ORGANIZACJA

I ZARZj\DZANIE

. NR25

1999

ROLA WYKLADOWCY

NA SZKOLENIACH PRACOWNICZYCH

Szkolenia byly i b~dq powszechnq zorganizowanq fonnq doskonalenia pracownikow.

Mimo wprowadzanego post~pu technicznego nie maleje rola wykladowcy. Od jego umie-

j~tllosci, zdolnosci organizacyjnych i wielu przymiotow osobowosciowych b~dzie zalezec

efekt edukacji pracownik6w, a co za tym idzie, skutecznosc ich dzialalnosci zawodowej.
Szczegolnq uwag~ zwrocono w artykule na technik~ wymowy, ktora w wielu wypadkach

wymaga korekty. Zapewni to wlasciwq efektywnosc szkolen i umozliwi propagowanie

poprawnego j~zyka.

Utrzymanie jakosci wyrobu odpowiadaj,!:cej nonnom europejskim zalezy od tech-

nologii, uZycia wlasciwych surowcow, obrobki etc. JednakZe w calym procesie pro-
dukcyjnym nieodzownym czynnikiem jest czlowiek, ktory (w sposob bezposredni lub
posredni) b~dzie t~ prac~ wykonywal.

Efekty przedsi~biorstw zalez,!:odjego zdolnosci do wytworzenia nowoczesnego

produktu, zgodnego z wymaganiami i oczekiwaniami obecnych i przyszlych klien-
tow, produktu

0

takiej jakosci, za jak,!: klienci zechc,!: zaplacic teraz i w przyszlosci.

Zgodnie z opiniami menedzerow

1

sukces finny zaleZy:

- w 10% - od posiadanego wyposazenia;
- w 40% - od stosowanych technologii,
- w 50% - od ludzi i od efektywnego zarz,!:dzania w firmie.

Od wiadomosci, umiej~tnosci oraz doswiadczenia poszczegolnych

pracownikow

zalezec b~dzie nie tylko sposob zarz,!:dzania, projektowania,

wykonawst{va, ale tez

jakosc wyrobu i jakosc jego obslugi w eksploatacji. Aby osi'\:gnqc wyznaczany

cel

*

Sluchacz seminarium naukowego prof. dr. hab. Jerzego 0lszewskiego, Akademia

Ekonomiczna w Poznaniu.

I

Wolski P., TQM - Nigdy nie prze(g)rywaj!, ,,Prawo i Gospodarka", dodatek "Zarzq-

dzanie", nr 9(21),

03.03.1998.

w danym przedsiybiorstwie,

niezaleZnie od pozycji w hierarchii zawodowej i struktu-

rze organizacyjnej

niezbydne jest ustawiczne ksztalcenie pracownikow.

Moze ono

polegae na samoksztalceniu

albo tez miee formy dorainych lub okresowych szkolen.

W drugim wariancie

doskonalenia

wiedzy, najwazniejszq

roly w calym procesie

odgrywa wykladowca. Od jego zdolnosci, umiejytnosci i predyspozycji bydq bowiem
zalezee przyszle efekty cyklu produkcyjnego.

Szkolenia mogq bye realizowane ro:znymi technikami. JednakZe najwaZniejszym

narzydziem porozumiewania

siy i przekazywania informacji jest j~zyk2. Niepopraw-

ne i niesprawne poslugiwanie siy nim utrudnia roZ\voj spoleczny i postyp techniczny,
zwlaszcza gdy nieprecyzyjnose

albo nieudolnose stylistyczna komplikuje lub znie-

ksztalca przekazywanq trese.

Gatunek ludzki jako jedyny wykazuje zdolnose do porozumiewania siy za pomo-

Cq slowa i do tworzenia calego aktu, jakim jest mowa. Jego istotqjest

zarowno prze-

kaz diwiykowy, jak i odbior smchowy informacji slownej. Z kolei kazda wypowiedi
slowna

zawiera

okreslonq trese

(przekazywanie

polecen, instrukcji,

informacji),

formy jyzykowq (powstalq z symboli danego jyzyka narodowego oraz regul grama-

tycznych), a takZe substancjy (diwiykowq lub graficznq - zaleZnie od kanam, ~o-
rym odbywa siy przekaz: diwiykowego lub graficznego).

Tradycje

rozwazan

nad jyzykiem siygajq odleglych czasow staroZytnych. Na

przestrzeni

minionych wiekow jyzykiem i mOWq zajmowali siy filozofowie, antro-

polodzy, etnografowie, logicy, lekarze, biolodzy, jyzykoznawcy, informatycy, cyber-
netycy. Jest to imponujqcy zestaw ro:znych specjalnosci swiadczqcy

0

duZym zainte-

resowaniu t4 formq zachowania

ludzkiego. Wykladowca jako osoba przekazujqca

informacje musi beZ\Vzglydnie posiadae sprawny aparat artykulacyjny i sluchowy.
Jednakte prowadzqc szkolenie, powinien wziqe pod uwagy, iz u ludzi, z ktorymi ma
do czynienia,

moze wystypowae

niedorozwoj

mowy, czysciowa utrata zdohlOsci

mowienia lub rozumienia, a takZe inne dysfunkcje aparatu mowy i sluchu.

Znajqc juz swoich odbiorcow, prowadzqcy szkolenie musi zadbac

0

kultur~ j~-

zyka. Na pierwszynl miejscu nale:zy postawic jego funkcjonalnosc, na drugim scisle
gramatyczn~

poprawnosc

i wreszcie na trzecim - estetyk~. Niektorych moze za-

skoczyc, it przyznajy pierwszenstwo

funkcjonalnosci jyzyka przed formalnie rozu-

mianq jego poprawnosciq.

Uzasadnia to jednak fakt, ze w szkoleniach pracowni-

czych wazna jest komunikatywnose,

zrozumialosc i Z\Viyzlose. Nie byd'l: komunika-

tywne teksty zawierajqce wyrazy, Z\Vroty i wyrazenia niezrozumiale.

Przyezynq takiej niezrozumialosei maze bye zarowno niestaranna, jak i zbyt za-

wila budowa wypowiedzi. Nale.zyzadbae a zrozumialose, harmonijnosc stylistycz-

nq, ekonomicznose zastosowanych srodkow jyzykowyeh oraz ieh wyraziste, dosto-

sowane do tresci zroZnieowanie.

Sposrod kryteriow popravmosei opartyeh na zgodllosei ze zwyczajem spoleez-

nym nale.zy wymienie kryterium powszechnosci uzycia. Polega one na tyro,
ze srodki jyzykowe zrozumiale Sq dla wi((kszosei osob poslugujqeyeh siy danym

jyzykiem.

Poprawnose gramatyezna dotyezy zasad i nonn naszego ogolnonarodowego

j~zyka zwanego inaezej literaekim.

Z

uwagi na obszemose tego zagadnienia zwr6c~

tylko uwag~ na fakt, ze nie wsz~dziemowa polska jest jednakowa. W rozuych rejo-
naeh llaszego kraju wyst~pujq r6me jej odmiany. R6mee pomi~dzy gwarami doty-
CZqwszystkich dzialow j~zyka (tzw. podsystemow). Jako trzeei elementj~zyka wy-

kladowey wymienilam estetyk~. Abywypowiedi

nie razila, musi bye zestrojona

i zhannonizowana pod wzgl~demgramatyeznym i stylistyeznym. Kryteria popraw-
nosei j~zykowej,

0

ktoryeh byla wyzej mowa, wyznaezajq pewnq norm~ j~zykowJ'l:,

na kt6rq skladajq si~ liezne przepisy, rady i wskaz6wki nie b~dqee przedmiotem
moieh rozwazan.

We wskaz6wkach z zakresu poprawnosei j~zyka i jego kultury wiele miejsca

zajmujq szezegoly. Sq one bardzo wazne, ale nie powinny przeslaniae nam jakosei
stylu i j~zyka calyeh wypowiedzi. Kultura i poprawnose polegajq bowiem na ogolnej

komunikatywnosei tego, co mowimy.

•

•••••••••

•••••

Komunikatywnose to wynik sprawnosei j~zykowej, ktorej jednyID z waznyeh

elementowjestumiej~tne poslugiwanie si~ odmianami stylovvymijyzyka.We \vsp61-
ezesnymj~zyku polskim moma wyodr~bnienast~pujqee g16wneodmiany:

. - styl potoezny,

- styl przemowien,

- styl publicystyczno-dziennikarski,
- styl urzC(dowo-kancelaryjny,
- styl naukovvy,

- stylliteratury

piyknej.

Podzial ten jest umowny, gdyz w rzeczywistosci trudno wskazae style czyste.

Przewaznie spotykamy style mieszane, w ktorych wystC(pujqobok siebie srodki jyzy-

kowe wlasciwie roznym wyodr~bnionym teoretyczn~e stylom. Dla przykladu podam,
ze w przemowieniu mogq jednoczesnie \\rystypowae np. elementy stylu przemowien,
stylu potocznego, stylu artystycznego oraz publicystyczno-dzie1l11ikarskiego.

Podstawq podzialu na style sqprzede

wszystkim zespoly srodkow jyzykov,rych,

a wzajenma proporcja tych srodkow okresla jego charakter.

.

Styl wykladu czy szkolenia pracowniczego, powinien bye dostosowany do tema-

tyki, poziomu inte1ektualnego sluchaczy oraz do celu v,rystqpienia. Ogolnym i naj-

czystszym

ce1em jest dostarczenie

sluchaczom nov,rych wiadomosci,

przekonanie

o ich slusznosci oraz zachC(cenie do okreSlonego dzialania. Dla takiej formy wypo-

wiedzi

wlasciwe

bydzie uZywanie zdaiJ. zlozonych, pozwalajqcych

precyzY.iniej

przedstawie

tok rozumowania,

zastosowae

lepszq argumentacjy

oraz skuteczniej

przekonae

sluchacza lub do czegos go sklonie i zachycie. W celu urozmaicenia

i ozywienia vvypowiedzi stosuje siC(takZe zdania pytajqce (tzw. pytania retoryczne)
oraz zdania wykrzyknikowe.

Blydem zas wielu vvykladowcow jest naduzywanie

szablonow frazeologicznych,

pozbawiajqcych vvypowiedi indywidualnego charakte-

ru. Ponadto do dobrego stylu nalezy wlasciwe wywazenie czasu swojej wypowiedzi.

Nalezy pamiytae, ze nadmiar slow oraz zbyt obszerna argumentacja

dekoncentmjq

sluchaczy. Wszystkie przekazywane infonnacje powimlY bye:

- wiarygodne,
- uporzqdkowane

i systematyczne,

- interesujqce.
Podawane fakty powinny bye przedstawiane w sposob pobudzajqcy vvyobrainiy.

Suche dane statystyczne

mogq sluchaczy

znudzie, ale odpowiednio

zestawione

i skomentowane POWimlYich zainteresowae oraz pobudzac do logicznego myslenia.

Duze znaczenie we wszelkich v,rystqpieniach publicznych ma sposob ich wygla-

szania. Zla intonacja, nieodpowiednia dykcja oraz blydy wymO\\ry mogq zepsuc efekt
calego, nawet najlepiej przygotowanego

v,rystqpienia. Wadliwa

intonacja

drazni

sluchaczy,

a blydna wymowa v,ryraz6w moze podwazye zaufanie do tresci przeka-

zywanych informacji.

Referat \\rygloszony donosnym glosem, bez zmian intonacji

myczy sluchaczy tak sarno jak mowa cicha i monotOlma.

Wymowa powinna bye wyraina, poprawna i zrozumiala, glos wykladowcy zas

na tyle silny, by byl on slyszany i rozumiany w calej saIi. Akcentujemy tylko naj.-
wazniejsze e1ementy tre.sci.

Podstawowym

warunkiem

wlasciwej wymowy jest wspornniane

na poczqtku

sprawne funkcjonowanie narzqdow mowy, czyli narzqdowartykulacyjnych.

W przypadku najdrobniejszych dysfunkcji nalezy bezwzgl~dnie przezwyci~zye je

za pomocq ewiczen i terapii prowadzonej przez specjaIistow. JednoczeSnie warto

wiedziee, ze ksztaltowaniem poprawnej mowy zajmuje si~ logopedia

3.

Z kolei logo-

patologia jest tq dziedzinq logopedii, ktora zajmuje si~ symptomami zaburzen movvy,
ich etiologiq i patomechanizmami,

metodykq ich usuwania oraz profilaktykq.

Orto-

logia obejmuje trosk~

0

kultur~ mowy, a logoterapia oznacza logopedyczne oddzia-

lywania: lingwistyczne, psychologiczne i pedagogiczne.

o

wadach wymowy mowimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej

og6lnie przyj~tej w danym j~zyku. Obejmujq one szeroki zakres odchylell od normy,
poczynajqc od drobnych nieprawidlowosci

w wymowie poszczegolnych

glosek, az

po ci~zkie wady, ktore utrudniajq kontakt z otoczeniem i powodl:ljq zle przystosowa-
nie jednostki do Zycia spolecznego.

Wsr6d wyzej wymienionych najwi~kszq grup~ tworzq wady artykulacyjne,

na-

zwane dyslaliq. Dyslalia to nieprawidlowose w wymawianiu jednej, wielu, a nawet
wszystkich glosek. Zachowane Sq rytm, melodia i akcent, jednak sama wymowa jest
zatarta lub zupelnie niezrozumiala.

Do dyslalii zaliczamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania,

nieprawidlowq

wymow~ glosek k, g, bezdzwi~cznose i ilme odchylenia od nonnalnej artykulacji.

Wykladowca powinien mowie poprawnie. Jakkolwiek nie dopuszcza si~ do za-

wodu os6b z razqcymi wadmni wymowy, jednak trudno w tej kwestii ustaIic obo-
wiqzujqce granice. A przeciez nasza mowajest

wzorem dla sluchaczy uczestniczq-

cych w szkoleniach czy wykladach.

Najbardziej

razqce dla sluchaczy Sq wszelkiego rodzaju seplenienia i szeplenie-

nia. Polegajq one na nieprawidlowej wymowie glosek syczqcych lub szumiqcych.
Trudno zrozumiec prowadzqcego wyklad, kt6ry zamiast "sluchacze" wymawia 'vy-
raz: "szluchace" lub szkolenie pracownicze jako: "skolenie praczownice".

Podobnie

jest w przypadku rerania, ktore polega na nieprawidlowej wymowie gloski r. Jest

ona wymawimla jako I, j lub opuszczana. W tej sytuacji wyraz "robotnicy"

b~dzie

3

Blachnio K., Vademecum logopedyczne, Poznait, Wydawnictwo Naukowe

DAM

1992, s. 6.

brzmial:

"lobotnicy"

lub ,jobotnicy".

Przy wadliwej

wymowie

glosek

k, g Sq one

wymawiane

jak t, d. Zdarza

si~ takZe ich opuszczanie

lub wymawianie

ze zwarciem

krtaniowym,

coprzypomina

chrzqkni~cie.

Lp.

Nazwa logopatii

Syndromlogopedyczny

1.

Mazja

Niemota,

nieparniyc - utrata

zdolnosci

m6wienia

i rozu-

mienia wypowiedzi SlOWIwchw nastypstwie zInian w korze

m6zgowej,

przy

zachowanym

funkcjonowaniu

obwodo-

wych narz"ldow

mowy,

obejmuj"lca

substancjy,

formy

i

tresc jyzyka

2.

Monia

Zniekszta1:cenie substancji

dzwiykowej

wypowiedzi

slow-

nej, bezglos [utrata, niemoznosc wydania glosu]

3.

Alalia

Niezdolnosc

lub niemoznosc

opanowania

mowy artykulo-

wanej

przy

normalnym

sluchu;

zniekszta1cenia

tresci,

formy jyzykowej i substancji

4.

Autyzm

Brak kontaktu z otoczeniem,

zarnkniycie siy we wlasnym,

CZystourojonyrn swiecie

5.

Dyslalia

Zniekszta1cenia

substancji

w plaszczyinie.

dzwiykowej,

wadliwa realizacja fonem6w

6.

Gielkot

Mowa bezladna,

belkotanie;

wielopostaciowe

zaburzenie

mowy objawiaj"lce siy przyspieszonyrn

tempem m6wienia,

czystymi powt6rzeniarni

sylab, wyraz6w i kr6tkich

zdml,

trudnosciq w dobieraniu s16w

7.

Jqkanie

Zak16cenie rytmu, tempa,

melodii

i plynnosci

wymowy,

powtarzanie,

wypieranie oraz wydluzanie glosek, zacinanie

siy, Hie planowane pauzy

8.

Mutyzm

Uporczywe

milczenie

w nastypstwie

urazu psychicznego,

brak moW)', brak stymulacji

do poslugiwania

siy mow"l

przy zachowanym rozumieniu

mowy; zatnilkniycie

9.

Niemota

Brak umiejytnosci porozuIniewania

siy slownego

10.

Oligofazja

Uposledzenie,

calkowity brak lub opozniony rozw6j mowy

zwiqzany z uposledzeniem

umyslowym

11.

Schizofazja

Zaburzenie

mow)' spowodowane

zaburzeniami

myslenia

w

chorobachpsvchicznvch

Na podstawie

przytoczonych

przyklad6w

latwo udowodnic,

ze praca

nad \"lasn",

\\~mo\\·a.: staje si~

me

tylko

pry",atnq

sprawa, "'~'kladowcy,

ale lei:

.iego

moralnyrn

i

zawodownn

obowiazkienL

.

.

~

,

,

,

strowanej na tasmie magnetofonowej)

z wzoroWq wymOWq znakomitych aktor6w.

Waznym efektem uczulania nil wlasnq mow~ jest takze stopniowo rosnqca wprawa
w wychwytywaniu nieprawidlowosci wymowy.

N ast~pny

etap

stanowiq

cwiczenia

wymowy

wykonywane

systematycznie

w ukladzie fonetycznym (tzn. obejrnujqcym okreslone grupy glosek) przed lustrem,

tak aby wyglaszane diwi~ki kojarzyc z ukladem narzqd6w artykulacyjnych.

R6w-

nolegle z usprawnianiem

artykulacji

nast~puje doskonalenie wyczucia

polozenia

i ruch6w poszczeg6lnych narzqd6w mowy: j~zyka, warg, podniebienia.

W wyniku pracy nad wlasnq mowq i sluchem fonematycznym mozemy zdoby6

nie tylko najwyzszq dost~pnq nam spravvnosc osobistq, ale tez stac si~ wzorem dla

sluchaczy i nie powodowac na ich dekoncentracji podczas prowadzonego szkolenia
czy wykladu.

Dobre przygotowanie

szkolenia pracowniczego

przez wykladowc~ jest co naj-

mniej polowq sukcesu. Warto jednak zapami~ta6 kilka rad i zalecen.

1. Przed przystqpieniem

do pracy nalezy uswiadomic sobie, do jakiego audyto-

rium jest skierowany wyklad i jaki cel chce si~ osiqgnqc.

2. Nalezy zgromadzic material z okreSlonej dziedziny.
3. Zaleca si~ sporzqdzenie planu og6lnego, a na jego podstawie plan6w szczeg6-

lowych.

W szyscy, kt6rzy do tej pory prowadzili szkolenie, wiedzq, ze jest to wielka sztu-

ka. Mozna jednak pracowa6 nad jej opanowaniem, stosujqC si~ do kolejnych wska-
z6wek.

1. Podczas szkolenia unika6 stylu urz~dowego i ksiq.zkowego.

2. Dostarczane wiadomosci opiera6 na faktach.
3. Dbac

0

zrozumialos6 wypowiedzi.

4. Oddzialywac

sugestywnie, by szkolenie bylo dla sluchaczy przezyciem emo-

cjonalnym, a nie straconym czasem.

5. Zastosowac wlasciwy styl i j~zyk.
6. Nie rozprasza6 shlchaczy postawq, mimikq i gestami.

7. Sledzic wyraz twarzy zgromadzonych, by nie tracic kontaktu z audytorium.
8. M6wic glosno i wyrainie.

9. Zadbac

0

wlasny wyglqd zeWl1~trzny.

10. Podczas zaj~6 przestrzegac zasad BHP oraz pami~ta6

0

ergonomicznych wa-

runkach pracy.

Powyzsze rozwazania na temat roli wykladowcy w procesie doskonalenia wiedzy

na szkoleniach pracowniczych

nie wyczerpujq tematu z uwagi na jego obszemos6

lecz "czyz jest cos wspanialszego, jak silq wymovvy utrzymac thlm ludzki na wodzy,

przyciqgnqc [...] ku sobie umysly ... Taki zaw6d wzbudza podziw, gdy sposr6d nie-
przebrant:i masy wzbija si

y

jeden lub kilku zdolnych uczynic to, czego inni zdzialac

nie mogq". (M.T. Cycero, ,,0 m6wcy")'

[lJ K. Blachnio, Vademecum logopedyczne, PoznaJi 1992.
[2J W. Cienkowski, Jyzykdla wszystkich, Warszawa 1978.

[3J W. Doroszewski, Wsr6d s16w,wrazel't i mysli, Warszawa 1966.
[4] M. Mikuta, Kultura Zywegoslowa, Warszawa 1961.

[5] W. Pisarek, Slowa miydzy ludimi, Warszawa 1986.
[6] B. Wieczorkiewicz, Sztuka m6wienia, Warszawa 1970.

The practise activities were and will be the universal and well-organised form of per-

fecting of the workers.

Despite introduced technical progress, the lecturer's role is not growing small. The

education and, at the end, the efficacy of professional activity of the workers - will depend
on their abilities, capacities of organising and personal qualities.

The particular attention is devoted to the technic of pronunciation, which in many ca-

ses needs to l)e corrected to provide the proper efficiency of practise activities and propa-

gating of correct language.