El\
bieta Kutrowska
Kierownik Zakładu Sterylizacji
Szpital Specjalistyczny św. Wojciecha w Gdańsku
Tel. 058 / 76 84 422
Chemiczne środki dezynfekcyjne do powierzchni i narzędzi
Chemical disinfectants for surfaces and instruments
Streszczenie
Zakłady opieki zdrowotnej są przedstawiane w mediach jako miejsca niebezpieczne z powodu
ska\
enia mikrobiologicznego. Eliminacja zagro\
enia jest trudna z powodu licznych
rezerwuarów drobnoustrojów i doskonałych warunków rozwoju. Ciepło, wilgoć i po\
ywka w
postaci zanieczyszczeń sprzyjają tworzeniu się biofilmu. Dekontaminacja ma przywrócić i
utrzymać bezpieczeństwo mikrobiologiczne środowiska. Skuteczne mogą być tylko działania
zaplanowane, w których metody i środki prowadzą do uzyskania redukcji liczby
drobnoustrojów do poziomu właściwego do określonego zastosowania.
Środki dezynfekujące są tylko jednym z narzędzi dekontaminacji. Ich stosowanie musi być
połączone z innymi czynnościami prowadzącymi do zmniejszającymi zagro\
enie.
Summary
Health care institutions are presented in media as dangerous places, because of
microbiological contamination. The elimination of this danger is difficult due to many
microorganisms and excellent conditions of their development. Heat, dampness and medium
in the form of pollution are conductive to the formation of biofilm. Decontamination should
restore and keep microbiological safety of environment. Only planned actions could be
effective, in which methods and means lead to gaining reduction of the microorganisms
number to level specific for determined application. Disinfectants are only one method of
decontamination. Its using must be connected with other actions that lead to reduce danger.
Słowa kluczowe/ Key woords
Dekontaminacja  decontamination
Obszar medyczny  medical area
Skuteczność mikrobiologiczna  Microbiological efficiacy
Kompatybilność materiałowa  Material compatibility
Ryzyko infekcji przez wiele lat wiązano ze szpitalem, obecnie wiadomo, \
e jest stałym
zagro\
eniem w placówkach medycznych, niezale\
nie od wielkości. Wią\
e się z rodzajem
zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych oraz u\
ywanymi do wykonania procedur
instrumentami i sprzętem medycznym. Bezpieczeństwo pacjentów i personelu zale\
y przede
wszystkim od wiedzy pracowników, doboru metod dekontaminacji i środków
dezynfekujących.
Podstawą wszelkich działań jest znajomość zagro\
enia, czyli ustalenie rodzaju i stopnia
kontaminacji. y
ródłem informacji jest rejestr zaka\
eń i badania mikrobiologiczne materiałów
pobranych od pacjentów. Dzięki temu wiemy jakie drobnoustroje są w środowisku i jaki jest
rozmiar zagro\
enia. Mo\
emy te\
przewidzieć potencjalne rezerwuary patogenów. Informacji
o miejscach ryzyka dostarczają te\
badania mikrobiologiczne wykonane podczas dochodzeń
epidemiologicznych. Takie punkty krytyczne powinny być na bie\
ąco monitorowane, aby nie
dopuścić do zagro\
enia infekcjami.
Zakres dekontaminacji a rozmiar zagro\
enia
Postępowanie z narzędziami, sprzętem medycznym i powierzchniami zale\
y od stopnia
ryzyka związanego z ich stosowanie, co określa kwalifikacja Spauldinga:
1. Grupa A  du\
ego zagro\
enia  sprzęt inwazyjny naruszający ciągłość tkanek i
mający kontakt z ranami i naturalnie jałowymi jamami ciała oraz ze spojówkami i
śluzówkami.
Dla tej grupy wymagana jest sterylizacja, a dezynfekcja jest jednym z kroków w procesie
przygotowania. W wyjątkowych przypadkach, dla sprzętu ulegającego uszkodzeniu
podczas sterylizacji, dopuszcza się dezynfekcję wysokiego poziomu, obejmującego
bakterie, grzyby, prątki, wirusy osłonkowe i bezosłonkowe oraz spory
2. Grupa B  średniego zagro\
enia  sprzęt mający kontakt z nieuszkodzonymi błonami
śluzowymi, sprzęt przeznaczony dla pacjentów z chorobami infekcyjnymi oraz sprzęt
zanieczyszczony materiałami organicznymi (baseny, kaczki, miski do mycia, naczynia
itp.), powierzchnie tzw. dotykowe, czyli takie, które przez częste dotykanie rękami
personelu i pacjentów są nośnikiem drobnoustrojów (blaty szafek przyłó\
kowych,
klamki, słuchawki telefoniczne, uchwyty szafek, poręcze itp.) oraz powierzchnie w
otoczeniu pacjentów z immunosupresją, np. po przeszczepie
W tej grupie poziom dezynfekcji powinien być dostosowany do zagro\
enia. Powierzchnie
przeznaczone dla pacjentów z uszkodzoną odpornością powinny być dezynfekowane
preparatami o spektrum: bakterie, prątki, grzyby, wirusy osłonkowe i bezosłonkowe (w tym
poliowirus). Pozostałe powierzchnie i sprzęt powinny mieć spektrum dezynfekcji obejmujący
bakterie, prątki, grzyby, wirusy minimum osłonkowe (HBV, HCV, HIV, Rotawirus,
Vaccinia), a najlepiej adenowirus (bezosłonkowy).
3. Grupa C  małego zagro\
enia  sprzęt kontaktujący się ze zdrową skórą chorego
(termometry, słuchawki lekarskie, mankiety aparatów do mierzenia ciśnienia,
elektrody aparatów ekg, głowice usg z wyłączeniem okulistycznych, rektalnych i
dopochwowych itp.)
Powierzchnie i sprzęt małego ryzyka wymagają dezynfekcji w zakresie: baterie, grzyby.
4. Grupa D  minimalnego zagro\
enia  powierzchnie znajdujące się w otoczeniu
pacjentów, ale nie mające z nim bezpośredniego kontaktu.
Podłogi, ściany, wyposa\
enie nie mające bezpośredniego kontaktu z ranami i miejscami
zmienionymi chorobowo nie stanowią bezpośredniego zagro\
enia dla pacjentów i
wymagają przede wszystkim utrzymania w czystości, czyli zabiegów sanityzacji. W
niektórych miejscach niezbędna jest dezynfekcja z u\
yciem preparatów o spektrum
bakterie i grzyby.
Badanie skuteczności działania
W skład preparatów wchodzą substancje czynne, niszczące drobnoustroje i dodatkowe,
posiadające działanie myjące, stabilizatory, antykorozyjne barwniki itp. Wpływa to na
własności produktów, ich reakcję w kontakcie z dezynfekowanymi przedmiotami i
skuteczność mikrobiologiczną.
Dla u\
ytkownika wa\
ne są następujące cechy środka dezynfekującego:
- szerokie spektrum
- krótki czas działania
- łatwość w przygotowaniu
- prosty w u\
yciu
- kompatybilny z wieloma materiałami
- trwały w koncentracie  nie wymagający specjalnych warunków przechowywania
- trwały w roztworze u\
ytkowym  mo\
liwy do przechowywania przed u\
yciem i nie
ulegający rozkładowi w zetknięciu się z zanieczyszczeniami
- nie wywołujący działania dra\
niącego i alergennego u ludzi
- ekonomiczny
- ekologiczny.
Skuteczność mikrobójcza środków dezynfekcyjnych ma zasadnicze znaczenie dla
jakości procesów. Badania powinny być wykonane metodami pozwalającymi porównywać
preparaty między sobą.
Wiele preparatów jest badanych metodami opisanymi w normach europejskich, są te\

normy krajowe (francuskie) i metody nienormatywne, jak np. polskie i niemieckie.
Proces opracowywania norm europejskich obejmujących badanie skuteczności środków
dezynfekujących nie jest zakończony, dlatego najbli\
sze kilka lat to okres przejściowy, gdzie
stosowanie ró\
nych metod badania będzie dość powszechne.
W Polsce mogą być wprowadzone do obrotu produkty badane metodami
akceptowanymi przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i
Produktów Biobójczych, co zostało ogłoszone w komunikacie z dnia 2 marca 2006 r. W
wykazie znajdują się normy europejskie i polskie (przyjęte normy europejskie) oraz metody
opracowane przez Państwowy Zakład Higieny.
Pozwolenie na obrót produktem biobójczym (Decyzja Ministra Zdrowia) lub wpis do
Rejestru Wyrobów Medycznych uzyskało wiele preparatów badanych metodami niemieckimi
i francuskimi.
Zgodnie z definicjami przyjętymi przez Urząd Rejestracji preparaty słu\
ące do
dezynfekcji narzędzi stanowią wyposa\
enie wyrobów medycznych jakim są narzędzia i
znajdują się w rejestrze wyrobów medycznych. Natomiast preparaty do dezynfekcji
powierzchni są rejestrowane jako produkty biobójcze.
W początkowym okresie rejestracji niektóre preparaty do powierzchni zostały
zarejestrowane jako wyroby medyczne, a wśród preparatów do narzędzi mo\
na znalez
ć
produkty biobójcze, co dla u\
ytkownika nie ma znaczenia merytorycznego. Substancje
czynne stosowane do produkcji środków dezynfekcyjnych do narzędzi i powierzchni są te
same, ró\
nice w badaniach skuteczności wynikają z odmiennych sposobów stosowania.
Narzędzia dezynfekuje się przez zanurzenie lub płukanie w połączeniu z temperaturą
(dezynfekcja chemiczno-termiczna), a powierzchnie przez zmywanie, ścieranie, natrysk,
fumigację itp.
Metoda u\
ycia ma wpływ na sposób badania produktu.
Normy europejskie dzielą metody na 2 fazy badania.
Badania wstępne
Faza 1 są to wstępne badania zawiesinowe, wykonywane dla sprawdzenia czy substancje
wchodzące w skład preparatu mają działanie biobójcze albo przy projektowaniu produktu,
kiedy sprawdzane jest działanie składu recepturowego. Produkt jest badany w postaci
stę\
onej, ale mo\
liwe jest tak\
e badanie w ró\
nych stę\
eniach i czasach, aby ustalić
podstawowe zało\
enia do badań fazy 2.
Badania te nie muszą być wykonywane, mo\
na od razu przejść do następnej fazy.
Dlatego często w materiałach informacyjnych nie są wymieniane metody fazy 1. Wykonuje
się je np. dla wyrobów opartych na nowych substancjach czynnych. Ze względu na
uproszczony sposób badania, nie mogą słu\
yć do ustalania parametrów działania gotowych
produktów. Badania fazy 1 są wspólne dla produktów wszystkich grup, dla wyrobów
medycznych, produktów biobójczych i produktów leczniczych.
Metody fazy 1 opisane są w normach:
1. PN-EN 1040:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne - Podstawowe
działanie bakteriobójcze - Metoda badania i wymagania (faza 1)
2. PN-EN 1275:2000 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne - Podstawowe
działanie grzybobójcze - Metoda badania i wymagania (faza 1)
3. PN-EN 14347:2005 (U) Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne.
Podstawowe działanie sporobójcze. Metoda badania i wymagania (faza 1, etap 1)
Metody przeznaczone do ustalania parametrów działania
Parametry działania ustalane są w badaniach fazy 2.
Metody fazy 2 dzielą na dwa etapy:
- badania wykonane metoda zawiesinową (etap 1)
- badania w warunkach praktycznych (etap 2).
W metodach zawiesinowych fazy 2 etapu 1 zostały określone warunki czyste i brudne.
Warunki czyste występują wtedy, gdy narzędzia i inne przedmioty oraz powierzchnie są
wolne od substancji biologicznej lub zawierają minimalną ilość. W trakcie badania dodawana
jest substancja obcią\
ająca  0,3 g/l albuminy bydlęcej.
Warunki brudne są przy znacznym zanieczyszczeniu biologicznym i wymagają dodania
substancji obcią\
ającej - mieszaniny 3g/l albuminy bydlęcej + 3 ml/l erytrocytów baranich.
Metody badania środków do dezynfekcji narzędzi opisano w normach:
1. PN-EN 13727:2004 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania bakteriobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
2. PN-EN 13624:2004 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania grzybobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
3. PN-EN 14348:2005 (U) Ilościowa zawiesinowa metoda określania prątkobójczego
działania chemicznych środków dezynfekcyjnych do dezynfekcji narzędzi
stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
4. PN-EN 14476:2005 (U) Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
zawiesinowa metoda określania wirusobójczego działania chemicznych środków
dezynfekcyjnych i antyseptycznych stosowanych w obszarze medycznym. Metoda
badania i wymagania (faza 2, etap 1)
5. PN-EN 14561:2006 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
nośnikowa metoda określania działania bakteriobójczego do narzędzi stosowanych w
obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2)
6. PN-EN 14561:2006 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa
nośnikowa metoda określania działania grzybobójczego i bójczego wobec grzybów
dro\
d\
opodobnych do narzędzi stosowanych w obszarze medycznym. Metoda badania
i wymagania (faza 2, etap 2)
Korzysta się tak\
e z innych norm, jeśli zachodzi potrzeba, jak np.:
1. PN-EN 13704:2004 Chemiczne środki dezynfekcyjne. Ilościowa zawiesinowa metoda
określania działania sporobójczego chemicznych środków dezynfekcyjnych
stosowanych w sektorze \
ywnościowym, warunkach przemysłowych i domowych
oraz zakładach u\
yteczności publicznej. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 1)
2. PN-EN 12353:2002 Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne -
Przechowywanie szczepów drobnoustrojów stosowanych do określania działania
bakteriobójczego i grzybobójczego
Skuteczność działania preparatów przeznaczonych do dezynfekcji powierzchni jest w
fazie dyskusji i opracowania. Członkowie CEN nie wypracowali jeszcze wspólnego
stanowiska co do metod badania, w związku z tym większość produktów jest badana
metodami fazy 1, albo metodami krajowymi. Są to metody zawiesinowe, w których nie są
stosowane substancje obcią\
ające. Tylko niektóre laboratoria modyfikują je przez dodanie
białka podczas badania. Ró\
nice w metodach badania utrudniają porównywanie skuteczności
działania produktów i optymalny wybór.
Drobnoustroje testowe i parametry badania
Warunki prowadzenia badań są jednakowe dla bakterii, grzybów, prątków i wirusów -
badania wykonuje się w temperaturze 20 �C i w czasie 60 min. Dodatkowe warunki badania
to temperatura wzrastająca co 10 �C i czas 5, 15, 30 min.
Skuteczność działania wobec baterii jest badana z u\
yciem Staphylococcus aureus,
Pseudomonas aeruginosa, Enterococcus hirae. Badany preparat powinien wykazać redukcję
bakterii w warunkach czystych i brudnych o minimum 5 lg.
Środek dezynfekcyjny ma działanie grzybobójcze jeśli zabija grzyby (pleśniowe i
dro\
dzopodobne) i ich zarodniki. Działanie grzybobójcze określa się na Candida albicans i
Aspergillus niger, a skuteczność wobec grzybów dro\
d\
opodobnych na Candida albicans.
Wymagana jest redukcja drobnoustrojów o minimum 4 lg.
Działanie prątkobójcze oceniane jest z u\
yciem Mycobacterium avium i Mycobacterium
terrae. Do badania mo\
e być u\
yty jeden lub dwa organizmy. Zdolność zabicia
Mycobacterium tubeculosis jest wyra\
ona zdolnością zabijania Mycobacterium terrae.
Działanie wirusobójcze jest badane na podstawie redukcji wirusa polio typ 1 i adenowirusa
typ 5.
Preparaty do dezynfekcji chemiczno-termicznej badane są z u\
yciem parvovirusa bydlęcego.
Warunki badania w tym przypadku są dostosowane do warunków u\
ycia, czyli temperatura
badania to maksimum 60 �C, czas maksimim 60 min.
Wymagany stopień redukcji wirusów wynosi 4 lg.
Wszystkie szczepy pochodzą z kolekcji wzorcowych o znanych cechach i są obowiązkowe do
badań podstawowych. Mo\
na zastosować inne szczepy pochodzące z innych kolekcji oraz
inne, dodatkowe organizmy testowe, pod warunkiem zwalidowania badań w tym zakresie.
Dlatego producenci podają tak\
e inne mikroorganizmy testowe, rozszerzające zakres badań.
Nie mo\
e wśród nich zabraknąć drobnoustrojów wymaganych w badaniach normatywnych.
Badany produkt jest skuteczny, je\
eli w nastąpi obni\
enie liczby kolonii bakterii nie mniej ni\

o 5 lg. Dla grzybów, prątków i wirusów wymagana jest redukcja o minimum 4 lg.
Do rozcieńczania badanych środków dezynfekcyjnych powinna być u\
yta twarda woda, jeśli
produkt kupowany jest przez u\
ytkownika w postaci koncentratu i rozcieńczany przed
u\
yciem. Produkty gotowe do u\
ycia mogą być badane z u\
yciem wody o niskiej twardości.
Jest wiele preparatów badanych metodami przeznaczonymi dla innych zastosowań, np.
dla gospodarstw domowych, sektora \
ywnościowego, weterynarii, przemysłu
elektronicznego, farmaceutycznego, domów opieki, przedszkoli i \
łobków.
Jest to wskazanie do zastosowania w tych miejscach, dla których były wykonane badania, ale
nie oznacza, \
e mo\
na je u\
yć w zakładach ochrony zdrowia.
Drobnoustroje w placówkach medycznych charakteryzują się innymi cechami ni\
w domu, na
poczcie, w sklepie, w zakładzie przemysłowym. Inne są rezerwuary i sposoby ich
neutralizacji, a tak\
e skutki działania na pacjentów. Dlatego wa\
ne jest, aby w zakładach
ochrony zdrowia stosować produkty przeznaczone do obszaru medycznego, o
parametrach skutecznych w tym środowisku..
Parametry preparatów przeznaczonych do innych zastosowań mogą być zbyt niskie i
powodować wyselekcjonowanie szczepów opornych. W dezynfekcji określa się stopień
redukcji drobnoustrojów i dla zastosowań poza obszarem medycznym mogą być to wartości
ni\
sze, a tym samym mniejsza skuteczność.
Kompatybilność materiałowa środków dezynfekcyjnych
Zgodnie z normą PN-EN-ISO 17664:2005 Sterylizacja wyrobów medycznych -
Informacje dostarczane przez wytwórcę w celu postępowania z wyrobami medycznymi
przeznaczonymi do ponownej sterylizacji, zasady postępowania z narzędziami,
przyrządami i aparaturą medyczną powinien określić producent w instrukcji u\
ycia.
W części dezynfekcji powinna się znajdować informacja dotycząca rodzaju środków
dezynfekcyjnych i parametrów działania, tak, aby zapewnić skuteczność mikrobójczą i nie
uszkodzić wyrobów poddanych dezynfekcji.
Narzędzia chirurgiczne są drogie, dlatego u\
ytkownicy zakładają, \
e będą je mogli
eksploatować długo i bezawaryjnie.  Stal chirurgiczna w obiegowym znaczeniu jest
synonimem najwy\
szej jakości i traktowana jest jako  niezniszczalna .
Do produkcji narzędzi metalowych u\
ywa się kilku gatunków stali, ró\
niących się
właściwościami mechanicznymi i odpornością na korozję. Niektóre narzędzia lub ich części
wykonane są ze stopów aluminium, stopów miedzi, platyny, tantalu, tytanu, srebra, złota.
Stopy aluminium wykorzystuje się np. do uchwytów no\
y skrobaków i uchwytów ły\
ek. Z
mosiądzu robione są rękojeści lusterek stomatologicznych i laryngologicznych. Rurki
tracheostomijne są produkowane z mosiądzu wysokoniklowego. Srebro i platyna są
stosowane do wyrobu niektórych elementów narzędzi mikrochirurgicznych. Tytan i tantal, ze
względu na doskonałą biotolerancję, u\
ywa się do produkcji endoprotez, płytek, śrub i innych
materiałów słu\
ących do zabiegów ortopedycznych oraz klamerek zespalających, a twardość i
wytrzymałość mechaniczna jest wykorzystana w niektórych narzędziach.
Najczęściej wykorzystywane tworzywa sztuczne w produkcji przyrządów medycznych i
aparatury to polietylen, polipropylen, polistyren, PCV, polimetakrylan metylu, a tak\
e
elastomery, guma silikonowa, ró\
ne rodzaje lateksu Wykonuje się z nich części aparatury
anestezjologicznej, elementy do respiratorów, inkubatorów, urządzeń inhalacyjnych.
W konstrukcji wielu narzędzi u\
yto kilka ró\
nych materiałów. Przykładem jest endoskop
elastyczny, który składa się z włókien szklanych (światłowodowych), elastycznego pancerza,
soczewek połączonych w część optyczną, klejów i kitów, części metalowych w obrębie wejść
do kanałów, a to wszystko łączy się z oświetleniem ksenonowym lub diodami
fotoluminescencyjnymi i wideokamerą. Równie zło\
one są endoskopy sztywne.
Ka\
dy materiał u\
yty do produkcji narzędzia lub przyrządu inaczej zachowuje się w
warunkach u\
ytkowania, czyszczenia, dezynfekcji i sterylizacji. Im bardziej zło\
one
narzędzia, tym łatwiej o uszkodzenia i trudniejsza jest dekontaminacja.
Niewłaściwy dobór środków dezynfekcyjnych do materiałów powoduje często
uszkodzenia warstwy pasywnej lub naruszenie struktury tworzyw sztucznych. Bardzo
powszechnie stosowane środki nadtlenowe, szczególnie te o charakterze kwaśnym, nie
powinny być stosowane do narzędzi i sprzętu zawierającego stopy miedzi (mosiądz, brąz).
Mononadsiarczan potasu mo\
e uszkadzać niektóre części gastroskopów, a nadboran sodu
reaguje z aluminium i niklem. Środki uwalniające chlor uszkadzają wiele metali, w tym tak\
e
srebro i aluminium, a tak\
e niektóre gatunki gumy.
Aldehydy, głównie aldehyd glutarowy, mogą uszkadzać niektóre tworzywa sztuczne, lakiery,
farby oraz sprzęt zawierający \
elazo, np. blaszane obudowy aparatury. Podobne skutki mo\
na
zaobserwować po zastosowaniu czwartorzędowych związków amoniowych.
Odporne na działanie większości środków są przedmioty wykonane z dobrej gatunkowo
stali nierdzewnej, porcelany, szkła, wielu tworzyw.
Szczególnie uwa\
nie nale\
y dobierać środki dezynfekcyjne do przedmiotów zło\
onych z
kilku ró\
nych materiałów. Niezwykle wa\
ne jest dotrzymanie czasu dezynfekcji i nie
przekraczanie go, gdy\
długi kontakt z preparatem wpływa niekorzystnie na trwałość
wszystkich materiałów. Nie widać tego po wykonaniu jednego procesu, ale znacznie skraca
\
ywotność narzędzi .
Zdarzają się placówki medyczne, gdzie w trosce o sprzęt zamiast dezynfekcji stosuje się
tylko mycie. Dbałość o bezpieczeństwo pacjentów jest na dalszym miejscu.
Problemy z uszkodzeniami materiałów dotyczą głównie narzędzi, tworzyw sztucznych i
aparatury medycznej. W mniejszym stopniu negatywne skutki są widoczne na du\
ych
powierzchniach  podłogach, ścianach. Zale\
y to od materiałów u\
ytych do wykończenia.
Największą odporność wykazują powierzchnie ceramiczne (glazury, terakoty) i szklane.
Obecnie w zakładach ochrony zdrowia bardzo często stosowane są zmywalne wykładziny
elastyczne wykonane z ró\
nych tworzyw (pcv, poliolefiny, linoleum, itp.), które mogą
reagować ze składnikami środków dezynfekcyjnych. Powierzchnie du\
e i małe mają być
przede wszystkim czyszczone, a środek dezynfekcyjny zmywany. Jednym z błędów
pracowników zespołów sprzątających jest posługiwanie się tylko środkiem dezyfekująco-
myjącym do powierzchni. Wysychający preparat nawarstwia się i uszkadza powierzchnie, a
czasem tworzy masę przylepną, do której łatwiej przywierają zanieczyszczenia. Zamiast
skutecznej dezynfekcji mamy efekt plastra dla brudu. Najlepiej mycie i dezynfekcję stosować
na zmianę, tzn. u\
yć środka dezynfekcyjnego, a przy następnym sprzątaniu. wykonać
czyszczenie wodą z profesjonalnym detergentem.
Środki dezynfekujące mogą tak\
e uszkadzać powierzchnie olejne i malowane proszkowo. Dla
u\
ytkowników najlepiej byłoby, gdyby producenci wyposa\
enia medycznego wykonali próby
z u\
yciem środków dezynfekcyjnych i załączali listę bezpiecznych produktów. Na dzień
dzisiejszy jest tylko jeden producent, który wykonał próby na du\
ą skalę dla sprzętu  stołów
operacyjnych, zabiegowych, mebli itp.
Kolejnym problemem jest utrwalenie zanieczyszczeń białkowych. Dochodzi do tego
pod wpływem środków dezynfekujących i leków koagulujących proteiny lub tworzących
trwałe kompleksy w postaci strątów trudnych do usunięcia. Działanie takie wykazują
preparaty zawierające alkohole, aldehyd glutarowy, mrówkowy, w mniejszym stopniu inne
aldehydy. Szeroko stosowane produkty nadtlenowe, na nadboranie, ale te\
innych
substancjach czynnych tej grupy wykazują zdolność koagulacji protein nawet do 40%.
 Preparaty zawierające sole czwartorzędowych związków amoniowych, uwa\
ane za
kompatybilne dla metali i tworzyw są często przyczyną korozji.
Reakcja z materiałami dezynfekowanymi prowokowana jest często przez błędy
u\
ytkowników  zbyt długi czas zanurzenia materiałów w roztworze dezynfekcyjnym,
przygotowanie roztworów u\
ytkowych z u\
yciem ciepłej wody, mieszanie z pozostałościami
leków i antyseptyków (głównie sale operacyjne), dodatek detergentów (personel sprzątający),
wielokrotne u\
ywanie roztworów przeznaczonych do u\
ycia jednorazowego, w których
zanieczyszczenia zmieniają własności produktu lub czas u\
ycia jest dłu\
szy ni\
trwałość
roztworu. Roztwór u\
ytkowy zanieczyszczony biologicznie lub chemicznie zmienia swoje
własności zarówno pod względem skuteczności mikrobiologicznej, jak i kompatybilności
materiałowej.
Większość preparatów przeznaczona jest do u\
ycia jednorazowego. Sposób u\
ycia powinien
być kontrolowany, a personel regularnie szkolony.
Ze względu na ró\
norodność materiałów dezynfekowanych  narzędzi, sprzętu i powierzchni
 potrzebne są ró\
ne preparaty dezynfekcyjne, o składzie gwarantującym zarówno
skuteczność biobójczą, jak i kompatybilność materiałową. Nie ma wyrobów uniwersalnych,
słu\
ących do wszystkiego.
Problemy z wyborem produktów
Oferta preparatów dezynfekcyjnych jest bardzo du\
a, co roku wprowadzane są nowe
produkty.
U\
ytkownikom proponuje się np. środki do dezynfekcji powierzchni na basenach, w
kuchniach zbiorowego \
ywienia, w solariach, posiadające niskie stę\
enia, krótki czas
działania (od 1 do 10 minut), a tym samym tanie, o przyjemnym zapachu. Zdarza się, \
e w
dokumentach są informacje o wpisie do rejestru produktów biobójczych, ale w tym rejestrze
znajdują się preparaty z ró\
nych dziedzin, nie tylko medyczne.
Do narzędzi i sprzętu medycznego oferowane są środki kosmetyczne w postaci aerozolu lub
chusteczek nawil\
anych. W ulotkach wymienia się szereg drobnoustrojów, a przede
wszystkim te z pierwszych stron gazet. Mają szybko i bezproblemowo, przez przetarcie lub
spryskanie, zlikwidować drobnoustroje z końcówek stomatologicznych i innych narzędzi,
głowic ultrasonograficznych, inkubatorów, respitatorów itp. Zawierają niewielki ilości
substancji czynnych, a ich skuteczność jest zbyt niska w środowisku szpitala, przychodni i
gabinetu lekarskiego.
Są tak\
e preparaty stosowane w obszarze medycznym i poza nim, ale badania powinny być
wykonane metodami przeznaczonymi dla ró\
nych obszarów, dla których wyznaczono
odpowiednie parametry.
Zakup środków dezynfekcyjnych do u\
ytku medycznego nie jest łatwy, wymaga od
u\
ytkownika wiedzy z zakresu chemii, mikrobiologii, prawa, znajomości norm. Nie mo\
na
podejmować decyzji po przeczytaniu ulotki i wysłuchaniu przedstawiciela.
Podstawą wyboru jest analiza dokumentów, takich jak: raport badań mikrobiologicznych,
certyfikat wydany przez laboratorium gwarantujące walidację badań, potwierdzenia wpisu do
właściwego rejestru, karta charakterystyki substancji lub produktu niebezpiecznego.
Dystrybutor odpowiada za sprzeda\
, ale u\
ytkownik odpowiada za wybór, stosowanie i efekt
działania.
Piśmiennictwo:
1. Tyski S.: Jakich badań aktywności przeciwdrobnoustrojowej powinno się wymagać od
wytwórców preparatów antyseptycznych antyseptycznych dezynfekcyjnych z obszaru
medycznego? Zaka\
enia 4/2007 s. 9
2. Tadeusiak B.: Normy europejskie  ocena działania dezynfekcyjnego preparatów
chemicznych Zaka\
enia 4/2007 s. 26
3. Kutrowska E.: Wyrób medyczny czy preparat biobójczy  kategorie środków
dezynfekcyjnych Zaka\
enia 4/2006 s. 6
4. Dzier\
anowska D., Jelaszewicz J. i wsp.: Zaka\
enia szpitalne rozdz. 5 s.321 ą-medica
press 1999
5. Mrągowska R.: Laparoskopia i histeroskopia. Przewodnik dla instrumentariuszek.
PZWL 1996
6. Paszenda Z., Tyrlik  Held J.: Instrumentarium chirurgiczne. Wydawnictwo
Politechniki Śląskiej Gliwice 2003
7. Verbund f�r Agewandte Hygiene (VAH) Surface disinfection, 2007
8. Verbund f�r Agewandte Hygiene (VAH) Instrument disinfection, 2007
9. Zespół roboczy: Prawidłowy sposób przygotowania instrumentarium medycznego
wydanie 8/ 2006
10. Dulny G., Lejbrandt E.i wsp: Higiena w placówkach opieki medycznej rozdz. 3 i 4,
wyd. Verlag Dash�fer
Zaka\
enia nr 6/2008