Powrót

kosmicznych ba∏wanów

Czy ziemskie oceany powsta∏y

z gradu lodowych kometek?

T

´ wiadomoÊç z pewnoÊcià zrozu-
mia∏by nawet miÊ o bardzo ma-
∏ym rozumku: 28 maja br. Louis

A. Frank z University of Iowa og∏osi∏,
˝e atmosfera ziemska bombardowana
jest deszczem miniaturowych komet
(ka˝da o rozmiarach zbli˝onych do jed-
norodzinnego domu), padajàcych z
osza∏amiajàcym nat´˝eniem 40 tys. sztuk
na dob´. Taka ulewa zupe∏nie nie mie-
Êci si´ w dotychczasowym wyobra˝e-
niu astronomów na temat elementów
sk∏adowych Uk∏adu S∏onecznego. „Je-
Êli to prawda, b´dziemy mieli do czy-
nienia z bardzo wa˝nym odkryciem” –
powiedzia∏ Heinrich Holland z Harvard
University.

Ale czy na pewno tak jest? Podobne

przypuszczenie Frank wysnu∏ ju˝ 11 lat
temu na podstawie analizy obrazów
atmosfery ziemskiej zarejestrowanych
w ultrafiolecie przez satelit´ Dynamics
Explorer 1. Widnia∏y na nich dziwne
ciemne punkty, które zinterpretowa∏
jako „dziury” w poÊwiacie górnej atmo-
sfery, spowodowane upadkami bar-
dzo rzadkich kul Êniegowych – maleƒ-
kich krewnych normalnych komet.
(Frank nazwa∏ je kometozymalami, czy-
li kometkami – przyp. t∏um.) Wielu na-
ukowców natychmiast jednak wnios∏o
powa˝ne zastrze˝enia do tej hipotezy.
Ich zdaniem obserwowane na obra-
zach ciemne punkty by∏y jedynie arte-
faktami przyrzàdów. Pod gradem kry-
tyki pomys∏y Franka powoli odesz∏y
w zapomnienie.

DziÊ jednak Frank znów je przypo-

mina, tym razem uzbroiwszy si´ w
znacznie wy˝szej jakoÊci dane obserwa-
cyjne z nowego satelity Polar i czujàc ro-
snàce zainteresowanie opinii publicz-
nej. Gdy na ostatnim sympozjum Ame-
rican Geophysical Union mia∏ na ten te-
mat wyk∏ad, w sali tak b∏yska∏y flesze,
˝e na ekranie nie by∏o widaç slajdów.
Kilku niegdyÊ zagorza∏ych krytyków
dziÊ ju˝ nie upiera si´ zbyt mocno. „Wie-
rz´ w dostarczone przez Polar dowody.
Te dziury sà tam naprawd´” – mówi
przez wiele lat sceptyczny Thomas M.
Donahue z University of Michigan.

Frank opublikowa∏ nieco wi´cej szcze-

gó∏ów na temat fizycznej natury postulo-
wanych kometek. Opisuje je ze swadà ja-
ko zbudowane z lodu obiekty tak rzadkie

(20-krotnie rzadsze od wody), ˝e „mo˝-
na by do nich podejÊç i prze∏o˝yç przez
nie r´k´ na wylot”. Poza tym jego inter-
pretacja jest taka sama jak poprzednio.
Kometki dostarczajà na Ziemi´ wod´,
która w ciàgu 10 tys. lat tworzy na jej po-
wierzchni warstw´ gruboÊci 2.5 cm,
a wi´c wystarczajàcà, by w okresie ist-
nienia naszej planety powsta∏y na niej
oceany. Natomiast zawarta w nich do-
mieszka w´gla „z powodzeniem pozwo-
li rozwinàç si´ ˝yciu” – uwa˝a Frank.

Pomimo wi´kszej wiarygodnoÊci

obecnych obserwacji Franka wielu na-
ukowców nadal bardzo sceptycznie od-
nosi si´ do jego interpretacji. „Nowe da-
ne wskazujà, ˝e coÊ si´ tam dzieje –

przyznaje Feldman – lecz doprawdy
trudno wierzyç we wnioski, które g∏osi
Frank.” W 1991 roku Alexander J. Des-
sler z Rice University opublikowa∏ wy-
czerpujàcà list´ kontrargumentów, z któ-
rych „ka˝dy mo˝e obaliç ide´ kometek”.
Wszystkie one nadal pozostajà w mocy.

Chyba najpowa˝niejszym z nich sà

dane pochodzàce z czu∏ych sejsmome-
trów umieszczonych na Ksi´˝ycu przez
amerykaƒskich astronautów. Nie wy-
kry∏y one tam ˝adnych Êladów gradu
kometek. Powo∏ujàc si´ na prac´ Tho-
masa Ahrensa z California Institute of
Technology, Frank wyjaÊnia, ˝e „jego”
kometki sà tak rzadkie, i˝ ich upadek
na powierzchni´ Ksi´˝yca nie powinien
wywo∏aç ˝adnych wstrzàsów sejsmicz-
nych. Jednak sam Ahrens nie podziela
tego poglàdu, zauwa˝ajàc, ˝e obiekty
o ma∏ej g´stoÊci „mog∏yby w∏aÊnie da-
waç bardzo wyraêny sygna∏ sejsmicz-
ny”, poniewa˝ powinny silnie oddzia-
∏ywaç z powierzchnià Ksi´˝yca.

Istniejà dobrze uzasadnione przes∏an-

ki, ˝e w przestrzeni mi´dzyplanetarnej
znajduje si´ bardzo ma∏o atomów wo-
doru uwolnionych z czàsteczek wody,

12 Â

WIAT

N

AUKI

Paêdziernik 1997

ASTRONOMIA

W SKRÓCIE

Hiszpaƒski przodek

Paleobiolodzy z madryckiego Museo
National de Ciencias Naturales opisali
liczàce 800 tys. lat skamienia∏oÊci
z gór Atapuerca jako nale˝àce do nowego
gatunku cz∏owieka, Homo antecessor.
Zespó∏ pod kierunkiem Joségo Marii
Bermudeza de Castro zwraca uwag´
na pewne podobieƒstwa anatomiczne
do H. sapiens, na przyk∏ad stosunkowo
p∏askà twarz hiszpaƒskiego pracz∏owieka.
Pod wzgl´dem innych cech jednak,
na przyk∏ad budowy mózgoczaszki, ˝uchwy
i uz´bienia, przypomina on wczeÊniejsze
hominidy. Naukowcy przypuszczajà wi´c,
˝e H. antecessor by∏ wspólnym przodkiem
zarówno cz∏owieka wspó∏czesnego,
jak i neandertalskiego. Inni naukowcy
ostrzegajà, ˝e zaliczenie szczàtków
do odr´bnego gatunku mo˝e byç
nieuzasadnione z powodu zmiennoÊci
anatomicznej w obr´bie ówczesnych
przedstawicieli rodzaju Homo.

Wyciekajàca energia

Wiele urzàdzeƒ domowych
– jak bezprzewodowe telefony, czujki dymu,
alarmy antyw∏amaniowe i faksy – czerpie
energi´ bez przerwy, równie˝ wtedy,
gdy pozostajà w stanie czuwania.
Autorzy badaƒ przeprowadzonych niedawno
w Lawrence Berkeley National Laboratory
oceniajà, ˝e w skali ca∏ego kraju „wycieka”

w ten sposób 5 tys. megawatów, czyli tyle,
ile wytwarza pi´ç Êredniej wielkoÊci elektrowni
– w przeliczeniu na gospodarstwo domowe
wynosi to 50 kW rocznie. Aby ograniczyç
to marnotrawstwo, autorzy badaƒ radzà
stosowanie zasilaczy niskonapi´ciowych
wyposa˝onych w trzypozycyjne prze∏àczniki:
w∏àczony/gotowy do pracy/wy∏àczony.
Do urzàdzeƒ wymagajàcych sta∏ego
dop∏ywu pràdu, takich jak telewizory
lub odtwarzacze wideo, zaprojektowali
uk∏ad pobierajàcy energi´ tylko wtedy,
gdy konieczne jest do∏adowanie niewielkiego
zasilajàcego odbiornik akumulatora.

Uwaga na margaryn´

W diecie zdrowej na serce trzeba si´
wystrzegaç nie tylko t∏uszczów nasyconych.
Z badaƒ przeprowadzonych ostatnio
przez Brandeis University, University of Malaya
i Palm Oil Research Institute w Malezji
wynika, ˝e substytut kwasów t∏uszczowych
o konformacji trans, otrzymany dzi´ki
cz´Êciowemu uwodorowaniu nienasyconych
olejów roÊlinnych, jest jeszcze bardziej
szkodliwy. Kwasy t∏uszczowe trans,
wyst´pujàce cz´sto w margarynie,
nie tylko podobnie jak t∏uszcze zwierz´ce
podnoszà poziom tzw. z∏ego cholesterolu, czyli
LDL, ale zmniejszajà iloÊç
„dobrego” cholesterolu HDL.

Ciàg dalszy na stronie 14

SPENCER JONES

FPG International

ULTRAFIOLETOWA SMUGA na∏o˝ona

na obraz Ziemi mo˝e byç

pozosta∏oÊcià po kometce.

NASA GODDARD SPACE FLIGHT CENTER/UNIVERSITY OF IOWA