Bliżej przedszkola
W XXI wieku obserwuje się wśród pedagogów wyraz
ny zwrot
w kierunku zainteresowania dzieciństwem, a szczególnie koncentrację
na jego wczesnej fazie. Wnioski płynące z badań naukowych
nad znaczeniem zróżnicowanych doświadczeń w rozwoju jednostki
dynamizują narodziny nowych trendów i tendencji edukacyjnych.
Barbara Bilewicz-Kuz
nia
Metoda projektów,
czyli jak wyzwalać aktywność i rozwijać samodzielność
odkreślenie szacunku dla indy- przedszkolnej jako bezpiecznego miej-
Proces uczenia siÄ™ dzieci
widualności dziecka, jego spon- sca aktywności i zdobywania przez
Ptaniczności i woli, wrażliwość na dziecko bezcennych doświadczeń, miej-
To, kim człowiek się staje zależy od
dziecięce potrzeby, uczenie się poprzez sca wyzwalania inicjatywy, przestrzeni,
uczenia się, które jest czynnikiem roz-
aktywność i realizację zainteresowań która daje dziecku możliwość zaanga-
woju. Według Z. Włodarskiego uczenie
 jawią się jako myśli kreujące filozofię żowania we własny proces uczenia się,
siÄ™ dotyczy zawsze podmiotu, osoby
edukacji przedszkolnej. Narodziny no- gdzie jego aktywność zdecydowanie
ludzkiej. Można je rozpatrywać dwu-
wej filozofii to trudny proces, gdyż po- dominuje nad aktywnością dorosłych,
aspektowo: gdy zachodzÄ… w danej oso-
glądy zarówno laików, jak i praktyków którzy mu towarzyszą. Stymulowanie
bie zmiany (na poziomie zachowania,
na temat pracy nauczyciela przedszkola rozwoju i działania wychowawcze po-
umysłu, osobowości czy relacji), mówi-
nacechowane są mitami i stereotypami. winny wybijać się z szeregu funkcji peł-
my o procesie uczenia siÄ™, a kiedy jest
Z jednej strony obserwuje się głęboko nionych przez placówki przedszkolne,
przez jednostkę podejmowane, wów-
zakorzenione przekonania wielu ro- nie pomniejszając wszakże rangi  nie-
czas związane jest z czynnością lub jej
dziców, że w przedszkolu dominującą zbędnych dla prawidłowego rozwoju
szeregiem. Przedszkole jest miejscem,
funkcją jest opieka. W tym kontekście  opieki oraz czuwania nad zdrowiem
w którym następuje dynamiczny proces
osoba nauczyciela określana bywa i bezpieczeństwem dzieci.
jako przedszkolanka, wychowawczyni,
Zmiana nastawienia nauczycieli opiera-
opiekunka, pani. Na drugim biegunie
łaby się zaś na odejściu od roli edukato-
Podstawowe różnice w toku uczenia
znajduje siÄ™ funkcja dydaktyczna, ro-
ra na rzecz nauczyciela-wychowawcy,
zumiana jako edukacja, której celem jest
kreatora przestrzeni edukacyjnej oraz się dorosłego i dziecka:
osiągnięcie przez dziecko dojrzałości
rozwojowych zadań, które są stymula-
o dziecko uczy się w trakcie działania, a nie
szkolnej, a nauczyciele, chcÄ…c dobrze
torem aktywności, a także na przyjęciu
tylko przez bierne słuchanie i oglądanie;
wypełnić swoją rolę jako edukatorzy, re-
założenia  za H. Krauze-Sikorską i K.
o by zbudować schemat poznawczy w swoim
alizujÄ… coraz to obszerniejsze programy,
Kuszak  że współcześnie rozumiana
umyśle, dzieci potrzebują wielokrotnych po-
wspierajÄ…c siÄ™ tzw. oprawÄ… metodycz-
edukacja to proces uczenia siÄ™, naucza-
wtórzeń czynności i treści;
ną, pakietami edukacyjnymi, w których
nia i wychowania jednostki, a jej za-
znaczącą rolę odgrywa podręcznik, o dziecko uczy się podczas podejmowanych
daniem jest stwarzanie warunków do
przewodnik, nowy środek dydaktycz- zadań;
indywidualnego rozwoju i podejmo-
ny czy innowacyjne pomoce. Przy po-
o zadań do wykonania nie należy mylić z za-
wania świadomych działań wielu osób
mocy tych materiałów pedagodzy pla-
bawÄ…;
znaczących w kierunku umożliwiania
nujÄ… i realizujÄ… program, skrupulatnie
dziecku rozwoju. Przyjazna edukacja
o trudne dla siebie treści dziecko utrwala w za-
diagnozując rozwój dziecka. Podejścia
przedszkolna jest edukacjÄ… o charakte- bawach spontanicznych;
te wymagają niezbędnej transformacji.
rze otwartym, skoncentrowanÄ… na dzie-
o proces uczenia się dziecka postępuje według
Zmiana w świadomości rodziców mia- cięcym uczeniu się, w odróżnieniu od
indywidualnego tempa.
łaby polegać na postrzeganiu placówki uczenia kierowanego przez dorosłego.
bliżej przedszkola 12.111 grudzień 2010
16 Ä„ð
blizejprzedszkola.pl
uczenia się. Dziecko doświadcza wielu oraz ostrożność w zakresie stosowania Praca metodą projektów obejmuje trzy
nowych wrażeń, ma okazję znalez
ć się innych strategii i metod nauczania. etapy. Punktem wyjścia dla projektu
w nieznanych dotąd sytuacjach spo- powinna być sytuacja problemowa,
Innym ograniczeniem jest brak wiedzy,
Å‚ecznych, przez co dokonujÄ… siÄ™ w nim wzbudzajÄ…ca zainteresowanie dzieci.
czym jest metoda projektów, bo pozna-
zmiany. Podczas podejmowania czyn- Nauczyciel przed rozpoczęciem projek-
li ją jedynie młodzi nauczyciele w toku
ności w toku m.in. zabaw spontanicz- tu jest uważnym obserwatorem, przy-
edukacji przygotowawczej na studiach
nych, dydaktycznych, czynności o cha- gląda się, w co się dzieci bawią, o czym
pedagogicznych, nauczyciele zatrud-
rakterze pracy, zajęć edukacyjnych, uro- rozmawiają, co przynoszą ze sobą
nieni w Klubach Przedszkolaka prowa-
czystości i wydarzeń przedszkolnych z domu, jakie pytania stawiają. Sytuacje
dzonych przez Fundację Komeńskiego
buduje wiedzę empiryczną przydatną te mogą zainspirować go do podjęcia
lub pedagodzy aktywni w procesie
do kształtowania schematów poznaw- wraz z dziećmi projektu. Innym z
ród-
samorozwoju. Wątpliwości rodzą więc
czych, a następnie przepracowuje te łem mogą być treści wybranego progra-
u nauczycieli obawy i pytania: czy
schematy do momentu aż nie zostaną mu wychowania w przedszkolu.
mogą pracować poprzez realizację pro-
zbudowane.
jektów, czy i według jakich proporcji, W pierwszym etapie następuje wybór
czy zamiast tradycyjnego uczenia, czy zagadnienia. Po określeniu tematu za-
obok niego? Projekt nie sprowadza siÄ™ daniem nauczyciela jest zebranie in-
Metoda projektów  istota
do prostej, trafnej definicji. Pojęcie to nie formacji na temat, jaką wiedzę związa-
może być ograniczane do określonego, ną z określonym problemem posiadają
Metoda projektów (project metod) sięga
wÄ…skiego rozumienia jego sensu jedynie dzieci. W tym celu nauczyciel pyta: co
swojÄ… tradycjÄ… do XVIII wieku. W XX
jako badania danego zagadnienia. wiecie na temat...? co to jest? kto to? czym
stuleciu zyskała ona popularność jako
zajmuje siÄ™...? Informacje uzyskane od
Uczenie metodą projektów jest swego
strategia nauczania w szkołach zawodo-
dzieci nauczyciel  sam lub z dziećmi,
rodzaju twórczą misją, umiejętnością
wych i przemysłowych. Zdaniem J. De-
które potrafią pisać  notuje na dużym
organizowania procesu uczenia siÄ™
weya działanie jako podstawowy wa-
arkuszu papieru lub pojedynczych
dziecka. Praca metodą projektów funk-
runek rozwoju psychicznego kształtuje
kartkach. Powstaje tzw. siatka wstęp-
cjonuje poniekąd jako filozofia, której
myślenie człowieka i buduje potrzebę
na lub siatka wiedzy. Celowe jest tu
przejawem jest odpowiednie nastawie-
twórczych osiągnięć.
graficzne kategoryzowanie informacji,
nie nauczyciela, angażującego dzieci
Projekt to pogłębione badanie zagad-
np. poprzez zaznaczenie na dużym
i środowisko uczenia się dziecka, w tym
nienia (problemu), o dużej wartości po-
arkuszu odmiennym kolorem wiedzy
w znacznej mierze rodziców.
znawczej, a jego zasadniczÄ… cechÄ… jest
aktywność badawcza osób biorących
w nim udział. Według J. H. Helm i L.G.
Bariera mentalna uniemożliwia podjęcie prób
Katz metoda projektów charakteryzuje
się tym, iż grupa osób uczących się sa-
realizacji projektu. InnÄ… przeszkodÄ… sÄ… utrwalone
modzielnie inicjuje, planuje i wykonuje
nawyki pracy w przedszkolu, powodujÄ…ce
pewne przedsięwzięcia, a następnie oce-
nia je.
trzymanie się sprawdzonych schematów, planów nauczania,
Aby zrozumieć, czym jest metoda
konspektów i gotowych opracowań metodycznych...
projektów, nauczyciel, rodzice i dzieci
muszą być w ten proces rzeczywiście
zaangażowani, muszą uwierzyć, że są
Nauczyciel zachęca dzieci do zaangażo- na temat: co? gdzie? kiedy?  w formie
w stanie pracować tą metodą. Dlatego
wania się w swój własny proces uczenia przypominającej mapę mentalną lub
też zmiana w sposobie organizowania
siÄ™. Zamiast instruowania, kierowania zapis informacji na mniejszych koloro-
uczenia w przedszkolu ma swój po-
aktywnością krok po kroku, sprawdza- wych kartkach A4).
czÄ…tek w zmianie filozofii edukacji.
nia, nauczyciel pozwala dzieciom doko- Po stworzeniu siatki wiedzy nauczy-
Jedną z podstawowych przeszkód, któ- nywać wyborów, czego i jak powinny ciel zachęca dzieci, by w domu spró-
re uniemożliwiają nauczycielom pracę się uczyć. To właśnie nastawienie de- bowały dowiedzieć się czegoś więcej
według metody projektów jest przeko- cyduje o różnicy pomiędzy sukcesem na dany temat. W tym celu inspiruje je,
nanie, że metoda ta może być niesku- a porażką w organizowaniu dzieciom by porozmawiały z rodzicami, dziad-
teczna w pracy z małym dzieckiem. Ta uczenia się. Metoda nie wymaga nakła- kami, poszukały książek na określo-
mentalna bariera uniemożliwia nawet dów finansowych ze strony rodziców ny temat, informacji w dostępnych
podjęcie prób realizacji projektu. Inną pod postacią książek, podręczników. gazetkach lub Internecie. Gdy dzieci
przeszkodÄ… sÄ… utrwalone nawyki pra- Nauczyciele pracujÄ…cy metodÄ… projek- poszerzÄ… swojÄ… wiedzÄ™, nauczyciel do-
cy w przedszkolu, powodujące trzy- tów powinni być w stanie interpreto- daje nowe informacje do opracowanej
manie się sprawdzonych schematów, wać (w odróżnieniu od realizowania  wcześnie siatki wiedzy. Wskazane jest,
planów nauczania, konspektów i goto- jak podkreśla R. Więckowski) wybrany by na pierwszym etapie nauczyciel
wych opracowań metodycznych, a co program wychowania w przedszkolu poinformował rodziców, nad czym
za tym idzie nawykowe organizowa- niezależnie od fizycznych, społecznych obecnie grupa pracuje i zachęcił do
nie pracy opartej na aktywności kie- i finansowych warunków placówki lub zaangażowania się w różny sposób,
rowanej lub spontanicznej (zabawie) społeczeństwa. np. poprzez przyniesienie materiałów
bliżej przedszkola 12.111 grudzień 2010
Ä„ð 17
Bliżej przedszkola
edukacyjnych na dany temat czy za- giełdę, targi, zabawę tematyczną, po-
proszenie do bycia ekspertem. kaz dla młodszych dzieci itp.
Praca metodą projektów dostarcza
Na pierwszym etapie projektu nauczy- Projekt może być realizowany nawet
bardzo wiele satysfakcji:
ciel również zadaje dzieciom istotne przez kilka tygodni i obejmować różne
o dzieciom:
pytania: czego chciałybyście się dowiedzieć sfery aktywności dziecka (percepcyjną,
- odkrywają świat;
w związku z tym tematem? o co chciałyby- poznawczą, werbalną, plastyczną, mu-
- biorą udział w działaniach, które przynoszą
ście zapytać? co was interesuje, niepokoi, zyczną, ruchową, twórczą). Tak więc
im radość i są związane z ich zaintereso-
ciekawi? Wszystkie pytania są notowane aktywność dziecka w związku z określo-
waniami;
i służą do zaplanowania działań dzieci nym tematem projektu może korespon-
- sÄ… w budujÄ…cych relacjach z innymi ludz
mi
i nauczyciela. Nauczyciel przekonuje dować z wieloma obszarami określony-
 rówieśnikami i dorosłymi;
się o dziecięcych sposobach myślenia, mi w podstawie programowej. W toku
stymuluje ciekawość, pobudza myśle- pracy metodą projektów nauczyciel do- - mogą planować, wybierać, pokazać sobie
nie pytajne, w toku tej aktywności sam konuje obserwacji i oceny rozwoju każ- i innym, co potrafią;
jest uważnym badaczem  obserwuje, dego dziecka, gromadzi wytwory jego
o nauczycielom:
w jakim stopniu dzieci są aktywne przy aktywności (prace plastyczne, zdjęcia,
- widzą radość aktywnych, doświadczają-
zadawaniu pytań, jak zachowują się, książeczki, gazetki, itp.). Dziecko kolek-
cych świata dzieci, które lepiej poznają
gdy inni pytają. cjonuje je w Książce Przedszkolaka, która
w toku różnych działań;
jest zbiorem danych o dziecku, płyną-
Etap ten zakłada również planowanie,
- mogą sobie pozwolić na twórczość i rea-
cych z jakości jego wytworów oraz nie-
jest fazÄ… koncepcyjnÄ…. W dalszej kolejno-
lizowanie własnych pasji poprzez wybór
zwykle cennÄ… pamiÄ…tkÄ… z okresu dzie-
ści wychowawca planuje, jakie aktyw-
ciekawych tematów do opracowania we-
ciństwa.
ności zaproponuje dzieciom. Obmyśla
dług metody projektów;
działania w placówce i poza nią, zasta-
- pokazują dzieciom złożony świat, które-
nawia się, jakie środki będą potrzebne do
go cechą jest to, że jeden temat można
Rola nauczyciela
znalezienia odpowiedzi na postawione
poznawać i rozpatrywać z wielu różnych
w tradycyjnym nauczaniu
problemy badawcze, jakich ekspertów
punktów widzenia (plastyki, muzyki, języ-
można zaprosić do współpracy, czy i jak
i pracy metodą projektów ka, ruchu, symboli, zdania innych osób);
włączyć rodziców do współpracy z gru-
- mają odwagę pracować odmiennymi spo-
pą, w jaki sposób dzieci zaprezentują to,
sobami, uwalniając się dzięki temu od ru-
W świetle założeń psychologii  według
czego się nauczyły.
tyny i sprawdzonych schematów;
Z. Włodarskiego i A. Matczak  główna
W drugim etapie następuje próba znale-
działalność nauczyciela polega na stero-
o rodzicom:
zienia odpowiedzi na postawione pyta- waniu uczeniem się innych osób, a jego
- obserwujÄ…, jak rozwija siÄ™ ich dziecko, jak
nia. Aktywność badawcza dzieci wzra-
aktywność na organizowaniu uczenia
wywiązuje się z zadań, ile jest w stanie
sta, poprzez dziania konstruują one no- się innych osób poprzez organizowanie
wykonać samodzielnie;
wą wiedzę, porządkują informacje. W fa- ich czynności. Nie są to jednak czyn-
- zacieśniają z dzieckiem więz
poprzez udział
zie realizacji projektu ważne jest przy- ności, w czasie których dziecko będzie
w epizodach wspólnego zaangażowania;
gotowanie planu aktywności badawczej
miało ochotę przyswoić sobie jakąś wie-
- budujÄ… autorytet jako eksperci;
dzieci. Poza działaniami w placówce
dzę (gdyż dziecko w wieku przedszkol-
- czerpią radość, widząc, jak ważne są podej-
istotną rolę ogrywają wyjścia w teren
nym często nie posiada świadomości
mowane wspólnie działania.
i wycieczki. Jeśli nie ma takiej możliwo- celu aktywności i uczenia się). Równie
ści, wartościowym doświadczeniem jest
dobrze mogą to być czynności, w toku
spotkanie z ekspertem. Podczas takich
których proces uczenia się jest nieza-
uwzględniając wiedzę dzieci, unika po-
wyjść lub spotkań poszczególne dzie- mierzony i nieuświadamiany, jest czy-
wtarzania treści, które być może są im
ci otrzymują zadania. Może to być np.
stą przyjemnością, zabawą. Zadaniem
dobrze znane, poznaje dziecięcą wizję
przywitanie eksperta, zadawanie pytań,
nauczyciela jest organizowanie aktyw-
świata, nie trzyma się odgórnie określo-
robienie zdjęć, nagrywanie rozmowy
ności, która stanowi czynnik, przejaw
nego konspektu, jest twórczy i refleksyj-
na dyktafon, odnalezienie informacji na
i determinant rozwoju. W tradycyjnym
ny na każdym etapie pracy.
dany temat.
nauczaniu nauczyciel jest centralnÄ… po-
Wierzy, że dziecko jest zdolne do wzię-
stacią, wokół której gromadzą się dzieci,
W trzecim etapie istotnÄ… rolÄ™ odgry-
cia odpowiedzialności za własny proces
jest zwierzchnikiem, który codziennie
wa rozmowa podsumowujÄ…ca oraz
uczenia siÄ™, za wybrane zadanie (cho-
odgrywa swoją nadrzędną rolę, otrzy-
przygotowanie wydarzenia kulmina-
ciażby było to tylko pilnowanie czy nie-
mujÄ…c przez to wsparcie, emocjonalne
cyjnego  w celu umożliwienia dzie-
sienie ważnego atrybutu podczas wy-
wzmocnienie i poczucie sprawstwa.
ciom przekazywania innym swojej
prawy terenowej), niezależnie od tego,
wiedzy. Dzieci muszą ustalić, jakimi
Nauczyciel w metodzie projektów
czy dziecko ma dwa i pół roku, czy
nowo nabytymi informacjami chcÄ… siÄ™
pełni inną rolę. Zanim rozpocznie pra- pięć lat. Nauczyciel rozpoznaje indy-
podzielić, w jaki sposób to zrobią oraz
cę z dziećmi, określa stan ich wiedzy,
widualność, promuje niezależność, nie
wykonać to, co postanowiły. Można tu
jest przenikliwym obserwatorem, bie- zmusza, daje dzieciom czas na rozwój,
zaproponować przedszkolakom przy- rze pod uwagę zaangażowanie dzieci
okazuje szacunek. Nie mówi za dzieci,
gotowanie przedstawienia, wieczór te- w działania zależnie od posiadanej wie- stara się nie powtarzać ich odpowiedzi,
matyczny z rodzicami, wystawÄ™ prac,
dzy, od tego, co dzieci osiągnęły lub nie;
więcej pyta, niż wyjaśnia, wzmacnia
bliżej przedszkola 12.111 grudzień 2010
18 Ä„ð
blizejprzedszkola.pl
poczucie własnej wartości poprzez pochwalenie za postawie-
nie ciekawego pytania czy wywiÄ…zanie siÄ™ z zadania podczas
rozmowy z ekspertem. Zaangażowanie dzieci, nauczyciela,
personelu pomocniczego i rodziców w podejmowane zada-
nie maluje obraz przedszkola jako miejsca pełnego radości
i entuzjazmu.
Proces uczenia dzieci poprzez realizacjÄ™ projektu
Metoda projektów umożliwia dziecku zaangażowanie we
własny proces budowania wiedzy o świecie, kształtuje po-
stawÄ™ badawczÄ…, poczÄ…wszy od rozwijania sztuki stawiania
pytań, przez badanie i prezentowanie własnej wiedzy oraz
osiągnięć.
W toku tej metody dzieci są bardziej aktywne niż nauczyciel,
emocjonalnie zaangażowane, szczególnie gdy zajmują się te-
matem związanym z ich zainteresowaniami. Ma to wpływ na
przyswajanie wiedzy przez wykorzystanie efektu nasycenia
emocjonalnego, gdyż treści, z którymi człowiek wiąże swoje
emocje i uczucia, są łatwo zapamiętywane. Przystępując do
wykonania zadania, dzieci zawsze mają wybór, przez co uczą
siÄ™ podejmowania decyzji i ponoszenia za nie odpowiedzial-
ności, czyli rozwijają umiejętności, które póz
niej będą im po-
trzebne w życiu.
Istnieje jeszcze jedna ważna korzyść  jest nią zogniskowanie
dorosłych wokół spraw interesujących dziecko, a przez to
wpływanie na umocnienie więzi rodzinnych i społecznych.
Rozmowy rodziców z dziećmi na temat realizowanego pro-
jektu, wspólne poszukiwanie informacji, dzielenie się wiedzą
budują relacje, zaufanie i bliskość.
W wielu projektach rodzice mogą być zapraszanymi do
przedszkola ekspertami (np. lekarz, księgarz, rodzic posia-
dający ciekawe zainteresowania), mogą wraz z dziećmi urzą-
dzać kącik projektu lub też uczestniczyć w spotkaniu podsu-
mowującym projekt (np. wieczór czytania bajek). Działania te
umacniają dziecko, pozwalają budować poczucie sprawstwa
i własnej wartości. Przykładowe projekty można znalez
ć na
stronie: www.blizejprzedszkola.pl/metoda_projektow.

Foto: z archiwum autorki
Bibliografia:
Aktywna edukacja w przedszkolu i szkole, red. H. Krauze-Sikorska, K. Kuszak,
Poznań 2010.
Bilewicz-Kuz
nia B., Parczewska T., Metoda projektów w edukacji małego dzie-
cka, Warszawa 2010.
Bobrowska-Nowak W., Zarys dziejów wychowania przedszkolnego, Warszawa
1978.
Helm J.H., Katz L.G., Mali Badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej,
Warszawa 2003.
Więckowski R., Funkcja programu we współczesnej edukacji przedszkolnej,
 Wychowanie w Przedszkolu nr 7, 1992.
WÅ‚odarski Z., Matczak A., Wprowadzenie do psychologii, Warszawa 1996.
Barbara Bilewicz-Kuz
nia  doktor nauk humanistycznych w za-
kresie pedagogiki, adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Przedszkolnej
Instytutu Pedagogiki UMCS w Lublinie. Jest współautorką pro-
gramu wychowania przedszkolnego Ku dziecku oraz publikacji
Metoda projektów w edukacji małego dziecka, konsultantem około
50 odcinków programu edukacyjnego Jedynkowe Przedszkole oraz
programu edukacyjnego Mamo, tato, co Wy na to, redaktorem biu-
letynu Dziecko i Przedszkole, trenerem CRD w Lublinie.
bliżej przedszkola 12.111 grudzień 2010
Ä„ð 19
R
E
K
L
A
M
A