapewnia:
�� oddziaływania ze sfery bytu samego w sobie odbierane są przez zmysły.
�� Formy aprioryczne są u wszystkich (przynajmniej u ludzi) takie same.
Upodobania estetyczne są: bezinteresowne, bezprzedmiotowe, subiektywne, konieczne
17. Krytyka empiryzmu i racjonalizmu - Kant
Kant stwierdził, że obie strony były w błędzie.Kant wychodząc z gruntu empirycznego zauważył, że żaden eksperymentator nie
pozostaje biernym obserwatorem. Zawsze tworzy sobie jakąś teorię na bazie jakichś przyjętych na wiarę podstawowych sądów
syntetycznych a priori i dopiero ta teoria umożliwia mu wykonanie eksperymentu i wyciągnięcie z niego wniosków. Co więcej, to
właściwie teoria decyduje, co uznajemy za fakt eksperymentalny, a co odrzucamy jako zakłócenie eksperymentu. Jeśli na
przykład dokonujemy pomiaru temperatury za pomocą termometru, to musimy jakoś zdefiniować, co to jest temperatura, zgodzić
się na teorię tłumaczącą jak działa termometr i dopiero wtedy nasz eksperyment będzie miał jakiś sens. Tak więc to teoria
definiuje fakty eksperymentalne a nie na odwrót. Stosowanie czystego empiryzmu - czyli samej obserwacji bez żadnych
teoretycznych założeń - daje co najwyżej zbiory danych, z których zupełnie nic nie wynika. Kant nazwał to spostrzeżenie
"przewrotem kopernikańskim" w teorii poznania.
Z drugiej strony Kant zauważył, że racjonaliści nie znalez
li żadnego pewnego sądu syntetycznego a priori, któremu nie można by
zaprzeczyć, zaś ich systemy są wewnętrznie sprzeczne. Słynne kartezjańskie "myślę, więc jestem" jest w istocie sądem
analitycznym a posterori i wymaga zrobienia założeń co do tego, czym jest myśl i co to znaczy być. I dalej, nawet po przyjęciu
jakichś założeń co do tych dwóch pojęć, na każdym etapie rozumowania w stylu Kartezjusza trzeba ciągle dodawać kolejne "ciche
założenia", aby móc kontynuować ten ciąg myślowy. Zmieniając założenia można poprowadzić te rozumowania w praktycznie
każdą stronę, a zatem są one w istocie bezwartościowe.