BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2006
mgr inż. ANDRZEJ DĄBROWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Wyposażenie
do prac
i techniczne
S
rodki ochronne
na wysokoS
ci
W artykule omówiono wyposażenie pracy oraz techniczne środki ochronne, których zastosowanie zmniejsza ryzyko zawo- Podesty ruchome mogą mieć napęd po-
dowe podczas wykonywania prac na wysokości. Szczególną uwagę zwrócono na przeznaczenie i zakres zastosowania oraz
zwalający na przemieszczanie stanowisk pracy
zasady bezpieczeństwa użytkowania: wyposażenia do przenoszenia pracowników, kładek (pomostów) wznoszących się,
w kierunku pionowym  hydrauliczny, elektrycz-
mostków lub kładek dachowych, rusztowań, drabin, balustrad ochronnych, pokryw zabezpieczających otwory w podłożu
oraz siatek bezpieczeństwa. ny i pneumatyczny, a także ręczny i nożny.
Do prac w miejscach trudno dostępnych
Equipment and technical means of protection of people on a height
This paper discusses work equipment and safeguarding which decrease occupational risk when working on a height. Special attention was na wysokości mogą być również wykorzystywane
focused on the use and range of application as well as on the principles of using safely equipment for worker transportation, rising scaffold
krzesełka i kosze zawieszone na linach. Liny te
bridges, footbridges used on roofs, scaffoldings, ladders, protection barriers, covers securing openings and safety nets.
mogą być mocowane do maszyn (np. wysięgni-
ków żurawi) lub do stałych konstrukcji budow-
lanych. Wymagania bezpieczeństwa związane
nieprzejezdne (np. zawieszone na linach
Wstęp
z użytkowaniem tych urządzeń (fot. 2. i 3.) okre-
 fot.1.  lub na masztach), których nie można
Pracownicy wykonujący pracę na wysokości
ślają przepisy [1, 2]. Podczas użytkowania należy
przemieścić w kierunku poziomym bez ich de-
(czyli co najmniej 1 m od poziomu podłoża) po-
zwrócić szczególną uwagę na zastosowanie
montażu. Podstawowe wymagania dotyczące
winni mieć zapewnioną odpowiednią ochronę
w tych urządzeniach (niezależnie od lin nośnych)
bezpieczeństwa użytkowania tych urządzeń
przed upadkami z wysokości. Przepisy [1, 2] sta-
prowadnicy pionowej  liny bezpieczeństwa [1, 2],
określono w rozdziale 8. rozporządzenia mini-
nowią, że dla potrzeb zapobiegania wypadkom
zabezpieczonej przed odchylaniem większym niż
stra infrastruktury [2], a szczegółowe wymaga-
pierwszeństwo w stosowaniu powinny mieć
2 m i umożliwiającej prawidłowe zastosowanie
nia bezpieczeństwa  w normach [4, 5].
środki ochrony zbiorowej (techniczne środki
aparatu samohamującego do mocowania szelek
ochronne) nad środkami ochrony indywidu-
bezpieczeństwa. Rozporządzenie ministra gospo-
alnej (które są niejako ostatecznością).
darki [1] określa także szczególne wymagania wo-
Do prac na wysokości stosowane są także
bec wykorzystujących ten sprzęt pracowników,
specjalistyczne maszyny i urządzenia zwięk-
którzy powinni być odpowiednio przeszkoleni
szające bezpieczeństwo pracowników. W tym
w zakresie wykonywanych czynności oraz pro-
artykule, omówiono takie maszyny i urządzenia cedur ratunkowych.
oraz techniczne środki ochronne, zwracając Wymagania bezpieczeństwa dotyczące
uwagę na ich przeznaczenie i zakres zasto- linowych urządzeń ochronnych stosowanych
sowania, a także zasady bezpieczeństwa do tego typu wyposażenia można znalez
ć
Fot. 1. Ruchomy podest zawieszony na linach
ich użytkowania. Wskazano również przepisy w normach [7, 8].
Photo. 1. A cable moving work platform
i normy, w których można znalez
ć szczegółowe
Stosowane są również podesty ruchome
informacje w tym zakresie.
przejezdne, w których podnoszone stanowisko
pracy (w koszu lub na pomoście z balustradą)
Maszyny i urządzenia stosowane
znajduje się na końcu ruchomego wysięgnika
podczas prac na wysokości
(np. teleskopowego, nożycowego) moco-
wanego do przejezdnej platformy. Platforma
Specjalistyczne maszyny i urządzenia
ta może być ciągnięta przez inne maszyny
ułatwiają prowadzenie prac na wysokości,
lub mieć własny napęd (może to być także
szczególnie w miejscach trudno dostępnych,
samochód ciężarowy). Wymagania dotyczące
zmniejszając ryzyko zawodowe podczas
bezpieczeństwa użytkowania przejezdnych
ich wykonywania.
podestów ruchomych (rys. 1.) można znalez
ć
w rozporządzeniu ministra gospodarki [1] oraz
Wyposażenie do przenoszenia osób
Fot. 2. Linowe urządzenie Fot. 3. Kosz zawieszony
normie [6].
Wyposażeniem tym są maszyny i urządze-
krzesełkowe na linie
nia stosowanie do prac na wysokości w miej-
Photo. 2. A cable work seat Photo. 3. A cable work
scach trudno dostępnych. Prace te wymagają basket
jednak przestrzegania odpowiednich zasad
Kładki (pomosty) wznoszące się
bhp dotyczących między innymi: uprawnień
Rys. 1.
Urządzenia te (umieszczone na wysokości,
operatorów, sprawdzeń dokonywanych przez
Teleskopowy
np. ponad wykopami  rys. 2.) umożliwiają
przejezdny po-
uprawnione organy nadzoru i przeglądów
dest ruchomy
pokonywanie pochylonych dróg dla pieszych
przed rozpoczęciem pracy.
Fig. 1. A tele-
pomiędzy różnymi poziomami podłoża. Kładki
Wyposażeniem stosowanym do tego celu
scopic elevated
powinny być wyposażone w balustrady ochron-
są między innymi ruchome (podnoszone) po-
mobile work
ne z boku (omawiane w dalszej części artykułu)
desty robocze. Mogą to być podesty ruchome platform
12
BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2006
oraz dodatkowo przy pochyleniu większym niż lub rozbiórce budynków i innych budowli, Drabiny
15%  w listwy umocowane poprzecznie, w od- z zapewnieniem dostępu do tych obiek- Drabiny są wykonywane z drewna, stali,
stępach nie mniejszych niż 0,4 m lub w schody tów. Materiałami stosowanymi do budowy aluminium oraz materiału izolacyjnego (do
o szerokości nie mniejszej niż 0,75 m [2]. tych urządzeń są: aluminium, stal i drewno. prac pod napięciem). Zgodnie z rozporzą-
W normach [9, 10] podano wymagania do- Ze względu na zasady budowy, rusztowania dzeniem ministra gospodarki [1] drabiny
tyczące tych urządzeń zapewniających dostęp dzieli się na niesystemowe i systemowe. mogą być przeznaczone do krótkotrwałego
do stanowisk pracy. Normy te mogą być przydat- Rusztowania niesystemowe są to konstruk- wykorzystywania podczas robót na wyso-
ne w szerszym zakresie (nie tylko w odniesieniu cje rurowo-złączkowe, których wymiary siatki kości, tylko w przypadku, gdy zastosowanie
do maszyn) przy wyborze środków dostępu, konstrukcyjnej nie są jednoznacznie narzucone innego bezpieczniejszego sprzętu nie jest uza-
zależnie od ich pochylenia (tj. zwykłych pochylni, przez ściśle określone wymiary elementów skła- sadnione z powodu niskiego poziomu ryzyka
pochylni antypoślizgowych z poprzecznymi dowych. W warunkach budowy montowane zawodowego.
listwami, schodów drabinowych lub drabin). są wg projektów indywidualnych, ustalających W zależności od przeznaczenia, można
położenie wszystkich łączonych elementów, wyróżnić drabiny charakteryzujące się zróż-
decydujących o wymiarze siatki konstruk- nicowaną budową, np. przystawne (rys. 4a)
cyjnej, pionowości stojaków, rozmieszczeniu i rozstawne (rys. 4b).
stężeń i zakotwień. Pomosty robocze układane
są z desek lub bali drewnianych.
Rusztowania systemowe mają wymiary
jednoznacznie określone przez połączenia
umieszczane na stałe na elementach rusztowa-
nia  z uwzględnieniem sposobu przenoszenia
obciążeń. Przykładem rusztowań systemowych
Rys. 2. Przykład pochylonej kładki drewnianej nad
są rusztowania modułowe (w których połącze-
wykopem (ze zdjętą balustradą w celu pokazania
zabezpieczeń przed poślizgnięciem)
nia ze stojakami występują w stałych punktach
Fig. 2. An example of a rising scaffold bridge over an
węzłowych, rozmieszczonych w regularnych
excavation (with a removed triple-guard side protection
odstępach  modułach) i ramowe (o pionowej
to show step-support strips against slipping)
konstrukcji nośnej składającej się z prefabryko-
wanych płaskich ram). Typowe rusztowania
Mostki lub kładki zabezpieczające Rys. 4. Drabiny: a) przystawna, b) rozstawna
Mostki lub kładki zabezpieczające (rozkładają- systemowe montowane są zgodnie z instrukcją
Fig. 4. Ladders: a) placement ladder, b) stepladder
ce obciążenia na swojej powierzchni) są stosowa- montażu i eksploatacji.
Podstawowe wymagania bezpieczeństwa
ne jako dodatkowa ochrona i układane głównie
ich użytkowania [1-3] dotyczą przede wszyst-
na dachach (rys. 3.) oraz innych powierzchniach
kim ograniczeń zakresu wykonywanych prac
w starych budynkach o słabej wytrzymałości.
(np. zakaz wykonywania robót murarskich
Powinny być zabezpieczone przed podnosze-
i tynkarskich z drabin przystawnych oraz cie-
niem i przemieszczaniem się, a ich powierzchnia
sielskich z drabin na wysokości powyżej 3 m,
powinna chronić stojących na niej pracowników
Fot. 4.
wykonywanie robót malarskich przy wykorzy-
przed poślizgnięciem się (np. przez zastosowanie
Wykorzystywanie
staniu drabin rozstawnych tylko do wysokości
mocowanych poprzecznych listew). Wymóg rusztowań jezd-
nie przekraczającej 4 m od poziomu podłogi)
nych do prac
stosowania stałych lub przenośnych mostków
wykończeniowych
oraz zapewnienia stabilności i zabezpieczenia
i kładek zabezpieczających na dachach, których
przy elewacji
przed nie przewidywaną zmianą położenia tych
wytrzymałość nie zapewnia bezpiecznego prze-
budynku
urządzeń. Dalsze informacje w tym zakresie
bywania na nich osób, określa rozporządzenie
Photo. 4. The use
podają normy [12-15].
ministra infrastruktury [2]. of a mobile scaf-
fold for finishing
work at a buildin-
Techniczne środki ochronne
g s elevation
stosowane podczas prac na wysokości
Należy również zwrócić uwagę na po-
Zakres zastosowania technicznych środków
dział rusztowań ze względu na podstawowe
ochronnych jest zróżnicowany, a właściwe
ich przeznaczenie, tj. rusztowania robocze
ich stosowanie pozwala na ograniczenie ryzyka
i ochronne.
zawodowego związanego z pracą na wysokości.
Rusztowania robocze są to wszystkie typy
Obowiązujące ogólne wymagania w zakresie
rusztowań (łącznie z rusztowaniami jezdnymi
bezpieczeństwa ich użytkowania określają
 fot. 4.) służące do utrzymywania osób,
przepisy prawne, ale Polskie Normy zawierające
materiałów i sprzętu podczas wykonywania
wskazania dla producentów tych urządzeń po-
z nich prac na wysokości.
Rys. 3. Pokrywa na dachu o słabej wytrzymałości zasto- dają również informacje dla użytkowników.
sowana w celu ochrony pracowników przed skutkami Rusztowania ochronne nie są przezna-
zawalenia się konstrukcji budowlanej
czone do wykonywania pracy, lecz stanowią
Balustrady ochronne
Fig. 3. A cover used on a low-resistance roof to protect
zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości
Balustrady ochronne przez swoją budowę
workers against the results of the collapse of the
ludzi oraz przedmiotów. Mogą one być wyko-
construction minimalizują ryzyko upadku z wysokości. Mogą
rzystywane np. jako zabezpieczenie podczas
być stosowane do ochrony przed upadkiem
Rusztowania wykonywania robót dekarskich.
do zagłębień (rys. 5.), z rusztowań, obiektów
Rusztowania [11] stosuje się, aby zapewnić Podstawowe wymagania dotyczące bez- budowlanych itd. Balustrady są wykonywane
bezpieczeństwo podczas prac na wysokości pieczeństwa użytkowania rusztowań określają np. z drewna i stali, nie mogą być natomiast
 przy wznoszeniu, konserwacji, naprawie rozporządzenia [1, 2, 3]. wykonywane z taśm i linek.
13
BEZPIECZEC
STWO PRACY 11/2006
Przepisy i normy podają wymagania dotyczą- Pokrywy zabezpieczające otwory w podłożu których skutkiem są często ciężkie urazy lub
ce wymiarów i położenia balustrad w stosunku Pokrywy mogą np. przykrywać otwory w da- śmierć pracownika.
do stref niebezpiecznych w zależności od miejsc chach i stropach budynków oraz w ziemi. Są one Jednak warunkiem osiągnięcia tego celu
wykonane głównie z drewna lub ze stali (także
ich zainstalowania. Rozporządzenia [2, 3] określają jest prawidłowe użytkowanie tego wyposa-
w postaci kratownic stanowiących dodatkowe
wymagania dotyczące budowy i umiejscowienia żenia pracy przez pracowników odpowiednio
zabezpieczenie przed poślizgnięciem się).
balustrad stosowanych w przypadku obiektów przygotowanych i systematycznie szkolonych
W przypadkach szczególnie uzasadnio- w tym zakresie.
budowlanych oraz przy wykopach.
nych względami bezpieczeństwa wymagane
jest szczelne przykrycie wykopu [2]. Jeśli jako
PIŚMIENNICTWO
techniczny środek ochronny przed upadkiem
[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia
30 paz
dziernika 2002 r., w sprawie minimalnych
do zagłębienia w ziemi, zastosujemy szczelną
Rys. 5. Balustrada
wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny
pokrywę, wówczas zamiast stosowania balustrad
stosowana w celu
pracy w zakresie użytkowania maszyn przez
ochrony przed teren robót można oznaczyć linami lub taśmami
pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz.
upadkiem
umieszczonymi wzdłuż wykopu na wysokości 1596, zm. DzU 2003 r., nr 178, poz. 1745)
do wykopu
1,1 m i w odległości 1 m od krawędzi wykopu [2].
[2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
Fig. 5. A barrier
6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
used to protect
pracy podczas wykonywania robót budowlanych
Siatki bezpieczeństwa
against falling
(DzU nr 47, poz. 401)
Siatki bezpieczeństwa (fot. 7.)  umiesz-
into an excavation
[3] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
czone najbliżej jak jest to możliwe pod sta-
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
nowiskiem pracy, mogą być wykorzystywane przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Tekst
Zainstalowane balustrady powinny składać
jedn. DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650)
do powstrzymania upadku osób z wysokości,
się z poręczy ochronnych umieszczonych
[4] PN-EN 1808:2002 Wymagania bezpieczeń-
gdy z przyczyn technicznych nie mogą być
na wysokości, co najmniej 1,1 m oraz krawężni-
stwa dotyczące podestów ruchomych wiszących.
zastosowane inne wcześniej omówione tech-
ków o wysokości, co najmniej 0,15 m. Pomiędzy
Obliczenia projektowe, kryteria stateczności,
niczne środki ochronne.
poręczą a krawężnikiem (w połowie wysoko- budowa. Badania
Urządzenia te mogą znalez
ć zastosowanie
ści) powinna być zamocowana poprzeczka [5] PN-EN 1495: 1999 Podesty ruchome. Podesty
podczas prowadzenia robót na wysokości ruchome masztowe samowznoszące
lub przestrzeń ta powinna być wypełniona
przy konstrukcjach dachowych, na mostach,
[6] PN-EN 280:2003 Podesty ruchome przejezdne.
w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób.
Obliczenia projektowe. Kryteria stateczności.
przy nieosłoniętych otworach i krawędziach
Wyjątkiem są balustrady w rusztowaniach
Budowa. Bezpieczeństwo. Badania i próby
oraz niestabilnych konstrukcjach. Siatki bez-
systemowych, gdzie rozporządzenie ministra
[7] PN-EN 341:1999 Indywidualny sprzęt chro-
pieczeństwa stanowią jedno z zabezpieczeń
infrastruktury [2] dopuszcza umieszczanie
niący przed upadkiem z wysokości. Urządzenia
chroniących przed upadkiem z wysokości
do opuszczania
poręczy ochronnej na wysokości 1 m.
podczas pracy [2].
[8] PN-EN 1496:2001 Sprzęt ratowniczy.
Podczas prowadzenia wykopów balustra-
Wymagania szczegółowe dotyczące para- Ratownicze urządzenia podnoszące
dy powinny być umieszczane w odległości
metrów technicznych siatek bezpieczeństwa
[9] PN-EN ISO 14122-1 Maszyny. Bezpieczeństwo.
nie mniejszej niż 1 m od krawędzi wykopu
Stałe środki dostępu do maszyn. Część l: Dobór sta-
(np. maksymalne odkształcenie i wysokość
(np. dołu na wapno, wykopu pod przewody
łych środków dostępu między dwoma poziomami
spadania, wielkość oczka, wysokość siatki
wodociągowe lub kanalizacyjne) [2].
[10] PN-EN ISO 14122-2 Maszyny. Bezpieczeństwo.
nad podłożem oraz sposób jej mocowania)
Podczas robót również otwory w ścianach Stałe środki dostępu do maszyn. Część 2: Pomosty
określają normy [16, 17].
robocze i przejścia
zewnętrznych obiektu budowlanego (fot. 5.),
[11] Myrcha K., Misztela A., Bień J. Europejskie i krajowe
stropach lub inne, których dolna krawędz

wymagania bezpieczeństwa dotyczące rusztowań.
znajduje się poniżej 1,1 m od poziomu stropu
Materiały seminaryjne pt. Bezpieczeństwo przy pracach
lub pomostu powinny być zabezpieczone
budowlanych w świetle nowych przepisów i praktyki
organizowanego w ramach IV Konferencji Forum
balustradami [2].
Liderów Bezpiecznej Pracy, Poznań, wrzesień 2002
[12] PN-EN 131-1: 1997 Drabiny. Terminologia.
Rodzaje i wymiary funkcjonalne
Fot. 5. Balustrada
[13] PN-EN 131-2:1997 Drabiny. Wymagania i bada-
drewniana
nia oraz oznakowanie
umieszczona przy
[14] PN-EN 1147:2002 Drabiny przenośne dla straży
krawędzi stropu
pożarnej
Photo. 5. Wooden
[15] PN-EN ISO 14122-4:2005 (U) Maszyny.
triple-guard side
Bezpieczeństwo. Stałe środki dostępu do maszyn.
protection placed
Część 4: Drabiny stałe
on the edge of a
[16] PN-EN 1263-1:2004 Siatki bezpieczeństwa.
ceiling
Część 1: Wymagania bezpieczeństwa, metody
Fot. 7. Przykład wykorzystywania siatki bezpieczeństwa
badań
podczas robót na wysokości
Balustrady przy krawędziach dachów
[17] PN-EN 1263-2:2004 Siatki bezpieczeństwa.
Photo. 7. A sample use of a safety net during work
(fot. 6.) są także jednym ze środków ochrony
Część 2: Wymagania bezpieczeństwa dotyczące
on a height
stawiania siatek bezpieczeństwa
stosowanym przed upadkami z wysokości [2].
Podsumowanie
Publikacja opracowana na podstawie wy-
W artykule przedstawiono techniczne środ- ników zadania zrealizowanego w projekcie
ki ochronne oraz maszyny i urządzenia służące celowym zamawianym nr 16-21 pn.  System
analizy wydarzeń wypadkowych w środo-
zapewnieniu bezpieczeństwa pracy pracow-
Fot. 6. Balustrada
wisku pracy dla potrzeb profilaktyki dofi-
nikom wykonującym roboty na wysokości
metalowa umiesz-
nansowanego przez Komitet Badań Nauko-
czona przy krawę-
zaliczone do prac szczególnie niebezpiecznych
wych oraz Ministerstwo Gospodarki, Pracy
dzi dachu
[3] oraz zmniejszaniu ryzyka zawodowego na
i Polityki Społecznej w latach 2001 2004.
Photo. 6. Metal-
tych stanowiskach pracy. Jak wynika z treści
guard side protec- Wykonawca: Centralny Instytut Ochrony
artykułu, mogą one spełnić właściwie swoją
tion placed on the
Pracy  Państwowy Instytut Badawczy.
edge of a roof
rolę w ograniczaniu upadków z wysokości,
14