Łąki, szuwary i pastwiska na terenie Kampinoskiego Parku

Narodowego związane są przede wszystkim z pasami bagiennymi

– obniżeniami, które przed wkroczeniem człowieka porośnięte były

przeważnie podmokłymi lasami. Wskutek wyrębu drzew, melioracji

i koszenia runa powstały w ich miejsce zróżnicowane zbiorowiska

łąkowe. Długotrwała i jednorodna gospodarka prowadzona w takich

zbiorowiskach powoduje, że osiągają one równowagę biologiczną

i znaczne zróżnicowanie florystyczne.

Każdy typ zbiorowiska łąkowego ma charakterystyczną kombina-

cję gatunków, dla których w danym siedlisku są najlepsze warunki

rozwoju. Na łąkach, pastwiskach i turzycowiskach KPN stwierdzono

łącznie ponad 320 gatunków roślin naczyniowych. Większość z nich

to rośliny charakterystyczne dla wilgotnych siedlisk nieleśnych,

ale pojawiają się też gatunki eurytopowe – o szerokiej tolerancji

ekologicznej na czynniki środowiska. Domieszkę stanowią gatunki

z innych siedlisk, np.: suchych, które mogą świadczyć o przesuszeniu,

a także gatunki leśne będące zapowiedzią powrotu lasów. Spośród

50 gatunków roślin szczególnej troski aż 23 objęte są ochroną ścisłą

(w tym 20 wymaga ochrony czynnej), 14 – ochroną częściową, 6

znajduje się w Czerwonej księdze, a 35 – na Czerwonej liście roślin

naczyniowych zagrożonych w Polsce.

PosPolite rośliny łąk

Wśród najczęściej spotykanych roślin łąkowych trawy mają

największe znaczenie zarówno dla samych łąk, jak i dla gospodarki

rolnej. Są cenione jako rośliny pastewne ze względu na szybki

przyrost i korzystny, odżywczy skład chemiczny. Od nich wywodzą

się rośliny uprawne, w tym zboża. Drżączka średnia, kłosówki:

wełnista i miękka, śmiałek darniowy, tymotka łąkowa i kupkówka

pospolita – to tylko kilka, tych najbardziej rozpoznawalnych, spośród

kilkudziesięciu gatunków traw występujących na łąkach w parku.

W Polsce rodzina wiechlinowate skupiająca trawy liczy ponad 150

gatunków, na świecie – ponad 11 tysięcy!

Liczne gatunki w różnym okresie kwitnienia nadają łąkom cha-

rakterystyczny żółty akcent kolorystyczny. Najwcześniej pojawiają się

kaczeńce, czyli knieć błotna, nieco później jaskry: ostry, rozłogowy,

płomiennik i jadowity. Są to rośliny trujące, jednak odpowiednio

spreparowane mogą mieć zastosowanie w ziołolecznictwie i home-

opatii, a z ich leczniczych właściwości korzystano zwłaszcza w dawnej

medycynie ludowej. Jastrzębce, np.: łąkowy i kosmaczek, mniszki,

w tym najbardziej znany – lekarski, pępawy, np.: błotna i dwuletnia,

prosieniczniki, np.: szorstki oraz brodawniki: zwyczajny, jesienny – to

tylko niektórzy żółto kwitnący, wydzielający sok mleczny przedsta-

rowiskami łąk i muraw związany jest jeszcze inny gatunek tej rangi

– leniec bezpodkwiatkowy.

Krwiściąg lekarski, czarcikęs łąkowy i rdest wężownik również

należą do gatunków ważnych dla europejskiej przyrody, chociaż są

to gatunki częste w wielu regionach kraju. Ich znaczenie wynika

z faktu, że są roślinami żywicielskimi chronionych zarówno prawem

krajowym, jak i Dyrektywą Siedliskową gatunków motyli, tj. główki

kwiatostanów krwiściągu są pokarmem gąsienic modraszków – te-

lejusa i nausitousa, liście czarcikęsa – przeplatki aurinii, zaś rdestu

– czerwończyka fioletka.

Zagrożenia i ochrona

Zaprzestanie koszenia

i zarastanie łąk, narasta-

jąca zabudowa terenów

rolnych, zmiana warun-

ków wodnych, zwłaszcza

przesuszenie, inwazja

gatunków obcych – to

obecnie najpoważniejsze

zagrożenia dla siedlisk

łąkowych, a więc także

i flory z nimi związanej.

Jedyną metodą zachowa-

nia bogactwa i różnorod-

ności gatunkowej łąk jest

kontynuowanie zabiegów,

które je ukształtowały,

a więc ekstensywnego

koszenia. W przypadku

gatunków najrzadszych

prowadzi się hodowle

ex situ na stanowiskach

zastępczych bądź w ko-

lekcjach zachowawczych,

dzięki czemu w miarę ko-

nieczności możliwe jest podjęcie działań restytucyjnych – przywra-

cających gatunek na stanowisko, z którego wyginął.

Równolegle konieczne jest prowadzenie edukacji mającej na

celu uwrażliwienie społeczeństwa na znaczenie łąk dla zachowa-

nia różnorodności.

KAMPINOSKI

PARK NARODOWY

Druk współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko

Dla rozwoju infrastruktury i środowiska

Kampinoski Park Narodowy, ul. Tetmajera 38, 05-080 Izabelin,

tel.: [phone], fax: [phone]

www.kampinoski-pn.gov.pl

Tekst: Anna Kębłowska

Redakcja: Agnieszka Adamiec

Zdjęcia: Anna Kębłowska, Dawid Marczak, Tomasz Hryniewicki

Projekt, DTP: Krzysztof Niedbała

Wydawnictwo Epograf, ul. Warszawska 37,

05-082 Blizne Łaszczyńskiego, epograf.com

ISBN 978-83-62910-13-7

Druk: EU, Nakład 6000 egz.

© Kampinoski Park Narodowy, 2014

Kruszczyk błotny ma nieliczne stanowiska pośród łąk podmokłych

i szuwarów turzycowych KPN

Stoplamek szerokolistny to jeden z najczęstszyk

storczyków kampinoskich łąk

ROŚLINY ŁĄK

3.

4.

wiciele bardzo licznej rodziny astrowatych. Chociaż na pierwszy rzut

oka wszystkie mogą wydawać się mniszkami, w języku potocznym

często błędnie nazywanymi mleczami, jednak różnią się pokrojem,

kształtem liści, owłosieniem oraz odcieniem kwiatów.

Ciekawą grupą roślin wy-

stępujących na łąkach, a znaną

powszechnie z naszych kuchni,

jest rodzina selerowatych, daw-

niej baldaszkowatych. Należą do

niej znane gatunki nadające się

do jedzenia i posiadające wiele

właściwości leczniczych, np.: kmi-

nek zwyczajny, którego nasiona są

znaną przyprawą, marchew zwy-

czajna (dzika odmiana marchwi

uprawnej), barszcz zwyczajny,

selery błotne (pokrewne gatun-

kowi uprawianemu). Poza nimi

reprezentują tę grupę biedrzeńce,

tj. mniejszy i wielki), olszewnik

kminkolistny, selernica żyłkowa-

na, gorysz błotny. Należy jednak

pamiętać, że wśród nich spotyka-

my również gatunki trujące, np.: szczwół plamisty, blekot pospolity

i szalej jadowity.

Dzwonek rozpierzchły, bodziszki: błotny i łąkowy, przetaczniki

(po łacinie Veronica – co oznacza „niosąca zwycięstwo”), fiołek psi

mają dekoracyjne kwiaty w różnych odcieniach fioletu i błękitu,

dlatego ich różne odmiany chętnie uprawiane są w przydomowych

ogródkach. Ponadto niektóre z nich jak np.: dzwonek rozpierzchły

są jadalne lub jak bodziszki i fiołki mają właściwości lecznicze.

Koniczyny, m.in. biała, łąkowa, polna i drobnogłówkowa, groszki,

np.: łąkowy i błotny, wyki, np.: ptasia, płotowa, wąskolistna i drob-

nokwiatowa, komonice: błotna i zwyczajna – to rośliny z rodziny

motylkowatych (bobowatych), wśród których jest wiele gatunków

jadalnych, pastewnych, leczniczych, ale i trujących. Ich powszechnie

znanymi krewniakami są rośliny strączkowe: bób, fasola, groch,

soczewica, soja, wyhodowane z dziko występujących odmian na

całym świecie i stanowiące drugie co do wielkości źródło pożywienia

roślinnego po zbożach.

Na łąkach rośnie także wiele powszechnie znanych ziół. Krwawnik

pospolity, kozłek lekarski, dziurawiec zwyczajny, babki, m.in. zwy-

czajna, lancetowata i pośrednia – to nazwy, które często znajdziemy

na etykietach leków ziołowych.

Ekspansja niektórych gatunków roślin na łąkach, takich jak:

śmiałek darniowy i trzcinnik lancetowaty, może świadczyć o niewła-

ściwie prowadzonej gospodarce rolnej oraz o zachwianych stosunkach

wodnych, zwłaszcza przesuszeniu. Pięciornik gęsi masowo pojawia się

na łąkach wilgotnych zbuchtowanych przez dziki. Z kolei pokrzywa

zwyczajna, która preferuje gleby bogate w azot, może świadczyć

o nadmiernym dopływie biogenów, a sit rozpierzchły i babki stają

się ekspansywne na siedliskach wilgotnych nazbyt intensywnie

wypasanych lub wydeptywanych.

rośliny rZadkie i chronione

Goździk pyszny, gorycz-

ka wąskolistna, nasięźrzał

pospolity – to rośliny ści-

śle chronione, wymagające

ochrony czynnej. Występują

na wilgotnych i mokrych

łąkach oraz w szuwarach tu-

rzycowych. W KPN znanych

jest po kilkadziesiąt stanowisk

tych gatunków. Związane są

głównie z łąkami trzęślico-

wymi, rzadkimi nie tylko

w skali parku czy kraju, lecz

także Europy. Mają status ro-

ślin narażonych na wymarcie.

Pełnik europejski, kosaciec sy-

beryjski i mieczyk dachówko-

waty, podobnie jak poprzednia

grupa gatunków, związane są

z łąkami wilgotnymi,

zwłaszcza trzęślicowy-

mi, jednak na terenie

parku są dużo rzad-

sze – mają po 2 lub

3 stanowiska.

Dla wielu dużym

zaskoczeniem może

być fakt, że na kampi-

noskich łąkach moż-

na spotkać storczyki.

Niektóre z nich są na-

wet dosyć pospolite,

jak np. stoplamek

szerokolistny, sto-

plamek krwisty czy

kruszczyk szerokolist-

ny, inne są niezbyt częste, jak: stoplamek plamisty czy kruszczyk

błotny, zaś tylko jedno stanowisko ma storczyk kukawka. Niestety,

w naszym parku znaczna część gatunków storczyków już wyginęła

lub prawdopodobnie wyginęła – od lat 90. nie udaje się ich odnaleźć.

Należą do nich m.in.: żłobik koralowy, storczyk drobnokwiatowy,

koślaczek stożkowaty i gółka długoostrogowa. Stoplamki obecnie

objęte są ochroną częściową (wcześniej ścisłą), pozostałe gatunki

storczyków – ochroną ścisłą, zaś wszystkie wymagają ochrony

czynnej. Przyczyną zanikania storczyków w Kampinoskim Parku

Narodowym jest zmiana użytkowania siedlisk łąkowych – szczególnie

zaniechanie ich wykaszania.

Starodub łąkowy, choć

nazwę polską ma niezbyt

wdzięczną, a i urodą nie

zachwyca, jest jednym

z najważniejszych gatun-

ków podlegających ochro-

nie w KPN. Nie dość, że

podlega ochronie ścisłej

i jest uznawany za gatunek

narażony na wyginięcie

w skali Polski, to jeszcze

podlega ochronie na mocy

Dyrektywy Siedliskowej,

a więc jest ważny dla

ochrony przyrody całej

Europy. Z suchszymi zbio-

Dzwonek rozpierzchły ma dekoracyjne fioletowo-liliowe kwiaty

Dziurawiec zwyczajny to znana roślina lecznicza

Goździk pyszny ma duże pachnące kwiaty z głęboko powcinanymi płatkami korony

Mieczyk dachówkowaty - jeden z najrzadszych

gatunków roślin w KPN

Nasięźrzał pospolity to bardzo nietypowa paproć

która upodobała sobie łąki trzęślicowe

Kwiatostan przetacznika długolistnego

Kwiatostan staroduba łąkowego