Andrzej Wrona

ZAWARTOŚĆ AKTOWA ZESPOŁU AKT DEPARTAMENTU

KAWALERII MINISTERSTWA SPRAW WOJSKOWYCH

Początek rozwoju organizacyjnego Departamentu Kawalerii MSWojsk. datuje

się od 22 sierpnia 1921 roku. Wówczas to rozkazem Oddziału I Sztabu Generalnego nr

4900/Org/21 zlikwidowano Departament I Broni Głównych i Wojsk Taborowych, a z

jego Sekcji Jazdy utworzono Departament II Jazdy, włączając do niego również

Sekcję Taborową — jako Wydział Wojsk Taborowych i Sekcję Weterynaryjną — ze

zlikwidowanego Departamentu IV Koni — jako Wydział Służby Weterynaryjnej

1

. W

sierpniu 1923 roku włączono do Departamentu II Jazdy Wydział Remontu działający

poprzednio w Departamencie X Spraw Poboru

2

. Dnia 29 kwietnia 1924 roku ukazał

się rozkaz zmieniający nazwę Departamentu II Jazdy na — Departament Kawalerii

MSWojsk

3

.

W roku 1926 nastąpiły dalsze zmiany w zakresie funkcjonowania

Departamentu Kawalerii. Wiązało się to z organizacją kawalerii na stopie pokojowej,

którą wprowadzono rozkazem MSWojsk. z sierpnia 1925 roku

4

. Reorganizację tę

przeprowadzono w trzech fazach w ciągu lutego 1926 roku. Wtedy też zaczynają się

zarysowywać konkretne ramy działalności Departamentu Kawalerii, które w sensie

1

Spis władz wojskowych 1918—1921, Warszawa 1936, część 3 — Ministerstwo Spraw Wojskowych

i władze centralne (maszynopis).

2

Dod. tjn. do Rozk. Dziennego MSWojsk. nr 130, poz. 2 — 9.08.1923 roku.

3

Dz. Rozk. MSWojsk. nr 17, poz. 261 — 29.04.1924 roku.

4

Organizacja kawalerii na stopie pokojowej. MSWojsk. Sztab Gen. Oddz. I L. dz.. 5400/Org/25.

CAW, Departament Kawalerii, t. 27 (dalej: Dep. Kaw.).

ogólnym przejawiały się w kierowaniu kawalerią z ramienia II wiceministra. Do zadań

szczególnych tego organu MSWojsk. należały:

a) sprawy organizacyjno-mobilizacyjne (współpraca ze Sztabem Głównym i

Departamentem Dowodzenia Ogólnego nad organizacją kawalerii na stopie wojennej i

pokojowej, wydawanie rozkazów wykonawczych w zakresie organizacji i

przeprowadzanie. próbnych mobilizacji oddziałów kawalerii, administrowanie

szeregowymi służby czynnej, współpraca z Biurem Personalnym w zakresie spraw

oficerów i podoficerów zawodowych, zapotrzebowanie poborowych i współpraca z

Departamentem Uzupełnień nad ich rozdzielnikiem);

b) sprawy materiałowe i budżetowe (współpraca z Biurem Administracji

Armii i odpowiednimi departamentami nad materiałowym wyposażeniem kawalerii,

prace związane z budżetem wyszkoleniowym, preliminowanie i realizacja ryczałtu

wyszkoleniowego formacji podległych, współpraca z Departamentem Intendentury i

Biurem Budżetowym w zakresie spraw ustalania budżetu, gospodarka końmi w

kawalerii w porozumieniu z dowódcą Taborów i Remontu);

c) sprawy studiów i wyszkolenia (studiowania nowych kierunków w

dziedzinie unowocześnienia kawalerii i dostosowywanie jej do przyszłej wojny, studia

nad kawalerią państw obcych przy współpracy z Centrum Wyszkolenia Kawalerii i

Oddziałem II Sztabu Generalnego, rozpatrywanie i ujmowanie w nowym świetle

aktualnie ważnych zagadnień w Sekcji Naukowej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i

na doświadczeniach praktycznych zastosowanych podczas różnego rodzaju ćwiczeń

organizowanych z inicjatywy Departamentu Kawalerii, organizowanie wydawnictw

regulaminowych oraz ich ciągłe aktualizowanie, formułowanie stanowiska i

reprezentowanie doktryny kawalerii w komisjach regulaminowych przy współpracy z

innymi rodzajami broni, opracowywanie planów i programów wyszkolenia, praktyk w

kraju i za granicą oraz szkół kawalerii, gospodarka amunicją z dostosowaniem

programów wyszkolenia strzeleckiego do aktualnej dotacji amunicji, współpraca z

Państwowym Urzędem WFiPW i Centrum Wyszkolenia Kawalerii w sprawach

organizacji i szkolenia p.w. konnego „Krakusów”, wydawania wytycznych oraz

stawiania wniosków odnośnie sportu konnego w wojsku i zestawiania zespołów

reprezentacyjnych na zawody międzynarodowe, przeprowadzanie zawodów konnych o

mistrzostwo wojska, tzw. „Militari”)

5

.

W roku 1926 Departament Kawalerii MSWojsk. składał się z czterech

wydziałów — ogólnego, remontu, weterynarii i taborów oraz samodzielnego referatu

rachunkowo-budżetowego

6

.

W marcu 1927 roku wyłączono z Departamentu Kawalerii Wydział

Weterynaryjny i Wydział Taborowy, włączając: pierwszy — do Departamentu VIII

Sanitarnego, drugi — do Departamentu Artylerii.

Lata 1928—1938 to okres stabilizacji organizacyjnej. Dopiero w kwietniu

1938 roku przeprowadzono zmiany strukturalne według nowego składu osobowego.

Wówczas to Departament Kawalerii podzielono na cztery podstawowe komórki

organizacyjne:

— Sekretariat

— Wydział Organizacyjny

— Wydział Wyszkolenia

— Samodzielny Referat Studiów

7

.

Tak zorganizowany Departament Kawalerii MSWojsk. istniał i prowadził

swoją działalność do wybuchu II wojny światowej.

*

* *

Departament Kawalerii MSWojsk., jako instytucja działająca i rozstrzygająca

różne problemy natury ogólno-wojskowej, wytworzył różnego rodzaju akta dotyczące

kawalerii, jak również innych rodzajów broni.

Pierwszą grupę akt w tym zespole stanowią materiały obejmujące

problematykę ogólno-państwową. Z ciekawszych źródeł wymienić należy: zarządzenie

kierownictwa MSWojsk. związane z wyborami do Sejmu w roku 1935, które

5

Tymczasowa instrukcja organizacyjna MSWojsk. Dep. Dow. Og. L. dz. 3201/Org./35. CAW, Dep.

Kaw., t. 27.

6

Schemat organizacji Departamentu Kawalerii. CAW, Dep. Kaw., t. 27.

7

Rozkaz i regulamin wewnętrzny Departamentu Kawalerii MSWojsk. CAW, Dep. Kaw., t. 27.

szczególnie podkreśla za chowanie się wojska w tym okresie, projekt zarządzenia

wykonawczego do rozporządzenia prezydenta RP z 1927 roku o rzeczowych

świadczeniach wojennych, przepisy regulujące administrowanie — Funduszem

Obrony Narodowej, państwowym funduszem budowy dróg oraz pięcioprocentową

pożyczką państwową na cele obrony przeciwlotniczej

8

. W grupie tej zachowały się też

powszechnie dostępne dokumenty, jak dekret prezydenta RP o służbie wojskowej

podoficerów i szeregowców oraz projekt ustawy o powszechnym obowiązku

wojskowym

9

.

Do ważniejszych przekazów źródłowych dotyczących organizacji kawalerii

jako broni, zaliczyć należy zarządzenie w sprawie organizacji kawalerii na stopie

pokojowej z sierpnia 1925 roku

10

oraz z tym związane rozkazy, zarządzenia i

instrukcje. Na podstawie tych materiałów możliwe jest odtworzenie struktury

organizacyjnej kawalerii — władz centralnych, dywizji, brygad, pułków, szwadronów,

szkół i zakładów remontu. Ponadto w zespole Departamentu Kawalerii MSWojsk.

znajdują się bogate materiały dotyczące organizacji innych broni i służb, takich jak

oddziały pancerno-motorowe, artyleria, cykliści i łączność

11

.

Ciekawymi dokumentami są sprawozdania polskich oficerów kawalerii ze

stażów odbytych za granicą m.in. w Czechosłowacji, Francji, na Łotwie, w Rumunii i

na Węgrzech. Uzupełnieniem są materiały Oddziału II Sztabu Głównego, obrazujące

stan i rozwój armii obcych. Z tej dziedziny Departament Kawalerii MSWojsk.

wydawał półroczne komunikaty dotyczące kawalerii państw obcych

12

. Celem

wydawania komunikatu było umożliwienie studiowania poszczególnych zagadnień z

dziedziny organizacji, taktyki i wyposażenia kawalerii obcych, przede wszystkim

państw ościennych. Z porównań naszej kawalerii z kawalerią niemiecką i radziecką

wynikało m.in. charakterystyczne ubóstwo polskiego pułku kawalerii w stosunku do

pułków sąsiadów — zachodniego i wschodniego, co obrazują sprawozdania z

8

CAW, Dep. Kaw., t. 1.

9

Tamże, t. 2.

10

Organizacja kawalerii na stopie pokojowej z 6.08.1925. CAW, Dep. Kaw., t. 27.

11

CAW, Dep. Kaw., t. 10, 29—30, 32.

12

Tamże, t. 15, 18.

wyników studiów nad kawalerią radziecką i niemiecką, prowadzonych przez

Departament Kawalerii MSWojsk

13

.

W 4 jednostkach archiwalnych są etaty i składy osobowe Departamentu

Kawalerii oraz jednostek — kawalerii, piechoty, artylerii, saperów, wojsk łączności i

służby remontu

14

.

W oparciu o akta działu poboru i uzupełnień można odtworzyć zagadnienia

związane z wcielaniem rekruta oraz powoływaniem na ćwiczenia oficerów,

podoficerów i szeregowych rezerwy. Na specjalną uwagę w tej grupie akt zasługują

materiały dotyczące rozwoju psychotechniki w wojsku

15

.

W aktach zespołu Departamentu Kawalerii MSWojsk. znajdują też swoje

odzwierciedlenie uroczystości, jakie odbyły się w Krakowie w październiku 1933 roku

w związku ze „Świętem Kawalerii”. Wzięli w nich udział najwyżsi dostojnicy

państwowi — cywilni i wojskowi. Polską kawalerię reprezentowali ułani z 12 pułku

ułanów i 4 pułku strzelców konnych

16

.

Obszerny dział w grupie akt wyszkolenia wojska stanowią instrukcje i

regulaminy. Te źródła mogą zainteresować badacza zajmującego się dziejami życia i

organizacji armii w okresie międzywojennym; mogą też służyć celom praktycznym

wojska doby współczesnej.

Do specjalnie ciekawych należy projekt regulaminu lotnictwa z roku 1938 (t.

94), którego treścią jest ogólna charakterystyka lotnictwa, organizacja jego działania w

polu, zagadnienia łączności, jednostek i szyków w powietrzu, walki, przesunięć

jednostek lotnictwa w polu, zaopatrywania i ewakuacji. Na uwagę badacza zasługują

też „Wytyczne walki kawalerii z bronią pancerną” z roku 1937 wraz z uzupełniającą

instrukcją walki ręcznym granatem przeciwpancernym (t. 95). Na treść wytycznych

składają się: zasady walki kawalerii z bronią pancerną, użycie broni pancernej, jej

właściwości, walka kawalerii w różnych rodzajach działań oraz kierunki szkolenia

kawalerii w walce z bronią pancerną nieprzyjaciela.

13

MSWojsk. Dep. Kaw. Sprawozdanie z wyników studiów za rok 1938. CAW, Dep. Kaw., t. 26.

14

Tamże, t. 10—13.

15

Tamże, t. 34—35, 118. Sprawy psychotechniki omawia J. B a l i ń s k i, Zagadnienia

psychotechniki w kawalerii, Przegląd kawaleryjski nr 3 (89), 1933, s. 175.

16

Program uroczystości w Krakowie w związku ze „Świętem Kawalerii” i meldunki dowództw

pułków kawalerii dotyczące uczestnictwa w rewii kawalerii w dniu 6.10.1933 roku. CAW, Dep. Kaw., t. 39.

Omawiając wytyczne walki kawalerii z bronią pancerną należy też zwrócić

uwagę na znajdującą się w zespole akt Departamentu Kawalerii tymczasową instrukcję

dotyczącą armatki 37 mm wz. 36, w której poruszono zagadnienie taktycznego jej

użycia, musztry, strzelania oraz sprzętu wyszkoleniowego

17

. Do podstawowych

regulaminów w grupie akt dotyczących szkolenia należy również wydany w roku 1935

przez „Dowództwo Wojsk Łączności — regulamin służby ruchu radiotelegraficznego i

radiotelefonicznego

18

.

Należy, podkreślić, że wśród regulaminów i instrukcji polskich obejmujących

wszystkie rodzaje broni i służb występują też materiały dotyczące armii obcych

19

.

W zespole akt Departamentu Kawalerii MSWojsk. znajdują się ponadto akta

informujące o organizowanych przez wojsko różnych kursach w zakresie wszystkich

specjalności wojskowych. Oprócz planów i programów, do ciekawszych należą

materiały dotyczące kursu informacyjno-wywiadowczego dla wyższych dowódców,

kursu unifikacyjno-doskonalącego oficerów sztabowych kawalerii oraz kursów dla

oficerów i podoficerów w takich rodzajach broni jak: kawaleria, broń pancerna,

lotnictwo, artyleria oraz wojska saperskie i łączności

20

.

W 4 jednostkach archiwalnych zespołu zgromadzony został materiał aktowy

w sprawach szkół wojskowych. Wśród interesujących wymienić można wydawnictwo

z 1932 roku pt. „Organizacja szkoły kawalerii na stopie pokojowej” oraz akta

dotyczące szkół podchorążych i podoficerskich — lotnictwa, kawalerii i piechoty (t.

109). Są to wykazy i stany ewidencyjne podchorążych oraz ich przydziały do

poszczególnych pułków w celu odbycia praktyki. Dalej występują tabele statystyczne

podchorążych Centrum. Wyszkolenia Kawalerii informujące o ich wykształceniu,

pochodzeniu społecznym i stanie majątkowym (t. 111). W jednej teczce znajdują się

akta związane tylko ze Szkołą Podchorążych Rezerwy Kawalerii. Są to: sprawozdania

17

Tamże, t. 94.

18

Tamże, t. 89.

19

Tamże, t. 61, 74, 86, 91, 96.

20

„Program rocznego kursu aplikacyjnego na oficerów broni pancernej w roku 1936” (t. 126),

„Omówienie ćwiczenia gen. dyw. Fabrycznego na kursie wyższych dowódców w Rembertowie w 1937 roku” (t.
115), pismo MSWojsk. Dep. Dow. Og. z dnia 5.05.1938 roku dotyczące zgłaszania się ochotniczego do
lotnictwa podoficerów i szeregowych z innych rodzajów wojska (t. 134).

roczne — z pracy w szkole oraz szefa Departamentu Kawalerii z inspeikc.fi szkoły,

sprawy fundacji sztandaru dla szkoły przez społeczeństwo m. Grudziądza

21

.

W zespole Departamentu Kawalerii stosunkowo licznie reprezentowane są

różnego rodzaju archiwalia dotyczące wyszkolenia oddziałów wojska. Obejmują one

problematykę ćwiczeń międzydywizyjnych, międzybrygadowych, letnich i zimowych.

Do ciekawszych należą w tym dziale wytyczne szkolenia wojska w okresie letnim,

gdzie poruszane są zagadnienia doskonalenia kadry zawodowej, szkolenia oddziałów

w ramach wielkich jednostek, ćwiczeń garnizonowych, szkoły ognia artylerii,

koncentracji wielkich jednostek, a w tym kawalerii, lotnictwa, wojsk saperskich i

łączności. Poza tym w wytycznych znajdują się zarządzenia dotyczące obowiązków

dowódców okręgów korpusów na czas ćwiczeń, organizacji sztabów i rozjemstwa,

próbnego poboru koni, zagadnienia szyfrów, korzystania z pocztowej sieci łączności,

służby bezpieczeństwa (żandarmerii) oraz sprawozdań z ćwiczeń

22

. W tej grupie akt

dotyczących ćwiczeń oddziałów wymienić należy wytyczne szkolenia kawalerii w

latach 1938—1939. W ćwiczeniach tych m.in. brały udział: dywizja kawalerii,

brygady kawalerii — Mazowiecka, Podlaska, Wołyńska i Wielkopolska oraz

współtowarzyszące im oddziały broni pancernych. W świetle tych wytycznych

znamienne było stanowisko dowódcy Wielkopolskiej BK z maja 1939 roku. Już w

części wstępnej omawianego źródła stwierdził on, iż [...] „na stojące na straży Kresów

Zachodnich oddziały Wielkopolskiej Brygady spadnie zaszczyt pierwszej walki,

pierwszego uderzenia. W gotowości i sile tego uderzenia nikt nie śmie nas prześcignąć

[...]”. Dalej dowódca brygady wskazywał jak należy osiągnąć najwyższą sprawność

bojową, kładł nacisk przede wszystkim na bojowość żołnierza, jego wytrzymałość

fizyczną i stan psychiczny oraz na umiejętność walki — szczególnie z bronią pancerną

i lotnictwem nieprzyjaciela

23

.

Wśród archiwaliów informujących o sprawach szkolenia kadry zawodowej i

żołnierzy służby czynnej, do ciekawszych należą materiały związane z ćwiczeniami

21

Pismo komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii z dnia 18.07.1938 roku do ministra

spraw wojskowych w sprawie nadania szkole sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo miasta Grudziądza.
CAW, Dep. Kaw., t. 112.

22

Wytyczne wyszkolenia brygad kawalerii w okresie letnim w roku 1933—1934 i broni pancernych

w roku 1936. CAW, Dep. Kaw., t. 102.

23

CAW, Dep. Kaw., t. 97.

aplikacyjnymi sztabów brygad kawalerii oraz sprawozdania ze szkolenia wojska w

okresach letnim i zimowym, z uwzględnieniem czynników utrudniających tok

szkolenia

24

. Poza tym nie można tu pominąć rozkazów i wytycznych organizacyjnych

do koncentracji (letnich i zimowych) oddziałów kawalerii oraz do różnego rodzaju

gier wojennych

25

.

Na osobną wzmiankę zasługują sprawozdania z podróży taktycznych oficerów

Wyższej Szkoły Wojennej i wytyczne organizacji zespołowych zawodów

wyszkoleniowych kontyngensu oraz szkolenia oficerów i podchorążych rezerwy

26

.

W dwóch jednostkach archiwalnych zawarty jest materiał dotyczący szkół

ckm. Są to przede wszystkim programy i zarządzenia dotyczące ich organizowania

przez jednostki kawalerii w poszczególnych pułkach (t. 140, 141). Szkolenie wojska

omawiane jest też w sprawozdaniach z ćwiczeń oddziałów reprezentujących różne

rodzaje broni i służb, prowadzonych przez inspektorów armii

27

.

Interesujące są archiwalia dotyczące ćwiczeń doświadczalnych. Wymienić tu

należy m.in. programy ćwiczeń grup pancerno-motorowych, oddziałów lotnictwa

towarzyszącego kawalerii w zagonie oraz materiały z ćwiczenia operacyjnej służby

sztabu kawalerii, z ćwiczeń łączności i z ćwiczenia dotyczącego działania tyłów

wielkich jednostek kawalerii

28

.

Przy charakterystyce akt dotyczących szkolenia kadry zawodowej należy

jeszcze wspomnieć o fragmentarycznym materiale omawiającym niedociągnięcia w

czasie ćwiczeń, złe stosowanie kryptonimów, nie zawsze sprawne funkcjonowanie

24

Rozkazy organizacyjne i sprawozdania z ćwiczeń aplikacyjnych sztabów dywizji i brygad kawalerii

z lat 1932—1933 i 1935—1938 (t. 132). Rozkazy, zarządzenia organizacyjne, założenia i sprawozdania z
ćwiczeń aplikacyjnych dla oficerów sztabowych kawalerii i brygad kawalerii z lat 1932—1933 i 1935—1939 (t.
134).

25

Rozkazy organizacyjne i sprawozdania dotyczące gier wojennych MSWojsk., inspektorów armii —

generałów dywizji L. Berbeckiego i A. Osińskiego. CAW, Dep. Kaw., t. 136.

26

Sprawozdanie mjra L. Wysockiego z dnia 26.07.1927 roku z podróży taktycznej słuchaczy

młodszego rocznika Wyższej Szkoły Wojennej przeprowadzonej w czasie gry wojennej w rejonie m. Stołpce—
Żukowy Borek, Mir—Horodziej i rzeka Niemen do Uszy. CAW, Dep. Kaw., t. 137.

27

Rozkazy organizacyjne generalnego inspektora sił zbrojnych do ćwiczeń kawalerii w roku 1935 (t.

170) oraz sprawozdania poszczególnych inspektorów armii (t. 170—173).

28

Sprawozdanie 3 Grupy Aeronautycznej z ćwiczeń doświadczalnych w okresie letnim 1930 roku

oraz Dep. Kaw. z ćwiczeń doświadczalnych obrony przeciwpancernej i grupy pancerno-motorowej,
przeprowadzonych przez 2 dywizję kawalerii dnia 19 i 20.08.1932 roku na osi m. Bielsk Podlaski—Drohiczyn—
Siedlce. CAW, Dep. Kaw., t. 154.

służby tyłów, brak łączności, nieprawidłowe poruszanie się kolumn zmotoryzowanych

po szlakach komunikacyjnych (szosach), nieekonomiczne zużywanie paliwa itp

29

.

W innych teczkach akt Departamentu Kawalerii zgromadzono materiały

dotyczące przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego w wojsku

30

. Są to

zarządzenia MSWojsk. w sprawie planów rozwoju wf w wojsku wraz z

uzupełniającymi je wnioskami niektórych dowództw okręgów korpusów, dowództw

oddziałów kawalerii oraz okręgowych urzędów wf i pw. Inne akta tej grupy związane

są z wyszkoleniem oddziałów Obrony Narodowej.

W piętnastu jednostkach akt zespołu znajduje się obszerny, lecz niepełny

materiał w sprawach rozwoju sportu wyczynowego w wojsku. Na uwagę zasługują

akta dotyczące zawodów konnych o mistrzostwo armii tzw. „Militari”. Są to

zarządzenia wykonawcze, instrukcje i rozkazy o organizacji zawodów i

przeprowadzanych eliminacjach, krótkie biografie niektórych zawodników oraz

sprawozdania

31

. Niewielka ilość przekazów źródłowych związana jest z

przygotowaniami naszych jeźdźców do zawodów olimpijskich; najbardziej wymowne

są materiały odnoszące się do mających się odbyć w roku 1940 XII Igrzysk

Olimpijskich w Helsinkach. Na uwagę zasługują również akta dotyczące udziału w

zawodach hippicznych reprezentacyjnych jeźdźców polskich — oficerów kawalerii,

odnoszących wspaniałe sukcesy zarówno w państwach europejskich (Niemcy, Francja,

Holandia), jak i za oceanem (Stany Zjednoczone)

32

.

Dział akt grupy szkoleniowej zamyka kilka jednostek archiwalnych,

zawierających prace oficerów specjalistów różnego rodzaju broni, pisane na zlecenie

Towarzystwa Wiedzy Wojskowej. Prace te są swego rodzaju odzwierciedleniem

kierunków i metod szkolenia ówczesnej armii, w tym także i kawalerii (t. 215—216).

29

Korespondencja Wydziału Wyszkolenia Dep. Kaw. dotycząca wyjaśnienia niedociągnięć w czasie

ćwiczeń międzybrygadowych w związku z pracami Dep. Kaw. nad sprawozdaniami z tych ćwiczeń, które
prowadzono jesienią i zimą 1936 roku (t. 171) oraz uwagi o funkcjonowaniu tyłów zmotoryzowanej brygady
kawalerii w czasie ćwiczenia międzybrygadowego pod kryptonimem „Nakło”, przeprowadzonego we wrześniu
1937 roku (t. 177).

30

CAW, Dep. Kaw., t. 184—186.

31

Przeważają akta z lat 1932—1933, 1935 oraz 1937—1938. CAW, Dep. Kaw., t. 187.

32

Plany wyjazdów zagranicznych polskiej ekipy jeździeckiej, programy zawodów i sprawozdania z

lat 1930—1939, CAW, Dep. Kaw., t. 192—200. O zawodach jeździeckich w okresie wcześniejszym wspomina
A. K r ó l i k i e w i c z, Od Nicei do Nowego Jorku, Warszawa 1927.

W zespole Departamentu Kawalerii znajdują się też akta personalne; dotyczą

one ewidencji oficerów, podoficerów i szeregowców oraz odznaczeń, awansów,

przydziałów do szkół i skierowań na kursy. Ponadto występują karty powołania na

ćwiczenia, sprawy karne i opinie

33

.

Zamykające zespół 20 j.a. zawiera materiał aktowy dotyczący zagadnień

gospodarki finansowej, związanej z corocznym budżetem armii. Są to raporty i

żądania budżetowe, projekty realizacji budżetu oraz dokumenty kalkulacji ryczałtów

na wyposażenie wojska. Badacza mogą zainteresować też akta dotyczące gospodarki

końmi wojskowymi, a więc: kwartalne raporty stanu koni z poszczególnych dowództw

okręgów korpusów, ewidencja koni wojskowych oraz materiały związane z hodowlą

koni w Polsce, opracowywane przez wojsko przy współpracy z Ministerstwem

Rolnictwa

34

.

Inne akta zespołu ujmują problematykę wyposażenia techniczno-bojowego

wojska. Wśród nich znajdują się sprawozdania o stanie broni, protokóły badań

uzbrojenia oraz norm zużycia amunicji

35

. Pozostałe przekazy źródłowe zawierają dane

o służbie kartograficznej, nieruchomściach wojskowych, placach ćwiczeń i służbie

zdrowia (z uwzględnieniem weterynarii).

*

* *

Niniejsze opracowanie informuje tylko o niektórych archiwaliach zespołu

Departamentu Kawalerii MSWojsk., liczącego w sumie 256 jednostek archiwalnych.

Zasygnalizowano jedynie najbardziej charakterystyczne przekazy źródłowe dotyczące

głównie organizacji i wyszkolenia kawalerii.

Należy stwierdzić, że zespół akt Departamentu Kawalerii nie jest jedynym w

zasobie aktowym Centralnego Archiwum Wojskowego, który zawiera materiały

33

CAW, Dep. Kaw., t. 225—228.

34

Raporty kwartalne stanu koni w DOK I-VII z 1931 roku (t. 241). Korespondencja MSWojsk. z

Ministerstwem Rolnictwa z lat 1930—1937 w sprawie hodowli koni dla wojska (t. 244).

35

Miesięczne raporty stanu broni i amunicji oraz roczne sprawozdania i normy zużycia amunicji w

pułkach kawalerii. Akta z lat 1831—1839. CAW, Dep. Kaw., t. 246—248.

związane z życiem i rozwojem tak popularnej w okresie międzywojennym — w

wojsku i społeczeństwie — broni, jaką była kawaleria. Badacz zajmujący się

problematyką kawalerii znajdzie również interesujące materiały w innych zespołach

akt instytucji wojskowych znajdujących się w CAW, takich jak: Gabinet Ministra

Spraw Wojskowych, Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych, Departament Piechoty i

Departament Artylerii MSWojsk. oraz Oddział I i IV Sztabu Głównego.