RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII 

Cech  wolnych  mularzy  (budowniczych)  był  jednym  z  najbardziej  uprzywilejowanych 

cechów  średniowiecza,  posiadał  teŜ  niezwykle  rozbudowaną  obrzędowość  i  tradycje, 

oparte  na  cechowych  legendach.  Zrzeszał  ludzi  o  rozległej  wiedzy  obejmującej 

matematykę, astronomię, inŜynierię i sztuki zdobnicze. Wiedza i umiejętności związane z 

zawodem  nie  były  spisywane,  lecz  zachowywane  jako  zespół  tajemnic  cechowych, 

przekazywanych nowym członkom w trakcie wieloletniego staŜu uczniowskiego. 

PrestiŜ członkostwa w tym cechu jeszcze na długo przed jego zasadniczą ewolucją został 

ugruntowany 

dzięki 

renesansowemu 

stereotypowi 

architekta 

jako 

człowieka 

wszechstronnie  wykształconego.  Szczególne  świadectwo  dał  o  tym  jeden  z 

najsłynniejszych  magów  angielskiego  renesansu,  John  Dee  (1527-1608),  w  napisanym 

przez  siebie  wstępie  do  pierwszego  angielskiego  wydania  Geometrii  Euklidesa.[1] 

WyłoŜył  w  nim  renesansową  (pitagorejską  i  kabalistyczną)  teorię  liczby,  a  architekturę 

przedstawił  jako  kró[  46  ]lową  nauk  matematycznych,  udzielając  najwyŜszych  pochwał 

profesji  architekta.  Miało  to  wielkie  znaczenie  dla  ówczesnych  masonów,  poniewaŜ  w 

uznawanej  wówczas  mitologicznej  historii  ich  cechu  Euklides  uchodził  za  jednego  z 

załoŜycieli wolnomularstwa w staroŜytnym Egipcie.[2] 

Wolni  mularze  dzielili  się  wówczas  na  dwie  grupy:  uczniów  (ang.  apprentice,  entered 

apprentice) i pełnoprawnych członków cechu (ang. fellow craft, fellow of craft). Te nazwy 

odpowiadają  dzisiaj  dwóm  pierwszym  stopniom  symbolicznym  masonerii,  a  więc 

stopniom,  których  nazwy  w  języku  polskim  brzmią  "Uczeń"  i  "Czeladnik".[3]  Określenia 

"Mistrz" (ang. master mason) uŜywano przez długi czas zamiennie z tytułem "towarzysza 

cechowego". "Mistrz" jako oddzielny stopień inicjacyjny był efektem późniejszych reform 

rytuału,  co  łatwo  przeoczyć  w  zetknięciu  z  polską  nomenklaturą  masońską,  która  zdaje 

się  sugerować,  Ŝe  to  pierwsze  trzy,  a  nie  dwa  stopnie,  odzwierciedlają  pierwotną 

strukturę  cechową.  Tak  jednak  nie  było.  Osobne  wtajemniczenie  Mistrza  pojawiło  się 

późno i było w pewnym sensie finałem transformacji, której uległ cech.[4] 

Miejscem,  w  którym  transformacja  ta  została  zapoczątkowana,  była  Szkocja.  Czasowo 

objął on całe XVII stulecie. Preludium decydujących przemian stanowiła zmiana sposobu 

funkcjonowania  loŜy  (ang.  ludge,  później:  lodge):  z  doraźnego  schronienia  w  miejscu 

pracy została ona przekształcona w stałą komórkę terytorialną, której członkowie zbierali 

się  na  zamkniętych  spotkaniach  pod  przewodnictwem  dozorcy  (warden).  Wraz  z  tą 

zmianą pojawiły się teŜ obostrzenia w przepisach o przyjmowaniu nowych członków oraz 

przepis  uznający  "sztukę  pamięci"  za  umiejętność  warunkują[  47  ]cą  członkostwo  w 

cechu.  Innowacje  te  wprowadził  przełoŜony  robót  (master  of  works)  i  pierwszy 

Generalny  Dozorca  (General  Warden)  szkockich  budowniczych,  William  Schaw  (1550-

1602).[5] 

Szczegółowe regulacje dotyczące nowego sposobu funkcjonowania cechu zawarte zostały 

w  Statutach  opracowanych  staraniem  Schawa  i  przyjętych  jako  cechowe  prawo  w  roku 

1598 i 1599.[6]. 

Polityka.pl Historia

Teksty historyczne tygodnika Polityka - 
wejdź i przeczytaj! 

www.polityka.pl/historia

Jakie masz IQ?

Geniusz czy przeciętniak Sprawdź i porównaj 
z innymi 

IQ2009.pl

Page 1 of 6

RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/rodowod-organizacyjny-masonerii?tmpl=compon...

Sztuka pamięci, na którą połoŜył nacisk Schaw, jest pierwszym śladem łączności wolnych 

mularzy  z  tradycją  hermetyczną -  wielowątkową,  magiczną  syntezą  filozofii  i  religii, 

stanowiącą  jeden  z  głównych  nurtów  zachodniego  okultyzmu.[7]  Frances  Yates, 

współczesna  badaczka  historii  kultury  Renesansu,  związana  z  Instytutem  Warburga 

(Londyn), której prace nadały nowy rozgłos i rozmach badaniom tradycji hermetycznej, 

tak przedstawiała przedmiot swoich naukowych zainteresowań: 

Pod  nazwą  tą  [hermetyzm]  rozumiem  teŜ  hermetyczny  rdzeń  ficiniańskiego 

neoplatonizmu;[8]  mające  doniosłe  znaczenie  połączenie  hermetyzmu  z  kabalistyką, 

jakiego  dokonał  Pico;[9]  zwrócenie  uwagi  na  Słońce  jako  źródło  mocy  mistyczno-

magicznej;  koncepcję  [  48  ]  magicznych  sił  oŜywiających  całą  naturę,  z  którymi  mag 

stara się  wejść  w  kontakt  i  posługiwać  się  nimi;  połoŜenie  nacisku  na  liczbę jako  drogę 

prowadzącą  w  głąb  tajników  natury;  filozofię  zawartą  zarówno  w  podręcznikach  magii 

typu  Picatrix,[10]  jak  i  w  filozoficznych  pismach  hermetycznych, wedle której  Wszystko 

jest  Jednym  a  posługujący  się  nią  mag  moŜe  liczyć  na  powszechną  prawomocność 

stosowanych  przez  siebie  procedur;  w  końcu -  i  jest  to  w  pewnym  sensie  punkt 

najwaŜniejszy - 

te 

osobliwe 

pomyłki 

historyczne, 

dzięki 

którym 

"Hermes 

Trismegistos" [mityczny autor pism hermetycznych] doczekał się schrystianizowania, co 

spowodowało, Ŝe religijnie nastawiony hermetysta miał prawo snuć w jego towarzystwie 

spekulacje  na  temat  świata,  badać  przy  jego  pomocy  tajemnicę  stworzenia,  a  nawet 

(choć  nie  wszyscy  byli  skłonni  posunąć  się  tak  daleko)  wykorzystywać  do  celów 

magicznych ukryte moce świata.[11]

W  czasach,  w  których  Schaw  przeprowadzał  reformę  cechu  mularskiego  na  dworze 

szkockim  Jakuba  VI  (1583-1625,  od  1603  Jakuba  I  angielskiego)  za  mistrza  sztuki 

pamięci, u którego nauki pobierał sam król, uchodził  Aleksander Dickson z Errol (1558-

1604).  Był  on  uczniem  Giordano  Bruno  (1548-1600)  i  w  swych  pismach  dowodził 

wyraźniej nawet od swego nauczyciela, Ŝe praktyka sztuki pamięci implikuje nowy rodzaj 

kultu.[12] 

[  49  ]  Dickson  nawiązywał  do  głoszonej  przez  Bruna  "religii  Miłości,  Sztuki,  Magii  i 

Mathesis",  która  stanowiła  cel  propagowanej  przez  niego  reformy  religijnej  w  duchu 

hermetyzmu i nierozerwalnie łączyła się z praktyką mnemoniki. Ta ostatnia nie polegała 

bowiem  wcale  na  prostym  ćwiczeniu  pamięci,  lecz  na  próbie  odzwierciedlenia  całego 

świata w przestrzeni własnego umysłu, podejmowanej za pomocą działań o charakterze 

magicznym,  m.in.  odciskania  w  pamięci  symboli  zodiakalnych  i  planetarnych,  co  miało 

prowadzić  do  uzyskania  mocy  czynienia  cudów.[13]  Takie  wnioski  wyciąga  współczesna 

badaczka systemów mnemonicznych Giordano Bruno: 

Sztuka  pamięci  w  okultystycznej  wersji  Bruna  stała  się  techniką  magiczno-religijną, 

sposobem  łączenia  się  z  duszą  świata,  jedną  z  tajemniczych  praktyk  hermetycznego 

kultu.[14]

Taka  mnemonika  doprowadziła  do  ostrej  polemiki  Bruna  z  oksfordzkimi  zwolennikami 

filozofii Arystotelesa, gdy w czasie swojej bytności w Anglii przedstawił ich gronu własne 

poglądy.  Kością  niezgody  było  dzieło  Bruna  Ars  reminiscendi,[15]  w  którym  poprzez 

mnemoniczny system trzydziestu "pieczęci" (sigilli), wprowadzał on czytelnika w projekt 

wielkiej  reformy  religijnej.  Po  [  50  ]  wyjeździe  nauczyciela  Aleksander  Dickson 

kontynuował ów spór własnymi publikacjami. 

Page 2 of 6

RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/rodowod-organizacyjny-masonerii?tmpl=compon...

Obecność tak niezwykle ujmowanej mnemoniki nie uczyniła z ówczesnych lóŜ ośrodków 

nowej  religii,  gdyŜ  miała  ona  słuŜyć  głównie  jako  doskonała  technika  memoryzowania 

mularskiej wiedzy. Jej obecność umoŜliwiła jednak recepcję dalszych elementów tradycji 

hermetycznej -  przede  wszystkim  tych,  które  korespondowały  z  pracą  zawodową 

członków cechu.[16]. 

Nośnikiem  dla  elementów  spekulatywnych  stał  się  rytuał  cechowy.  Asymilował  on 

nowości  i  przybierał  formy  coraz  bardziej  rozbudowane.  Podstawą  jego  rozwoju  były 

obrzędy 

inicjacyjne, 

powszechnie 

praktykowane 

we 

wszystkich 

ówczesnych 

stowarzyszeniach  zawodowych.  W  relacjach  najstarszych  znanych  katechizmów,  tzn. 

masońskich podręczników rytualnych (koniec XVII w.), treść rytuałów inicjacji powiązana 

była  z  wnętrzem  wyobraŜeniowej  loŜy -  świątyni  pamięci,  której  elementy  tworzyły 

mnemoniczny układ symboli streszczających zasady i prawa bractwa.[17] 

Inną  cechą,  która  wyróŜniała  obrzędowość  wolnych  mularzy  wśród  tradycji  pozostałych 

grup  zawodowych,  było  przekazywane  w  rytuałach  inicjacyjnych  tzw.  Słowo  Mularskie 

(Mason  Word).  Termin  ten  miał  wiele  znaczeń.  Przede  wszystkim  określano  tak  słowo, 

będące  rozpoznawczym hasłem stopnia wtajemniczenia, przekazywane adeptowi wraz z 

uściskiem  dłoni  Mistrza  w  czasie  inicjacji.  Nazywano  tak  równieŜ  ogólnie  wszystkie, 

sekretne  sposoby  wzajemnego rozpoznawania się  członków  cechu, dzięki którym [  51  ] 

mogli oni porozumieć się w większym gronie osób, ukrywając przed otoczeniem fakt, Ŝe 

prowadzą  dyskretną  wymianę  informacji.  "Przyjęciem  Słowa"  nazywano  teŜ  całość 

rytuału inicjacji oraz sam fakt wstąpienia do loŜy.[18]. 

Słowo  Mularskie  utrzymywane  było  w  sekrecie,  co  doprowadziło  do  powstania  wielu 

podejrzeń, oskarŜeń i domysłów z nim związanych. Znany jest np. przypadek z 1652 r., 

gdy w miasteczku Minto w Roxburghshire starsi tamtejszej gminy mieli wątpliwości, czy 

człowiek, który przyjął Słowo Mularskie, moŜe zostać pastorem ich gminy. Po konsultacji 

z  sąsiednimi  gminami  rozwiązali  swój  dylemat  pozytywnie.[19]  Z  roku  1695  pochodzi 

inny, znacznie mniej błogi obrazek: gdy w parafii Rerrick w Kirkcudbrightshire głośny stał 

się  przypadek  zjawiska  poltergeist,[20]  nawiedzającego  dom  jednego  z  parafian, 

miejscowy  duchowny  orzekł,  iŜ  przyczyną  wszystkiego  jest...  fakt  przyjęcia  Słowa 

Mularskiego  przez  właściciela  posesji,  z  zawodu  mularza.  Miał  on  jakoby  w  tym  akcie 

poświęcić swoje dziecko diabłu i z tej to przyczyny jego dom stał się areną budzących lęk 

zjawisk.[21]  Tak  kuriozalny  werdykt  pozwala  lepiej  zrozumieć  późniejsze  oskarŜenia 

masonerii,  w  których  pojawiały  się  najbardziej  fantastyczne  i  niedorzeczne  teorie, 

traktowane jednak zupełnie serio. Lęk przed Nieznanym, odczuwany [ 52 ] w zetknięciu 

z  tajemnicą,  której  strzegły  loŜe,  prowokował  róŜnorakie  domysły,  a  te  były  często 

projekcją osobistych lęków zainteresowanej masonerią osoby. 

Pierwsze  pisane  świadectwa  o  istnieniu  Słowa  Mularskiego  pochodzą  z  lat  trzydziestych 

XVII  stulecia.  Natomiast  pierwsza  wzmianka  o  Słowie  Mularskim,  która  wyjaśnia 

jednocześnie jego sens, pochodzi dopiero z roku 1691. Wtedy Słowo Mularskie objaśnił i 

opisał  Robert  Kirk,  duchowny  z  Aberfoil  w  hrabstwie  Perthshire,  zapalony  badacz 

szkockiego folkloru i wszelkich ówczesnych niesamowitości.[22] 

Słowo Mularskie stanowiło pierwszą udokumentowaną tajemnicę wolnych mularzy, która 

nie wiązała się bezpośrednio z wykonywanym przez nich zawodem i dzięki której w ogóle 

po raz pierwszy usłyszano, Ŝe masoni (mularze) mają jakieś tajemnice. Słowo Mularskie 

kazało  zwrócić  baczną  uwagę  na  loŜe  masońskie  tym,  którzy  wówczas  poszukiwali 

Page 3 of 6

RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/rodowod-organizacyjny-masonerii?tmpl=compon...

stowarzyszenia  chwalącego  się  staroŜytnym  rodowodem,  wszechstronną  wiedzą  i  ściśle 

strzeŜonymi, nie do końca jasnymi sekretami. 

Dodatkowym  czynnikiem,  który  wzmagał  zainteresowanie  cechem  i  roztaczał  wokół 

niego aurę tajemniczości, była niezwykle bogata mitologia wolnych mularzy. UtoŜsamiała 

ona sztukę mularską (massonrie) z geometrią i wywodziła ją, w róŜnych wariantach, ze 

staroŜytnego  Egiptu,  od  budowniczych  wieŜy  Babel  i  budowniczych  pierwszej  Świątyni 

Jerozolimskiej.  W  rodowodzie  cechu,  obok  Euklidesa,  występowały  równieŜ  postacie 

biblijne  [  53  ]  (Noe,  Salomon)  i  czysto  mityczne,  wówczas  wciąŜ  traktowane  z  wielką 

powagą  (Great  Hemarius  =  Hermes  Trismegistos,  król  Athelstan  i  inni).  Tak 

rozbudowany  rodowód  otwierał  tradycję  budowniczych  jeszcze  szerzej  na  idee  o 

hermetycznej i kabalistycznej proweniencji.[23] 

Całość  procesu  przemian  cechu  wolnych  mularzy  moŜemy  prześledzić,  analizując 

wzmianki  o  wolnych  mularzach  w  literaturze  epoki,  najstarsze  zachowane  katechizmy 

cechowe  oraz  informacje  zawarte  w  kronikach  (minutes)  lóŜ  masońskich.  Te  ostatnie 

zaczęto  spisywać  juŜ  od  1598  r.,[24]  tj.  od  wprowadzenia  w  Ŝycie  Statutów  Schawa, 

które w jednym z punktów zobowiązywały loŜe do prowadzenia kronik swej działalności. 

  

PRZYPISY 

[1]  The  elements  of  the  Geometrie  of  the  most  ancient  Philosopher  Euclide  of  Megara, 

Faithfully  (now  first)  translated  into  the  Englishe  toung,  by  H.  Billingsley,  Citizen  of 

London [...] with a very faithfull Praeface by M.I. Dee, London 1570; wyd. współczesne: 

J.  D  e  e,  The  mathematical  preface  to  the  Elements  of  geometry  of  Euclid  of  Megara 

(1570), ed. A. G. Debus, New York 1975. 

[2] Por. D. S t e v e n s o n, Origins of Freemasonry, Cambridge 1988, s. 106-108. 

[3] Por. aneks I. 

[4] Zob. dalej: rozdział 3, punkt c). 

[5] Por. S t e v e n s o n, dz. cyt., s. 34-51. 

[6] The statutis and ordinancies to be obseruit be all the maister maissounis within this 

realme,  Edinburgh  28  XII  1598  [I  Statuty];  Holyroodhouse  28  XII  1599  [II  Statuty]. 

Pierwsze złoŜone były z 22 paragrafów, drugie ? z 14. Wydane w: H. C a r r (ed.), The 

minutes of the Lodge of Edinburgh, Mary's Chapel, No.1, 1598-1738, London 1962, s. 36

-39  [I  Statuty];  t  e  n  Ŝ  e  (ed.),  Lodge  Mother  Kilwinning,  No.0.  A  study  of  the  earliest 

minute books, 1642 to 1842, London 1961, s. 4-6 [II Statuty]. 

[7] Oprócz hermetyzmu główne nurty zachodniego okultyzmu to: chaldejska astrologia, 

Ŝydowska  kabała,  grecka  teurgia  i  goetia  (czarna  magia),  a  takŜe,  nie  wiedzieć  czemu 

pomijany  w  takich  zestawieniach,  szeroki  nurt  ludowego,  europejskiego  czarownictwa. 

Por. Encyklopedia Nowej Ery, Wrocław 1997, s. 148. 

[8] Marsiglio Ficino (1433-1499), filozof związany z tzw. Akademią Florencką. 

Page 4 of 6

RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/rodowod-organizacyjny-masonerii?tmpl=compon...

[9]  Giovanni  Pico  della  Mirandola  (1463-1494),  humanista  i  filozof,  który  podjął  się 

ambitnego  dzieła  (nigdy  nie  ukończonego)  pogodzenia  wielkich  systemów  klasycznej 

filozofii: Arystotelesa i Platona. 

[10]  Popularny  w  epoce  Renesansu  podręcznik  magii  związanej  z  talizmanami.  W 

oryginale  napisany  po  arabsku,  został  w  1256  r.  przetłumaczony  na  hiszpański  przez 

króla  Alfonsa  X  Mądrego.  Podawał  instrukcje  o  tym,  jak  sprowadzić  duchy  (potęgi) 

astralne  do  znaków  odciśniętych  w  przedmiotach,  dzięki  czemu  przedmioty  te  zyskiwać 

miały  magiczną  moc.  Teoretyczną  podstawą  dla  tego  dzieła  był  hermetyczny  traktat 

Logos alethes zachowany w postaci łacińskiego przekładu pt. Asklepios. Por. F. Y a t e s, 

Sztuka  pamięci, Warszawa 1977, s. 161;  P.  Z a  m  b e l  l i, Mit hermetyzmu i  aktualna 

debata historiograficzna, Warszawa 1994, s. 36-37. 

[11] F. Y a t e s, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, London-Chicago 1964, s. 

448-449, cyt. za: L. S z c z u c k i, Posłowie, w: Y a t e s, Sztuka pamięci, s. 448-449, 

przypis  10.  KsiąŜka  Giordano  Bruno  [...]  była  pierwszą  naukową  monografią  tradycji 

hermetycznej. 

[12]  Por.  Y  a  t  e  s,  Sztuka  pamięci,  s.  267-280.  Dickson  wydał  drukiem  De  umbra 

rationis  et  iudicii  (1583),  napisaną  pod  pseudonimem  "Heius  Scepsius"  Defensio  pro 

Alexandro Dicsono (1584) oraz Thamus sive de memoria virtute (1597). 

[13]  Y  a  t  e  s,  Giordano  Bruno  and  the  Hermetic  Tradition,  s.  450-451.  Fragmenty  w 

przekładzie polskim w: S z c z u c k i, Posłowie, w: Y a t e s, Sztuka pamięci, s. 442-443. 

[14] Y a t e s, Sztuka pamięci, s. 260. 

[15] Ars reminiscendi [...] hic enim facile invenies quidquid per logicam, metaphysicam, 

cabalam,  naturalem  magiam,  artes  magnas  atque  breves  theorice  inquiruntur,  London 

1583. 

[16]  Por.  C  e  g  i  e  l  s  k  i,  Ordo  ex  Chao,  s.  202.  Związek  renesansowej  mnemoniki  z 

symboliką  róŜokrzyŜową  i  masońską  zauwaŜyła  juŜ  Frances  Yates,  postulując 

przeprowadzenie  badań,  które  mogłyby  pomóc  w  wyjaśnieniu  procesu  przekształceń 

cechu  w  nowoczesne  wolnomularstwo,  a  szczególnie -  w  zapełnieniu  "białej  plamy" 

pomiędzy  renesansowym  hermetyzmem  a  późniejszymi  przejawami  obecności  tradycji 

hermetycznej w tajnych stowarzyszeniach. Por. Y a t e s, Sztuka pamięci, s. 302-305. 

[17] Por. S t e v e n s o n, dz. cyt., s. 139-140. 

[18] Por. tamŜe, s. 125-135. 

[19] TamŜe, s. 127-128. 

[20]  Od  niem.  poltern  Geist  (dosłownie:  "hałaśliwy  duch"),  gdyŜ  z  Niemiec  pochodziły 

najstarsze  pisane  świadectwa  obserwacji  tych  zjawisk.  Polegają  one  na  pozornie 

samoczynnym  przemieszczaniu  się  naczyń,  mebli  i  sprzętów  domowych,  kończącym  się 

często  ich  zniszczeniem,  oraz  na  podobnie  nieuprzyczynowanych,  lecz  wyraźnie 

słyszalnych  fenomenach  dźwiękowych,  przypominających  odgłosy  uderzeń  i  stukania  w 

ściany, podłogi i sprzęty. Są to zjawiska krótkotrwałe i pojawiają się zwykle w otoczeniu 

jednej,  konkretnej  osoby.  Z  tego  powodu  odróŜniane  są  przez  badaczy  od  tzw. 

Page 5 of 6

RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/rodowod-organizacyjny-masonerii?tmpl=compon...

nawiedzeń  (ang.  hauntings),  zjawisk  podobnych,  lecz  długotrwałych  i  związanych  z 

określonym miejscem. EU, s. 196-197. 

[21] S t e v e n s o n, dz. cyt., s. 134. 

[22]  R.  K  i  r  k,  The  Secret  common  wealth  or  a  treatise  displaying  the  chief  curiosities 

among  the  people  of  Scotland,  pochodzący  z  1692  r.,  z  wcześniejszą  datą  na  końcu 

tekstu:  1691.  Wydanie  współczesne:  S.  S  a  n  d  e  r  s  o  n  (ed.),  The  secret  common-

wealth and a short treatise of charms and spells, London 1976, s. 88-89. Kirk wymienił 

Słowo  Mularskie  wśród  takich  niezwykłych  doniesień  jak:  czary  i  leczenie  czarami, 

zdolności  prekognicji  (second  sight)  i  "kuloodporności"  (being  Proof  of Lead)  niektórych 

Szkotów. S t e v e n s o n, dz. cyt., s. 132-133. Por. J. Y a r k e r, The Arcane Schools, 

Kila 1997, s. 385. 

[23] Por. D. S t e v e n s o n, dz. cyt., s. 18-25. 

[24]  Od  tej  daty  rozpoczynają  się  najstarsze  zapisy  w  kronice  edynburskiej  loŜy  Mary's 

Chapel. Współczesne wydanie tego źródła - zob. przypis 6 w tym rozdziale. 

 

 

 

Wakacje w Egipcie

Przedpremiera w super cenach! 
Wybierz Ecco Holiday 

www.eccoholiday.com

WOW za darmo

Weź udział w wielkich bitwach 
pomiędzy królestwami… 

www.4story.pl

Walcz za swojego Mistrza

Dowiedź swojej odwagi i sta
najodwaŜniejszym rycerzem w kraju! 

www.battleknight.onet.pl

Page 6 of 6

RODOWÓD ORGANIZACYJNY MASONERII

2010-01-27

http://www.iluminaci.pl/masoneria/rodowod-organizacyjny-masonerii?tmpl=compon...