Rozdział VI: Środki antyadhezyjne...
Rozdział VI
ŚRODKI ANTYADHEZYJNE
DO UWALNIANA
WYROBÓW Z FORM
Istnieje duża grupa środków przeznaczonych do ułatwiania Podstawową grupę cementów stanowią cementy właściwe, do
uwalniania wyrobów z form. Dotychczas nie zostały one jed- których zalicza się:
noznacznie sklasyfikowane. Ze względu na ich duże znaczenie q Cement portlandzki i jego liczne modyfikacje i odmiany, jest
w praktyce przemysłowej, omówiono je stosując własne kryteria otrzymywany z margli lub wapieni zmieszanych z gliną. Po
podziału. Do tej grupy zaliczono środki antyadhezyjne do uwal- zmieszaniu składniki są spiekane w temperaturze około 1100�C
niania: w specjalnych obrotowych piecach, dając tzw. klinkier. Po do-
q betonu, daniu niewielkiej ilości gipsu, klinkier jest mielony w młynach
q wyrobów ceramicznych, kulowych. Gatunki cementu portlandzkiego są oznaczane licz-
q wyrobów z tworzyw sztucznych i elastomerów, bami, np.: 250, 350, 400, oznaczającymi wytrzymałość twardej
q wyrobów szklanych. zaprawy na ściskanie, wyrażoną w kG/cm2.
q Cement glinowy jest otrzymywany z mieszaniny boksytu i wa-
pienia. W porównaniu z cementem portlandzkim, odznacza się
Adhezja (łac. adhaesio)  przylgnięcie, przystawanie, łączenie
on znacznie krótszym okresem twardnienia oraz odpornością
się powierzchni dwóch różnych ciał (stałych lub ciekłych) na
na działanie wody morskiej.
skutek przyciągania międzycząsteczkowego.
q Cement hutniczy jest otrzymywany z mieszaniny żużla wielko-
Antyadhezja  przeciwdziałanie adhezji, poprzez rozdzielenie
piecowego, klinkieru i gipsu. Po stwardnieniu jest odporny na
powierzchni dwóch różnych ciał, w wyniku zastosowania sub-
wysokie temperatury i działanie wód agresywnych.
stancji rozdzielających.
q Cement gipsowy w licznych odmianach, otrzymywany z żużla
wielkopiecowego, gipsu półwodnego i cementu portlandzkie-
6.1 Środki antyadhezyjne do uwalniania betonu z form go lub wapna hydratyzowanego. Przeznaczony do produkcji
elementów narażonych na działanie wód agresywnych.
Beton obok stali stał się podstawowym materiałem konstrukcyj- q Cement naturalny (romański) jest otrzymywany w procesie
nym współczesnych budowli. Materiałami eksploatacyjnymi, które wypalania margli, zawierających węglan wapniowy i substancje
również znalazły powszechne zastosowanie w budownictwie są ilaste. Ma właściwości pośrednie pomiędzy wapnem hydraulicz-
środki antyadhezyjne do uwalniania betonu z form, zwane również nym a cementem portlandzkim.
środkami lub olejami formierskimi do betonu. q Cement magnezjowy (cement Sorela), jest to spoiwo otrzymy-
wane z wypalonego magnezytu ze stężonym roztworem chlor-
6.1.1 Cement ku magnezowego, przeznaczony do stosowania jako spoiwo
oraz składnik ksylolitu, stosowanego jako materiał wykładziny
Podstawowymi surowcami do produkcji wyrobów betonowych podłogowej oraz do blatów stołów laboratoryjnych itp.
jest cement, piasek i woda. Dwa ostatnie surowce nie wymagają q Cementy specjalne, otrzymywane z różnych surowców i prze-
szczególnego omówienia, aczkolwiek ich jakość może mieć istotne znaczone do specjalnych zastosowań, np.: cementy ekspansyw-
znaczenie dla procesów technologicznych, trwałości czy też este- ne  jako materiały uszczelniające.
tyki wyrobów. Cementy mogą zawierać rozmaite wypełniacze, jak mączki
Cementami nazywa się szeroką grupę spoiw otrzymywanych kwasoodporne, grafit, sproszkowany węgiel, żużel, substancje
w różnych procesach i z różnych surowców. Wyróżnia się następu- włókniste, itp. oraz dodatki, dając cementy o specyficznych wła-
jące podstawowe gatunki cementów: ściwościach. Zastosowanie odpowiednich gatunków cementu
q cementy właściwe, otrzymywane przez wypalanie mieszanin pozwala na uzyskanie wyrobów betonowych o wymaganych
gliny z marglem, wiążące się pod wpływem wody, właściwościach.
q cementy krzemianowe, wiążące się wskutek reakcji ze szkłem
wodnym, 6.1.2 Beton
q cementy organiczne, na osnowie tworzyw sztucznych, w licz-
nych odmianach, w zależności od zastosowanych w ich składzie Beton jest to mieszanina cementu i kruszywa, zarobiona wodą,
tworzyw sztucznych, twardniejąca wskutek procesów wiązania i twardnienia cementu.
q cementy bitumiczne, w których lepiszczem są produkty prze- Najważniejszym składnikiem cementu jest bezwodny krzemian
róbki ropy naftowej i smoły pogazowej (cementy kwaso- i ługo- wapniowy (SiO2" 3 CaO). Reaguje on z wodą, wg reakcji (6.1), two-
odporne), rząc hydrat 2(SiO2" CaO)" 5H2O, stanowiący lepiszcze kruszywa.
q cementy glejtowo-glicerynowe (cementy kwasoodporne),
q cementy gipsowe. 2(SiO2" CaO) + 9H2O = 2(SiO2" CaO)" 5H2O + 4 Ca(OH)2 (6.1)
VI 1
Powstający w tej reakcji wodorotlenek wapnia reaguje (6.2) z at- q kaflarskie,
mosferycznym ditlenkiem węgla, tworząc węglan wapnia, który q kamionkowe,
również jest materiałem wiążącym. q garncarskie,
q ogniotrwałe,
Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2O (6.2) q porcelitowe i inne.
Zachodzące przy tym reakcje są egzotermiczne, co powoduje 6.1.3 Problem uwalniania wyrobów betonowych z form
wzrost temperatury i przyśpiesza proces wiązania betonu.
Beton kruszywowy najczęściej otrzymuje się poprzez zmie- Jednym z problemów, jaki występuje w budownictwie i pro-
szanie kruszywa, cementu i wody oraz ewentualnie domieszek dukcji elementów budowlanych, są uszkodzenia powierzchni wy-
w mieszalnikach, zwanych betoniarkami. robów bezpośrednio przylegających do form lub szalunków.
Beton kruszywowy stosuje się do wznoszenia konstrukcji beto- Uszkodzenia takie są rezultatem zbyt silnego przylegania betonu
nowych i żelbetonowych, przegród izolujących termicznie i aku- do powierzchni formy lub szalunku w procesie wiązania betonu.
stycznie oraz do wyrobu różnych elementów prefabrykowanych Częstym tego powodem jest niestosowanie olejów formierskich,
(płyty stopowe, płyty ścienne, dz
wigary, prefabrykowane konstruk- stosowanie niewłaściwych olejów lub stosowanie ich w nadmiarze,
cje szkieletowe, pustaki cementowe, kostki drogowe itp.). a także stosowanie zabrudzonych form. Rezultatem są zwiększone
Wyróżnia się wiele gatunków betonu kruszywowego. W zależ- koszty związane z odrzuceniem wykonanych elementów przez
ności od gęstości beton kruszywowy dzieli się na: kontrolę jakości lub pogorszenie estetyki wyrobu, a niekiedy nawet
q ciężki - o gęstości powyżej 2600 kg/m3, pogorszenie parametrów wytrzymałościowych.
q zwykły - o gęstości 1800& 2600 kg/m3, W praktyce, w celu zapobiegnięcia takim przypadkom, są stoso-
q lekki - o gęstości poniżej 1800 kg/m3. wane oleje formierskie do uwalniania betonu z form. W zależności
W zależności od stopnia plastyczności wyróżnia się beton kru- od gatunku betonu, stosowanego procesu technologicznego,
szywowy: lany (ciekły), półciekły (plastyczny), ubijany. kształtu formy, temperatury wiązania betonu, są stosowane oleje
W zależności od rodzaju zastosowanego kruszywa, wyróżnia się: formierskie o zróżnicowanych właściwościach.
q żwirobeton, Jednym z warunków uzyskania gładkiej powierzchni wyrobów
q żużlobeton, betonowych jest stosowanie olejów formierskich, dostosowanych
q beton z kruszywem lekkim, do danej technologii, gatunku betonu, kształtu i materiału formy,
q gruzobeton, a także do wymagań na wyrób lub fakturę powierzchni, np. w przy-
q beton trocinowy. padku stosowania technologii  licem w dół .
Beton może być zbrojony stalą (żelbet) a także sprężony (kablo-
beton, strunobeton). Specjalną odmianą betonu jest tzw. beton 6.1.4 Środki formierskie do betonu
komórkowy.
Beton komórkowy, zwany również gazobetonem jest aktualnie Klasyfikacja tej grupy środków dotychczas przez ISO nie została
najpopularniejszym materiałem budowlanym. Wytwarza się go opracowana. Środki formierskie do betonu, norma PN-B-19305:
z piasku i/lub lotnych popiołów, cementu i wody, z zastosowaniem 1996 klasyfikuje jako:
specjalnych spulchniaczy oraz detergentów. Składniki miesza się q olejowe, oznaczane symbolem (O),
w odpowiednich proporcjach i wlewa do stalowych lub aluminio- q emulsyjne, oznaczane symbolem (E).
wych form, których wewnętrzne powierzchnie są pokryte bardzo W zależności od rodzaju formowanego betonu norma wyróżnia
cienką warstewką oleju formierskiego. Masę pozostawia się do dwa rodzaje olejów:
ostygnięcia i związania. Już w trakcie stygnięcia masa betonowa q do betonu kruszywowego, oznaczane symbolem (K),
zwiększa swoją objętość (rośnie) i uzyskuje specyficzną chropowatą q do betonu komórkowego, oznaczane symbolem (L).
fakturę. W odpowiednim momencie, gdy masa betonowa daje się PN-B-19305 przewiduje kilka metod badań i wymagań, istot-
jeszcze kształtować, częściowo zapełnione formy wkłada się do pieca nych z punktu widzenia właściwości użytkowych środków do uwal-
o temperaturze 150& 200�C. W tym procesie beton zwiększa swoją niania betonu z form. Bada się między innymi:
objętość około 3 razy, wypełniając dokładnie formę. W końcowej fa- q zatłuszczenie powierzchni betonu,
zie wygrzewania beton twardnieje i zwiększa swoją wytrzymałość. q zmianę barwy powierzchni betonu,
Beton komórkowy jest lekki; jego gęstość w zależności od prze- q wpływ środka adhezyjnego na powierzchnię formy, obejmują-
widywanych zastosowań wynosi około 550& 1300 kg/m3, a wytrzy- cy: przywieranie i korozję form,
małość na ściskanie 40& 75 kG/cm2. Stanowi on doskonałą izolację q wpływ środka adhezyjnego na trwałość betonu, obejmujący:
termiczną, można go ciąć, wycinać rowki i szczeliny, wiercić pod wytrzymałość betonu na ściskanie oraz skuteczność działania
kable i przewody rurowe itp. Wytwarza się z niego bloki ścienne, w zależności od czasu formowania,
płyty oraz elementy zbrojone. q wpływ środka adhezyjnego na warunki sanitarne, obejmujący:
Beton komórkowy jest klasyfikowany wg: zastosowanych działanie toksyczne, drażniące i uczulające oraz zanieczyszcze-
surowców, sposobu wytwarzania, porów, przeznaczenia (kon- nia ścieków, zanieczyszczenia powietrza,
strukcyjne oraz izolacyjne), a także wg technologii wytwarzania: q trwałość środka adhezyjnego: olejowego i emulsyjnego,
Siporex, Ytong, Hebel, Unipol itd. q wpływ środka adhezyjnego na trwałość styropianu.
Aktualnie w Unii Europejskiej są opracowywane przepisy doty- Do oceny tych właściwości, PN-B-19305 przewiduje specyficzne
czące ekologicznych technologii i wymagań na wyroby z betonu metody badań i określa wymagania.
komórkowego. Przewiduje się, że przepisy te będą również doty- Praktycy budownictwa i producenci wyrobów betonowych czę-
czyły wymagań na oleje formierskie. Powinny one być nietoksycz- sto posługują się własnymi klasyfikacjami według: przeznaczenia,
ne i biodegradowalne. mechanizmu działania, ale także według innych kryteriów, istot-
W produkcji cegieł, dachówek i innych wyrobów ceramicznych, nych w praktyce eksploatacyjnej.
jako surowiec jest stosowana glina. Jest to pospolity surowiec ila- Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje środków formierskich do
sty, zawierający minerały: kaolin, itillity, montmorillonit oraz tlenki uwalniania betonu z form:
żelaza, nadające czerwony kolor wyrobom po wypaleniu. Wyróżnia q do bezpośredniego stosowania jako olej,
się następujące podstawowe gatunki glin: q do stosowania w postaci emulsji wodno-olejowych,
q ceglarskie, q do stosowania w postaci żelu.
q fajansowe,
2 VI
Rozdział VI: Środki antyadhezyjne...
Ponadto, często są wyróżniane oleje formierskie do betonu substancje o charakterze kwaśnym (aktywne chemicznie) lub po-
komórkowego oraz do wyrobów ze materiałów specjalnych, np. wierzchniowo aktywne (aktywne fizycznie) - najczęściej specjalnie
YTONG czy też betonu włóknistego. Specjalną grupę tego typu dobrane estry.
środków stanowią biodegradowalne oleje formierskie. Zarówno konwencjonalne jak i biodegradowalne oleje formier-
Dotychczas nie zostały wypracowane szczegółowe wymagania skie do betonu mogą zawierać inhibitory korozji i rdzewienia, zapo-
normatywne dotyczące jakości tego typu olejów. Poszczególni biegające rdzewieniu powierzchni form stalowych oraz inhibitory
producenci olejów, a także wielkie firmy produkujące prefabry- utlenienia, zapobiegające rozkładowi składników oleju pod wpły-
katy z betonu stosują własne, wewnętrzne wymagania, oparte wem: podwyższonej temperatury, tlenu powietrza, światła, a także
o uzyskane doświadczenia i wieloletnią współpracę z czołowymi katalitycznego działania metali i pyłu cementowego.
firmami budowlanymi, zajmującymi się przetwórstwem betonu, Specjalną grupę olejów formierskich stanowią oleje przezna-
produkcją wyrobów ceramicznych itp. czone do stosowania w postaci emulsji wodnych (tzw. oleje emul-
W niektórych przypadkach, w celu przyśpieszenia procesu gujące). Obok składników typowych, zawierają one substancje po-
wiązania betonu, stosowana technologia wymaga podgrzewania wierzchniowoczynne ułatwiające tworzenie emulsji z wodą. Oleje
form, najczęściej do temperatury 60& 80�C. Oleje formierskie do takie są dostarczane jako tzw. koncentraty, a emulsje, zawierające
tych celów powinny odznaczać się odpornością na utlenianie. Ole- 10& 20% koncentratu, są sporządzane bezpośrednio w zakładzie
je takie, obok stabilnej chemicznie bazy, muszą zawierać specjalny produkcyjnym lub na budowie.
zestaw inhibitorów utlenienia zapobiegających przyśpieszonemu Wadą tego typu technologii jest stosunkowo mała trwałość
rozkładowi oleju. Ponadto, oleje formierskie przeznaczone do sto- emulsji, na ogół nie przekraczająca jednego dnia. Po tym czasie
sowania w formach stalowych powinny zawierać inhibitory korozji, ulega ona rozwarstwieniu i powtórne jej użycie wymaga miesza-
w celu przeciwdziałania rdzewieniu powierzchni form. nia. Ponadto emulsja jest czuła na niskie temperatury i nie powinna
W zakres olejów formierskich wchodzą również oleje do produk- być przechowywana w temperaturze poniżej 0�C.
cji elementów ze zwykłej gliny wypalanej, wyrobów garncarskich, Zaletą olejów emulgujących jest dobre krycie powierzchni
i armatury z porcelitu oraz do ochrony przed przyleganiem betonu i związane z tym małe zużycie na jednostkę powierzchni formy.
betoniarek i sprzętu mieszającego. W produkcji tego rodzaju wyro- Emulsja nałożona na formę po pewnym czasie odparowuje wodę,
bów są stosowane oleje formierskie o bardzo dużej kwasowości, co a składnik olejowy silnie przywiera do podłoża. W przypadku
ułatwia szybkie uwalnianie wyrobów z form. nowych form drewnianych, emulsja powinna być nakładana dwu-
krotnie: po raz pierwszy na dwie godziny przed użyciem formy,
6.1.5 Skład chemiczny środków formierskich do betonu a następnie bezpośrednio przed jej użyciem. Kolejne użytkowanie
form drewnianych wymaga jednokrotnego nanoszenia emulsji.
Pierwotnie jako środek do uwalniania betonu z form stosowano
(i jeszcze niekiedy są stosowane) mieszaniny oleju napędowego 6.1.6 Mechanizm działania środków formierskich do betonu
lub lekkiego oleju opałowego z oleiną (technicznym kwasem ole-
inowym). Jako środek do uwalniania betonu z form są stosowane Mechanizm działania olejów formierskich do betonu jest bezpo-
również tanie oleje smarowe, czasami nawet oleje przepracowane. średnio związany z ich składem chemicznym. Wyróżnia się oleje:
Wadą olejów napędowych jest ich toksyczność, związana q chemicznie aktywne,
z obecnością w ich składzie szkodliwych węglowodorów aroma- q fizycznie aktywne,
tycznych, palność (klasa II), nieprzyjemny zapach oraz agresyw- q fizycznie i chemicznie aktywne.
ność względem środowiska naturalnego. Jeszcze bardziej szko- W przypadku olejów chemicznie aktywnych, zawarty w oleju
dliwe są oleje smarowe i oleje przepracowane, które ze względu komponent o charakterze kwaśnym (kwasy organiczne) neutra-
na działanie rakotwórcze w ogóle nie powinny być stosowane do lizuje wapno na powierzchni odlewu betonowego, w rezultacie
tych celów. czego reakcja wiązania cementu zostaje zatrzymana. Powierzchnia
Z tych względów, w większości krajów uprzemysłowionych, betonu w kontakcie z formą jest mechanicznie osłabiona, co umoż-
o wysokiej kulturze technicznej i wrażliwości ekologicznej społe- liwia łatwe uwolnienie odlewu z formy. W niektórych przypadkach
czeństw, zaistniały silne tendencje w kierunku poszukiwań olejów (produkcja cegieł, dachówek itp.) duża kwasowość olejów formier-
formierskich nieszkodliwych i kompatybilnych ze środowiskiem skich jest niezbędna dla prawidłowego lub szybkiego uwalniania
naturalnym. Tendencje te wynikają z następujących przesłanek: odlewów z form. Zawarte w oleju substancje kwaśne neutralizują
q zwiększonej troski o bezpieczeństwo i komfort pracowników, alkaliczne składniki gliny. Ważne jest, aby neutralizacja odbywała
q zwiększonej troski o bezpieczeństwo przyszłych użytkowników, się jedynie na powierzchni wyrobu i nie zachodziła w głębszych
q zwiększonej troski o środowisko naturalne. warstwach. Z tego względu zawarte w oleju substancje kwaśne,
W odpowiedzi na te tendencje i zapotrzebowanie powstały muszą mieć specjalnie dobraną budowę chemiczną.
specjalne receptury olejów biodegradowalnych, nietoksycznych Niedoskonałością tego typu olejów formierskich jest osłabienie
i o zmniejszonej szkodliwości dla człowieka i środowiska. Ze wzglę- mechaniczne powierzchni odlewu, co jest szczególnie niekorzyst-
du na większe koszty surowców, oleje tego typu są nieco droższe ne na krawędziach i przy nadmiarze oleju. Powierzchnia odlewu
od konwencjonalnych, lecz zadbano by były bardziej wydajne, nie jest idealnie gładka i generuje kurz.
przynajmniej na poziomie rekompensującym zwiększenie ceny. W przypadku olejów fizycznie aktywnych, zawarty w oleju
Współczesne oleje formierskie są komponowane wg wielu składnik polarny (przeważnie ester, ale i inne substancje polarne
receptur, dostosowanych do specjalistycznych technologii stoso- również są stosowane) fizycznie adsorbuje się na powierzchni me-
wanych w zakładach produkcyjnych. talu i tworzy na niej silnie przylegający film olejowy. Film olejowy
Specjalną grupę olejów formierskich stanowią oleje biodegra- rozdziela powierzchnię formy i odlewu, co umożliwia łatwe uwol-
dowalne, co oznacza, że są one rozkładane w naturalnym środowi- nienie odlewu z formy. Kurz nie jest generowany a powierzchnia
sku przez bakterie i nie zawierają składników toksycznych. Są one odlewu jest gładka.
produkowane na bazie olejów roślinnych (rzepakowy, słoneczniko- Niedoskonałością tego typu olejów formierskich, jest słabe przy-
wy, itp.) oraz/lub rozpuszczalników nie zawierających szkodliwych wieranie filmu olejowego do powierzchni drewnianych i plastiko-
węglowodorów aromatycznych. Ich biodegradowalność wynosi wych, a także do zabrudzonych powierzchni metalowych. W tych
około 95%, podczas gdy biodegradowalność olejów mineralnych przypadkach są stosowane oleje formierskie o dużej lepkości.
nie przekracza 40%. Oleje biodegradowalne często (ale nie zawsze) W przypadku olejów fizycznie i chemicznie aktywnych mają
mają w nazwie przedrostek  bio lub  eco . W ich skład, podobnie miejsce oba, wyżej opisane mechanizmy działania. Przewaga
jak w przypadku olejów konwencjonalnych, mogą wchodzić w składzie oleju jednego ze składników kwaśnego lub polarnego,
VI 3
Tabela 6.1 Wpływ kwasowości i zawartości estrów o charakterze polarnym, w olejach formierskich, na uwalnianie betonu z form
powoduje przewagę jednego z wspomnianych mechanizmów Nakładanie pędzlem jest stosowane w przypadkach wyrobów
działania. Jakość składników aktywnych i ich zawartość w sposób jednostkowych oraz w małych wytwórniach, a także w przypad-
zasadniczy wpływają na jakość olejów formierskich. kach szalunków drewnianych lub stalowych, bezpośrednio na bu-
Wpływ kwasowości i zawartości estrów (związki polarne) w ole- dowie. Podobnie jak w przypadku nakładania wałkiem, wadą tego
jach formierskich na uwalnianie betonu z form, ilustruje tabela 6.1. systemu jest możliwość wystąpienia niedokładności w pokryciu
powierzchni formy.
6.1.7 Nakładanie na powierzchnie form O ilości zużytego oleju formierskiego decyduje również rodzaj
zastosowanego środka formierskiego: czysty olej lub emulsja wod-
O ekonomicznej stronie stosowania olejów formierskich decy- na. W przypadkach czystych olejów ich zużycie jest nieco większe
dują następujące czynniki: niż w przypadku stosowania emulsji. Emulsje, o stężeniu oleju
q sposób nakładania, 10& 20%, najczęściej są stosowane w przypadkach form drew-
q rodzaj zastosowanego oleju formierskiego: czysty olej lub emul- nianych i szalunków, ale również w przypadku form stalowych.
sja wodna, Zawarta w emulsji woda wsiąka w podłoże, a także odparowuje. Na
q lepkość oleju formierskiego, powierzchni formy pozostaje cienka warstewka filmu olejowego.
q materiał formy, W zastosowaniach do powlekania form stalowych należy upewnić
q czystość powierzchni formy, się czy olej zawiera inhibitory rdzewienia.
q mechanizm działania oleju formierskiego, Jeżeli drewniana forma nie była dotychczas powlekana emulsją
q porowatość betonu. olejową, zabieg powlekania powinien być wykonany dwukrotnie;
Oleje formierskie na powierzchnię formy są nakładane jednym najpierw na 1& 2 godzin przed użyciem formy, a następnie bezpo-
z czterech, opisanych poniżej, sposobów. średnio przed jej użyciem.
Natrysk poprzez specjalne dysze jest sposobem najczęściej W praktyce, najczęściej stosuje się oleje formierskie o małej
stosowanym w dużych, zmechanizowanych wytwórniach wyro- lepkości, wynoszącej 4& 35 mm2/s, w temperaturze 40�C. Mała
bów z betonu i gliny. Jest to sposób najbardziej ekonomiczny, pod lepkość pozwala na dokładne spryskiwanie formy, a w przypadku
warunkiem właściwego dozowania oleju. Ilość dozowanego środka technologii polegającej na zanurzaniu formy, powoduje szybkie
powinna być minimalna, ale zapewniająca równomierne pokrycie spłynięcie nadmiaru oleju, pozostawiając na powierzchni cienki
powierzchni formy cieniutką warstewką. Stosowanie nadmiaru film olejowy.
oleju formierskiego nie tylko zwiększa jego zużycie, ale także jest Oleje o dużej lepkości, najczęściej wynoszącej 35& 350 mm2/s
powodem uszkodzeń powierzchni wyrobów, zmniejszenia ich wy- w temperaturze 40�C, są stosowane w do powlekania stalowych
trzymałości, a także powstawania plam i przebarwień. form do betonu komórkowego oraz w tych przypadkach, gdy
Zanurzenie formy w oleju formierskim jest metodą często zachodzi niebezpieczeństwo spłynięcia oleju z powierzchni formy
stosowaną na zmechanizowanych liniach prefabrykatów. Forma oraz gdy olej na drewniane powierzchnie szalunków jest nano-
jest zanurzana w pojemniku z olejem formierskim, po obcieknię- szony ręcznie. Duża lepkość zapobiega wnikaniu oleju w głąb
ciu, na powierzchni formy pozostaje cienka warstwa oleju. Zaletą porów wyrobu lub formy, zmniejszając tym samym zużycie oleju.
tego sposobu jest gwarancja dokładnego pokrycia olejem całej W olejach o dużej lepkości zanieczyszczenia stałe bardzo powoli
wewnętrznej powierzchni formy. O ilości oleju formierskiego jaki sedymentują, jest to powodem, że wraz z olejem są one nanoszone
pozostanie na powierzchni formy, decyduje jego lepkość oraz na formę i mogą uszkadzać wyroby. Z tego względu należy szcze-
czas obciekania. Czas obciekania powinien być dobrany do lep- gólnie dbać o czystość tego rodzaju olejów.
kości oleju tak, aby na powierzchni pozostawił on bardzo cienki O wydajności oleju formierskiego decyduje również materiał
film olejowy. Im większa lepkość oleju, tym czas obciekania po- formy. Olej wnika w pory form drewnianych, w tym przypadku zu-
winien być dłuższy. I w tym przypadku nadmiar oleju może być życie jest znacznie większe niż w przypadku form metalowych lub
szkodliwy. plastikowych. Należy również mieć na względzie, że nie wszystkie
Nakładanie wałkiem jest najczęściej stosowane w mniejszych oleje na powierzchni form plastikowych tworzą cienki film olejowy.
wytwórniach oraz tam, gdzie wyroby betonowe są wytwarzane Niektóre tworzywa sztuczne odznaczają się małą zdolnością do
na liniach o małym stopniu zmechanizowania oraz bezpośrednio zwilżania olejem. W takich przypadkach powinny być stosowane
na budowie, w przypadkach powlekania olejem szalunków. Wadą oleje zawierające specjalnie dobrane substancje powierzchniowo-
tego systemu jest możliwość wystąpienia niedokładności w pokry- czynne.
ciu powierzchni formy, a tym samym przyklejanie betonu do formy Na uzyskanie czystej i gładkiej powierzchni wyrobu oraz wy-
i związane z tym ukruszenia. dajność oleju formierskiego duży wpływ ma czystość powierzchni
4 VI
Rozdział VI: Środki antyadhezyjne...
formy. Przylepione cząstki betonu nie tylko zanieczyszczają po- być magazynowane i stosowane w temperaturze poniżej 0�C. W ta-
wierzchnię odlewu, ale również wchłaniają olej formierski, przyczy- kim przypadku emulsja może ulec rozkładowi, a pierwotny stan
niając się do zwiększenia jego zużycia. emulsji może być przywrócony poprzez intensywne mieszanie,
Wydajność oleju formierskiego zależy również od opisanego co jest poważnym utrudnieniem.Od emulsji na ogół wymaga się
wcześniej (p. 6.1.6) mechanizmu jego działania. W przypadku ole- trwałości nie mniejszej niż 6 godzin.
jów działających chemicznie, pewna ilość oleju wsiąka do betonu Gdy od wyrobu betonowego jest wymagana szczególna
reagując z jego powierzchniową warstewką; zużycie ich jest nieco czystość powierzchni, są stosowane oleje formierskie jasne - nie
większe niż w przypadku - nieco mniej skutecznych - olejów działa- plamiące. W przypadku tego typu olejów formierskich, jest ozna-
jących jedynie fizycznie. Z tego względu szerokie rozpowszechnie- czana barwa oleju metodą wzrokową lub wg skali ASTM D 1500.
nie znalazły oleje uniwersalne, w których oba mechanizmy działają Parametry te są istotne np. w przypadku betonów, które nie będą
jednocześnie. pokrywane farbami lub wykładzinami, a które będą stanowiły ele-
Wśród czynników decydujących o zużyciu oleju formierskiego ment elewacji.
należy również brać pod uwagę porowatość betonu. Warstwa W przypadku nowoczesnych, biodegradowalnych olejów
powierzchniowa wyrobów wykonanych z betonu o dużej poro- nietoksycznych oznaczana jest ponadto biodegradowalność wg
watości, w przypadku nadmiaru oleju formierskiego wchłania olej. metody CEC-L-33-A94 lub innej.
W takich przypadkach są stosowane oleje o dużej lepkości lub oleje
oddziaływujące fizycznie, nanoszone bardzo cienką warstwą. 6.2 Środki antyadhezyjne do produkcji wyrobów
Podane zasady stosowania olejów formierskich zostały wypra- ceramicznych
cowane w praktycznym użytkowaniu oraz w toku badań eksplo-
atacyjnych, a także poprzez weryfikację wyników tych badań przez Ceramika  wyroby wytwarzane z rozdrobnionych substancji
renomowane firmy budowlane i produkujące wyroby betonowe. nieorganicznych, niekiedy także organicznych i pigmentów, z róż-
Ponieważ skuteczność działania olejów formierskich zależy od nymi dodatkami technologicznymi, wypalane w wysokiej tempera-
bardzo wielu czynników, ich wydajność oraz efektywność działania turze. Do ceramiki są zaliczane wyroby: porcelanowe, porcelitowe,
powinny być weryfikowane w praktyce. fajansowe, kamionkowe, spieki szklane i inne.
Ceramika jest wytwarzana z różnych gatunków gliny lub miesza-
6.1.8 Właściwości środków formierskich do betonu nek zawierających w swoim składzie gliny. W etapie wstępnym jest
otrzymywane tzw. ciasto glinowe (ciasto ceramiczne), zarobione
W Polsce właściwości i wymagania dla środków formierskich do wodą. Ze względu na plastyczność i ciągliwość ciasta glinowego,
betonu są sprecyzowane w PN-B19305. Norma ta jest nieco prze- może ono być kształtowane stosownie do kształtu wyrobu końco-
starzała i nie obejmuje środków stanowiących światowe osiągnię- wego. Niektóre wyroby ceramiczne są otrzymywane z surowców
cia ostatnich lat. Aktualnie nie są ustanowione odpowiednie normy innych niż glina, tj.: krzemionka, skalenie, tlenki metali glinki por-
ISO oraz EN. W tej sytuacji bardzo często są stosowane specyfikacje celanowe, szamot, kordieryty, kaoliny, itd. Surowce te są stosowane
dużych firm budowlanych lub czołowych producentów środków najczęściej w wysokim stopniu rozdrobnienia.
do uwalniania betonu. Według niektórych technologii kształt wyrobu ceramicznego
Podstawowe wymagania fizykochemiczne stawiane środkom jest nadawany poprzez stosowanie form lub przez wytłaczanie
formierskim do betonu najczęściej obejmują: na prasach mechanicznych. Kolejny etap produkcji polega na su-
q gęstość w temperaturze 15�C, szeniu ukształtowanej masy ceramicznej, w etapie tym następuje
q lepkość kinematyczną w temperaturze 20�C , 40�C oraz w 50�C. kurczenie się wyrobu, co jest uwzględniane poprzez stosowanie
Oleje formierskie o dużej lepkości wykazują mniejszą skłonność odpowiednio większej formy. Wstępnie nadany kształt wyrobu jest
do spływania z bocznych i nachylonych powierzchni form. utrwalany poprzez wypalanie. Po wypaleniu, wyrób uzyskuje odpo-
Stosuje się je w przypadkach, gdy taka możliwość może mieć wiedni kształt, wymaganą twardość i wytrzymałość mechaniczną.
miejsce. Oleje o małej lepkości często zawierają rozpuszczalnik, Do uwalniania z form wyrobów ceramicznych (kamionka, porce-
który odparowuje przed zalaniem formy betonem. lit) są stosowane mieszaniny nie rafinowanej lub rafinowanej nafty
q liczbę kwasową (TAN), decydującą o mechanizmie działania z kwasami naftenowymi lub oleiną techniczną. Wprowadzenie
oleju w procesie uwalniania z formy. kwasów naftenowych lub oleiny ma na celu zwiększenie liczby
q liczbę zmydlenia, świadczącą o zawartości w nich związków kwasowej, najczęściej do poziomu 3& 6 mgKOH/g. Podobnie jak
powierzchniowoczynnych lub biodegradowalnych. Są to spe- w przypadku środków do uwalniania betonu z form, kwasy nafte-
cjalnie dobrane estry lub inne związki chemiczne, ulegające nowe reagują z powierzchnią wyrobu, umożliwiając w ten sposób
zmydleniu. Im większa liczba zmydlenia, tym większa zawartość oddzielenie powierzchni wyrobu od powierzchni formy.
estru w oleju. Na podstawie składu chemicznego wyróżnia się dwa podstawo-
q temperaturę zapłonu w tyglu odkrytym, oznaczaną wg me- we rodzaje tego typu środków: A (na kwasach naftenowych), B (na
tody Cleveland (COC) lub w tyglu zakrytym, wg metody Pen- oleinie).
sk y-Martens (PM). Temperatura zapłonu jest podstawą do Środki typu A są stosowane przy produkcji wyrobów kamion-
zakwalifikowania oleju do określonej klasy niebezpieczeństwa kowych i porcelitowych dla przemysłu i gospodarstwa domowego.
pożarowego. Metoda wg Cleveland, najczęściej jest stosowa- Środki typu B są stosowane przy produkcji porcelany elektrotech-
na dla zakresu temperatury zapłonu w granicach 79& 400�C, nicznej.
natomiast metoda Pensky-Martens, dla zakresu temperatury W przypadku wyrobów ceramicznych z porcelitu i porcelany,
z przedziału 65& 200�C. Oleje formierskie do betonu najczę- przeznaczonych do celów spożywczych są stosowane nafty głębo-
ściej zalicza się do klasy niebezpieczeństwa pożarowego A III ko rafinowane wodorem z dodatkiem oleiny roślinnej.
(przedział temperatury zapłonu 55& 100�C) lub są pozaklasowe W procesach produkcji wyrobów ceramicznych obok środków
(temperatura zapłonu >100�C). antyadhezyjnych do uwalniania z form, są stosowane środki smar-
q temperaturę płynięcia, będącą parametrem określającym ne zwane plastyfikatorami i upłynniaczami. Są one wprowadzane
najniższą temperaturę, w której olej może być stosowany. do mas ceramicznych w celu ułatwienia formowania i nadawania
Temperatura stosowania powinna być o około 15�C wyższa od odpowiedniej elastyczności.
temperatury płynięcia oleju. Olejów formierskich nie należy ma- Jako upłynniacze są stosowane różnego rodzaju substancje
gazynować w temperaturze niższej niż temperatura płynięcia. nieorganiczne, organiczne oraz syntetyczne polimery. Ich zasadni-
Uwaga: Emulsje wodno olejowe, sporządzane w wytwórni czym zadaniem jest nadanie odpowiedniej lepkości oraz stabilno-
wyrobów betonowych lub bezpośrednio na budowie, nie powinny ści ciastu ceramicznemu.
VI 5
Jako plastyfikatory są stosowane różne substancje organiczne staje się ciałem sztywnym, twardym i kruchym. Po schłodzeniu
i nieorganiczne wprowadzane do ciasta ceramicznego w postaci w szkle występują znaczne naprężenia. Po odprężeniu, w tempe-
emulsji wodnych, żelów, proszków oraz olejów. Ich zadaniem jest: raturze poniżej temperatury przemiany, szkło wykazuje jednakowe
stabilizacja zawiesiny tworzącej ciasto ceramiczne, ułatwienie właściwości we wszystkich kierunkach.
formowania wyrobu, zwiększenie mechanicznej wytrzymałości Zdolność do tworzenia szkła wykazuje wiele substancji, z tego
gotowego wyrobu. względu istnieje wiele gatunków szkła. Składnikami podstawo-
wych gatunków szkła, które znalazły szerokie zastosowanie są
6.3 Środki antyadhezyjne do produkcji wyrobów ditlenek krzemu (SiO2) i tritlenek boru (B2O3), mieszaniny tych
z tworzyw sztucznych i elastomerów tlenków oraz ich stopy z tlenkami potasowców (Na2O, K2O, Li2O)
i wapniowców (CaO, MgO, BeO, ZnO) oraz tlenkami ołowiu (PbO),
W celu rozdzielenia powierzchni wyrobu i formy w procesach a w szczególnych przypadkach tlenkami innych pierwiastków.
produkcji wyrobów z tworzyw sztucznych i elastomerów, metoda- Dobierając odpowiednie składniki, otrzymuje się różne gatunki
mi wtrysku, tłoczenia i próżniową, a także w procesach formowania szkła różniące się właściwościami użytkowymi: odpornością na
i spawania tworzyw sztucznych, są stosowane specjalne środki an- działanie czynników atmosferycznych, rozcieńczonych kwasów,
tyadhezyjne. Nanoszone na powierzchnię formy, tworzą one cien- podwyższonej temperatury, połyskiem, gładkością powierzchni,
ką, niekiedy tłustą warstewkę, ściśle przylegającą do powierzchni przezroczystością.
formy. Ich zadaniem jest zapobieganie zapieczeniu wyrobu i uła- Najszersze zastosowania znalazły tzw. szkła krzemianowe. Są
twienie wyjmowania z formy, a także uszczelnianie formy. Środki one stosowane w wyrobach powszechnego użytku, takich jak: bu-
antyadhezyjne są także stosowane do smarowania dysz przędzal- telki, słoiki, opakowania dla przemysłów: spożywczego, kosmetycz-
niczych, w procesach produkcji włókien polipropylenowych, polia- nego i farmaceutycznego, ale także w wyrobach dla budownictwa:
midowych, poliestrowych i innych. Znajdują też one zastosowane szyby, izolatory elektryczne itp. Ze względu na swoje właściwości
w przemysłach: gumowym, spożywczym, zabawkarskim, farma- szkło znalazło zastosowanie w przemyśle chemicznym, badaniach
ceutycznym, tekstylnym, poligraficznym i obuwniczym. (laboratoryjna aparatura szklana) i w wielu innych dziedzinach.
W przetwórstwie większości tworzyw termoplastycznych, Szkło jest klasyfikowane na wiele sposobów, ze względu na: za-
a także termoutwardzalnych są stosowane następujące środki stosowanie, skład masy szklarskiej, wygląd oraz inne właściwości.
antyadhezyjne: Podstawowa klasyfikacja ze względu na zastosowanie obejmuje
q frakcje węglowodorowe niezawierające aromatów, następujące gatunki szkła:
q woski w postaci zawiesin, q płaskie,
q poliolefiny, q do wyrobu opakowań,
q poliamidy, q gospodarcze,
q poliwęglany, q oświetleniowe,
q etery, np. dibutyloeter, q techniczne,
q silikony. q budowlane,
Środkom antyadhezyjnym do wyrobów z tworzyw sztucznych q optyczne,
i elastomerów są stawiane następujące, podstawowe wymagania; q bezpieczne,
powinny one: q piankowe,
q tworzyć na powierzchni formy trwałą warstewkę, q włókna szklane.
q nie wchodzić w reakcje chemiczne z tworzywem, Przemysłowa produkcja poszczególnych wyrobów ze szkła
q nie plamić powierzchni tworzywa, składa się z wielu procesów jednostkowych, specyficznych dla
q nie nawarstwiać się na powierzchni formy, określonych gatunków. Pomijając procesy otrzymywania ciekłej
q uszczelniać formę, masy szklarskiej, przemysłową produkcję opakowań oraz szkła go-
q wytrzymywać wymaganą temperaturę powierzchni formy, naj- spodarczego i niektórych innych wyrobów szklanych, schematycz-
częściej w przedziale 150& 300�C, nie przedstawiono na rys. 6.1. Na rysunku i w opisie uwypuklono
q chronić powierzchnię formy przed korozją, te elementy procesu produkcji wyrobów ze szkła, które wymagają
q mieć słaby i niedrażniący zapach, stosowania środków antyadhezyjnych.
q przeciwdziałać pęknięciom naprężeniowym (formowanie obro- Według przedstawionego schematu, kolejne etapy nowocze-
towe), snej produkcji opakowań szklanych obejmują:
q umożliwiać drukowanie, zgrzewanie, klejenie powierzchni wy- q cięcie strumienia masy szklarskiej specjalnymi nożycami - two-
robu. rzenie kropli stopionej masy szklarskiej,
W przypadku środków antyadhezyjnych stosowanych w pro- q podawanie kropli masy szklarskiej do przedformy, specjalnymi
dukcji zabawek, opakowań żywności itp. nie powinny one wykazy- prowadnicami,
wać właściwości toksycznych, a w określonych przypadkach także q wstępne formowanie wyrobów w przedformach, wraz z kształ-
być przystosowane do kontaktu z wodą pitną i innymi środkami towaniem specjalnych elementów wyrobów (np. główek bute-
spożywczymi, w tym z alkoholami. Zróżnicowanie wymagań musi lek i słoików),
także uwzględniać: materiał, z którego jest wykonana forma, ob- q ostateczne formowanie wyrobu w formach.
ciążenie i temperaturę pracy formy, wymaganą gładkość wyrobu
(błyszczący lub matowy). 6.4.2 Środki antyadhezyjne do wyrobów szklanych
6.4 Środki antyadhezyjne do produkcji wyrobów Prawidłowy przebieg procesów produkcji wyrobów szklanych
szklanych (rys. 6.1) wymaga stosowania specjalnie dobranych środków an-
tyadhezyjnych.
6.4.1 Szkło i produkcja wyrobów ze szkła Środki smarne do natrysku nożyc, stosowane w etapie 1, za-
pewniają smarowanie, chłodzenie i ochronę przed korozją ostrzy
Szkło jest to substancja nieorganiczna, która w procesie ochła- nożyc. Stosowanie odpowiednich środków antyadhezyjnych
dzania przeszła ze stanu zwykłej cieczy w stan, w której jej lepkość przekłada się na mniejsze ślady cięcia, wydłużenie czasu życia ostrz
jest większa niż 1013 P. Szkło należy traktować jako ciecz przechło- tnących i łatwą konserwację układu spryskiwania nożyc. Zalecane
dzoną. W stan taki ciekła masa szklana przechodzi podczas ozię- jest stosowanie środków biodegradowalnych, na bazie tłuszczów
biania w temperaturze 400& 600�C. Poniżej tej temperatury szkło zwierzęcych, olejów roślinnych lub olejów syntetycznych, zawiera-
6 VI
Rozdział VI: Środki antyadhezyjne...
Rys. 6.1 Schemat przemysłowej
produkcji opakowań szklanych
1  tworzenie kropli stopionej masy,
2  transport grawitacyjny kropli
masy szklarskiej do przedform pro-
wadnicami (rynnami), 3  wstępne
formowanie wyrobu w przedfor-
mach, 4  ostateczne formowanie
wyrobu w formach, 5  gorąca
obróbka końcowa, 6  zimna obrób-
ka końcowa
jących środki powierzchniowo czynne. Są one rozcieńczane wodą, Środki do przecierania przedform i form właściwych, sto-
utworzone emulsje, w postaci sprayu są nanoszone na ostrza no- sowane w etapach 3 i 4, tworzą jednolity, termicznie stabilny film
życ. Niektóre z nich mają podwyższone pH, co zapewnia dodatko- grafitowy na przedformie lub na powierzchni formy właściwej. Po-
wą ochronę korozyjną i ogranicza namnażanie się bakterii. włoki te zapewniają sprawne załadowanie porcji szkła i termiczną
Środki do powlekania instalacji transportującej kroplę, izolację, która sprzyja procesowi produkcji i ułatwia uwolnienie
stosowane w etapie 2, zapewniają mały współczynnik tarcia, bańki z przedformy. Wyróżnia się następujące środki do przecie-
umożliwiając dopiero co odciętej porcji płynnej masy szklarskiej rania przedform:
łatwy, grawitacyjny transport do przedformy. Tworzą one powłoki q ogólnego stosowania, przeznaczone do wszystkich rodzajów
izolujące porcje masy szklarskiej przed nadmierną utratą ciepła. Po- wyrobów szklanych i zastosowań,
włoki te mocno przylegają do powierzchni, wydajnie zapobiegając q przeznaczone do wyrobów z krzemionki oraz do butelek do
przenikaniu cząstek zanieczyszczeń stałych do szkła. kosmetyków i leków,
Jako środki do powlekania instalacji transportującej kroplę są q do wysokich temperatur,
stosowane: q do procesów, w których najważniejsza jest czystość wyrobu.
q mieszanina żywicy epoksydowej z grafitem, która jest nakła- Środki do przecierania form główkowych, stosowane w eta-
dana na elementy instalacji transportującej celem ułatwienia pie 4, są przeznaczone do wnikania w pierścieniowe powierzchnie
wprowadzenia porcji szkła do przedformy, i tworzenia tam jednolitego filmu grafitowego. Te środki zawierają
q oleje mineralne i częściowo syntetyczne wprowadzane drogą specjalny grafit, substancje zwilżające oraz dodatki zapewniające
natrysku, które przyczyniają się do ślizgania się porcji szkła smarowanie i uwalnianie z formy. Eliminują one spękania i nawar-
zwłaszcza w przypadkach, gdy porcja szkła musi być przetrans- stwianie oraz redukują spękania termiczne oraz mechaniczne. Są
portowana na długim odcinku. one przeznaczone do zastosowań, gdzie występują duże szybkości
Powłoki wstępne (warstwy podkładowe), stosowane w eta- i wysokie temperatury.
pie 3, pozostawiają grafitowy film smarowy na powierzchniach Środki do przecierania form, stosowane w etapach 3 i 4, są
przedform i foremek główkowych, ułatwiając rozpoczęcie procesu opracowane z przeznaczeniem do wielu rodzajów form o specjal-
formowania, załadunek porcji szkła i uwolnienie bańki z przedfor- nych kształtach. Te środki smarne można stosować do przedform,
my. Są one stosowane w postaci: a do smarowania form tylko wówczas, gdy jest stosowany bardzo
q aerozolu na bazie rozpuszczalnika, który może być łatwo nano- suchy przecierak, a środek jest stosowany tylko w górnej części, na
szony na powierzchnie formujące, nawet w tych miejscach huty ramiona i dolną płytę formy. W praktycznych zastosowaniach są
szkła gdzie nie ma instalacji sprężonego powietrza, stosowane następujące środki smarne do form:
q na bazie wodnej, stosowane w temperaturze pokojowej przy q nie zawierające siarki, z przeznaczeniem do form z mosiądzu,
użyciu pistoletu natryskowego lub w postaci łatwego do użycia q grafitowe, zalecane do przecierania większości stosowanych
aerozolu, form,
q wodnego roztworu kwasu fosforowego (stosowanie pod wycią- q bez grafitowe, zawierające biały pigment zamiast grafitu,
giem), z przeznaczeniem do form, które są ogrzane. Środki tego q polimery polisiarczkowe, nie zawierające grafitu, stosowane do
typu zapewniają trwały film i wydłużone okresy smarowania. stykowego przecierania form właściwych,
VI 7
q ciecze do przecierania, zapewnienia smarowania, ochrony przed korozją, ograniczenia
q polimery kauczukowe, którymi pociera się niektóre powierzch- powstawania nawarstwień i zapewnienia łatwego, bezproblemo-
nie form właściwych. wego uruchomiania różnych typów maszyn, stosowanych w prze-
Powłoki do końcowej obróbki gorącej, stosowane w etapie 5, myśle szklarskim. W tym zakresie zastosowanie znalazły:
zapewniają jednolitą warstewkę tlenku cyny na powierzchni szkła, q oleje syntetyczne, szczególnie przeznaczone do stosowania
która powoduje zwiększenie wytrzymałości mechanicznej i ochro- w układach smarowania maszyn typu Lincoln; mają one wiele
nę przed zarysowaniem. Układ składa się z dużej liczby wyspecjali- zalet w porównaniu z produktami na bazie olejów naftowych,
zowanych urządzeń do powlekania. Dodatkowo, coraz częściej jest są to: mniejsze tarcie i zużycie, czystsze skojarzenia trące, wydłu-
stosowany skruber , który zapewnia spełnienie wymagań przepi- żone okresy międzyobsługowe i międzyremontowe oraz brak
sów z zakresu czystości powietrza w hucie szkła i poza nią. skłonności do tworzenia nagarów i laków,
Powłoki do końcowej obróbki na zimno, stosowane w etapie q oleje naftowe do smarowania maszyn, dostępne w wielu róż-
6, są produktami wodnymi, natryskiwanymi na wyroby, gdy te nych klasach lepkościowych i w różnych zestawieniach, odpo-
opuszczają odprężarkę tunelową. Pozostawiają one na powierzch- wiednich do różnych aplikacji,
ni zewnętrznej wyrobu szklanego powłokę ochronną i smarową q smary do wysokich temperatur na bazie syntetycznej, o zakresie
oraz zapewniają ładny wygląd wyrobu i trzymanie się etykiety. temperatur pracy od  30 do +600�C,
W tym celu są stosowane: emulsja polietylenowa, jako produkt q wodno grafitowe środki smarne, które mogą być nanoszone na
ogólnego stosowania oraz emulsje na bazie polimetakrylanu, do siatki odprężarek i elementy transporterów płytkowych gorące-
zastosowań specjalnych. go końca, zarówno metodą spryskiwania jak i smarowania pędz-
Obok środków antyadhezyjnych do smarowania skojarzeń lem. Pozostawiają one grafitowy film, który pomaga ograniczyć
trących maszyn szklarskich są stosowane specjalistyczne środki liczbę braków.
smarne. Są to oleje smarowe o składzie zestawionym pod kątem
8 VI