Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe (24) nr 1, 2009
Michał LUDAS
WSPÓA
CZESNE TECHNIKI, ŚRODKI I SPRZ
T DO MINOWANIA
Streszczenie: W artykule omówiono nowe trendy w technice wojsk inżynieryjnych związane z
procesem minowania oraz nowoczesne konstrukcje i systemy minowania wykorzystywane na świecie, ze
szczególnym uwzględnieniem polskich rozwiązań.
Słowa kluczowe: mina, minowanie, środki minowania, środki bojowe
1. WST
P
Minowanie jest to zespół czynności związanych z określeniem miejsc do
zaminowania, przygotowaniem urządzeń minujących oraz min (uzbrojenie min, umieszczenie
min w magazynach minowych), jak również szereg czynności związanych bezpośrednio
z ustawieniem zapory minowej (np. podawanie min na przenośnik urządzenia minującego,
regulowanie grubości warstwy maskującej miny itp.).
Współczesne sposoby minowania terenu, ze względu na metody ich realizacji, można
podzielić na:
a) minowanie ręczne;
b) minowanie zmechanizowane;
- klasyczne (mechaniczne, ręczno  mechaniczne);
- narzutowe
c) minowanie zdalne (lotnicze, rakietowe, artyleryjskie).
Minowanie ręczne wykonywane jest przez pododdziały wojsk (szczególnie
inżynieryjnych) zazwyczaj bez styczności z przeciwnikiem.
Minowanie zdalne oraz zmechanizowane umożliwia znacznie szybsze  w
porównaniu z ręcznym  ustawianie min.
Minowanie zmechanizowane realizowane jest przez różnego rodzaju sprzęt
wykorzystujący pojazdy lub środki przenośne. Urządzenia służące do zmechanizowanego
sposobu minowania stosowane są najczęściej wówczas, gdy zachodzi konieczność szybkiego
ustawienia pola minowego w terenie (w styczności lub bez styczności z przeciwnikiem).
Natomiast systemy minowania zdalnego, zwłaszcza artyleryjskie
i rakietowe, umożliwiają ustawienie narzutowego pola minowego w dowolnym miejscu
i w dowolnym czasie, w tym również w terenie zajętym przez przeciwnika oraz podczas
prowadzenia działań. Systemy te wykorzystywane są również do  narzucenia min na wojska
dokonujące manewru (np. nacierające).
2. ŚRODKI MINOWANIA
Środkiem bojowym, który służyć może do niszczenia środków transportowych, wozów
bojowych oraz siły żywej przeciwnika są miny. Definicja miny według  Konwencji o zakazie
lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za
powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki (tzw. Konwencji
Genewskiej) brzmi:
Mjr mgr inż. Michał LUDAS  Wojskowy Instytut Techniki Inżynieryjnej, Wrocław
Michał LUDAS
"Mina oznacza dowolny środek wybuchowy umieszczony w ziemi, na lub w pobliżu
ziemi albo innej powierzchni i przeznaczony do wybuchu lub odpalenia wskutek obecności,
bliskości lub zetknięcia się z nim osoby albo pojazdu, a "zdalnie ustawiona mina" oznacza tak
zdefiniowaną minę ustawianą za pomocą działa, rakiety, moz
dzierza lub podobnego środka
albo też zrzucaną ze statku powietrznego.
W skrócie oznacza to, że mina to ładunek materiału wybuchowego wraz z
urządzeniem pobudzającym i zabezpieczającym (zapalnikiem), umieszczony w odpowiedniej
obudowie. Rozważając kryterium podziału, miny można podzielić:
" w zależności od przeznaczenia na:
- przeciwpiechotne;
- przeciwpancerne;
- przeciwtransportowe (kolejowe, drogowe);
- przeciwdesantowe;
- przeciwśmigłowcowe;
- specjalne (miny-pułapki);
" w zależności od skutku działania:
- przeciwgąsienicowe;
- przeciwdenne;
- przeciwburtowe;
- o działaniu odłamkowym;
- o działaniu fugasowym;
" w zależności od rodzaju konstrukcji zapalnika:
- naciskowe;
- naciągowe;
- ciśnieniowe;
- magnetyczne;
" w zależności od zasady działania:
- niekierowane (o działaniu natychmiastowym, o działaniu ze zwłoką);
- kierowane (przez operatora).
Do zmniejszającej się, dzięki wprowadzanym w życie umowom międzynarodowym,
grupy min należą różnego typu miny przeciwpiechotne (Rys.1). Służą one do
unieszkodliwienia (zranienia, zabicia) żołnierzy przeciwnika przez oddziaływanie fugasowe
lub odłamkowe (kierunkowe lub dookólne). Posiadają ładunek materiału wybuchowego
o niewielkiej masie (do kilkuset gram).
Rys. 1. Przykłady min przeciwpiechotnych
Największe ilościowe grupy min pozostających na wyposażeniu wszystkich armii
świata stanowią klasyczne miny przeciwpancerne (przeciwgąsienicowe lub przeciwdenne,
Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania
fugasowe lub kumulacyjne, z zapalnikami mechanicznymi lub niekontaktowymi). Służą one
do niszczenia wozów bojowych oraz pojazdów transportowych. Są to miny zawierające około
6�10 kg materiału wybuchowego, których oddziaływanie związane jest bezpośrednio
z niszczącą siłą ładunku materiału wybuchowego (temperatury, fali uderzeniowej, ciśnienia)
lub oddziaływaniem powstającego w wyniku wybuchu miny strumienia kumulacyjnego.
Do min tego typu należą m.in. miny TM-62M, MPP-61, MPP-B, MKU (Rys.2).
a) b) c) d)
Rys. 2. Klasyczne miny przeciwpancerne
a) mina TM-62M, b) mina MPP-61, c) mina MPP-B, d) mina MKU
Inną grupę inżynieryjnych środków bojowych stanowią miny przeciwburtowe (Rys.3).
Rażą one boczne powierzchnie wozów bojowych. Rozwój tego typu min rozpoczął się od
adaptowania niekierowanych rakietowych pocisków przeciwpancernych (Rys. 3a), zaś
obecnie stosowane są konstrukcje wykorzystujące ładunki EFP (pociski formowane
wybuchowo).
a) b) c)
d) e) f) g)
Rys. 3. Miny przeciwburtowe
a) MINOS, b) TM-83, c) MIACAF F-1, d) FFV 018, e) ATM-7, f) IHM, g) MPB
Miny przeciwburtowe ustawiane są ręcznie w pobliżu przewidywanych dróg przejazdu
przeciwnika. Mogą być nadzorowane przez operatora, posiadać zapalniki kontaktowe
(np. naciskowe), jak i niekontaktowe (oparte zazwyczaj o czujniki podczerwieni, sejsmiczne
Michał LUDAS
oraz akustyczne). Umożliwiają zniszczenie celu poruszającego się z prędkością do około
60 km/h w odległości do około 50 m. W zależności od średnicy ładunku (zazwyczaj około
150 � 200 mm) i jego masy (w granicach 10 � 20 kg) możliwe jest uzyskanie przebicia do
120 mm stali pancernej (Rys.4). Do min tego typu należy znajdująca się na wyposażeniu Sił
Zbrojnych RP mina MPB.
Rys.4. Efekt działania miny przeciwburtowej MPB
Jedną z obecnie rozwijanych dróg ewolucji min przeciwpancernych są  inteligentne
miny przeciwburtowe, które po ustawieniu w terenie są w stanie za pomocą zestawu
pasywnych czujników wykryć poruszający się w pobliżu obiekt, zidentyfikować go jako
potencjalny cel, namierzyć, śledzić i w korzystnym momencie zniszczyć z dużej odległości.
W Polsce trwają obecnie prace nad tego typu miną, której pierwowzorem jest opracowany
w WITI w ramach projektu badawczego dofinansowanego z Ministerstwa Nauki
i Szkolnictwa Wyższego  Model zautomatyzowanego systemu sterowania do podzespołów
rażenia środków alternatywnych dla min lądowych (Rys.5).
Rys.5. Model zautomatyzowanego systemu sterowania do podzespołów rażenia środków
alternatywnych dla min lądowych
Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania
Kolejną grupą min są miny narzutowe przenoszone i ustawiane za pomocą różnego
rodzaju środków (pojazdów, artylerii, lotnictwa). Służą do rażenia dennych części kadłuba
i układu jezdnego. Są one zazwyczaj stosunkowo niewielkich rozmiarów, wykorzystujące
ładunki kumulacyjne lub EFP, wyposażone w zapalnik niekontaktowy reagujący na zmianę
natężenia pola magnetycznego. Należą do nich opracowane w Polsce miny MN-111, MN-121
i MN-123 (Rys.6).
a) b) c)
d)
Rys.6. Miny narzutowe
a) MN-121, b) Zabezpieczone MN-121 i MN-111 , c) MN-111, d) MN-123
Nowym rodzajem min są miny rażące dotychczas najmniej chroniony obszar wozów
bojowych  górną część nadwozia. Są to tzw. miny rażące cel z górnej półsfery. Mogą być
ustawiane ręcznie lub zdalnie. Wykorzystują ładunki EFP, które po wykryciu, zlokalizowaniu
i zidentyfikowaniu celu, wyrzucane są na pewną wysokość i tam, po ponownym namierzeniu
celu, odpalane. Przykładem miny tego typu jest WAM M-93 HORNET (Rys.7).
a) b) c)
Rys.7. Mina WAM M-93
a) mina M-93 w położeniu transportowym, b) ustawiona M-93, c) zadziałanie M-93
Michał LUDAS
Odmiennym typem środków bojowych zaliczanych do min są miny służące do
niszczenia śmigłowców poruszających się na wysokościach do 200 m z prędkościami
dochodzącymi do 300 km/h (Rys.8). Wyposażone są w zestawy czujników akustycznych,
sejsmicznych i podczerwieni służących do wykrycia i namierzenia celu oraz głowice rażące
(ładunki EFP lub moduły odłamkowe kierunkowego działania) umożliwiające przebicie
kadłuba lub zniszczenie istotnych elementów śmigłowca, takich jak np. wirnik.
a) b) c) d)
Rys. 8. Miny przeciwśmigłowcowe
a) TEMP-20, b) AHM-200-1, c) AHM-200-2, d) AHM-100.SSG
Przykładem polskiej konstrukcji miny przeciwśmigłowcowej jest Inteligentna Mina
Zdalnego Rażenia IMZR-11 (Rys.9).
Rys. 9. Mina przeciwśmigłowcowa IMZR-11
3. SPRZ
T DO MINOWANIA
Ze względu na wybraną metodę minowania (ręczna, zmechanizowana, zdalna)
wykorzystuje się różne rodzaje sprzętu.
Podczas minowania ręcznego cała praca związana z ustawianiem min (ich donoszenie,
ustawianie, maskowanie) wykonywana jest przez żołnierzy przy wykorzystaniu takich
prostych narzędzi jak: łopaty, taśmy do wyznaczania kierunku i odległości, paliki. Przy
minowaniu ręczno  mechanicznym dodatkowo wykorzystuje się pojazd rozwożący miny
oraz różnego typu pochylnie mocowane do burt pojazdu, służące do bezpośredniej dystrybucji
min na minowanym terenie.
W przypadku stosowania metod w pełni zmechanizowanych, w których w samym
procesie ustawiania min nie ma potrzeby ingerencji człowieka, rozróżnić można trzy typy
ustawiaczy:
a) ustawiacze ciągnione;
Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania
b) ustawiacze samobieżne;
c) ustawiacze narzutowe;
Pierwszą grupę stanowią urządzenia zabudowane na przyczepie jedno lub
dwuosiowej, ciągnionej w czasie pracy i transportu przez pojazd gąsienicowy lub samochód
ciężarowo  terenowy. Inne stosowane rozwiązanie to urządzenie minujące zamontowane
bezpośrednio do tylniej burty pojazdu gąsienicowego lub zawieszone na tylnej burcie
samochodu terenowo  ciężarowego. Miny przechowywane są bezpośrednio na skrzyni
ładunkowej pojazdu lub w specjalnych magazynach minowych i są przenoszone do
ustawiacza przez obsługę. Ustawiacze umożliwiają ustawianie min klasycznych
z prędkościami do 10-20 km/h i wydajnością rzędu kilkuset min na godzinę. Są to najczęściej
konstrukcje będące modyfikacjami rozwiązań z okresu II Wojny Światowej. Na wyposażeniu
Wojska Polskiego znajdują się dwa rodzaje tego typu ustawiaczy  PMR-3 oraz jego głęboko
zmodernizowana wersja  UMP-03 (Rys.10).
a) b)
c)
d) e)
Rys. 10. Ciągnione ustawiacze min
a) FFV-5821, b) Barmine Layer, c) Matenin Mine-Layer, d) PMR-3, e) UMP-03
Ustawiacze samobieżne stanowią połączenie ustawiacza ciągnionego z wozem
bojowym posiadającym automatyczne magazyny minowe. Ze względu na opancerzenie,
umożliwiają minowanie w warunkach bezpośredniego oddziaływania przeciwnika przy
zachowaniu parametrów minowania ustawiaczy ciągnionych (Rys.11).
Polską konstrukcją tego typu jest Samobieżny Ustawiacz Min SUM.
a) b)
Rys. 11. Samobieżne ustawiacze min
a) GMZ-3, b) SUM
Michał LUDAS
Trzecią grupę ustawiaczy min stanowią tzw. ustawiacze narzutowe. Są to urządzenia
samobieżne (np. polski ISM KROTON) lub zamontowane na przyczepach (np. niemiecki
SKORPION) rozrzucające miny na boki lub do tyłu sposobem pirotechnicznym (Rys.12).
Ustawiacze wyposażone są w zestawy miotaczy (do 200 luf), które mogą przenosić
skasetowane miny (do 500 sztuk). Sterowanie wyrzucaniem (pirotechnicznym miotaniem)
min odbywa się z kabiny pojazdu. Umożliwiają szybkie ustawienie pól minowych o różnej
gęstości i długości, w zależności od ustawień sterownicy. Miny przeznaczone do minowania
za pomocą tych ustawiaczy są bardziej zaawansowane technicznie od min klasycznych  są to
miny powierzchniowe, kumulacyjne (EFP), ze zintegrowanymi zapalnikami
niekontaktowymi. Służą do minowania na szczeblu taktycznym.
a) b) c)
d) e) f)
Rys. 12. Narzutowe ustawiacze min
a) Volcano, b) Shielder, c) UMZ, d) Minotaur, e) ISM KROTON, f) modyfikacja ISM KROTON
Wykorzystując pojedyncze miotacze systemów narzutowych, opracowano na świecie
kilka konstrukcji miotaczy przenośnych, które umożliwiają ustawienie pojedynczych min,
grup min lub odcinków pola minowego przez pojedynczego żołnierza (np. podczas
uzupełniania luki w polu minowym lub blokowaniu wąskiego przejścia). Do rozwiązań tego
typu należy rosyjski miotacz PKM oraz polski Przenośny Miotacz Min PMM (Rys.13)
Rys. 13. Przenośny Miotacz Min PMM
Współczesne techniki, środki i sprzęt do minowania
Stosowane na świecie systemy minowania zdalnego służą do przenoszenia min
i tworzenia pól minowych w głębi ugrupowań przeciwnika. Wykorzystują specjalne pociski
artyleryjskie lub rakietowe zawierające skasetowane miny wystrzeliwane ze standardowych
dział i wyrzutni (Rys. 14). Wykorzystywana w Polsce wyrzutnia rakietowa BM-21
(w przyszłości WR-40 Langusta) umożliwia wystrzeliwanie rakiet Feniks-Z zawierających
miny przeciwpancerne MN-111 lub MN-121.
a) b) c)
Rys. 14. Systemy zdalnego minowania
a) pocisk artyleryjski 155 mm Remote Antiarmor Mine System, b) wyrzutnia rakiet 122 mm RM-70, c) zasobnik
minowy rakiety Feniks-Z
Do tworzenia pól minowych mogą być również stosowane śmigłowce i samoloty
(Rys.15). Miny są przenoszone w podwieszanych zasobnikach, zasobnikach montowanych do
pylonów lub podwieszanych magazynach minowych. W polskim systemie tego typu
(PLATAN) wykorzystuje się wyrzutnie z zasobnikami min MN-121 zamontowanymi do burt
bocznych śmigłowca.
a) b) c)
Rys. 15. Systemy zdalnego minowania
a) CBU-78/89 Gator System wystrzelony z F-16, b) system TECNOVAR DAT, c) system PLATAN
4. PODSUMOWANIE
Mimo, że klasyczne miny stanowią wciąż duży potencjał obronny i będą nadal służyły
do wspierania operacji obronnych, również przy wykorzystaniu zmechanizowanych
sposobów ustawiania, w czasie prowadzenia działań bojowych coraz częściej przewiduje się
duży udział min nowych generacji (przeciwburtowych, narzutowych). Wynika to z faktu, że
umożliwiają one zmniejszenie ilości potrzebnych środków (w tym ludzkich) podczas procesu
minowania, przyspieszają prowadzenie działań oraz spełniają wymagania konwencji
międzynarodowych związanych między innymi z bezpieczeństwem ludności cywilnej oraz
pozostałości pokonfliktowych.
Michał LUDAS
MODERN MINE-LAYING TECHNIQUES, MEANS AND EQUIPMENT
Abstract: The paper presents new trends in technology of engineer troops connected with mine-laying and
modern structures and mine laying systems used world-wide, with particular attention being paid to solutions
employed in the Polish Army.
Recenzent: dr inż. Zbigniew RACZYC
SKI