1015

Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

PRACE ORYGINLNE

Wpływ suplementacji diety na masę

urodzeniowa noworodka

Influence of dietary supplementation on newborn

weight

1

Centrum Diagnostyki Ginekologia,

Położnictwo, Usg

Kierownik:

Dr hab. n med Andrzej Klejewski

2

Katedra Pielęgniarstwa

Uniwersytet Medyczny

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik:

Dr hab. n med Krystyna Jaracz

3

Klinika Zdrowia Matki i Dziecka

Uniwersytet Medyczny

im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Kierownik:

Prof. dr hab. med Tomasz Opala

Dodatkowe słowa kluczowe:

suplement diety

ciąża

masa urodzeniowa noworodka

Additional key words:

food supplement

pregnancy

newborns body mass

Adres do korespondencji:

dr hab. n med Andrzej Klejewski

Centrum Diagnostyki Ginekologia,

Położnictwo, USG

Pl. Spiski 1, 60-614 Poznań

tel. [phone]

fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

Tomasz URBANIAK

1

Andrzej KLEJEWSKI

2

Magdalena PISARSKA

3

Ewelina KOSTECKA

2

Podstawowym źródłem witamin i

mikroelementów dla kobiet ciężarnych

winna być dobrze skomponowana

dieta. To ona właśnie w głównej mierze

powinna pokrywać zapotrzebowanie

na poszczególne składniki pokarmowe

i ewoluować w trakcie trwania ciąży,

dostarczając matce i rozwijającemu

się płodowi niezbędne mikro i makro-

elementy. Stosowanie preparatów mul-

tiwitaminowych dla kobiet ciężarnych

powinno być zawsze skonsultowane

z lekarzem prowadzącym ciążę, zaś

suplementy diety dobrane do indywi-

dualnego zapotrzebowania, tak aby

w optymalny sposób wspomagać

zdrowie ciężarnej i rozwój płodu. Jak

wykazuje literatura przedmiotu oraz

badania własne suplementacja diety

preparatami multiwitaminowymi w cią-

ży oraz preparatami kwasu foliowego

może wpływać na masę urodzeniową

noworodka – zwiększając ją. Należy

rozważyć wdrożenie preparatów wi-

taminowych u kobiet z grup ryzyka

zaburzeń rozwoju płodu, a więc niskim

statusie społeczno – ekonomicznym,

gorzej wykształconych, matek młodo-

cianych, źle odżywionych, narażonych

na niedokrwistość, ze zbyt niską masą

ciała przed koncepcją oraz ze złymi

nawykami i stylem życia.

Nadmienić należy, że obok powi-

kłań jakie niesie ze sobą niska masa

urodzeniowa noworodka, również zbyt

duża jego masa może przyczynić się

do wielu nieprawidłowości i zaburzeń

podczas ciąży i porodu. Zaliczyć do

nich można zwiększenie wskaźnika

cięć cesarskich oraz wzrost umieral-

ności okołoporodowej noworodków.

Tak więc decyzję o włączeniu suple-

mentacji diety należy podejmować z

rozwagą i indywidualnie wobec każdej

pacjentki. Szczególną uwagę winno

kierować się na konieczność edukacji

zdrowotnej w zakresie właściwego od-

żywiania się oraz przyrostu masy ciała

przez matkę w okresie ciąży.

Celem przeprowadzonych badań

była ocena wpływu suplementacji

na masę urodzeniową noworodka.

Badaniem objęto 100 respondentek

– pacjentek Oddziału Położniczo – Gi-

nekologicznego z Pododdziałem Po-

The basic source of vitamins

and microelements for an expectant

mother should be a good arranged

diet. The diet should mainly meets

the demand for individual nutrient

elements, evolves during a pregnancy

and supplies with indispensable macro

and microelements to mother and a

growing up embryo. The usage of mul-

tivitamin supplements for expectant

mothers ought to always consult with a

physician responsible for an expectant

mother. Dietary supplements ought to

be good chose to individual needs so

that it can in an optimal way aid the

health of an expectant mother and the

progress of baby. The specialist litera-

ture and my ones researches show that

a supplementary diet with multivitamin

supplements and preparations with a

folic acid in pregnancy can affect the

mass of a neonate and increaser it.

One should considers the implemen-

tation of multivitamin supplements by

women from a risk group of the disor-

der development of an embryo that

means: women from a lower social and

economic status, with lower education,

young mothers, with an unhealthy diet,

exposed to anemia, with too low body

mass before conception and with bad

habits and a lifestyle.

It should be mentioned that not

only complications as a result of too

low body mass of a neonate but also

too high body mass can redound to

many irregularities and disorders

during a pregnancy. To them we can

include a higher rate of caesareans

and an increase in a perinatal mor-

tality of neonates. So that is way the

decision of including a supplementary

diet should be made very carefully and

individually for every patient. Special

attention should be emphasized on the

necessity of a health education to the

extent of a healthy diet and a weight

gain of mother while a cyophoria.

The aim of carried out researches

was estimation the influence of sup-

plementary diet on the body mass of

a neonate. One hundred respondents

were covered by the research – the pa-

tients of “Maternity and Gynaecology

Ward” with the obstetric, perinatology

1016

Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

T. Urbaniak i wsp.

and reproduction ward in the Voivodship Hospital in Po-

znań. My own researches show that the most important

source of knowledge about a diet during a pregnancy is

a gynaecologist, the Internet and families of surveyed

women. Most of surveyed persons know that a diet has

got an impact on a growing up embryo and they consider

that a diet should be supplementary. It ought to be noticed

that a higher educated woman often wanted to consult that

decision with a doctor, who (in the opinion of surveyed

women) is the most important person to make a choice of

dietary supplement. It was noticed both side effects and

positive effects of supplementary diet with multivitamin

supplements. “Prenatal” and “Femibion Natal” were most

often chosen preparations. The key issue of my thesis is

the fact that taken a folic acid before getting pregnant and a

regular supplementary diet with multivitamin supplements

for pregnants increases the chance of a higher body mass

of a neonate and the diet is supplementary faster in a pre-

gnancy the body mass of a neonate is higher.

łożnictwa, Perinatologii i Rozrodczości Szpitala Wojewódz-

kiego w Poznaniu. Z przeprowadzonych badań własnych

wynika, że najważniejszymi źródłami wiedzy o prawidłowej

diecie w ciąży był lekarz ginekolog, Internet oraz rodzina

ankietowanych kobiet. Większość ankietowanych zdaje

sobie sprawę, że dieta ma wpływ na rozwój płodu i uwa-

ża, że powinna być suplementowana. Zaznaczyć należy,

że kobiety z wyższym wykształceniem częściej wyrażały

konieczność skonsultowania tej decyzji z lekarzem, który

według ankietowanych kobiet odgrywa najważniejszą rolę

przy wyborze suplementu diety. Zaobserwowano zarówno

skutki uboczne jak i pozytywne efekty suplementacji wita-

minowej. Najczęściej wybieranym preparatem był Prenatal

i Femibion Natal. Kluczowym wnioskiem pracy jest fakt, że

przyjmowanie kwasu foliowego przed zajściem w ciążę oraz

regularna suplementacja diety preparatem witaminowym

przeznaczonym dla kobiet ciężarnych zwiększa szansę na

większą masę urodzeniową noworodka oraz im szybciej

suplementowana jest dieta w ciąży tym masa urodzeniowa

dziecka jest większa.

Wstęp

Ciąża jest okresem, w którym sposób

odżywiana się kobiety jest bardzo istotny.

Ma on bowiem wpływ na przebieg ciąży,

rozwój i wzrastanie płodu, a nawet stan

dziecka po porodzie, w okresie dzieciństwa

czy też w wieku dorosłym [11].

Jednym z podstawowych elementów

prawidłowej diety kobiety ciężarnej jest

pokrycie zapotrzebowania energetycznego

oraz dostarczenie wystarczającej ilości

takich składników jak białko, węglowodany,

witaminy, biopierwiastki czy też nienasycone

kwasy tłuszczowe [8].

Jednocześnie kobieta ciężarna winna

unikać nadmiaru pokarmów, gdyż zarówno

zbyt niska masa ciała jak i nadwaga mogą

niekorzystnie wpłynąć na płód oraz na samą

ciężarną. Kobiety, które przed zajściem w

ciążę cechowała niedowaga są bardziej

predysponowane do rodzenia dzieci z niską

masą urodzeniową, a więc noworodków, u

których częstym zjawiskiem jest umieral-

ność okołoporodowa [12].

Kobiety, które miały przed ciążą lub w

okresie ciąży nadwagę lub które były otyłe

z większym prawdopodobieństwem

narażone są na urodzenie dziecka o więk-

szej masie. Wzrasta ponadto ryzyko min.

makrosomii płodu, wewnątrzmacicznego

obumarcia płodu czy też ukończenie ciąży

drogą cięcia cesarskiego [4].

Zaznaczyć należy, że dla kobiety

ciężarnej i jej rozwijającego się dziecka

niebezpieczne są zarówno ilościowe jaki i

jakościowe niedobory żywieniowe. Związki,

które powinny znaleźć się w codziennej die-

cie kobiety planującej ciążę bądź ciężarnej

i które są należą do związków niezbędnych

to witaminy, na które ilościowe zapotrzebo-

wanie jest niskie ale skutki ich niedoboru

mogą być bardzo niebezpieczne. Dobrze

zbilansowana dieta powinna pokrywać na

nie zapotrzebowanie. Zaznaczyć jednak

należy, że w okresie ciąży i laktacji zmienia

się zapotrzebowanie na makro i mikroele-

menty, których właściwa podaż przyczynia

się do prawidłowego wewnątrzmacicznego

rozwoju i wzrostu płodu jak i zachowania

zdrowia kobiety ciężarnej. W wielu przy-

padkach jednak dieta jest niewystarczająca

by pokryć zapotrzebowanie na makro i

mikroelementy, należy wówczas rozważyć

włączenie suplementacji preparatami multi-

witaminowymi[8].

Brak jest jednak jednoznacznych wy-

tycznych dotyczących suplementacji diety

w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży,

połogu i laktacji. Równowaga w zakresie

witamin i mikroelementów pokrywać może

przyjmowanie dobrze skomponowanych

preparatów multiwitaminowych. Zalecenia

Unii Europejskiej sugerują, aby każdy

aktywny składnik określonego preparatu

wywoływał oczekiwany skutek. Stosować

się winno dawki wyższe od minimalnych

zapobiegawczych oraz minimalnych dawek

leczniczych. Ponadto ilość witamin i mikro-

elementów będących składnikami prepa-

ratów multiwitaminowych przeznaczonych

dla kobiet ciężarnych i karmiących piersią

powinien być dopasowany do normalnej

diety, tak aby nie dopuścić do przekroczenia

dawek bezpiecznych [8].

Suplementacja witaminowa, szczególnie

w okresie ciąży i laktacji winna odbywać

się pod nadzorem, za zgodą i na zlecenie

lekarza prowadzącego ciążę.

Ogromne znaczenie w dążeniach do

poprawy i wzrostu wiedzy w zakresie wła-

ściwego odżywiana powinny mieć działania

profilaktyczne poprawiające świadomość

dotyczącą konsekwencji nieprawidłowości w

sposobie żywienia, niedoborów składników

odżywczych i ich efektów. Dostrzec można

deficyt wiedzy odnośnie wpływu żywienia

na przebieg ciąży i rozwój płodu oraz za-

niedbania w zakresie sposobu odżywiania

się kobiet ciężarnych.

Tak więc osoby sprawujące opiekę po-

winny zdecydowanie wpłynąć na edukację

ciężarnych odnośnie właściwego dla prawi-

dłowego przebiegu ciąży i wewnątrzmacicz-

nego rozwoju płodu sposobu odżywiania,

gdyż błędy żywieniowe mogą ten rozwój

zaburzać i jednocześnie przyczyniać się do

pojawienia się wielu chorób.

Celem badawczym pracy jest ocena

wpływu suplementacji diety na masę uro-

dzeniową noworodka.

Cele szczegółowe pracy:

- określenie zależności między opinią

na temat suplementacji diety w ciąży a jej

zastosowaniem,

- zbadanie związku między suplemen-

tacją witaminową w ciąży a efektami jej

stosowania,

- wskazanie zależności między włą-

czeniem preparatu witaminowego do diety

ciężarnej a skonsultowaniem tego faktu z

lekarzem prowadzącym ciążę,

- ustalenie jakie występują zależności

pomiędzy kryterium wyboru suplementacji

diety a jej wprowadzeniem,

- określenie zależności między regu-

larnym stosowaniem suplementu diety w

ciąży a masą urodzeniową noworodka i pkt

w skali Apgar,

- zbadanie zależności między skon-

sultowaniem wybranego suplementu diety

przez ciężarną z lekarzem prowadzącym

ciążę a masą urodzeniową noworodka i pkt

w skali Apgar,

- ustalenie jakie występują zależności

między przyjmowaniem preparatów kwasu

foliowego a masą urodzeniową noworodka

i pkt w skali Apgar,

- ustalenie korelacji między wiekiem

respondentek a masą urodzeniową nowo-

rodka lub pkt w skali Apgar,

- zbadanie zależności między BMI

respondentek a masą nowo narodzonego

dziecka,

- zbadanie związku między schorzeniami

przewlekłymi u matki a masą urodzeniową

lub pkt w skali Apgar noworodka,

- określenie zależności między czasem

rozpoczęcia przyjmowania suplementu diety

a masą urodzeniową noworodka.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w Szpitalu

Wojewódzkim w Poznaniu w Oddziale Po-

łożniczo – Ginekologicznym z Pododdziałem

Położnictwa, Perinatologii i Rozrodczości za

zgodą Dyrektora Szpitala. Respondentkami

zostało 100 kobiet hospitalizowanych po

dokonanym porodzie, zarówno siłami natury

jak i porodach operacyjnych w okresie od

stycznia 2009 do sierpnia 2010.

Była to populacja reprezentatywna, gdyż

spełniała warunki dostatecznej liczebności i

przypadkowości. Organizacja badań wyma-

gała taktu, podkreślenia sfery prywatności i

dyplomacji, gdyż respondentki w znakomitej

większości cały swój czas poświęcały nowo-

1017

Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

narodzonym dzieciom.

Podstawową metoda badawczą wyko-

rzystana w pracy był sondaż diagnostyczny

z użyciem techniki ankietowej. Za narzędzie

badawcze posłużył kwestionariusz ankiety,

który został opracowany dla potrzeb prze-

analizowania prezentowanego w niniejszej

pracy wpływu suplementacji diety na masę

urodzeniowa noworodka.

Każda kobieta, która udzielała odpowie-

dzi na pytania zawarte w kwestionariuszu

ankiety, została poinformowana, że udział

w badaniu jest dobrowolny i anonimowy, a

jego wyniki zostaną wyłącznie wykorzystane

w pracy naukowej.

Otrzymane dane w skali interwałowej

poddano analizie pod względem normal-

ności rozkładu przy pomocy testu Shapiro

- Wilka. W przypadku normalności rozkładu

(wiek, masa urodzeniowa), stosowano pa-

rametryczne metody analizy. W przypadku

danych, których rozkład odbiegał od normal-

nego jak również dla danych wyrażonych

w skali porządkowej, stosowano niepara-

metryczne analizy statystyczne. Różnice

między dwiema grupami analizowano przy

pomocy parametrycznego testu T-Studenta

dla zmiennych niepowiązanych lub jego

nieparametrycznego odpowiednika – testu

sumy rang U-Manna Whitney’a (najmocniej-

szego testu nieparametrycznego), opartego

o medianę.

Do analizy związków między zmiennymi

wyrażonymi w skali nominalnej stosowa-

no test chi-kwadrat Pearsona. Korelacje,

związki między zmiennymi analizowano przy

pomocy parametrycznego współczynnika r

Pearsona lub jego nieparametrycznego od-

powiednika – współczynnika rang Spearma-

na. We wszystkich analizach przyjmowano

poziom p < 0,05 jako istotny statystycznie.

Zmienną zależną wykorzystywaną w

pracy jest masa urodzeniowa noworodka.

Natomiast zmienne niezależne, które wpły-

wają na masę urodzeniową noworodka to:

- BMI,

- opinia kobiety na temat stosowania

preparatów multiwitaminowych w ciąży,

- regularność suplementacji,

- kryterium wyboru suplementu diety

w ciąży,

- czas rozpoczęcia suplementacji,

- okres stosowania suplementacji,

- stosowanie kwasu foliowego,

Problemem badawczym jest wykazanie

czy takie czynniki (zmienne niezależne jak

BMI, opinia kobiety na temat stosowania

preparatów multiwitaminowych w ciąży,

regularność suplementacji, kryterium wy-

boru suplementu diety w ciąży, skutki dla

matki stosowania suplementu, czas roz-

poczęcia suplementacji, okres stosowania

suplementacji, stosowanie kwasu foliowe-

go mogą wpływać na masę urodzeniową

noworodka.

Badaniu ankietowemu poddano grupę

100 kobiet. Średni wiek ankietowanych

wynosił 29 lat.

Na podstawie podanego wzrostu i wagi

wyliczono współczynnik Body Mass Index

(BMI) wg wzoru:

Szczegółową charakterystykę podano w

tabeli 1. Średni BMI ankietowanych wynosił

25,75, a więc wedle wytycznych WHO mie-

ścił się w granicach umiarkowanej otyłości.

W ankietowanej grupie kobiet nie znalazły

się kobiety z niedowagą. BMI 47% kobiet

mieścił się w normie, podczas gdy kobiety z

otyłością I stopnia stanowiły 5%, a II stopnia

– 3% całej badanej grupy (Tab. 2).

Większość ankietowanych mieszkała

na wsi i posiadała wykształcenie wyższe.

Żadna z ankietowanych nie posiadała tyl-

ko wykształcenia podstawowego. Niemal

połowa ankietowanych określiła swoją

sytuację materialną jako średnią. Żadna z

ankietowanych nie znajdowała się w bardzo

złej sytuacji materialnej .

Dwadzieścia procent ankietowanych

kobiet chorowało przewlekle.

Dla ankietowanych kobiet podstawowym

źródłem wiedzy o prawidłowej diecie w

ciąży był Internet oraz lekarz-ginekolog. W

najmniejszym stopniu natomiast – pozostały

personel medyczny (Ryc. 1). Zdecydowana

większość kobiet (96%) stosowała dietę tra-

dycyjną, zaledwie 3% dietę wegetariańską,

a 1% dietę śródziemnomorską (bezmięsną

poza owocami morza oraz rybami). Żadna

z ankietowanych nie stosowała diety we-

gańskiej.

Zdecydowana większość ankietowanych

zauważa związek diety w ciąży i prawidłowo-

ści w rozwoju płodu. Przeszło 85% uważa,

że dietę w ciąży należy suplementować, a

99% stosowało suplementację (w tym 73%

regularnie).

Opinia lekarza była najważniejszym

kryterium wyboru suplementu diety w ciąży

dla ankietowanych kobiet. Dodatkową rolę

pełniły cena, skład preparatu oraz opinie w

Internecie. Reklama stanowiła najrzadsze

kryterium wyboru suplementu diety w ciąży

(2%).

Dwadzieścia dwa procent ankietowa-

nych kobiet zauważyła uboczne skutki

działania przyjmowanych suplementów diety

w ciąży. Do najczęściej obserwowanych

należały: zaparcia (25,9%), nudności oraz

ból żołądka.

Z kolei 33% ankietowanych kobiet

zaobserwowała pozytywne efekty przyjmo-

wanych suplementów diety. Do najczęściej

wymienianych należała poprawa stanu

skóry, włosów oraz paznokci oraz lepsze

samopoczucie.

Ankietowane kobiety zaczynały przyj-

mować suplementy diety, w różnych okresie

Średnia

Mediana

Minimum-Maksimum

Odchylenie standardowe

Wiek

29

29

19-37

4,8

Waga [kg]

70,5

68,5

55-115

11

Wzrost [cm]

165,3

164

154-182

5,8

BMI

25,75

25,4

20,5-39,1

3,4

Tabela I

Statystyka opisowa ankietowanej grupy kobiet.

Statistics of the studied group of patients.

Body Mass Index

Norma

Nadwaga

waga prawidłowa

18,5 - 24,99

umiarkowana otyłość

25 – 29,99

otyłość I stopnia

30 – 34,99

47

(n=47)

46%

(n=22)

5%

(n=5)

Tabela II

Klasyfikacja BMI ankietowanej grupy kobiet.

BMI of the studied group of patients.

Rycina 1

Źródło wiedzy o prawidłowej diecie w ciąży dla ankietowanej grupy kobiet.

Source of knowledge about proper diet for pregnant women.

1018

Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

T. Urbaniak i wsp.

od rozpoczęcia ciąży. Najwięcej kobiet

rozpoczynało przyjmowanie w 8 tygodniu

ciąży. Do 10 tygodnia włącznie suplementy

diety zaczynało przyjmować 64% z ankie-

towanych (Ryc.2).

Przed zajściem w ciążę kwas foliowy

przyjmowało 44% ankietowanych. Nato-

miast po zajściu w ciążę przyjmowało go

już 89% kobiet.

Średnia masa urodzeniowa noworodka

w grupie ankietowanych kobiet wynosiła

3532g. Punktacja Apgar wahała się od 8

do 10.

Analizowano czy na udzielane odpowie-

dzi dot. różnych aspektów suplementacji

diety w ciąży mają wpływ wiek, miejsce

zamieszkania, wykształcenie, sytuacja

materialna, indeks BMI. Z analizy testowej

wyłączono różnice w odpowiedzi na pytanie

o wpływ diety na rozwój płodu oraz pytanie o

stosowanie suplementacji w ciąży, ponieważ

odpowiednio 94% i 99% ankietowanych ko-

biet udzieliło odpowiedzi twierdzącej.

Różnice zaobserwowano jedynie dla

konsultowania stosowanego suplementu

diety z lekarzem prowadzącym ciąże w za-

leżności od wykształcenia kobiet (Tab. 3).

Ankietowane o wykształceniu wyższym

najczęściej konsultowały stosowanie pre-

paratu suplementującego dietę z lekarzem

prowadzącym ciążę. Największą częstość

braku konsultacji zaobserwowano u kobiet

z wykształceniem zawodowym.

Analizowano czy wiek kobiet, ich sy-

tuacja materialna, miejsce zamieszkania i

posiadane wykształcenie mógł mieć wpływ

na kryterium wyboru suplementu diety

(Tab. 4). Z analizy wyłączono reklamę, ze

względu na zbyt niską liczebność wskazań

(2%). Kobiety w gorszej sytuacji materialnej

częściej kierowały się ceną preparatu. Wiek,

wykształcenie i miejsce zamieszkania nie

miało wpływu na kryterium wyboru suple-

mentu diety w ciąży.

Dodatkowo analizowano czy istnieją

korelację między wiekiem, BMI oraz a masą

urodzeniową lub punktacją Apgar (korelacje

r Pearsona/korelacje Spearmana). Nie

wykazano żadnych istotnych statystycznie

zależności (we wszystkich przypadkach

p>0,05). Sprawdzono czy kobiety, u któ-

rych występowało schorzenie przewlekłe

rodziły dzieci z inną masą urodzeniową (test

T-Studenta) lub punktacją Apgar (test U

Manna Whitneya) niż kobiety nie chorujące

przewlekle. Nie wykazano jakichkolwiek

różnic (w obu przypadkach p>0,05). Skore-

lowano również masę urodzeniową nowo-

rodka z czasem rozpoczęcia przyjmowania

suplementu diety. Wykazano statystycznie

istotną, ujemną, korelację (Rs=-0,3, p<0,05).

Im wcześniej rozpoczynano suplementację

diety w ciąży tym wyższą masę urodzeniową

osiągały noworodki (Ryc. 3).

Dyskusja

Publikacje w literaturze medycznej coraz

częściej dostarczają informacji dotyczących

suplementowania diety kobiet ciężarnych

i związkiem tego zjawiska z urodzeniową

masą ciała noworodków. Prowadzone ba-

dania dostarczają coraz nowszej wiedzy

o wpływie szeroko rozumianej diety jaką

stosuje kobieta spodziewająca się dziecka

na dobrostan płodu. Nieprawidłowe żywienie

w okresie ciąży skutkować może wieloma

komplikacjami do których niewątpliwie nale-

ży niska masa urodzeniowa dziecka.

Podczas ciąży wzrasta zapotrzebo-

wanie na energię i składniki odżywcze,

które warunkują prawidłowy rozwój tkanek

matki i dziecka. Do tej pory nie opracowano

zestawu składników pokarmowych, które

w pełni pokrywałyby zapotrzebowanie

Rycina 3

Zależność masy urodzeniowej od tygodnia ciąży, w którym rozpoczęto suplementację.

Correlation between time of pregnancy when dietary supplementation started and newborns weight.

Rycina 2

Tydzień, w którym ankietowane kobiety zaczynały przyjmować suplement diety.

Start of vitamin supplementation during pregnancy.

Pytanie

Wiek

Miejsce

zamieszkania

Wykształcenie

Sytuacja

materialna

BMI

T-Studenta

Χ

2

Pearsona

Χ

2

Pearsona

Mann Whitney Mann Whitney

Czy dietę w ciąży należy

suplementować?

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Czy stosowała Pani

suplementację regularnie?

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Czy suplementację należy

konsultować z lekarzem

prowadzącym ciąże?

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Czy skonsultowała Pani

suplementację z lekarzem

prowadzącym ciążę

p>0,05

p>0,05

p<0,05

p>0,05

p>0,05

Tabela III

Suplementacja diety a wybrane cechy ankietowanych kobiet.

Dietary supplemetation and mothers characteristics.

1019

Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

energetyczne kobiety w przebiegu ciąży.

Łoś – Kuczera i Szmugiel [3] twierdzą,

że zapotrzebowanie na energię w okresie

ciąży wzrasta do drugiej połowy ciąży do

2800 kcal. Innego zdania są Goncarzewicz

i Socha[3]. Zalecają oni zużycie energii w

pierwszym trymestrze ciąży o 9 kcal, zaś

w drugim trymestrze o 84 kcal, a w trzecim

o 216 kcal. W wielu publikacjach, których

tematem jest odżywianie kobiet ciężarnych

zwraca się uwagę, że najbardziej popular-

nym błędem jest zbyt niedostateczna ilość

spożywanych przez nie posiłków [4].

Niewątpliwie jednym z ważniejszych

czynników, mających wpływ na przebieg

i rozwój ciąży jest odżywianie i stan od-

żywienia ciężarnej kobiety. Istnieją kraje,

w których niedożywienie zaliczyć można

do problemów populacyjnych, a poprzez

poprawę diety kobiety doprowadzić moż-

na do poprawy stanu odżywienia płodu i

noworodka.

Według badań przeprowadzonych w

Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie, pro-

wadzonych w ramach programu rządowego

poświęconego sytuacji okołoporodowej na

grupie 28152 ciężarnych stwierdzono, że ry-

zyko porodu przedwczesnego, a także małej

masy urodzeniowej noworodka wzrasta

dwukrotnie u kobiet, które charakteryzują się

za małym przyrostem masy ciała w czasie

ciąży i zbyt niskim BMI przed zajściem w

ciążę[4]. Wyniki badań własnych wskazują,

że średni poziom BMI ankietowanych kobiet

wynosił 25,75, a więc wedle wytycznych

WHO mieścił się w granicach umiarkowa-

nej otyłości. 47% respondentek charakte-

ryzowała prawidłowa masa ciała. kobiety

z otyłością I stopnia stanowiły 5%, zaś z

otyłością II stopnia 3% badanej grupy. Nie

wykazano istotnych korelacji między BMI

matki a masą urodzeniową lub pkt. w skali

Apgar. W badaniach przeprowadzonych w

Oddziale Ginekologiczno-Położniczym Szpi-

tala Ogólnego w Bielsku Białej wykazano,

że masa urodzeniowa noworodków otyłych

kobiet jest większa średnio o 300g., ponadto

w ocenie punktacji Apgar stwierdzono więcej

noworodków urodzonych w stanie średnim.

Wiele przeprowadzonych badań ukazuje, że

otyłość lub zbyt duży przyrost masy ciała

w czasie ciąży jest ściśle skorelowany z

występowaniem makrosomii u płodu.

W badaniach własnych uczestniczyło

100 kobiet w wieku od 19 do 37 roku życia.

Najliczniejszą grupę wiekową stanowiły

kobiety od 28 do 33 roku życia.

W literaturze przedmiotu dostrzec moż-

na związek między stanem cywilnym przy-

szłej matki a przebiegiem ciąży i rozwojem

płodu. Według Skałby i wsp. [1] kobiety nie

będące w związku małżeńskim, częściej

rodzą przed upływem 37 tygodnia ciąży

oraz dzieci z niską masą urodzeniową w po-

równaniu do kobiet zamężnych. Powikłania

te dotyczą także kobiet z wykształceniem

podstawowym i niskim statusem material-

nym (Michałowicz i wsp., Hanke, Grzesiak,

Klimek) [1,6] z ankietowanych w badaniach

własnych nie podała takiego wykształcenia,

zaś niemal połowa określiła swoją sytuację

materialną jako średnią. Badania własne

wykazały także, że zdecydowana większość

kobiet, bo aż 96% stosowała dietę tradycyj-

ną, zaledwie 3% dietę wegetariańską i tylko

1% śródziemnomorską (bezmięsną poza

owocami morza oraz rybami). Świadczyć to

może o trosce ciężarnych o prawidłowy roz-

wój i dobrostan płodu. Rozmowy z pacjent-

kami sugerowały, że w ciąży część z nich

zmieniła swoje nawyki żywieniowe i zaczęło

jeść mięso. Według badań przeprowadzo-

nych w Krakowie z ramienia Zakładu Higieny

i Edukacji, Collegium Medicum Uniwersytetu

Jagiellońskiego (Stachowska-Gąsior) [14]

wykazano, że wraz z zaawansowaniem

ciąży wzrastała ilość spożywanego przez

nie białka. Ponadto zauważono, że czyn-

nikami redukującymi prawdopodobieństwo

wystąpienia niskiej masy urodzeniowej

noworodka jest oprócz średniej podaży

białka w spożywanym pokarmie na pozio-

mie zgodnym z sugerowanymi normami dla

ciężarnych także wzrost w poszczególnych

trymestrach ciąży ilości spożywanego przez

nie białka. Dostrzeżono także, że wysoki

związek pomiędzy procentowym udziałem

białka w realizowaniu energetycznego za-

potrzebowania ciężarnej a masą noworodka

zmniejsza się wraz z rozwojem ciąży [2].

Badania własne analizowały, czy re-

gularne stosowanie suplementów diety i

konsultowanie wybranego suplementu diety

z lekarzem prowadzącym ciążę mogły mieć

wpływ na masę urodzeniową dziecka i uzy-

skaną punktację w skali Apgar. Wykazano,

że kobiety stosujące regularnie w ciąży

preparaty multiwitaminowe rodziły dzieci

o wyższej masie – średnio o 274,5g., nie

dostrzeżono jednak wpływu na punktację

w skali Apgar. Podobne wnioski dostrzec

można w badaniach analizujących działanie

jednego z preparatów dla kobiet ciężarnych

– Elevitu Pronatal (School i wsp. 1997,

Czeizel 2010) [13]. Ten multiwitaminowy

preparat może zmniejszyć ryzyko wystą-

pienia niskiej wagi urodzeniowej do 50%,

jak i również zmniejszyć ryzyko wystąpienia

porodu przedwczesnego. Istnieją badania

wykazujące, ze zawarte w preparatach

witaminowych. magnez, cynk, wapń, miedź

redukują ryzyko małej masy urodzeniowej u

noworodka [9,10].

Istotnym wydaje się fakt, że co dziesiąta

kobieta w wieku rozrodczym jest narażona

na niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Źródła podają, że pod koniec ciąży u 85%

kobiet następuje wyczerpanie zapasów

żelaza (Kuś, Kazimierak i wsp.) [7]. Z

badań własnych wynika, że oprócz pre-

paratu witaminowego 16% ankietowanych

suplementowało dietę preparatem żelaza

– Bioferem Prolong., 13% Hemoferem F,

8% Tardyferonem, 3% Sorbiferem, zaś 1%

Pregnoferem.

Istnieje prawdopodobieństwo, że nie-

dobór żelaza zwiększa ryzyko małej masy

urodzeniowej noworodka i porodu przed-

wczesnego. Badania kliniczne wykazały, że

suplementacja żelazem wywiera korzystny

wpływ na masę urodzeniową dziecka

[6,7].

Wyniki niektórych badań sugerują, że

zbyt niskie spożycie kwasu foliowego ma

wpływ na wzrost występowania niskiej masy

urodzeniowej noworodka (Cieślik, Gębusia-

)8.W badaniach własnych analizowano, czy

przyjmowanie kwasu foliowego miało wpływ

na masę urodzeniową i dobrostan płodu –

pkt. w skali Apgar. Wykazano, że kobiety

które zaczynały brać kwas foliowy przed

zajściem w ciążę rodziły dzieci o większej

masie urodzeniowej średnio o 209 g. Wy-

kazano ponadto, że im szybciej zostanie

wdrożona suplementacja diety preparatem

multiwitaminowym u kobiety ciężarnej, tym

wyższa jest masa urodzeniowa dziecka. W

badaniach własnych nie wykazano istotnych

statystycznie zależności między wiekiem

czy chorobami przewlekłymi u ankietowa-

nych kobiet a masą noworodka.

Wnioski

1. Lekarz ginekolog, Internet oraz ro-

dzina są najważniejszymi źródłami wiedzy

o prawidłowej diecie w ciąży dla ankieto-

wanych kobiet.

2. Większość kobiet zdaje sobie sprawę,

że dieta ma wpływ na rozwój płodu i powinna

być suplementowana, a wybór preparatu

powinien być skonsultowany z lekarzem

prowadzącym ciążę. Kobiety z wyższym

wykształceniem częściej konsultują preparat

z lekarzem prowadzącym ciążę.

3. Najważniejszą rolę w wyborze suple-

mentu diety w ciąży odgrywa lekarz-gineko-

log. Pomocniczy wpływ na wybór preparatu

ma również jego skład, a dla kobiet w gor-

szej sytuacji materialnej – jego cena.

4. Suplementacja diety w ciąży u części

kobiet może wywoływać niepożądane skutki

uboczne pośród których najczęściej wymie-

niano zaparcia oraz nudności.

Kryterium

Wiek

Sytuacja

materialna

Wykształcenie

Miejsce

zamieszkania

T-Studenta

Mann-Whitney

Χ2 Pearsona

Χ2 Pearsona

Opinia lekarza

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Opinia pozostałego personelu

medycznego

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Skład

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Cena

p>0,05

p<0,05

p>0,05

p>0,05

Opinia znajomych

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Opinia w Internecie

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Artykuł popularno-naukowy

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Artykuł naukowy

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Opinia rodziny

p>0,05

p>0,05

p>0,05

p>0,05

Tabela IV

Kryterium wyboru suplementu diety w zależności od wybranych cech ankietowanych kobiet.

Criteria of choice of dietary supplement depending on mothers characteristics.

1020

Przegląd Lekarski 2012 / 69 / 10

T. Urbaniak i wsp.

5. Stosowanie suplementacji diety w

ciąży wywołuje zauważalne pozytywne

efekty u części kobiet, z których najczęściej

wymieniano poprawę stanu skóry, włosów

i paznokci.

6. Do najczęściej stosowanych prepara-

tów należą Prenatal oraz Femibion.

7. Przyjmowanie kwasu foliowego przed

zajściem w ciążę oraz regularna suplemen-

tacja diety w trakcie ciąży zwiększa szansę

na większą masę urodzeniową dziecka.

Im szybciej suplementowana jest dieta

w ciąży tym większa masa urodzeniowa

noworodka.

Piśmiennictwo

1. Anholcer A., Bręborowicz G.H., Skręt A. i wsp.:

Wybrane społeczno – medyczne czynniki ryzyka

porodu przedwczesnego. Klin. Perinat. Gin. 2003,

39, 54.

2. Bojar I., Wdowiak L.: Prawidłowe żywienie kobiet

ciężarnych. Med. Ogólna, 2006, 12, 159.

3. Borkowski W., Mieliniuk H.: Poród przedwczesny a

przyrost masy ciała w ciąży w połączeniu z masą ciała

przed ciążą. Przegl. Epidemiol. 2007, 61, 577.

4. Bręborowicz G. H. (red.): Położnictwo i Ginekologia,

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007,

67-75, 226.

5. Brucka A., Kalinka J.: Rola i znaczenie selenu w or-

ganizmie matki i płodu w przebiegu ciąży prawidłowej

i patologicznej. Gin. Prakt. 2002, 4, 43.

6. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie

zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekar-

skie PZWL, Warszawa 2007, 122.

7. Cieślik E., Gębusia A.: Skutki niedostatecznej poda-

ży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem

dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health

2011, 46, 431.

8. Cox J.T. M.S., R.D., L.M., Phelan S.T., M.D.:

Bezpieczne odżywianie w czasie ciąży: obiektywna

ocena ryzyka. Gin. po Dypl. 2010, 12.

9. Cuco G., Aria V., Iranko R. et al.: Association of

maternal protein intake before conception and

throughout pregnancy with birth weight. Acta Obstet

Gynecol. Scand 2006, 85, 413.

10. Czerwonogrodzka-Senczyna A., Ehmke vel

Emczyńska E.: Prawidłowa dieta w ciąży – zasady

ogólne. Poł. Nauk i Prakt. 2010, 2, 52.

11. Dobrzańska A. i zesp. ekspertów.: Polskie zale-

cenia dotyczące profilaktyki niedoborów Witaminy

D – 2009. Pol. Merk. Lek. 2010, 28, 130.

12. Dubey J.P., Jones J.L.: Toxoplasma gondii infection

in humans and animals in the United States. Int. J.

Parasitol. 2008, 38, 1257.

13. Marianowski L.: Zapotrzebowanie na witaminy w

okresie ciąży. Gin. Pol. 2003, 74, 1481.

14. Ostachowska-Gasior A.: Podaż białka w diecie

kobiet ciężarnych o prawidłowym i nieprawidłowym

stanie odżywienia przed ciążą a masa ciała noworod-

ków. Probl. Hig. Epidemiol. 2008, 89, 537.