Współpraca transnarodowa. Region Morza Bałtyckiego.

Od końca lat 80. XX w. w Europie rozwijają się dwa procesy, które wywierają istotny

wpływ na współprace transgraniczną. Pierwszemu z nich, o charakterze integracyjnym,
mającemu na celu demontaż granic wewnętrznych Unii Europejskiej (UE), towarzyszy
wzmocnienie granic zewnętrznych UE z innymi państwami. Drugi, dążący do
regionalizacji, działa na rzecz ustanowienia kontaktów regionów wzdłuż nowych granic
zewnętrznych UE. Ma on na celu ułatwienie wymiany intelektualnej, politycznej i
gospodarczej z państwami trzecimi, np. z Europy Środkowo-Wschodniej oraz
śródziemnomorskimi. Oba procesy mają bezpośredni wpływ na regiony, leżące na granicach
wewnętrznych i zewnętrznych, przyczyniając się do znacznego rozszerzenia współpracy
transgranicznej. Współpraca ta może odbywać się w formie komisji międzyrządowych,
komisji planowania przestrzennego, bądź też z udziałem szczebla regionalnego i lokalnego,
w formie tzw. Euroregionów.

„Euroregion” możemy zdefiniować jako szczególną formę regionu transgranicznego,

wyróżniającą się wysokim stopniem instytucjonalizacji struktur współpracy transgranicznej.
Są to instytucje współpracy dwóch lub więcej jednostek reprezentujących regiony dwóch
lub więcej państw (przynajmniej po jednym z każdego). Każda z nich jest powoływana na
podstawie prawa wewnętrznego swojego kraju. Mogą nimi być korporacje samorządowe
(tzn. pojedyncze samorządy lub związki gmin) lub władze lokalne. Zawierają one pomiędzy
sobą umowy o współpracy przekraczające granice jednego państwa (Euroregiony, 1999).

1

Współpraca transgraniczna jest szczególną formą współpracy międzynarodowej,

zwykle utożsamianą z każdym wspólnie uzgodnionym działaniem dwóch państw, które
obejmuje regiony po obu stronach granicy. Transgraniczne relacje między nimi mogą mieć
bardzo różny charakter i stopień formalizacji. Najbardziej zorganizowanym rodzajem
współpracy jest euroregion, który posiada stałe organy oraz wypracowane mechanizmy
współdziałania. Współpraca euroregionalna jest więc szczególną forma współpracy
transgranicznej.

Wśród podstawowych zasad, na których powinna się opierać współpraca

euroregionalna, wymienić należy:

–

współpracę subsydiarności (pomocniczości) – rozumiana jako szeroko pojętą

pomoc instytucji i organizacji międzyrządowych oraz krajowych w realizacji przez
regionalne i lokalne społeczności celów współpracy transgranicznej,

–

zasadę partnerstwa – zawierającą dwa elementy, tj. partnerstwo pionowe – z

udziałem szczebla międzynarodowego, krajowego, regionalnego i lokalnego po każdej
stronie granicy oraz partnerstwo poziome – między partnerami z regionów po obu stronach
granicy,

–

zasadę solidarności obszarów transgranicznych – podkreślającą konieczność

dążenia do kompromisu pomiędzy konkurencyjnymi poglądami,

–

zasadę istnienia koncepcji bądź strategii rozwoju transgranicznego – która jest

konieczna dla stworzenia ram strategicznych oraz perspektyw dalszej współpracy.

2

Euroregion „Bałtyk” powstał w obrębie rozwiniętej wcześniej sieci kontaktów

międzynarodowych państw, regionów i miast nadbałtyckich. W strukturze tej najwyższa
rangę mają konferencje szefów rządów. Pierwsza, przełomowa dla współpracy bałtyckiej
konferencja odbyła się w Ronneby w 1990 r. Jej inicjatorami byli premierzy Tadeusz
Mazowiecki i Ingvar Carlsson, którzy zapoczątkowali nową erę kontaktów na tym obszarze

1 Zygmunt Górki, Joanna Więcław (red.): Badania i podróże naukowe krakowskich geografów, Polskie Towarzystwo

Geograficzne, Kraków 2003, s. 178,

2 Wojciech Kosiedowski (red.): Regiony Europy Środkowej i Wschodniej wobec globalizacji i integracji

międzynarodowej, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Toruń 2005, s. 252,

w okresie odzyskiwania suwerenności przez kraje środkowoeuropejskie i bałtyckie.
Deklaracja z Ronneby głosiła potrzebę opracowania programu ochrony wód Morza
Bałtyckiego przed zanieczyszczeniami, ułatwienia kontaktów międzyludzkich, rozwoju
współpracy instytucji gospodarczych, społecznych itd.

Najistotniejszą organizacją rządowa na tym obszarze jest Rada Państw Morza

Bałtyckiego (RPMB), która z jednej strony stanowi forum corocznych konferencji
ministrów spraw zagranicznych państw bałtyckich, a z drugiej łączy w sobie różne komitety
i grupy robocze, powołane do konkretnych zagadnień, będących przedmiotem współpracy.
Od pierwszej sesji ministerialnej w 1992 r. w Kopenhadze RPMB działa na rzecz
intensyfikacji współpracy bałtyckiej, inspirując różne instytucje rządowe i pozarządowe.
Odbywają się m.in. cykliczne konferencje ministrów planowania przestrzennego i
ministrów transportu.

W odróżnieniu od tych typowo rządowych inicjatyw, pod auspicjami RPMB powstała

Bałtycka Konferencja Współpracy Subregionalnej. Jest to organizacja otwarta dla
wszystkich regionów bałtyckich, której coroczne spotkania – od Stavanger, poprzez
Travemunde, Vasteras, Vaas, Gdańsk, Kopenhagę, Kowno (w 199 r.) - stworzyły sieć
kontaktów i powiązań między miastami i regionami nadbałtyckimi. Istnieje obecnie
kilkadziesiąt zupełnie niezależnych organizacji o różnym zresztą znaczeniu. Do
ważniejszych należą: Baltic University (Uppsala), Ars Baltica (Helsinki), Stowarzyszenie
Zamków i Muzeów (Szlezwik), Baltic Media Centre (Kopenhaga), Bałtyckie
Stowarzyszenie Izb Handlowych (Kilonia), Baltic Sea Partenariat (Gdynia), Związek Miast
Bałtyckich (Gdańsk), Organizacja Portów Bałtyckich ( Kopenhaga), Bałtycka Organizacja
Turystyki (Lubeka), Social Hansa.

3

Wśród ekonomicznych przesłanek współpracy międzynarodowej w Regionie Morza

Bałtyckiego wymienić należy komplementarność struktur gospodarczych krajów tego
obszaru. Kraje mniej zamożne zainteresowane są współpracą jako czynnikiem
aktywizującym ich rozwój gospodarczy oraz związaną z tym dostępnością do programów
pomocowych Unii Europejskiej. Czynnikiem najmocniej jednoczącym kraje nadbałtyckie,
niezależnie od ich gospodarczego potencjału i zamożności, jest problem silnego
zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego. Od kilkudziesięciu lat postępuje degradacja
środowiska i ubożenie zasobów żywych tego morza ze względu na pogarszające się warunki
hydrologiczne i intensywne połowy ryb.

Główną barierę w rozwoju współpracy regionalnej w tym regionie stanowią

dysproporcje, jakie występują w potencjale gospodarczym i poziomie życia pomiędzy
poszczególnymi państwami. W skład regionu wchodzą zarówno kraje wysoko rozwinięte,
jak i te, które lepiej lub gorzej przechodzą trudny okres zmian gospodarczych. Wśród barier
technicznych współpracy należy wskazać na niedostatecznie rozwiniętą sieć komunikacyjną
i infrastrukturę telekomunikacyjną w krajach postkomunistycznych. Niezbędna jest tu
przede wszystkim budowa dróg tranzytowych, rozbudowa istniejących i budowa nowych
przejść granicznych. Modernizacji wymagają porty i lotniska.

Przewiduje się, że w 2030 r. w regionie bałtyckim zmniejszą się znacznie

dysproporcje w zamożności pomiędzy państwami tego regionu, zredukowana zostanie
zależność od nieodnawialnych źródeł energii i materiałów oraz ograniczona emisja gazów
do atmosfery. Ponadto zostanie zahamowane zużycie wody i stopień skażenia gleby w
stopniu pozwalającym na bezpieczeństwo rozwoju gospodarczego, jak i ochronę środowiska
naturalnego; zostanie także zachowana dotychczasowa biologiczna różnorodność fauny i

3 Włodzimierz Malendowski, Marian Szczepaniak: Euroregiony mosty do Europy bez granic, Elipsa, Warszawa 2000,

s. 195,

flory regionu, wzrośnie świadomość ekologiczna mieszkańców regionu. Radykalnemu
zmniejszeniu ulec ma poziom bezrobocia o nastąpić stała poprawa warunków życia i pracy
ludzi.

Ważną rolę w urzeczywistnianiu programu rozwoju zrównoważonego w rejonie

Bałtyku ma spełniać planowanie przestrzenne. W ramach wspólnych działań wymienia się
programy: wzrost produkcji i stosowania odnawialnych źródeł energii, tworzenia
regionalnych sieci wdrażania programów; tworzenia projektów pilotażowych. Ukazujących
zalety rozwoju zrównoważonego, współpraca miast.

4

Lata 90. XX w. w regionie Bałtyku były okresem nawiązywania współpracy na

poziomie lokalnym. Jedną z instytucji tej współpracy jest Euroregion „Bałtyk”. Umowę o
jego utworzeniu podpisano 22 lutego 1998 r. w Malborku, a 12 września 1998 r. został
przyjęty do Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych. Łączy on miasta i gminy
sześciu krajów nadbałtyckich: Polski, Danii, Litwy, Łotwy, Rosji i Szwecji.

Celem współpracy w ramach Euroregionu Bałtyk jest:
1/ Poprawa warunków życia ludzi zamieszkujących obszar Euroregionu.
2/ Ułatwianie wzajemnych kontaktów.
3/ Zbliżenie lokalnych społeczeństw.
4/ Przełamywanie historycznych uprzedzeń.
5/ Programowanie prac zmierzających do zapewnienia zrównoważonego rozwoju

każdej ze Stron Umowy.

6/ Wspieranie działań zmierzających do współpracy miedzy regionalnymi i

lokalnymi władzami.

5

Cele te realizowane są przez:
1/ Wspieranie wspólnych transgranicznych projektów rozwoju społecznego i

ekonomicznego w różnych dziedzinach.

2/ Współpracę przy realizacji wspólnych projektów komunalnych na terenach

przygranicznych.

3/ Współpracę w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego na terenach

przygranicznych i całego Euroregionu.

4/ Rozwój infrastruktury przejść granicznych.
5/ Podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz ukierunkowywanie systemu

przekwalifikowań w celu zmniejszania bezrobocia ze szczególnym uwzględnieniem
młodzieży.

6/ Wymianę grup naukowców, sportowców i osób, które zajmują się kultura,

młodzieżą i dziećmi.

7/ Współprace w zakresie rozwoju turystyki.
8/ Wspieranie nauki języka sąsiadów.
9/ Ochronę wspólnego dziedzictwa kulturowego.

10/ Organizowanie systemów informacyjnych Euroregionu i wspieranie programów

rozwoju sieci mediów, w celu zapewnienia bieżącej informacji wszystkim Stronom Umowy.

11/ Współpracę w zakresie zwalczania klęsk żywiołowych i ekologicznych, pożarów

oraz innych sytuacji awaryjnych. Wzajemne informowanie o występowaniu w/w zagrożeń..

6

W ramach współpracy określono następujące główne priorytety strategii rozwoju

euroregionu:

1/ Rozwój kontaktów międzyludzkich budujących wspólną demokrację lokalną;

4 Wojciech Kosiedowski (red.) op. cit., s. 253,
5 Statut Euroregionu Bałtyk, Materiały Sekretariatu Euroregion „Bałtyk”, Malbork 1998 (z póź. zm.), § 1,
6 Ibidem, § 2,

2/ Rozbudowa i modernizacja infrastruktury komunikacyjnej;
3/ Rozwój turystyki;
4/ Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego;
5/ Poprawa bezpieczeństwa i przeciwdziałanie patologiom społecznym.
Realizacja przedstawionych celów i priorytetów rozwoju euroregionu uwarunkowana

jest istniejącym stanem prawno-organizacyjnym w sferze polityki regionalnej państwa oraz
kompetencji i zdolności wychowawczych samorządu województwa, powiatów i gmin.
Efektywność przyszłych wspólnych przedsięwzięć zależy tym samym od wprowadzenia
szeregu usprawnień o charakterze organizacyjnym, finansowym i operacyjnym.

7

Organami Euroregionu są:

1. Rada;
2. Prezydium;
3. Rada Młodzieżowa;
4. Grupy Robocze.

Ciała administracyjne:

1. Stały Międzynarodowy Sekretariat ERB (SMS ERB);
2. Sekretariaty krajowe.

Rada Euroregionu jest najwyższym organem decydującym i koordynującym

współpracę w ramach Euroregionu.

Do zadań Rady należy:

1 . Inicjowanie zmian i decydowanie o strukturze zarządzania w Euroregionie.
2. Zatwierdzanie planów działania i innych długoterminowych programów.
3 . Inicjowanie i decydowanie o zmianach Statutu i Umowy.
4. Zatwierdzanie planów finansowych dla wspólnych projektów.
5 . Zatwierdzanie rocznych raportów z działalności Prezydenta.
6. Zatwierdzenie rocznego raportu finansowego z działalności SMS ERB.
7. Zatwierdzanie rocznego raportu z działalności Rady Młodzieżowej, wraz z raportem
finansowym.
8. Zatwierdzanie rocznych raportów z działalności Grup Roboczych.
9. Podejmowanie decyzji o rozszerzeniu terytorium działania Euroregionu oraz decyzji o
wystąpieniu lub zawieszeniu członkostwa Stron w Euroregionie.
10. Wybór i zatwierdzanie Prezydenta i Wiceprezydenta Euroregionu na jeden rok.
11. Przyznawanie tytułu Honorowego Członka Euroregionu.

8

Prezydium Euroregionu:

1. Przygotowuje i przedkłada Radzie do zatwierdzenia uchwały.
2. Realizuje uchwały Rady.
3. Przyjmuje roczne sprawozdania z przebiegu pracy Prezydenta, Przewodniczącego Rady
Młodzieżowej i Przewodniczących Grup Roboczych oraz przedkłada je do zatwierdzenia
Radzie.
4. Powołuje Grupy Robocze.

9

W ciągu ostatnich dekad współpraca pomiędzy lokalnymi, regionalnymi i krajowymi

rządami w regionie Morza Bałtyckiego bardzo szybko się rozwijała i nabrała dodatkowego
przyśpieszenia na skutek powiększenia UE. Współpraca ponad granicami obejmuje już
wiele dziedzin tematycznych i istnieje wysoki poziom konwergencji w wymianie handlowej
i inwestycjach. W dalszym ciągu jednak region potrzebuje większej integracji w celu

7 Wojciech Kosiedowski (red.) op. cit., s. 255,
8 Statut Euroregionu Bałtyk, op. cit., § 5, pkt. I,
9 Ibidem, § 8, pkt. II,

wzmocnienia swojej konkurencyjnej pozycji w Europie i uzyskania pozycji globalnego
gracza gospodarczego.

Społeczno-gospodarcze, ekologiczne i terytorialne raporty wciąż podkreślają potrzebę

podejmowania większych wspólnych wysiłków przez państwa członkowskie Regionu w
celu pełnego zrealizowania potencjału rozwoju Regionu. Podnoszone są argumenty, że
dobra kondycja gospodarcza regionu Morza Bałtyckiego wydaje się wypływać raczej z
sukcesów poszczególnych krajów. Za konieczne uważane są: poprawa infrastruktury,
rozwój kapitału ludzkiego i zwiększenie gospodarczej i finansowej integracji jako
podstawowe środki prowadzące do zwiększenia konkurencyjności regionalnej, wzrostu
regionu, a w konsekwencji do powstawania nowych miejsc pracy i zamożności
mieszkańców.

10

10 Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013. Program w ramach celu europejska Współpraca Terytorialna oraz

Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, 21 grudnia 2007, s.7.

BIBLIOGRAFIA:

I.

Dokumenty:

1/ Statut Euroregionu Bałtyk, Materiały Sekretariatu Euroregion „Bałtyk”, Malbork 1998
(z póź. zm.),

2/ Program Regionu Morza Bałtyckiego 2007-2013. Program w ramach celu europejska
Współpraca Terytorialna oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa, 21
grudnia 2007,

II.

Literatura:

1/ Zygmunt Górki, Joanna Więcław (red.): Badania i podróże naukowe krakowskich
geografów, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Kraków 2003,

2/ Wojciech Kosiedowski (red.): Regiony Europy Środkowej i Wschodniej wobec
globalizacji i integracji międzynarodowej, Włocławskie Towarzystwo Naukowe, Toruń
2005,

3/ Włodzimierz Malendowski, Marian Szczepaniak: Euroregiony mosty do Europy bez
granic, Elipsa, Warszawa 2000,