KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
70
www.weterynaria.elamed.pl
STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2012
są bardzo zbliżone. Warto wspomnieć,
że wszoły mogą być przenosicielem ri-
ketsji oraz wirusa niedokrwistości za-
kaźnej koni.
Wszawice koni wywołuje Haematopi-
nus asini, długości 2,5-3,8 mm, o głowie
węższej i dłuższej od tułowia. Są to owady
krwiopijne, pasożytują głównie na grzy-
wie i nasadzie ogona. Nie ma predylekcji
płciowej i wiekowej do wystąpienia choro-
by, inwazja może występować przez cały
rok. Do zarażenia dochodzi poprzez kon-
takt bezpośredni, ale również poprzez
sprzęt do pielęgnacji koni.
Jak wspomniano wcześniej, objawy kli-
niczne wszołowicy i wszawicy są podob-
ne. Występują: świąd o różnym nasileniu
oraz związany z nim niepokój zwierzęcia,
miejscowe wyłysienia, otarcia skóry, utra-
ta połysku włosa, wysięk, spadek kondy-
cji, niedokrwistość przy silnej inwazji –
częste powikłania bakteryjne skóry.
Rozpoznanie stawiamy na podstawie
wywiadu i badania klinicznego. Pasożyty
są widoczne gołym okiem. W celu odróż-
nienia pasożytów osobniki dorosłe i jaja
ogląda się pod mikroskopem (3).
Leczenie polega na co najmniej dwu-
krotnym opryskaniu koni roztworem in-
sektycydów zawierających cypermetrynę,
permetrynę lub pyretryny, w odstępach
2-tygodniowych. Można podać pastę
zawierającą iwermektynę, a jej podanie
powtórzyć po 14 i 28 dniach. Zaleca się
przeprowadzenie dezynfekcji pomiesz-
czeń, uprzęży oraz sprzętu do pielęgna-
cji koni.
Świerzb
Świerzb to zespół objawów klinicznych
towarzyszących inwazji roztoczy z ro-
dzaju Sarcoptes, Psoroptes i Chorioptes. Po-
jawiający się w przebiegu inwazji świąd
jest spowodowany reakcjami alergiczny-
mi na ślinę i produkty przemiany rozto-
czy. Świerzb jest bardzo zaraźliwy.
Wszołowica i wszawica
Werneckiella (Damalinia) equi – wszo-
ły – mierzą około 1,8 mm, mają zaokrą-
gloną, brązową głowę szerszą od tuło-
wia, gryząco-żujący aparat gębowy oraz
biało-żółtawy odwłok. Odżywiają się
martwymi włosami i naskórkiem oraz
wydzieliną gruczołów skórnych. Najczę-
ściej umiejscawiają się na szyi (szczegól-
nie pod grzywą), grzbiecie i bokach tu-
łowia. Są gatunkiem ksenogenicznym.
Do zarażenia dochodzi poprzez kon-
takt bezpośredni, ale możliwe jest rów-
nież przenoszenie pasożytów na sprzę-
cie do pielęgnacji. Otrzymane wyniki
badań (1) wskazały, że źrebięta zarażają
się od swoich matek. Najintensywniej-
sze inwazje są stwierdzane w okresie je-
sienno-zimowym. Piśmiennictwo podaje,
że wiek koni nie ma wpływu na zaraże-
nie, natomiast badania przeprowadzone
na grupie koników polskich (2) wykaza-
ły, że u klaczy starszych ekstensywność
inwazji jest znacznie niższa niż u mło-
dych, natomiast intensywność – wyższa.
Na tak zróżnicowane zarażenie koników
utrzymywanych w podobnym środowi-
sku, a różniących się wiekiem, wydaje
się wpływać głównie sposób utrzymy-
wania, w mniejszym stopniu ich wiek.
Klacze starsze podczas pobytu w stajni
nie kontaktują się ze sobą (stoją w bok-
sach), nie mają również bezpośredniego
kontaktu na okólniku, natomiast 2-letnie
klaczki w stajni i na okólniku przebywa-
ją razem, stąd w tej grupie stałe i duże
zagęszczenie umożliwia częsty kontakt
z różnymi osobnikami i sprzyja prze-
chodzeniu pasożytów z jednego zwie-
rzęcia na drugie.
Nieswoistym pasożytem koni może
być Monopon gallinae, występujący
na wielu gatunkach ptaków, głównie ku-
rowatych. Inwazje pasożyta pojawiają się
u koni mających kontakt z drobiem. Ob-
jawy kliniczne obu gatunków wszołów
dr n. wet. Agnieszka Sikorska-Kopyłowicz, prof. dr hab. Józef Nicpoń
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Equine dermatology. Part 1. Parasitic skin diseases
Dermatologia koni
Cz. I. Choroby pasożytnicze
Streszczenie
Choroby dermatologiczne koni wystę-
pują często i charakteryzują się dużą róż-
norodnością. Ekto-, jak i endopasożyty
mogą wywoływać objawy dermatolo-
giczne u koni. W artykule przedstawiono
najczęstsze pasożyty koni wywołujące
dermatozy: wszoły, wszy, świerzbowce
oraz nicienie. Leczenie zmian wywoła-
nych przez te pasożyty jest często pro-
blematyczne i wymaga czasu, tym bar-
dziej, że wiele z przedstawionych chorób
ma tendencje do nawracania.
Słowa kluczowe
wszy, świerzb, choroba, zoonoza, koń,
leczenie
Abstract
Equine skin diseases can be triggered
by many factors including ekto- and en-
doparasites. The article describes most
frequent parasites recognized in equine
skin diseases, such as lice, mites and
nematodes. The treatment of these dis-
eases often generates problems and
requires time because they show a ten-
dency to recur.
Key words
lice, scabies, disease, zoonoses, horse,
treatment
KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
71
www.weterynaria.elamed.pl
STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2012
Sarcoptes scabiei
Świerzb drążący, prawie okrągłe roztocze o krótkich odnóżach,
wielkości 0,3-0,4 mm, przenosi się bardzo łatwo przez kontakt
bezpośredni, sprzęt do pielęgnacji, przebywanie w zarażonych
stajniach oraz przez obsługę. Pasożyty lokalizują się początko-
wo w okolicy głowy (łuki nadoczodołowe, wargi, uszy), następ-
nie rozprzestrzeniają na inne partie ciała (wyłączając okolice
grzywy i ogona). Inwazji towarzyszy silny świąd, pojawiają się
liczne guzki i pęcherzyki z tendencją do pękania i tworzenia się
strupów, widoczne są również plackowate wyłysienia, zliszajo-
wacenia, pogrubienie i pofałdowanie skóry. Długotrwała inwa-
zja doprowadza do spadku kondycji i utraty wagi.
Psoroptes equi
Świerzbowiec naskórny, wielkości 0,5-0,7 mm, o długich koń-
czynach zakończonych dużymi przylgami, bytuje najczęściej
w okolicy grzywy i ogona. Przy silnej inwazji zmiany mogą się
rozprzestrzeniać na boki ciała, przyśrodkową powierzchnię
ud i podbrzusze. Objawy kliniczne są podobne do objawów
występujących przy świerzbowcu drążącym, jednak mają bar-
dziej ograniczony charakter, a skóra często jest o wiele wyraź-
niej pogrubiała. Zmianom tym również mogą towarzyszyć po-
wikłania bakteryjne (4).
Chorioptes bovis
Świerzbowiec pęcinowy to roztocze wielkości 0,2-0,3 mm. Po-
siada długie i mocne odnóża. Pasożyty usadawiają się głównie
w dolnych odcinkach kończyn (szczególnie miednicznych), naj-
częściej w zgięciu pęcinowym. Na inwazje szczególnie narażo-
ne są rasy koni z długimi szczotkami (koń fryzyjski, koń reński,
koń jutlandzki, Dutch draft, szkocki koń zimnokrwisty). Objawy
to: świąd, matowy, nastroszony włos, zgrubienie skóry, niepokój
zwierzęcia, wygryzanie sierści, ocieranie się o różne przedmio-
ty, co zazwyczaj doprowadza do pojawiania się ran i wtórnych
infekcji bakteryjnych skóry. Dłużej trwający proces chorobowy
może doprowadzać do zapalenia skóry i obrzęków pęciny. Mo-
żemy mieć do czynienia z trzema stopniami nasilenia, tzw. eg-
zemą strupkową (egzema crustosum), wysiękową (egzema madi-
dans) i brodawczakowatą (egzema verrucosum).
Rozpoznanie stawiamy na podstawie wywiadu, objawów kli-
nicznych, szczególnie miejsc predysponowanych do wystąpie-
nia inwazji świerzbowca oraz wykonujemy zeskrobinę głęboką
(do pierwszej krwi) z miejsc na granicy zmiany i skóry zdrowej.
W diagnostyce różnicowej powinniśmy brać pod uwagę demo-
dekozę, wszy i wszoły.
Leczenie świerzbu jest swego rodzaju wyzwaniem ze wzglę-
du na częsty nawrót choroby. Obejmuje terapię miejscową
i ogólną. Przy terapii miejscowej należy wystrzyc chorobowo
zmienione miejsca. Nierzadko zdarza się, że jesteśmy zmusze-
ni ogolić bardzo duży obszar ciała zwierzęcia. Jeżeli pojawiły
się strupy, należy je odmoczyć oraz usunąć i dopiero na tak
przygotowany obszar podajemy preparat leczniczy. Stosuje się
spraye i szampony zawierające fi pronil, siarczek selenu oraz
fl umetrynę. Spray jest łatwiejszy w użyciu, ale należy uważać
przy dozowaniu, aby dźwięk dozownika nie przestraszył ko-
nia, szczególnie, jeśli chcemy nanieść preparat na okolice gło-
wy. Przykładowe preparaty to: Frontline spray, Seleen, Bayticol
Scab and Tick Dip. Ogólnie podajemy iwermektynę 200-300 μg/
kg per os i powtarzamy po 14 dniach. Ponadto bardzo ważne
KONIE
WETERYNARIA W PRAKTYCE
72
www.weterynaria.elamed.pl
STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2012
jest leczenie zwierząt mających kontakt
z chorym koniem, jak również higiena
sprzętu i stajni (5, 6, 7).
Endopasożyty
Nie tylko pasożyty zewnętrzne wywołu-
ją zmiany skórne. Zdolności te posiada-
ją także endopasożyty: Onchocerca oraz
Habronema.
Habronema
Habronema muscae, H. microstoma, H. me-
gastoma wywołuje skórną habronemozę,
zwaną powszechnie ranami letnimi. Ży-
wicielem pośrednim pasożyta jest mu-
cha. Dorosłe osobniki Habronema paso-
żytują w żołądku konia. Larwy wydalane
są z kałem, następnie zjadane przez mu-
chy, które składają larwy w okolicy warg
konia. Zostają one połknięte przez konia.
Czasami złożone są w miejscach uszko-
dzenia skóry lub na błonach śluzowych.
Powstają wtedy trudno gojące się i wrzo-
dziejące zmiany, najczęściej w okolicy
oczu, w dystalnych częściach kończyn
oraz na sromie lub napletku. Rozpozna-
nie stawiamy na podstawie wywiadu, ob-
jawów klinicznych i sezonowego wystę-
powania. Wykonujemy również biopsję
skóry (obecność pasożytów lub reakcja
eozynofi lowa w tkance).
Leczenie polega na podawaniu iwer-
mektyny per os dwa razy w odstępach
3-6-tygodniowych w połączeniu z gliko-
kortykosteroidami. W przypadku infek-
cji bakteryjnych stosuje się antybiotyki
miejscowo i ogólnie.
Onchocerciasis
Onchocerciasis jest natomiast chorobą nie-
zależną od pory roku, a wywołuje ją ni-
cień Onchocerca cervicalis. Formy doro-
słe osiągają 30 cm długości i lokalizują
się w więzadle karkowym, gdzie zazwy-
czaj są otoczone tkanką ziarninową z za-
znaczonymi ogniskami włóknienia i mi-
neralizacji. Osobniki dorosłe uwalniają
mikrofi larie, które przemieszczają się
pod skórą. Można je znaleźć wzdłuż li-
nii białej na brzuchu (głównie w okolicy
pępka), a także na głowie i szyi. Ich lo-
kalizacja w poszczególnych warstwach
skóry zależy od pory roku (podczas cie-
płych miesięcy przemieszczają się do po-
wierzchownych jej warstw). Żywicielem
pośrednim pasożyta są komary z rodzi-
ny Culicoides.
Zmiany skórne są różnorodne w swo-
im wyglądzie. Występują ogniskowe wy-
łysienia, złuszczenia, strupy oraz miej-
scowe stany zapalne. Choroba może
doprowadzić do powstania dużych, bez-
włosych, wrzodziejących i sączących po-
wierzchni. Świąd jest różnie nasilony.
Najbardziej charakterystyczne dla tej
jednostki chorobowej są owalne wyły-
sienia na czole. Oprócz formy skórnej
istnieje forma oczna, w której larwy ata-
kują struktury gałki ocznej i wywołują
w niej zapalenie.
Wiele koni jest zarażonych Onchocer-
ca cervicalis, ale objawy rozwijają się tyl-
ko u nielicznych. Tłumaczy się to faktem
nadwrażliwości na antygeny mikrofi larii.
Aby uzyskać pewną diagnozę, koniecz-
ne jest przeprowadzenie biopsji. Lekarze
często jednak z niej rezygnują, a to z uwa-
gi na fakt, że mikrofi larie są wrażliwe
na ogólnie dostępne środki przeciwro-
bacze zawierające iwermektynę lub jej
pochodne. Jednak przed ich zastoso-
waniem należy dokładnie zbadać gałki
oczne na obecność w nich mikrofi larii,
ponieważ ich masowa destrukcja może
zaostrzyć istniejące procesy chorobowe.
Nie są znane środki zwalczające formy
dorosłe (8, 9, 10).
Demodekoza
Na zakończenie krótko o demodeko-
zie, która u koni występuje rzadko, ale
nie należy o niej zapominać, szczegól-
Ryc. 1. Najlepszym sposobem na wykrycie nużeńca i świerzbowca jest wykonanie zeskrobiny; Ryc. 2. Wypadanie włosa
i łupież w przypadku świerzbu (1)
nie w diagnostyce różnicowej chorób
skóry. Wywołują ją Demodex equi i D. ca-
balli. Podobnie jak u psów, do jej wystą-
pienia może przyczynić się immunosu-
presja. Zmiany, które mogą się pojawiać,
to przede wszystkim wyłysienia, utra-
ta połysku włosa, złuszczenie naskór-
ka i różnego nasilenia pyoderma. Rozpo-
znanie stawiamy na podstawie wywiadu,
objawów klinicznych, a przede wszyst-
kim wykazania roztoczy w zeskrobinie
głębokiej skóry. Terapia polega na elimi-
nacji czynnika immunosupresyjnego,
jak również na leczeniu towarzyszących
chorób oraz podawania iwermektyny per
os (11).
Piśmiennictwo
1. Romaniuk K., Jaworski Z., Michalczyk M.:
Występowanie i przebieg inwazji Werneckiella
equi u źrebiąt konika polskiego. XIII Kongres
PTNW, Olsztyn 2008.
2. Romaniuk K., Jaworski Z.: Dynamika inwazji
Werneckiella equi u źrebiąt konika polskiego.
„Med. Wet.”, 2008, 64 (11), 1335-1337.
3. Gabaj M.M., Beesley W.N., Awan M.A.: Lice
of farm animals in Libya. „Med. Vet. Entomol.”,
1993, 7 (2), 138-140.
4. Wall R., Kolbe K.: Taxonomic priority in Psorop-
tes mange mites: P. ovis or P. equi? „Exp. Appl.
Acarol.”, 2006, 39 (2), 159-162.
5. Rüfenacht S. i wsp.: Combined moxidectin
and environmental therapy do not eliminate
Chorioptes bovis infestation in heavily feathered
horses. „Vet. Dermatol.”, 2011, 22 (1), 17-23.
6. Paterson S., Coumbe K.: An open study
to evaluate topical treatment of equine choriop-
tic mange with shampooing and lime sulphur
solution. 2009 ESVD and ACVD, „Veterinary
Dermatology”, 1-7.
7. Borkowski P.K.: Parasitophobic patient suffering
from scabies treated with ivermectin – a case
report. „Przegl. Epidemiol.”, 2007, 61 (1), 103-
106.
8. Reinemeyer C.R. i wsp.: Effi cacy of pyrantel
pamoate and ivermectin paste formulations
against naturally acquired Oxyuris equi infec-
tions in horses. „Vet. Parasitol.”, 2010, 171 (1-2),
106-110.
9. Yazwinski
T.A. i wsp.: Effectiveness of ivermectin
in the treatment of equine Parascaris equorum
and Oxyuris equi infections. „Am. J. Vet. Res.”,
1982, 43 (6), 1095.
10. Cutolo A.A., Santos A.T., Allegretti SM.: Field
study on the effi cacy of an oral 2% ivermectin
formulation in horses. „Rev. Bras. Parasitol.
Vet.”, 2011, 20 (2), 171-175.
11. Lloyd D.H. i wsp.: Praktyczna dermatologia
koni. Warszawa 2007, 81-82.
dr n. wet. Agnieszka Sikorska-Kopyłowicz
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką
Koni, Psów i Kotów,
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47
ry
c. ar
chiwum autor
ów
1
2