Bliżej przedszkola
Psychologia i pedagogika przełomu XIX i XX wieku chętnie
korzystały z nowych zdobyczy nauki w postaci narzędzi
badawczych: tabel, statystyk, danych dotyczących profilak-
tyki zapadania na choroby związane ze złą postawą ciała
czy złymi warunkami otoczenia, w którym wzrastają dzieci.
Julia Janowska
edukacja montessori
Montessori o obserwacji
potrzeb oraz hierarchii. Dzięki temu osobowości dzieci. Jej wychowanko-
Wykorzystać zebrane informacje
chciała dowiedzieć się, jaki jest poziom wie, którzy w większości pochodzili
moralności i cywilizacji danej populacji. z marginesu społecznego, przejawiali
Maria Montessori jako przedstawicielka
Tak szeroko zakrojony plan nie powiódł oznaki uspołecznienia oraz odkrywali
pedagogiki naukowej zbierała pomiary,
się, ale założenie o ścisłej współpracy przed młodą lekarką swoje wspaniałe
tworzyła kartoteki na temat dzieci i ich
z rodzinami i wymianie informacji na osobowości. Montessori od tego czasu
rodzin, robiła wykresy aktywności dzie-
temat rozwoju dziecka było realizowa- położyła nacisk na obserwację tego, co
ci. Nie była jej obca antropologia, którą
ne w przedszkolu przez cały czas. nazwała normalizacją. Inaczej mówiąc,
wówczas rozumiano jako zbieranie da-
stanu równowagi wewnętrznej, który
nych o fizjologii człowieka. Montessori
umożliwia harmonijne rozwijanie się
zwróciła uwagę, że w ówczesnej nauce
Na drodze do
dziecka. Obserwacja musiała się różnić
więcej było wiadomo na temat patologii
od dotychczasowych kwestionariu-
wewnętrznej dyscypliny
i tego, w jaki sposób można zaburzyć
szy, które wypełniali nauczyciele. Nie
naturalny rozwój, a brakowało informa-
mamy jednak żadnych wskazówek od
Przywiązywanie wagi przez Montessori
cji o tym, jak pielęgnować prawidłowy
Montessori, jakimi narzędziami należy
rozwój i go ukierunkowywać. Zamie- do gromadzenia danych o wychowan-
się posługiwać. W książce The Advanced
rzała w swoim pierwszym przedszkolu kach przy pomocy miarki i wykresów
Montessori Method podała serię pytań,
wykorzystać zebrane informacje o wy- uległo zmianie po pierwszych doświad-
dotyczącą sposobu funkcjonowania
chowankach do szerszych badań socjo- czeniach w przedszkolu Casa dei Bam-
dziecka w sali. Odpowiedzi na nie uka-
logicznych nad rodziną. Sposób zbiera- bini, założonym w rzymskiej dzielnicy
zują stopień znormalizowania dziecka
nia danych miał być wzorowany na me- dla ubogich. Po pewnym czasie obser-
oraz dają nauczycielowi wiedzę, w jaki
todzie Fr�d�rica Le Playa, francuskiego wacji zauważyła, że dzieci zmieniają
sposób dostosować lekcje do dziecka.
reformatora, który opracował metodę swoje zachowanie. Prócz postępów
Wiedzę o dziecku miały również do-
monograficzną zbierania danych. Maria w nauce zaczynają działać w sposób
pełniać wykresy aktywności. Krzywa
Montessori widziała szansę na powo- uporządkowany, odkładają na miejsce
dzenie badań przeprowadzanych na zabawki, koncentrują się na pracy, dba- oznaczała przebieg aktywności dziecka.
dużą skalę wśród rodzin mieszkających ją o salę. Przejawiają też chęć do współ- Rozpięta była na dwóch prostopadłych
na osiedlu robotniczym w Rzymie, gdzie działania. Montessori zauważyła też, że osiach. Pozioma wyznaczała poziom
znajdowało się jej przedszkole Casa dei dzieci zachowują się w ten sposób w sali spokoju dziecka. Pionowa nad linią
Bambini. Uważała, że będzie to możli- bez względu na to, czy nauczycielka jest spokoju wyznaczała poziom konstruk-
we, ponieważ nauczyciele mieszkając z nimi, czy nie. Oznaczało to, że dzieci tywnej aktywności, a pionowa oś pod
w tych samych domach, mają niemal są w stanie osiągnąć wewnętrzną dy- linią spokoju wyznaczała poziom nie-
całodobowy kontakt z podopiecznymi. scyplinę bez przyzwyczajania ich do produktywności. Montessori pokazuje
Montessori zamierzała stworzyć indeks systemu nagród i kar. Montessori była kilka rodzajów osi, które opracowała na
moralnych, kulturowych i osobistych zafascynowana przejawami nowych podstawie własnego doświadczenia.
bliżej przedszkola 1.124 styczeń 2012
62 Ą�
blizejprzedszkola.pl
za cel odpowiedz
na pytanie: jak dzia-
Czekaj i obserwuj
ła dziecko? Narzędziem nie może być Pytania dotyczące pracy:
tu check lista z wypisanymi zachowa- o Kiedy dziecko zaczyna się zajmować jakimś zada-
Montessori dała nauczycielowi jed-
niami, bo to ograniczałoby nauczyciela
niem?
no podstawowe zadanie  obserwację.
podczas obserwacji. W tym przypadku
o Ile to trwa?
Wymaga od niego  długotrwałej obser-
przydadzą się umiejętności, o których
o Co to za zadanie i jak długo jest kontynuowane?
wacji dziecka, zanim odważymy się je
mówiła Montessori. Nie możemy stać
wychować (M. Montessori Dem Leben o Jaki jest stosunek dziecka do zadania?
się oczywiście do końca obiektywni, ale
helfen). Dała też szereg wskazówek, ja-
o Jakie zadania wybiera w ciągu dnia i z jak dużą
możemy spróbować patrzeć na dziecko
kimi cechami nauczyciel powinien się
wytrwałością?
i postawić sobie pytania na temat tego,
wyróżniać. Przede wszystkim zwróciła
o Czy ma okresy spontanicznej pracowitości i jak
co widzimy. Pytania każą szukać odpo-
uwagę na wady, które uniemożliwiają
długo one trwają?
wiedzi, zmuszają do refleksji nad tym,
obserwację. Są to pycha i gniew. Obie
o Jak okazuje swoje potrzeby?
czy to, co widzimy jest jednorazowe,
wyrastają z ukrytej złości. Gniew jest
czy tylko my to dostrzegamy, czy inni o Jakimi częściami zadania się zajmuje?
wyrazem bezsilności i niesie ze sobą
też. Możemy obserwować pod kątem
o Czy jest wytrwały zamiast rozpraszać otoczenie?
przemoc psychiczną. Reakcją dzieci na
występowania koncentracji u dzieci.
o Czy po rozproszeniu zaczyna zadanie w miejscu,
złość wychowawcy jest onieśmielenie,
Dostrzeżemy wtedy warunki, jakie
gdzie zostało ono przerwane?
kłamstwo, kaprysy, płacz bez powo-
sprzyjają koncentracji, podczas jakich
du, pobudzenie i lęki nocne  czytamy
Pytania dotyczące zachowania:
czynności dziecko się skupia, co je inte-
w Duchowym przygotowaniu nauczyciela
o Jaki jest stopień porządku podczas działania?
resuje.
M. Montessori. Pycha z kolei uniemoż-
o Czy występuje chaotyczna działalność dziecka?
Jak wtedy działa? Będziemy wówczas
liwia prawdziwy osąd sytuacji. Duma
o Czy istnieją zmiany w zachowaniu podczas rozwo-
stopniowo zbierać informacje o spon-
każe człowiekowi być nieufnym w sto-
ju fenomenu pracy?
tanicznych zachowaniach dziecka, spe-
sunku do innych. Wszystko, co prowa-
cyficznych tylko dla niego. Taka obser- o Czy występują: radość, okres spokoju, przypływ
dzi do tyranii jest według Montessori
wacja pozwala nam poznać osobowość uczuciowości?
niebezpieczne w kontakcie z dzieckiem.
naszego wychowanka. Dzięki niej bę-
o Jaki jest udział dziecka w rozwoju swoich kole-
Bezpośrednio prowadzi do wystąpienia
dziemy potrafili zbudować relację. To
gów?
zaburzeń w zachowaniu dzieci. Może
tak jakbyśmy uczyli się o dziecku od
też mieć wpływ na naszą ocenę dziecka.
Pytania dotyczące posłuszeństwa:
niego samego.  Myślą przewodnią wy-
Dlatego, aby być obserwatorem, trzeba
o Czy dziecko reaguje na wyzwanie?
chowawcy ma być �czekaj i obserwuj.
wykazać się otwartością na to, co się wi-
o Czy i kiedy dziecko zaczyna brać udział w pracy
Czekajmy więc i zawsze chętnie bierz-
dzi oraz refleksyjnością w stosunku do
kolegów? Czy daje inteligentne wsparcie?
my udział w radościach i trudnościach,
siebie samych.
których doświadcza dziecko  pisze o Kiedy posłuszeństwo do wezwań staje się regu-
Ponieważ sama Montessori niewiele pi-
M. Montessori w Mein Handbuch. larne?
sze o tym, w jaki sposób obserwować,
o Kiedy dziecko słucha entuzjastycznie i radośnie?
W przedszkolu miałyśmy problem
pojawiają się wśród nauczycieli różne
z pewnym pięcioletnim chłopcem, któ-
sposoby. Trzeba rozróżnić dwa sposo-
ry szczególnie po południu zaczynał z
le
by zbierania danych. Jeden to diagnoza
wiła Wojtkowi, o której godzinie ma się
się zachowywać. Po prostu podchodził
umiejętności. O diagnozie mówi się dziś
jej spodziewać. Montessori proponuje
do dzieci i jednym ruchem ręki rozwalał
wiele w kontekście gotowości szkolnej
rodzaj obserwacji, różniący się od tego,
im klocki. Nasze pytanie brzmiało: kie-
sześciolatków. Zwykle mamy przed
który jest wymagany przy okazji diag-
dy Wojtuś zaczyna z
le się zachowywać?
sobą listę umiejętności, które dziecko
nozowania umiejętności dzieci. Pozwa-
Po paru dniach ustaliłyśmy, że jego
powinno opanować. Obserwując je pod
la on na zmianę postrzegania dzieci,
nieporządane zachowanie nasilało się
tym kątem, możemy stwierdzić, czy
z którymi pracujemy i na rozumienie
po obiedzie. Często też podchodził do
dana wiedza/sprawność występuje, czy
ich zachowań.

okien i wyglądał przez nie. Okazało się,
też nie. Szczególnie przydatne w tym
że czekał na mamę, która przychodziła
miejscu jest też zaznaczenie stopnia
Bibliografia:
po niego o różnych porach. Jedynym
opanowania przez dziecko danej umie-
M. Montessori, Dem Leben helfen, Freiburg 1992.
wyznacznikiem dla Wojtka, że zaraz
jętności. Zwykle są to symbole, które
M. Montessori, Duchowe przygotowanie nauczy-
powinna zjawić się mama był koniec
stawia się przy liście sprawności. Dla
ciela, Rzym 1932.
obiadu.
przykładu I oznacza, że dziecko odby-
M. Montessori, Mein Handbuch, Stuttgart 1922.
ło lekcję np. na temat liczenia, II  że Dzięki temu, że udało nam się ustalić M. Montessori, The Advanced Montessori Method,
dziecko ćwiczy zdobytą wiedzę, ale po- okoliczności towarzy-
pełnia błędy, III  że dziecko sprawnie szące złemu zachowa-
posługuje się nabytą wiedzą. Wnioski niu, mogłyśmy zrozu-
z zebranych w ten sposób obserwacji mieć zachowanie chłop-
Julia Janowska  pracuje w warszawskim przedszkolu Montes-
sori. Zaangażowanie w pracę z dziećmi i środowiskiem montes-
mówią nam o poziomie rozwoju inte- ca i mu pomóc. Nauczy-
soriańskim w Warszawie doprowadziło ją do zajęcia się tematem
lektualnego dziecka. Wykorzystując tę łyśmy go odczytywać
dotyczącym współczesnych interpretacji pedagogiki Montessori
wiedzę, możemy dostosowywać nasze godziny na zegarze oraz w Polsce. Obecnie pisze na ten temat doktorat na Wydziale Peda-
gogicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Od trzech lat współpra-
wymagania do umiejętności dzieci. ustaliłyśmy z mamą, że
cuje z Polskim Instytutem Montessori.
Drugi sposób obserwacji stawia sobie codziennie będzie mó-
bliżej przedszkola 1.124 styczeń 2012
Ą� 63