08 Prowadzenie rachunkowości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Damian Ostrowski

Prowadzenie rachunkowości
342[02].Z1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr Wioletta Turowska

dr Izabela Dembińska – Cyran

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Halina Bielecka

Konsultacja:

mgr inż. Halina Bielecka

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 342[02]Z1.04
„Prowadzenie rachunkowości” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik spedytor.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe pojęcia i zasady rachunkowości

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasoby majątkowe i źródła ich finansowania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Bilans majątkowy jednostki gospodarczej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Inwentaryzacja majątku przedsiębiorstwa

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Operacje gospodarcze i ich wpływ na składniki bilansu

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zasady ustalania wyniku finansowego

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Dokumenty księgowe

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

38
39
39
43
43
44
45
45
48
48
49

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Otrzymujesz poradnik, który pomoże Ci przyswoić wiedzę dotyczącą prowadzenia

rachunkowości w przedsiębiorstwie transportowo - spedycyjnym.

Poradnik ten zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś opanować,
aby przystąpić do pracy z poradnikiem.

−

cele kształcenia programu jednostki modułowej.

−

materiał nauczania (rozdział 4) umożliwiający samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę.

−

przykłady ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu programu całej jednostki. Zaliczenie ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w programie jednostki modułowej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

342[02].Z1

Podstawy działalności spedytora

342[02].Z1.01

Stosowanie przepisów prawa

w działalności spedycyjnej

342[02].Z1.02

Stosowanie procedur obowiązujących

w międzynarodowym obrocie towarów

342[02].Z1.04

Prowadzenie rachunkowości

342[02].Z1.03

Wykonywanie prac biurowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „prowadzenie rachunkowości”

powinieneś umieć:

−

rozróżniać jednostki gospodarcze działające na rynku,

−

interpretować podstawowe akty prawne,

−

wyszukiwać informacje,

−

określać zdarzenia gospodarcze,

−

interpretować wiadomości ekonomiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości,

−

określić uwarunkowania prawne prowadzenia rachunkowości,

−

rozróżnić i sklasyfikować składniki majątku i kapitałów,

−

określić formy organizacyjno – prawne jednostek gospodarczych na podstawie funduszy
własnych,

−

zastosować techniki rachunkowości i wykorzystać urządzenia księgowe,

−

określić zasady funkcjonowania kont bilansowych,

−

poprawić błędne zapisy na kontach,

−

zaewidencjonować operacje gospodarcze na kontach księgowych,

−

sporządzić zestawienie obrotów i sald oraz bilans końcowy,

−

określić zasady działania kont niebilansowych,

−

zaewidencjonować operacje bilansowe i niebilansowe,

−

określić tryb i zakres prowadzenia inwentaryzacji,

−

przeprowadzić inwentaryzację majątku,

−

ustalić wynik finansowy metodą księgową,

−

sporządzić sprawozdanie finansowe w podstawowym zakresie,

−

przeprowadzić ocenę wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZNIA

4.1. Podstawowe pojęcia i zasady rachunkowości

4.1.1. Materiał nauczania

Wprowadzenie do rachunkowości

Działalność gospodarcza może przynieść zamierzone efekty tylko wówczas, gdy opiera

się na dokładnej orientacji o stanie i ruchu zaangażowanych w niej zasobów, przebiegu
procesów gospodarczych oraz osiąganych wynikach ekonomicznych. Umożliwia to dobrze
zorganizowany i sprawnie działający system ewidencji gospodarczej. Przedmiotem
rachunkowości są określone zjawiska i procesy gospodarcze występujące w podmiotach
gospodarczych. Podmiotami rachunkowości są jednostki prowadzące rachunkowość.
Podmiotami gospodarczymi są osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą bez względu
na to, jakie procesy gospodarcze występują w tych jednostkach.

Podstawowym aktem prawnych normującym zasady prowadzenia rachunkowości

w Polsce jest obowiązująca od 1995 roku ustawa z dnia 29 września 1994 roku
o rachunkowości. Jej nowelizacja wprowadzona ustawą z dnia 9 listopada 2000 roku
o zmianie ustawy o rachunkowości miała na celu dostosowanie polskiego prawa bilansowego
do rozwiązań obowiązujących w krajach Unii Europejskiej.

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) to standardy przyjęte na gruncie

międzynarodowym i stanowiące podstawę zrozumienia zasad i metod rachunkowości
stosowanych na świecie. W szczególności MSR stanowią kompromis między europejskim
a amerykańskim systemem rachunkowości. Zakres obowiązywania MSR jest różny
w różnych krajach. Wiele krajów przyjęło MSR jako krajowy standard rachunkowości.
W Polsce bezwzględnie obowiązujące są przepisy ustawy o rachunkowości. W razie braku
uregulowań w ustawie przedsiębiorstwo powinno kierować się krajowymi standardami
rachunkowości, a dopiero w następnej kolejności Międzynarodowymi Standardami
Rachunkowości. W omawianej jednostce modułowej rachunkowość nie uwzględnia
specyfiki: banków, zakładów ubezpieczeń, funduszy powierniczych, biur maklerskich,
jednostek działających na podstawie prawa budżetowego, jednostek prowadzących
niezarobkową działalność statutową, np.: stowarzyszeń, fundacji itp.

Pojęcie i funkcje rachunkowości

Funkcje rachunkowości są to zasady, które pozwalają stwierdzić rolę tej dziedziny

wiedzy w prowadzeniu działalności gospodarczej.

Funkcje rachunkowości:

−

informacyjna,

−

kontrolna,

−

analityczna.
Rachunkowość to system ewidencji gospodarczej odzwierciedlający w formie pieniężnej

zjawiska i procesy gospodarcze zachodzące w danej jednostce, pozwalający na
przedstawienie jej sytuacji majątkowej, finansowej i ustalenie wyniku finansowego.
Rachunkowość jednostki obejmuje:

−

przyjęte zasady rachunkowości,

−

prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących
zapisy zdarzeń w porządku systematycznym i chronologicznym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

okresowe ustalenie lub sprawdzenie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów,

−

wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

−

sporządzanie sprawozdań finansowych,

−

gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej przewidzianej
ustawą dokumentacji.
Realizacja zadań stawianych przed rachunkowością wymaga spełnienia określonych

warunków i zasad jej prowadzenia, tak, aby mogła zapewnić wiarygodność, kompletność
i terminowość dostarczanych danych liczbowych.

W systemie rachunkowości ze względu na kryterium celu tworzonych informacji,

możemy rachunkowość podzielić na: rachunkowość zarządczą i rachunkowość finansową.

Rys. 1. Podział rachunkowości [Opracowanie własne na podstawie 3].

Rachunkowość zarządcza dostarcza informacji dla odbiorców wewnętrznych

przedsiębiorstwa, między innymi do planowania strategicznego, tzn. kreowania ogólnej
polityki firmy i długoterminowych planów działania.

Rachunkowość finansowa dostarcza informacji dla odbiorców zewnętrznych,

np.: banków, kontrahentów, akcjonariuszy.

Zasady rachunkowości

Aby prawidłowo prowadzić rachunkowość w jednostce gospodarczej należy przestrzegać

następujących zasad:

−

zasada memoriału – polega na ujęciu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu
finansowym ogółu operacji gospodarczych dotyczących danego okresu. W szczególności
w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej
rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego
roku obrotowego, niezależnie od terminu jej zapłaty,

−

zasada współmierności – według której w księgach rachunkowych i wyniku finansowym
należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na rzecz jednostki przychody i związane
z tymi przychodami, a więc współmierne do nich koszty ich osiągnięcia,

−

zasada periodyzacji – która, wymaga podziału zdarzeń gospodarczych na okresy
i ujmowania wyników działalności za te okresy,

−

zasada istotności – według której dokonując wyboru rozwiązań dopuszczonych ustawą
i dostosowując je do potrzeb jednostki należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości
wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku
finansowego jednostki,

−

zasada ciągłości – polegająca na stosowaniu w kolejnych latach przyjętego sposobu
postępowania,

−

zasada ostrożnej wyceny – przejawiająca się w sposobie podejścia do sposobu wyceny
składników majątkowych, zaliczania przychodów, kosztów, strat i zysków do wyników
danego okresu,

RACHUNKOWOŚĆ

ZARZĄDCZA

FINANSOWA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zasada wyższości treści nad formą – oznaczająca, że określone operacje muszą być ujęte
w księgach, a następnie wykazane w sprawozdaniach finansowych zgodnie z ich treścią
i rzeczywistością ekonomiczną nawet, jeśli z formalnego punktu widzenia nie powinny
się tam znaleźć,

−

zasada kontynuacji działalności – według której przyjmuje się założenie, że jednostka ani
nie zamierza, ani nie jest zmuszona do likwidacji lub istotnego uszczuplenia skali swojej
działalności.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Dlaczego należy gromadzić informacje o zdarzeniach gospodarczych występujących

w firmie?

2. Jakie są podmioty rachunkowości?
3. Co jest przedmiotem rachunkowości?
4. Jaka podstawa prawna normuje zasady prowadzenia rachunkowości w Polsce?
5. Co to są Międzynarodowe Standardy Rachunkowości?
6. Na czym polega funkcja informacyjna rachunkowości?
7. Na czym polega funkcja kontrolna rachunkowości?
8. Na czym polega funkcja analityczna rachunkowości?
9. Jakie występują różnice między rachunkowością zarządczą a rachunkowością finansową?
10. Jakie znasz zasady rachunkowości?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ jednostki, które mają obowiązek prowadzić pełną rachunkowość i zapisz je

w poniższej tabeli.

Jednostki, które mają obowiązek prowadzić pełną rachunkowość

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym podstaw prawnych prowadzenia

rachunkowości,

2) odszukać w Internecie ustawę o rachunkowości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) w ustawie o rachunkowości wyszukać jednostki mające obowiązek prowadzenia pełnej

księgowości,

4) wpisać wyszukane jednostki do tabelki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Odszukaj

zapisz

poniższej

tabeli

podstawowe

informacje

dotyczące

Międzynarodowych Standardów Rachunkowości:

−

datę rozpoczęcia działalności,

−

zakres obowiązywania,

−

członkowie,

−

podstawowe zasady działania.

Podstawowe dane

Treść

Data rozpoczęcia działalności

Zakres obowiązywania

Członkowie

Zasady działania

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym podstaw prawnych prowadzenia

rachunkowości,

2) odszukać w Internecie informacje na temat Międzynarodowych Standardów

Rachunkowości,

3) wpisać do tabelki podstawowe dane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Określ funkcje rachunkowości zgodnie ze wzorem znajdującym się w poniższej tabeli.

Funkcje rachunkowości

Treść funkcji

informacyjna

kontrolna

analityczna

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz z literaturą,
2) wypisać do tabelki treść funkcji rachunkowości.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania rachunkowości?

2) określić zasady rachunkowości?

3) zinterpretować podstawowe zapisy prawne dotyczące rachunkowości?

4) określić funkcje rachunkowości?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasoby majątkowe i źródła ich finansowania

4.2.1. Materiał nauczania

Elementy majątku jednostki gospodarczej

Prowadzenie działalności gospodarczej niezależnie od tego, czy jest to działalność

produkcyjna, usługowa czy też handlowa wymaga zaangażowania określonych zasobów
majątkowych. Zasoby majątkowe jednostki gospodarczej w rachunkowości nazywamy
aktywami. Ustawa o rachunkowości (art. 3) określa je jako „kontrolowane przez jednostkę
zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych
zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”.

Majątek ten stanowi zbiór różnorodnych elementów, tworzących materialną bazę

funkcjonowania jednostki oraz dających możliwość wykonywania przez nią gospodarczych
zadań. Zasoby majątkowe występują w różnej postaci i różnie się zachowują w trakcie
procesu gospodarczego. Jedne z nich służą podmiotowi gospodarczemu przez dłuższy czas,
inne znajdują się w podmiocie gospodarczym stosunkowo krótko. Jedne łatwo spieniężyć
(sprzedać), inne trudniej. Takie rozróżnienie znajduje swoje odzwierciedlenie w klasyfikacji
aktywów.

Rys. 2. Podział aktywów [Opracowanie własne].

Do majątku trwałego (aktywa trwałe) zaliczamy te składniki, które zużywają się

stopniowo i są wykorzystywane przez dłuższy okres czasu. Aktywa trwałe podmiotu dzielimy
na zróżnicowane podgrupy.
Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę prawa majątkowe, nadające się do
gospodarczego wykorzystania, o przewidywalnym okresie użyteczności dłuższym niż rok.
Zalicza się do nich: autorskie prawa majątkowe, licencje, koncesje, patenty, znaki towarowe,
prawa do wynalazków, oprogramowanie komputerowe.
Rzeczowe aktywa trwałe – dzielą się na:

−

środki trwałe – to między innymi nieruchomości (grunty i budynki), maszyny i urządzenia,
środki transportu, kotły, linie energetyczne, książki, meble, dywany, sprzęt audiowizualny,
prawo do wieczystego użytkowania gruntów, inwentarz żywy, które są kompletne, zdatne do
użytkowania o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż 1 rok,

−

środki trwałe w budowie – zalicza się do nich nakłady na budowę lub zakup i montaż
nowych środków trwałych i inne koszty ponoszone w okresie gdy proces budowy
i przygotowania do eksploatacji nie został jeszcze zakończony oddaniem i przyjęciem
środka trwałego do użytkowania.

Należności długoterminowe. Zaliczamy do nich przyszłe i spodziewane wpływy finansowe,
jeżeli ich uzyskanie nastąpi, po co najmniej roku od momentu powstania należności,
np.: należności od urzędu skarbowego, od pracowników, itp.

TRWAŁE

OBROTOWE

AKTYWA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inwestycje długoterminowe składają się na nie zasoby pieniężne, instrumenty kapitałowe
wyemitowane przez inne jednostki, np.: akcje, obligacje a także wynikające z umowy prawo
do otrzymania środków pieniężnych np.:. udzielone pożyczki z terminem wykupu powyżej
jednego roku.
Długoterminowe rozliczenie międzyokresowe są to wydatki poniesione na poczet kosztów,
które wystąpią w przyszłych okresach.

Do majątku obrotowego (aktywa obrotowe) – zaliczamy te składniki, których postać

rzeczowa występująca w podmiocie gospodarczym jest krótsza niż 1 rok. Aktywa obrotowe
podmiotu dzielimy na zróżnicowane podgrupy.
Rzeczowe aktywa obrotowe – dzielą się na:

−

materiały – surowce, paliwa, materiały podstawowe, materiały pomocnicze, opakowania,
części zamienne do maszyn i urządzeń,

−

produkcja niezakończona – produkcja w toku procesów produkcyjnych, półfabrykaty,
wykonane roboty i usługi przed ich zakończeniem,

−

produkty gotowe – wyroby własnej produkcji,

−

towary – składniki nabywane w celu odsprzedaży.

Należności krótkoterminowe. Podobnie jak w przypadku należności długoterminowych,
z tym, że okres wymagalności jest krótszy niż 1 rok.
Inwestycje krótkoterminowe – dzielą się na:

−

aktywa finansowe – podobnie jak w przypadku inwestycji długoterminowych są to te
same elementy tylko okres wymagalności jest krótszy niż 1 rok,

−

środki pieniężne – w postaci znaków pieniężnych znajdujących się w kasie jednostki
gospodarczej lub na jego rachunku bankowym,

−

inne inwestycje krótkoterminowe – np.: posiadane lokaty bankowe do 3 miesięcy.

Krótkoterminowe

rozliczenia

międzyokresowe

–

podobnie

jak

przypadku

długoterminowych rozliczeń międzyokresowych – tylko okres jest krótszy niż 1 rok.

Tabela 1. Klasyfikacja aktywów [Opracowanie własne].

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowe aktyw trwałe

Należności długoterminowe

Inwestycje długoterminowe

TRWAŁE

Długoterminowe rozliczenie międzyokresowe

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe

OBROTOWE

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Źródła finansowania majątku

Wszystkie środki gospodarcze (aktywa) występujące w przedsiębiorstwie mają

odpowiednie źródła pochodzenia, zwane także źródłami finansowania majątku lub kapitałami
Kapitały lub fundusze wskazują skąd pochodzą odpowiednie zasoby i kto ma prawo
dysponowania tymi zasobami. W rachunkowości źródła finansowania aktywów to pasywa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podział pasywów z punktu widzenia praw własności pokazuje rys. 3.

Rys. 3. Podział pasywów [Opracowanie własne].

Kapitały własne

Kapitały własne powstają z pierwotnych wkładów właścicieli (udziałowców), a także

z zysków osiąganych przez jednostkę gospodarczą w trakcie jej działalności. Kapitał własny
jednostki gospodarczej powstaje w momencie założenia firmy. Początkowy wkład właściciela
może mieć postać pieniężną lub rzeczową, np.: samochód, komputer, itp. Wkład w formie
rzeczowej nazywamy aportem. Równowartość środków wniesionych przez właściciela
nazywamy kapitałem lub funduszem powierzonym. W trakcie istnienia jednostki
gospodarczej kapitały mogą być powiększone przez wniesienie nowych wartości przez jego
założyciela lub pomniejszane – w wypadku wycofania wartości uprzednio wniesionych.
Jednostka gospodarcza prowadzi określoną działalność, a jej rezultatem jest zysk ewentualnie
strata. Równowartość środków gospodarczych wygospodarowanych przez jednostkę
nazywamy kapitałem samofinansowania. Kapitały (fundusze) mają różne nazwy w zależności
od formy prawno – organizacyjnej podmiotu. Klasyfikacje ich przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Kapitały (fundusze) własne jednostek gospodarczych [Opracowanie własne].

Jednostka gospodarcza

Kapitał (fundusz)

powierzony

Kapitał (fundusz)

samofinansowania

Przedsiębiorstwo
państwowe

Fundusz założycielski

Fundusz przedsiębiorstwa

Spółdzielnia

Fundusz udziałowy

Fundusz zasobowy

Spółka akcyjna

Kapitał akcyjny

Kapitał zapasowy

Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością

Kapitał udziałowy

Kapitał rezerwowy

Spółki osobowe

Kapitał właścicieli

-------------------------

Kapitały obce

Kapitały obce to wartościowy równoważnik tych składników majątku, które znajdują się

w jej dyspozycji i są własnością innych jednostek gospodarczych. Składniki majątku
przekazane przez obce podmioty gospodarcze podlegają zwrotowi w ściśle określonym czasie
i na określonych warunkach. W rachunkowości kapitał obcy to zobowiązania. Wśród
kapitałów obcych można wyróżnić:

−

kredyty bankowe,

−

pożyczki,

−

zobowiązania wobec dostawców – powstają z tytułu otrzymania od dostawcy materiałów,
towarów, za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym,

−

zobowiązania wobec instytucji – z tytułu naliczonych a nie zapłaconych podatków,
składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, ceł i innych opłat,

−

zobowiązana wobec pracowników – z tytułu zaległych wynagrodzeń,

−

zobowiązania wekslowe – związane z wystawieniem weksla,

PASYWA

KAPITAŁY

WŁASNE

KAPITAŁY

OBCE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pozostałe zobowiązania – np: związki zawodowe, instytucje ubezpieczeniowe.
Jednostka gospodarcza swoje długi (zobowiązania) powinna klasyfikować także ze

względu na okres spłaty.
Wyróżnia się:

−

zobowiązania krótkoterminowe, których termin spłaty jest krótszy niż rok,

−

zobowiązania długoterminowe, których termin spłaty jest dłuższy niż jeden rok.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są aktywa?
2. Jak dzielą się aktywa trwałe?
3. Co to są wartości niematerialne i prawne?
4. Co wchodzi w skład rzeczowych aktywów trwałych?
5. Na czym polegają inwestycje długoterminowe?
6. Co to są należności?
7. Co to są długoterminowe rozliczenie międzyokresowe?
8. Jak dzielą się aktywa obrotowe?
9. Jaką rolę odgrywają w podmiocie gospodarczym zapasy?
10. Jakie

są

różnice

miedzy

należnościami

inwestycjami

długoterminowymi

i krótkoterminowymi?

11. Co to są pasywa?
12. Jak dzieli się pasywa?
13. Na co dzieli się kapitały własne?
14. Jak dzieli się kapitały własne ze względu na formę organizacyjno – prawną jednostki

gospodarczej?

15. Co to są zobowiązania?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji przedstawionych poniżej środków gospodarczych występujących

w firmie spedycyjnej w przekroju na grupy rodzajowe dla aktywów trwałych i aktywów
obrotowych.

Nazwa środka gospodarczego

Środki pieniężne na rachunku bankowym

Posiadane oprogramowanie komputerowe

Posiadane w magazynie produkty do sprzedaży

Udzielona innej firmie spedycyjnej pożyczka

Magazyn

Zakupione akcje – zamiar sprzedaży za 2 lata

Nadpłacony podatek

Samochód ciężarowy

Obligacje skarbowe – termin wykupu za 2 lata

Gotówka w kasie

11.

Posiadane przez firmę w magazynie materiały papiernicze

12.

Wartość znaku towarowego firmy

13.

Dywan w biurze

14.

Opłacona na przyszły rok prenumerata gazety

15.

Przyznano firmie dotację z Europejskiego Funduszu Socjalnego

16.

Wózek widłowy w magazynie

17.

Kwoty należne od kontrahentów

18.

Rozpoczęta budowa garażu dla samochodu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym środków gospodarczych,
2) w poniższej tabeli uszeregować środki gospodarcze w przekroju na grupy rodzajowe dla

aktywów trwałych i aktywów obrotowych.

POZ.

AKTYWA TRWAŁE

Wartości niematerialne i prawne

Rzeczowe aktywa trwałe

Należności długoterminowe

Inwestycje długoterminowe

Długoterminowe roliczenia międzyokresowe

AKTYWA OBROTOWE

Zapasy

Należności krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe

Krótkoterminowe rozlicznia międzyokresowe

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura.

Ćwiczenie 2

Dokonaj klasyfikacji aktywów.

Określenie składnika

Klasyfikacja szczegółowa

Pożyczka udzielona innej jednostce
gospodarczej na okres 3 lat

Aktywa trwałe

Inwestycje

długoterminowe

Pożyczka

długoterminowa

Samochód ciężarowy

Materiały do produkcji

Oprogramowanie komputerowe

Długopisy

Grunty własne

Rybki akwariowe w biurze handlowym

Pieniądze w kasie

Zakupione akcje w celach handlowych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym klasyfikowania środków

gospodarczych,

2) wpisać w puste miejsca w tabelce właściwe nazwy,
3) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj klasyfikacji kapitałów własnych poprzez odpowiednie wypełnienie poniższej tabeli.

Przykłady kapitałów

Prawda czy Fałsz

W spółce jawnej kapitał powierzony nazywa się kapitał założycielski

W spółdzielni kapitał wygospodarowany w trakcie działalności to fundusz zasobowy

W spółce akcyjnej kapitał wygospodarowany w trakcie działalności to kapitał rezerwowy

W przedsiębiorstwie państwowym kapitał powierzony to fundusz założycielski

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kapitałów własnych,
2) przeczytać treść tabeli,
3) określić czy podane zdanie są prawdziwe (wpisz P) lub fałszywe (wpisz F).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura.

Ćwiczenie 4

Na podstawie poniższych pytań dokonaj interpretacji pojęć związanych z aktywami

i pasywami.
Pytania.
1. Podaj różnicę między należnościami a zobowiązaniami.
2. Podaj przykłady zobowiązań w firmie.
3. Która według Ciebie sytuacja jest korzystniejsza i dlaczego?

a) Kapitały własne są większe od kapitałów obcych.
b) Kapitały obce są większe od kapitałów własnych.

Odpowiedzi zanotuj w tabeli:

Treść zadania

Odpowiedź

Różnice między należnościami a zobowiązaniami.

Przykłady zobowiązań w przedsiębiorstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym aktywów i pasywów,
2) przeczytać podane zdania,
3) udzielić odpowiedzi w tabelce.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować składniki majątku firmy?

2) przyporządkować kapitały własne w zależności od formy prawnej podmiotu? ¨

3) rozróżnić pasywa?

4) wskazać zobowiązania?

5) rozróżnić należności i zobowiązania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Bilans majątkowy jednostki gospodarczej

4.3.1. Materiał nauczania

Jedną z podstawowych zasad rachunkowości jest tzw. metoda bilansowa, która oznacza

pewien stały, przyjęty i sprawdzony sposób wnioskowania oparty na rozpatrywaniu
działalności firmy w dwóch aspektach. Pierwszy aspekt oceniania firmy to ujecie rzeczowe
(aktywa) a drugi aspekt to ujęcie finansowe (pasywa). Wielkości te są rozpatrywane
w jednolitym mierniku ekonomicznym (pieniężnym), co zapewnia pełną porównywalność
w określonym czasie. Efektem takiego porównania (aktywów i pasywów) jest zbilansowanie,
czyli równowaga wielkości wynikających z podwójnego charakteryzowania działalności
gospodarczej. Naczelną zasadą rachunkowości jest zasada mówiąca o równości miedzy sumą
aktywów i pasywów.

Bilans

Używana w rachunkowości nazwa bilans wywodzi się od wyrazu włoskiego „bilancia”

(waga). Bilans to syntetyczne zestawienie aktywów i pasywów, sporządzone w ujęciu
wartościowym na określony dzień i w określonej formie. Bilans, jako zestawienie
syntetyczne, podaje w poszczególnych pozycjach sumy zbiorcze np.: w pozycji „towary”
wartość wszystkich posiadanych zapasów towarów. Bilans jest zestawieniem statycznym, to
znaczy, ze podaje stan aktywów i pasywów na ściśle określony moment, jest jakby fotografią
stanu majątku i źródeł ich finansowania. Bilans jest podstawowym sprawozdaniem
finansowym, który jest wykorzystywany przez zewnętrzne instytucje, np.: urzędy skarbowe,
banki, inwestorów.

Bilans przybiera formę tabelaryczną, w której aktywa wykazuje się po stronie lewej,

a pasywa po stronie prawej.

Prawidłowo skonstruowany bilans powinien zawierać następujące elementy:

−

dokładnie oznaczenie jednostki, dla której jest sporządzony,

−

słowo bilans,

−

oznaczenie momentu bilansowego, tzn. datę sporządzenie bilansu,

−

nazwy i wartości poszczególnych pozycji zasobów majątkowych (aktywów) i kapitałów
(pasywów),

−

ogólną sumę aktywów, która musi być równa ogólnej sumie pasywów,

−

podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową jednostki gospodarczej.

Bilanse są sporządzane przy zachowaniu tzw. zasady ciągłości bilansowej. Według tej

zasady bilans roczny sporządzony na 31 grudnia zwany bilansem zamknięcia lub bilansem
końcowym, powinien być zgodny z bilansem otwarcia (bilansem początkowym) dla roku
następnego. Wynika to z faktu, że ten sam bilans zamyka jeden okres sprawozdawczy,
a równocześnie otwiera nowy.

AKTYWA

PASYWA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Uproszczony wzór bilansu [Ustawa o rachunkowości].

Bilans sporządzony na dzień………………………………..

Lp.

AKTYWA

Suma

Lp.

PASYWA

Suma

AKTYWA TRWAŁE

KAPITAŁY WŁASNE

Wartości niematerialne i prawne

II
1.
2.

Rzeczowe aktywa trwałe
Środki trwałe
Środki trwałe w budowie

I

1
2

Kapitały podstawowe
- powierzone
………………………..
………………………..

III

Należności długoterminowe

II

1
2

Kapitały zapasowe
samofinansowania
……………………….
………………………..

Inwestycje długoterminowe

III
1
2

Wynik finansowy netto
Zysk (wielkość dodatnia)
Strata (wielkość ujemna)

Długoterminowe rozliczenia
międzyokresowe

ZOBOWIĄZANIA
I REZERWY NA
ZOBOWIĄZANIA

AKTYWA OBROTOWE

I
II

Rezerwy na zobowiązania
Zobowiązania długoterminowe

I
1.
2.
3.
4.
5.

Zapasy
Materiały
Produkcja w toku
Półfabrykaty
Produkty gotowe
Towary

III
1
2
3
4
5
6

7
8

Zobowiązania krótkoterminowe
Pożyczki
Kredyty bankowe
Zobowiązania z tytułu dostaw
Zobowiązania wekslowe
Zobowiązania z tytułu podatków
Zobowiązania z tytułu
wynagrodzeń
Pozostałe zobowiązania
Fundusze specjalne

II
1.
2.
3.

Należności krótkoterminowe
Należności z tytułu dostaw i usług
Należności z tytułu podatków
Pozostałe należności

Rozliczenia międzyokresowe

III
1.

2.

3.

Inwestycje krótkoterminowe
Krótkoterminowe aktywa
finansowe (udziały, akcje,
pożyczki)
Środki pieniężne w kasie
i w banku
Inne aktywa pieniężne

Krótkoterminowe rozliczenia
międzyokresowe

Suma bilansowa

…………………………. ……………………….. ……………………………..
(podpis osoby, która sporządziła bilans)

(miejscowość, data) (pieczątka i podpis osoby

upoważnionej)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1. Na czym polega metoda bilansowa?
2. Co to jest bilans?
3. Jakie elementy wchodzą w skład bilansu?
4. Na czym polega zestawienie syntetyczne bilansu?
5. Na czym polega zestawienie statyczne bilansu?
6. Na czym polega ciągłość bilansowa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj zestawienia bilansowego jednostki zajmującej się spedycją oraz oblicz sumę

bilansową.

Lp.

Określenie składnika bilansowego

Wartość

w zł

Środki pieniężne na rachunku walutowy

8 000

Budynki magazynowe

100 000

Zobowiązania wobec budżetu państwa z tytułu podatku dochodowego od osób
prawnych

8 000

Fundusz założycielski firmy

100 000

Paliwo do samochodów

9 000

Należności od odbiorców usług spedycyjnych

12 000

Kredyty inwestycyjne

15 000

Zysk z roku ubiegłego

6 800

Zakupione licencje

42 000

10.

Samochód osobowy

10 000

11.

Zobowiązania wobec ZUS

4 500

12.

Środki pieniężne w kasie firmy

3 600

13.

Udzielona innej jednostce pożyczkę

7 900

14.

Maszyna produkcyjna

3 200

15.

Kredyt na potrzeby bieżące

100 000

16.

Części zapasowe w magazynie

4 200

17.

Oprogramowanie komputerowe

1 600

18.

Zobowiązania z tytułu emisji akcji

70 000

19.

Należności od urzędu skarbowego

1 700

20.

Rozpoczęta budowla magazynu

5 600

21.

Zobowiązania wobec urzędu celnego

3 800

22.

Należność od pracowników

5 000

23.

Garaże

85 200

24.

Materiały biurowe

5 000

25.

Zobowiązanie inwestycyjne wobec innych jednostek

4 900

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sporządzania bilansu,
2) zapoznać się z treścią tabelki,
3) sporządzić, zgodnie z tabelą 4, bilans przyporządkowując właściwe składniki do

aktywów lub pasywów,

4) obliczyć sumę bilansową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Sprawdź poprawność sporządzania bilansu.

Bilans firmy X

Lp. AKTYWA

KWOTA

Lp.

PASYWA

KWOTA

1.
2.

A. Majątek trwały
Środki trwałe
Produkty gotowe

80 000

20 000

1.
2.
3.

A. Kapitały własne
Kapitał udziałowy
Finansowy majątek trwały
Inwestycje

160 000

10 000
20 000

3.
4.

5.
6.

B. Majątek obrotowy
Kasa
Wartości niematerialne
i prawne
Towary
Zobowiązania wobec
dostawców

5 000

40 000

35 000
60 000

4.
5.

B. Kapitały obce
Kredyty bankowe
Należności od
odbiorców

20 000
30 000

Razem

240 000

Razem

240 000

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad sporządzania bilansu,
2) zapoznać się z bilansem firmy X,
3) ocenić poprawność sporządzonego bilansu,
4) wskazać popełnione błędy, podając jednocześnie prawidłowe rozwiązanie,
5) sporządzić poprawny bilans.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Sporządź bilans na podstawie podanych założeń.

Założenia:

1. W bilansie występuje 9 pozycji aktywów i 6 pozycji pasywów.
2. Suma bilansowa wynosi 125 000.
3. Procent udziału kapitału własnego w finansowaniu całego majątku wynosi 60%.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad wypełniania bilansu,
2) sporządzić bilans dla dowolnie wybranej jednostki gospodarczej według podanych

założeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować bilans?

2) wyróżnić elementy bilansu?

3) stworzyć bilans?

4) wskazać błędy w bilansie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Inwentaryzacja majątku przedsiębiorstwa

4.4.1. Materiał nauczania

Istota inwentaryzacji

W trakcie prowadzenie działalności gospodarczej, może się zdarzyć, że wielkość majątku

zapisana w księgach (stan księgowy) nie zgadza się z tym, co firma faktycznie posiada (stan
rzeczywisty). Różnice te mogą czasem być znaczne i w sposób istotny zniekształcać stan
posiadania firmy. Dlatego co jakiś czas należy dokonywać kontroli stanu aktywów firmy
w celu porównania stanu rzeczywistego ze stanem księgowym i ustalić ewentualne
rozbieżności. Te czynności nazywamy inwentaryzacją.

Zadania, metody i formy inwentaryzacji

Przeprowadzanie inwentaryzacji w firmie ma za zadanie:

−

doprowadzenie danych wynikających z ksiąg rachunkowych do ich zgodności ze stanem
faktycznym, a tym samym zapewnienie realności wynikających z nich informacji
ekonomicznych,

−

rozliczenia osób odpowiedzialnych za powierzone im składniki majątku,

−

dokonania oceny gospodarczej przydatności składników majątku jednostki,

−

przeciwdziałanie nieprawidłowościom w gospodarce majątkowej jednostki.

Inwentaryzacja może być przeprowadzana metodą:

−

pełnej inwentaryzacji okresowej, która polega na ustaleniu rzeczywistego stanu
wszystkich składników aktywów objętych ewidencją w dniu, w którym przypadł termin
inwentaryzacji,

−

pełnej inwentaryzacji ciągłej, która polega na sukcesywnym ustalaniu rzeczywistego
stanu majątku, tak, aby w wyznaczonym czasie stan ten został ustalony dla wszystkich
aktywów i pasywów.

Inwentaryzacja może przybrać formę:

−

spisu z natury – dokonywana jest przez kierownika jednostki inwentaryzacyjnej, dotyczy
ona rzeczowego majątku firmy, środków pieniężnych i papierów wartościowych.
W czasie spisu z natury komisja wpisuje do arkusza spisu z natury inwentaryzowane
składniki majątkowe,

−

uzgodnienia i potwierdzania salda – dotyczy innych niż rzeczowe składniki majątku
tj. środków pieniężnych znajdujących się na rachunkach bankowych i rozrachunków
z odbiorcami z tytułu udzielonych pożyczek oraz powierzonych kontrahentom własnych
składników aktywów,

−

weryfikacji – realności pozostałych, nieobjętych spisem z natury bądź uzgodnieniami,
poprzez ich porównanie z odpowiednimi dokumentami i weryfikację realnej wartości
tych składników.

Przeprowadzenie oraz wynik inwentaryzacji należy odpowiednio udokumentować,

np.: arkuszami lub kartami spisu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4.

Arkusz spisu z natury.

W tabeli 4 przedstawiono formy jak i częstotliwość przeprowadzania inwentaryzacji.

Tabela 4. Częstotliwość przeprowadzania inwentaryzacji [Opracowanie własne na podstawie ustawy
o rachunkowości].

Elementy majątku

Forma inwentaryzacji

Częstotliwość

Środki trwałe

Spis z natury

W ciągu ostatniego kwartału roku obrotowego
i pierwszego miesiąca następnego roku
obrotowego, przynajmniej raz na 4 lata

Aktywa pieniężne – czeki,
weksle

Spis z natury

Na ostatni dzień każdego roku obrotowego

Towary, materiały

Spis z natury

W ciągu ostatniego kwartału roku obrotowego
i pierwszego miesiąca następnego roku
obrotowego, przynajmniej raz na 2 lata

Rzeczowe składniki majątku
niedostępne do spisu z natury

Porównanie danych z ksiąg
rachunkowych

W ciągu ostatniego kwartału roku obrotowego
i pierwszej połowy miesiąca następnego roku

Środki pieniężne na rachunku
bankowym, udzielone
pożyczki, należności

Pisemna informacja od kontrahenta

Na ostatni dzień każdego roku obrotowego

Pozostałe aktywa

Weryfikacja

Na ostatni dzień każdego roku obrotowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po ustaleniu stanu rzeczywistego i porównaniu go ze stanem księgowym oblicza się

ewentualne różnice inwentaryzacyjne, które należy wyjaśnić, z jakiego powodu one powstały
i kto za nie odpowiada. Przyczyny niezgodności stanu rzeczywistego ze stanem księgowym
mogą być trojakie:

−

niezależne od woli ludzkiej, np.: spowodowane właściwościami fizycznymi czy
chemicznymi towarów lub materiałów,

−

niezamierzone działanie człowieka – np.: błędy popełnione przy przyjmowaniu towarów
do magazynu,

−

umyślne działanie człowieka, np.: kradzież, fałszerstwo.

Jednostka gospodarcza klasyfikuje różnice inwentaryzacyjne w następujący sposób:

−

niedobory zawinione,

−

niedobory niezawinione,

−

szkody,

−

nadwyżki.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest inwentaryzacja?
2. Scharakteryzuj zadania inwentaryzacji.
3. Na czym polega pełna inwentaryzacja okresowa?
4. Na czym polega pełna inwentaryzacja ciągła?
5. Scharakteryzuj rodzaje inwentaryzacji.
6. Określ częstotliwość przeprowadzania inwentaryzacji w stosunku do konkretnych

elementów aktywów.

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz na podstawie ustawy o rachunkowości częstotliwość i formę przeprowadzania

inwentaryzacji nieujętych w tabeli 4 składników środków gospodarczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym istoty inwentaryzacji,
2) odszukać w Internecie ustawę o rachunkowości,
3) znaleźć właściwe przepisy prawne dotyczące inwentaryzacji,
4) wpisać odpowiedzi do tabelki.

Składnik majątku

Forma inwentaryzacji

Częstotliwość

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

ustawa o rachunkowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeprowadź inwentaryzację majątku klasy, w której masz zajęcia lekcyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym inwentaryzacji,
2) przeprowadzić inwentaryzację majątku klasy, w której ma zajęcia,
3) elementy majątku klasy wpisać do druku „arkusz spisu z natury”.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druk „arkusz spisu z natury”.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zidentyfikować cele inwentaryzacji?

2) przeprowadzić inwentaryzację?

3) wypełnić druk arkusz spisu z natury?

4) zinterpretować przepisy prawne dotyczące inwentaryzacji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Operacje gospodarcze i ich wpływ na składniki bilansu

4.5.1. Materiał nauczania

Operacje gospodarcze

Przy wyjaśnianiu tematyki związanej z bilansem, podkreślono, że bilans odzwierciedla

stan środków gospodarczych i źródeł ich funkcjonowania wyłącznie w określonym
momencie, np.: na dzień 31 grudnia. Stanowi to w zasadzie jednorazowy, niepowtarzalny
w praktyce obraz stanu gospodarczego przedsiębiorstwa, który ulega zmianie już
w następnym dniu po terminie sporządzenia bilansu. W wyniku prowadzenia działalności
gospodarczej przez przedsiębiorstwo powstają zdarzenia i operacje gospodarcze, które
powodują zmiany aktywów i pasywów.

Działalność gospodarcza jednostek organizacyjnych obejmuje wiele różnorodnych

zdarzeń gospodarczych. W księgowości nie ujmuje się wszystkich zdarzeń gospodarczych,
wchodzących w zakres działalności. Przedmiot księgowości ogranicza się, tylko do takich
zdarzeń gospodarczych, które wyraża się w pieniądzu i które wywołują zmiany w stanie,
poszczególnych składników aktywów i pasywów. Takiego typu zdarzenia gospodarcze
nazywamy operacjami gospodarczymi. Przykładem takich operacji może być: podjęcie
gotówki z banku do kasy, zakup materiałów, wypłata wynagrodzeń pracownikom, itp. Cały
szereg zdarzeń gospodarczych, niemających bezpośredniego wpływu na zmiany wartości
poszczególnych składników aktywów i pasywów, nie stanowi przedmiotu księgowości.
Do takich zdarzeń można zaliczyć: złożenie zamówienia u dostawcy na materiały,
wystawienie dla banku polecenia przelewu, zawarcie z pracownikiem umowy o pracę.
Przytoczone zdarzenia gospodarcze są operacjami gospodarczymi, podlegającymi
księgowaniu dopiero w momencie ich realizacji, np.: otrzymanie od dostawcy zamówionych
materiałów, przyznanie pracownikowi należnego mu wynagrodzenia za wykonaną pracę.

Cechy operacji gospodarczych:

−

każda operacja jest wyrażona wartościowo,

−

wchodzi w zakres działalności danej jednostki gospodarczej,

−

operacja wywołuje zmiany w dwóch składnikach,

−

zmiany te są równe, co do wartości.

Typy operacji gospodarczych

W zależności od zmian, jakie operacje gospodarcze wywołują w składnikach bilansu,

wyróżnia się cztery ich grupy:
1. Operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie aktywów, przy czym jeden

składnik aktywów zwiększa się, a drugi zmniejsza się o kwotę operacji. W wyniku tego
typu operacji ogólna suma bilansowa nie ulega zmianie. Przykładem jest tu wpłata
gotówki z kasy do banku lub wpływ należności od odbiorcy na rachunek bankowy.

2. Operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie pasywów, przy czym jeden

składnik pasywów zwiększa się, a drugi zmniejsza się o kwotę operacji. Ten typ operacji
również nie powoduje zmiany ogólnej sumy bilansowej. Operacją tego typu jest
przeznaczenie części zysku na powiększenie funduszu przedsiębiorstwa.

3. Operacje wywołujące zwiększenie jednego składnika aktywów z równoczesnym

zwiększeniem jednego składnika pasywów, co powoduje wzrost sumy bilansowej
o kwotę operacji. Do tego typu operacji można zaliczyć zakup materiałów od dostawcy,
za które zapłata nastąpi w terminie późniejszym.

4. Operacje wywołujące zmniejszenie jednego składnika aktywów z równoczesnym

zmniejszeniem jednego składnika pasywów, co powoduje zmniejszenie ogólnej sumy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bilansowej o kwotę operacji. Przykładem jest spłata zobowiązania wobec dostawców ze
środków posiadanych na rachunku bankowym.

Przykład

W bilansie firmy „Alfa” sporządzonym na dzień 1.01.2006. występują następujące składniki
aktywów i pasywów.

W celu określenia wpływu operacji gospodarczych na bilans należy:

1. Ująć stany początkowe aktywów i pasywów ( z bilansu otwarcia) w tabeli.
2. Dokonać ewidencji zmian w aktywach i pasywach przedsiębiorstwa w firmie „Alfa”
3. Sporządzić uproszczony bilans zamknięcia.

AKTYWA

PASYWA

A. Aktywa trwałe
1. Środki trwałe

B. Aktywa obrotowe
1. Materiały
2. Wyroby gotowe
3. Rachunek bieżący

3 000

200
500
300

A. Kapitał własny
1. Kapitał podstawowy
2. Kapitał zapasowy
3. Wynik finansowy

B. Zobowiązania
1. Zobowiązania z tytułu podatków

2 000
1 910

Razem

4 000

Razem

4 000

W wyniku przeprowadzenia ewidencji uzyskano następujące rezultaty:

Zobowiązania wobec dostawców

+150

150

Zobowiązania wobec budżetu

- 40

Wynik finansowy

-30

Kapitał zapasowy

1910

+30

1940

PASY

Kapitał podstawowy

2000

Suma bilansowa

4000

3960

4110

Należności od odbiorców

+300

300

Rachunek bieżący

300

-40

260

Wyroby gotowe

500

Materiały

200

+150

350

Środki trwałe

3000

-300

2700

TYP OPERACJI

Bilans
otwarcia

1. IV

2. I

3. II

4. III

Bilans
zamknięcia

Operacja 1.

Operacja ta spowodowała zmniejszenie stanu środków pieniężnych na rachunku

i zmniejszenie zobowiązań wobec budżetu. Zmiany nastąpiły w jednym składniku aktywnym
i w jednym składniku pasywnym, przy czym oba składniki bilansowe zmniejszyły się, a więc
jest to operacja 4 typu. Suma bilansowa przed operacją wynosiła 4000, a po operacji
zmniejszyła się o jej wartość i wynosi 4000 – 40 = 3 960.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Operacja 2.

Operacja zmniejsza wartość środków trwałych i zwiększa stan należności od odbiorców

(pojawia się nowy składnik bilansowy, aktywny, który należy wpisać do ostatniej – wolnej
kolumny po stronie aktywów). Zmiany nastąpiły w dwóch składnikach aktywnych, z których
jeden się zwiększył, a drugi zmniejszył. Jest to operacja 1 typu. Operacja ta nie zmienia sumy
bilansowej, która nadal wynosi 3 960.

Operacja 3.

Operacja ta powoduje zwiększenie kapitału zapasowego i zmniejszenie wyniku

finansowego. Zmiany nastąpiły w dwóch składnikach pasywnych, z których jeden się
zwiększył, a drugi zmniejszył się o wartość operacji. Jest to operacja 2 typu. Suma bilansowa
nie ulega zmianie i wynosi 3 960.

Operacja 4.

Operacja powoduje zwiększenie zapasów materiałów (składnik aktywny) i zwiększenie

zobowiązań wobec dostawców (składnik pasywny). Jest to operacja 3 typu, która powoduje
wzrost sumy bilansowej. Suma bilansowa przed operacją wynosiła 3 960, po operacji
3 960 + 150 = 4 110.
Bilans zamknięcia

AKTYWA

PASYWA

B. Aktywa trwałe
1. Środki trwałe

B. Aktywa obrotowe
1. Materiały
2. Wyroby gotowe
3. Należności od odbiorców
4. Rachunek bieżący

2 700

1 410

350
500
300
260

A. Kapitał własny
1. Kapitał podstawowy
2. Kapitał zapasowy
3. Wynik finansowy

B. Zobowiązania
1. Zobowiązania z tytułu dostaw
i usług

3 960

2000
1940

150

Razem

4 110

Razem

4 110

Pojęcie i charakterystyka konta księgowego

W każdym dniu w praktyce gospodarczej ma miejsce bardzo duża liczba różnorodnych

operacji gospodarczych. Wykazywanie zmian zachodzących w aktywach i pasywach za
pomocą bilansu sporządzanego po każdej operacji byłoby bardzo pracochłonne
i nieefektywne. Stąd wynika konieczność wprowadzenia rozwiązań umożliwiających
wnikliwą i szczegółową obserwację zmian zachodzących w toku działalności różnych
podmiotów gospodarczych. Takim podstawowym urządzeniem służącym do obserwacji
operacji gospodarczych jest konto.

Konto to urządzenie księgowe, umożliwiające grupowanie (rejestrację, ewidencję)

w ujęciu wartościowym (a niekiedy w ujęciu ilościowym) jednorodnych operacji
gospodarczych. Konto umożliwia zarejestrowanie i dostarczenie informacji o stanie
początkowym każdego składnika bilansu, zmianach (zwiększeniach lub zmniejszeniach)
poszczególnych składników bilansu na skutek dokonanych operacji gospodarczych, stanie
końcowym każdego składnika bilansu (aktywów i pasywów). Forma i układ graficzny konta
może być zróżnicowany, w zależności od przyjętej formy i techniki księgowości. Do celów
dydaktycznych stosuje się tzw. konto teowe, które przybiera kształt litery T.

Każde konto posiada następujące elementy:

−

nazwa konta, np.: kasa, środki trwałe, itp.,

−

symbol cyfrowy konta, wynikający z planu kont danego podmiotu ( np.: 100),

−

dwie strony konta,

−

obroty konta,

−

saldo konta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5.

Wzór konta teowego [Opracowanie własne].

Obrót konta to suma zapisów na danej stronie konta. Konto ma dwie sumy obrotowe:

−

obrót debetowy (suma zapisów po stronie debetowej),

−

obrót kredytowy (suma zapisów po stronie kredytowej).

Saldo konta to różnica sum obrotowych konta, przyjmuje ono nazwę od tej strony konta,

które wykazywała większe obroty.
Konto również posiada:

−

saldo początkowe (Sp) jest saldem otwarcia konta wynikającym z bilansu początkowego,

−

saldo końcowe (Sk) jest saldem końcowym wynikającym z bilansu końcowego.

Funkcjonowanie kont bilansowych

Konta bilansowe służą do ewidencji składników aktywów i pasywów. Dla każdej pozycji

bilansowej otwiera się odrębne konto, które otrzymuje taką nazwę, jaką ma ten składnik, dla
którego ma być prowadzone. Otwarcie konta polega na wypełnieniu jego nagłówka (wpisaniu
nazwy lub symbolu cyfrowego) oraz zapisaniu salda początkowego z bilansu otwarcia. Jeżeli
konto nie występuje w bilansie otwarcia, lecz z treści zadania wynika konieczność jego
otwarcia, należy zarejestrować tylko pierwszą operację.

Konta, które biorą swoje nazwy z bilansu nazywamy kontami bilansowymi.

Zaliczamy do nich konta:
1. aktywne, które funkcjonują następująco:

−

po stronie debetowej wpisuje się stan początkowy danego składnika oraz wszystkie
zwiększenia tego stanu,

−

po stronie kredytowej zapisuje się wszystkie zmniejszenia tego stanu.

Obrót debetowy konta aktywnego jest większy lub równy obrotowi kredytowemu, w związku
z czym saldo konta jest zawsze debetowe lub równe 0.

winien

KONTO AKTYWNE

Saldo początkowe

Zwiększenie stanu
składnika ( + )

Zmniejszenie stanu
składnika ( - )

Rys. 6. Wzór konta aktywnego. [Opracowanie własne].

Saldo debetowe

lub kredytowe

Debetowanie konta

Kredytowanie konta

Obciążanie konta

Uznanie konta

Zapisanie na dobro

Zapisanie w ciężar

Debet (winien)

Nazwa konta Credit (ma)

Obrót debetowy

Obrót kredytowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. pasywne, które funkcjonuje następująco:

−

po stronie kredytowej zapisuje się stan początkowy (saldo początkowe) danego
składnika oraz wszystkie zwiększenia tego stanu,

−

po stronie debetowej rejestrowane są wszelki zmniejszenia stanu danego składnika.

winien

KONTO PASYWNE

Zmniejszenie stanu
składnika ( - )

Saldo początkowe

Zwiększenie stanu
składnika ( + )

Rys. 7.

Wzór konta pasywnego. Źródło: [Opracowanie własne].

Powiązanie kont bilansowych z bilansem ilustruje poniższy przykład.

Zasada podwójnego zapisu

Zasada funkcjonowania kont bilansowych nie uwzględnia faktu, iż każda operacja

gospodarcza powoduje dwie, równoczesne i równe, co do wielkości zmiany w stanie
składników aktywów i (lub) pasywów. Dlatego też uzupełniona jest ona zasadą rejestracji
operacji na kontach na podstawie tzw. zasady podwójnego zapisu.
Zasada podwójnego zapisu polega na tym, że każda operacja rejestrowana jest:

−

na dwóch odpowiednich kontach,

−

po ich przeciwnych stronach (na jednym koncie po stronie debetowej, a na drugim po
stronie kredytowej),

−

w tej samej kwocie, zgodnie z dowodem, na podstawie którego jest księgowana.

Związek zachodzący pomiędzy kontami, na których jest księgowana dana operacja
gospodarcza, nazywany jest korespondencją kont.
Zapis na dwóch kontach to zapis prosty. Zapis na więcej niż dwóch kontach to zapis złożony.

BILANS OTWARCIA

AKTYWA

PASYWA

1. Środki trwałe

9 600

2. Towary

4 500

3. Rachunek bankowy

1 000

RAZEM

15 100

1. Kapitał podstawowy

10 000

2. Kredyty bankowe

5 100

RAZEM

15 100

Środki trwałe

Sp). 9 600

Kapitał podstawowy

Towary

Środki trwałe

Rachunek bankowy

Sp). 4 500

Sp). 1 000

10 000 .(Sp

5 100 .(Sp

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykład operacji: Podjęto gotówkę z kasy do banku – 100 zł

Kasa

Rachunek bankowy

100

Przykład operacji: otrzymano kredyt bankowy – 2000 zł

Rachunek bankowy

Kredyt bankowy

2000 zł

Zestawienie obrotów i sald

W trakcie prowadzenie ewidencji księgowej należy liczyć się z możliwością popełnienia

błędu. Jednym ze sposobów sprawdzenia poprawności księgowań jest zestawienie obrotów
i sald zwane również bilansem próbnym, pozwalającym na wykrycie tych błędów księgowych
i rachunkowych, które naruszają zasadę podwójnego zapisu.
Sporządzenie zestawienia obrotów i sald obejmuje następujące czynności:

−

ustalenie obrotów debetowych i kredytowych na wszystkich kontach przez sumowanie
zapisów księgowych,

−

wpisanie nazw kont oraz ich obrotów do odpowiednich kolumn zestawienia,

−

zsumowanie i uzgodnienie ogólnych sum obrotowych i kredytowych,

−

obliczanie i wpisanie sald końcowych poszczególnych kont – od obrotu większego
odejmuje się obrót mniejszy i wpisuje się saldo do kolumny zestawienia zgodnie
z charakterem salda,

−

zsumowanie i uzgodnienie ogólnych sum, sald debetowych i kredytowych.

Tabela 5.. Przykład uproszczonej formy zestawienia obrotów i sald [Opracowanie własne].

Obroty

Salda

Lp.

Nazwa konta

debetowe ( Dt)

kredytowe (Ct)

debetowe ( Dt)

kredytowe ( Ct)

Sumy ogólne

∑

Zamykanie kont

Zamykanie kont polega na wpisaniu salda końcowego po tej stronie konta, która

wykazuje mniejszy obrót. Powoduje to wyrównanie zapisów po obu stronach konta do
tzw. sum kontrolnych.

Konta aktywne wykazują salda debetowe, a więc zamykając konto aktywne nanosi się

saldo końcowe na stronę Ct konta.

Konto aktywne

Saldo początkowe
Zwiększenia (+)

Zmniejszenia (-)

Obrót Dt

Obrót Ct
Stan końcowy

Suma kontrolna

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konto pasywne wykazują salda kredytowe, a więc zamykając konto pasywne nanosi się saldo
końcowe na stronę „debet”

Konto pasywne

Zmniejszenia (-)

Saldo początkowe
Zwiększenia (+)

Obrót Dt
Stan końcowy

Obrót Ct

Suma kontrolna

Przykład konta: środki trwałe

Środki trwałe

Sp.

10 000

6 000

2) 15 000

31 000

6 500 (3
11 000 (4

17 500
13 500

31 000

Poprawianie błędów księgowych

Nie wszystkie błędy można wykryć za pomocą zestawienia obrotów i sald, dlatego też

istnieje konieczność poprawiania błędów za pomocą innych metod.
Błędy, które nie zostają wykryte za pomocą zestawienia obrotów i sald, to:

−

zaksięgowanie operacji na niewłaściwych kontach, (ale na dwóch kontach i po
przeciwnych stronach),

−

zaksięgowanie operacji po przeciwnych stronach niż należało,

−

zaksięgowanie operacji w niewłaściwej kwocie, ale równej na obu kontach,

−

zaksięgowanie operacji dwukrotnie lub jej pominięcie.

Błędy stwierdzone podczas ewidencji mogą być poprawione przez skreślenie zapisu

błędnego, (ale tak, aby był on czytelny) i umieszczenie nad nimi zapisu prawidłowego lub
przez przeprowadzenie zapisu korygującego, zwanego stornem.

Storno jest to sposób poprawienia błędów, polegający na usunięciu wpływu błędnego

zapisu na otrzymane liczby końcowe, bez dokonywania skreśleń. W tym celu dokonuje się
zapisu stornującego, który całkowicie lub częściowo niweluje zapis błędny albo go uzupełnia.
Wyróżnia się dwie odmiany storna:

−

storno czarne – polegające na dokonaniu zapisu korygującego na tych samych kontach, na

których dokonano zapisu błędnego, ale po przeciwnych stronach do zapisu błędnego.

Przykład
Operację zwrotu do kasy pobranej wcześniej przez pracownika zaliczki na kwotę 100 zł

Należności od odbiorców

Kasa

2) 100

100 (1

1) 100

Należności od pracowników

100 (2

Poprawienie błędnego zapisu stornem czarnym polega na przeksięgowaniu kwoty

operacji z konta „należności od odbiorców” na konto właściwe „należności od pracowników.

−

storno czerwone – polegające na wniesieniu zapisu korygującego po tej samej stronie, po
której był zapis błędny, ale za pomocą liczb ujemnych ( dokonywany on jest kolorem
czerwonym lub innym oznaczeniem). Przy obliczaniu obrotów konta sumy strona
czerwonego odejmowane są od ogólnej sumy obrotów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należności od odbiorców

Kasa

100 (1

100 ( 2a

1) 100

2a) 100
2b) 100

Należności od pracowników

100 (2b

Poprawienie błędnego zapisu stornem czerwonym nastąpiło poprzez zaznaczenie kolorem
czerwonym.

Poniżej przedstawiono przykład obrazujący poznane w tym rozdziale elementy.

Tabela 6. Bilans początkowy firmy POLSPEDYCJA.

AKTYWA

Suma

PASYWA

Suma

1. Środki trwałe
2. Materiały
3. Rozrachunki z odbiorcami
4. Kasa
5. Rachunek bankowy

40 000
9 000
10 000

500

15 500

1. Kapitał podstawowy
2. Kapitał zapasowy
3. Wynik finansowy
4. Kredyty bankowe
5. Rozrachunki z dostawcami

50 000
2 500
2 500

17 000

3 000

W miesiącu styczniu miały miejsce następujące operacje:
1. Otrzymano wyciąg bankowy informujący o wpływie wkładu kapitałowego od nowego

wspólnika – 9 000 zł.

2. Przeznaczono część zysku na zwiększenie kapitału zapasowego – 1500 zł.
3. Odbiorcy spłacili gotówką należności – 3 150 zł.
4. Wpłacono gotówkę z kasy do banku – 3150 zł.
5. Przyjęto zakupione materiały – zobowiązanie zostanie wpłacone w późniejszym terminie

– 2 500 zł.

6. Przekazano z rachunku bankowego środki tytułem spłaty części kredytu bankowego –

2000 zł.

7. Uregulowano przelewem zobowiązanie w stosunku do dostawcy – 2000 zł.
8. Zakupiono za gotówkę materiały – 300 zł.
9. Spłacono gotówką zobowiązanie wobec dostawcy – 200 zł.
10. Zwrócono dostawcy część zakupionych materiałów (operacja 5) na skutek ich wad –

250 zł.

11. Na rachunek bankowy wpłynęły należności od odbiorcy – 2500 zł.
12. Uregulowano przelewem zobowiązanie w stosunku do dostawcy z rachunku bankowego

– 2 250 zł.

13. Przyjęto gotówkę z rachunku bankowego do kasy – 500 zł.

W celu rozwiązania zadania należy wykonać następujące czynności.
1. Otworzyć konta ze stanami początkowymi.
2. Zaksięgować operacje gospodarcze.
3. Podsumować obroty na kontach i ustalić salda.
4. Sporządzić zestawienie obrotów i sald.
5. Sporządzić bilans zamknięcia ( końcowy).
6. Zamknąć konta.

Środki trwałe

Wynik finansowy

Sp). 40 000

2) 1500

2 500 (Sp

40 000

1500
1000

2 500

40 000

2500

2 500

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały

Należności z odbiorcami

Sp). 9 000

5) 2 500
8) 300

250 (10

Sp). 10 000

3 150 (3
2 500(11

11 800

250
11 550

10 000

5 650
4 350

11 800

10 000

Kasa

Rachunek bankowy

Sp). 500
3) 3 150
13) 500

3 150 (4
300 (8
200 (9

Sp). 15 500
1) 9 000
4) 3 150
11) 2 500

2 000 (6
2 000 (7
2 250 (12
500 (13

4 150

3 650
500

30 150

6 750
23 400

4 150

30 150

Kapitał podstawowy

Kredyty bankowe

50 000 (Sp
9 000 (1

6) 2 000

17 000 (Sp

59 000

2 000
15 000

17 000

59 000

17 000

Zobowiązania wobec dostawców

Kapitał zapasowy

7) 2 000
9) 200
10) 250
11) 2 250

3 000 (Sp
2 500 (5

2 500 (Sp
1 500 (2

4 700
800

5 500

4 000

5 500

4 000

ZESTAWIENIE OBROTÓW I SALD

Obroty

Salda

Lp.

Nazwa konta

Środki trwałe

40 000

Materiały

11 800

250

11 550

Rozrachunki z odbiorcami

10 000

5 650

4 350

Kasa

4 150

3 650

500

Rachunek bankowy

30 150

6 750

23 400

Kapitał podstawowy

59 000

Kredyty bankowe

2 000

17 000

15 000

Rozrachunki z dostawcami

4 700

5 500

800

Wynik finansowy

1 500

2 500

1 000

10.

Kapitał zapasowy

4 000

Razem

104 300

79 800

Bilans zamknięcia

AKTYWA

Suma

PASYWA

Suma

1. Środki trwałe
2. Materiały
3. Rozrachunki z odbiorcami
4. Kasa
5. Rachunek bankowy

40 000
11 550

4 350

500

23 400

1. Kapitał podstawowy
2. Kapitał zapasowy
3. Wynik finansowy
4. Kredyty bankowe
5. Rozrachunki z dostawcami

59 000

4 000
1 000

15 000

800

Suma bilansowa AKTYWÓW

79 800

Suma bilansowa PASYWÓW

79 800

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest operacja gospodarcza?
2. Wymień cechy operacji gospodarczych.
3. Wymień typy operacji gospodarczych.
4. Co to jest bilans otwarcia?
5. Co to jest bilans zamknięcia?
6. Co to jest konto?
7. Wymień cechy konta.
8. Co to jest obrót konta?
9. Co to jest saldo konta?
10. Jak funkcjonują konta aktywne?
11. Jak funkcjonują konta pasywne?
12. Na czym polega zasada podwójnego zapisu?
13. Co to jest zestawienie obrotów i sald?
14. Opisz sposób zamykania kont.
15. Co to jest storno?
16. Na czym polega storno czarne?
17. Na czym polega storno czerwone?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź bilans zamknięcia i zestawienia obrotów i sald według poniższych założeń.

Firma spedycyjna z Kalisza posiada następujące stany początkowe – Bilans otwarcia

AKTYWA

Suma

PASYWA

Suma

1. Środki trwałe

30 000

1. Kapitał zakładowy

40 000

2. Materiały

10 000

2. Kredyty bankowe

12 000

3. Produkty gotowe

5 000

3. Zobowiązania wobec pracowników

4 000

4. Należności od odbiorców

8 000

4. Zobowiązania wobec dostawców

9 000

5. Rachunek bankowy

12 000

Suma bilansowa

65 000

Suma bilansowa

65 000

W miesiącu grudniu nastąpiły operacje gospodarcze:
1. Na rachunek bankowy wpłynęły należności od odbiorcy – 8 000 zł.
2. Spłacono kredyt bankowy z rachunku bankowego – 12 000 zł.
3. Sprzedano produkty gotowe odbiorcom – zapłata nastąpi później – 4 000 zł.
4. Otrzymano kredyt bankowy, który wpłynął na rachunek bankowy – 7 000 zł.
5. Spłacono zobowiązania wobec pracowników przelewem na ich konta osobiste – 4000 zł.
6. Podjęto gotówkę z banku do kasy – 1 000 zł.
7. Zakupiono materiały za gotówkę z kasy – 800 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania rozdziału 4.5,
2) zapoznać się z treścią tabelki i operacji gospodarczych,
3) na kartce należy otworzyć konta ze stanami początkowymi podanymi w bilansie,
4) zaksięgować operacje gospodarcze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) zamknąć konta,
6) sporządzić zestawienie obrotów i sald oraz bilans zamknięcia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Sporządź bilans zamknięcia i zestawienia obrotów i sald według poniższych założeń.

W spółce akcyjnej „Biznes” bilans sporządzony na dzień 31.12.200..r. przedstawia się
następująco:

AKTYWA

Suma

PASYWA

Suma

1. Środki trwałe

180 000

1. Kapitał podstawowy

180 000

2. Materiały

60 000

2. Kapitał zapasowy

47 000

3. Należności od odbiorców

15 000

3. Wynik finansowy

35 000

4. Kasa

8 000

4. Zobowiązania wobec
dostawców

28 000

5. Rachunek bankowy

30 000

5. Zobowiązania wobec
budżetu

3 000

Suma bilansowa

293 000

Suma bilansowa

293 000

W miesiącu styczniu miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
1. Uregulowano gotówką zobowiązania wobec PHU „Polfa” za zakupione części zamienne

do maszyn i urządzeń – 3 000 zł.

2. Firma „Stokrotka” uregulowała przelewem należności za wykonane w ubiegłym miesiącu

usługi – 8 000 zł.

3. Zakupiono za gotówkę materiały biurowe – 500 zł.
4. Uregulowano przelewem zobowiązanie wobec firmy „Jagienka” za zakup biurka

3 000 zł.

5. Spłacono ze środków posiadanych na rachunku bankowym zobowiązania z tytułu

podatku dochodowego – 3 000 zł.

6. Firma „Wojtek” dokonała wpłaty gotówki do kasy tytułem uregulowania należności

7 000 zł.

7. Cześć wygospodarowanego w roku ubiegłym zysku przekazano na powiększenie kapitału

zapasowego – 8 000 zł.

8. Zakupiono i przyjęto do użytkowania środki trwałe – zapłata nastąpi w terminie

późniejszym – 15 000 zł.

9. Zakupiono i przyjęto do magazynu materiały – zapłata nastąpi w terminie późniejszym –

9 000 zł.

10. Z powodu wad jakościowych zwrócono część zakupionych materiałów – 1 000 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z treścią operacji gospodarczych,
3) na podstawie informacji, na kartce papieru należy otworzyć konta ze stanami

początkowymi podanymi w bilansie,

4) zaksięgować operacje gospodarcze,
5) zamknąć konta,
6) sporządzić zestawienie obrotów i sald oraz bilans zamknięcia,
7) porównać rozwiązanie z kolegą na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Dokonaj poprawy błędów księgowych.

1. Odbiorca wpłacił należność na rachunek bankowy – 120 zł

Dt „Należności od odbiorców”
Ct „Rachunek bankowy”

2. Spłacono z rachunku bankowego kredyt bankowy – 2000 zł

Dt „Rachunek bankowy”
Ct „Kredyty bankowe”

3. Zakupiono komputer – zapłata nastąpi za 14 dni - 2600

Dt „Zobowiązania wobec dostawców”
Ct „Środki trwałe”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem dotyczącym poprawiania błędów księgowych,
2) otworzyć konta oddzielnie do każdej operacji gospodarczej wprowadzając dowolne salda

początkowe,

3) wskazać błędne zapisy na kontach księgowych,
4) skorygować błędne zapisy na kontach stosując właściwe metody ich poprawy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

4.5.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić zasady funkcjonowania kont księgowych?

2) zaewidencjonować operacje gospodarcze na kontach księgowych?

¨ ¨

3) poprawić błędne zapisy na kontach?

¨ ¨

4) otworzyć konta bilansowe na podstawie bilansu otwarcia?

¨ ¨

5) zamknąć konta i sporządzić zestawienie obrotów i sald?

¨ ¨

6) sporządzić bilans zamknięcia?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zasady ustalania wyniku finansowego

4.6.1. Materiał nauczania

Istota wyniku finansowego

Działalność gospodarcza powoduje, że w firmie zachodzą różnego rodzaju procesy

gospodarcze, nie tylko powodujące zmiany w aktywach i pasywach, ale także
w np.: w zużyciu zasobów majątkowych tj. materiałów potrzebnych do produkcji. Zużycie
środków gospodarczych znajduje swój wyraz w powstawaniu operacji wynikowych, których
rezultatem jest określony poziom wyniku finansowego.

Wynik finansowy stanowi wyrażony w pieniądzu rezultat działalności jednostki

gospodarczej w pewnym okresie np.: miesiąc, rok obrachunkowy. Może on być wielkością
dodatnią (zysk) lub ujemną (strata). Zależy to od wielkości poszczególnych elementów
kształtujących wynik finansowy.
Do elementów wyniku finansowego należy zaliczyć:

−

przychody,

−

koszty,

−

zyski nadzwyczajne,

−

straty nadzwyczajne,

−

obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, np.: podatek dochodowy.

Przychody

Do ważnych procesów wynikowych zalicza się sprzedaż wyrobów, towarów, usług, itp.

Pieniężny odpowiednik wartości sprzedaży nazywa się przychodem. Stanowi on sumę
wszystkich dokonanych sprzedaży, wynikających z przemnożenia liczby sprzedanych
składników majątkowych (wyrobów, towarów, papierów wartościowych) lub usług przez ich
cenę sprzedaży, niezależnie od tego czy dokonano zapłaty. W rachunkowości przychody
można podzielić na:

−

przychody z działalności operacyjnej – związane z operacyjną (główną) działalnością
danej jednostki,

−

pozostałe przychody operacyjne – związane z poboczną działalnością firmy
np.: przychody ze sprzedaży środków trwałych, odpisane i przedawnione zobowiązania,
otrzymane kary, grzywny, darowizny,

−

przychody finansowe – osiągane z tytułu przeprowadzonych przez jednostkę operacji
finansowych np.: przychody z tytułu dywidend (zysk z akcji), odsetek od lokat
bankowych, przychody ze sprzedaży aktywów finansowych (akcji, obligacji), przychody
osiągnięte z różnic kursowych.

Należy zaznaczyć, że przychodu nie stanowi podatek od towarów i usług VAT.

Koszty

Kategorią przeciwstawną do przychodów są koszty. Koszty stanowią wyrażone

w pieniądzu zużycie składników majątku, usług obcych, pracy pracowników. W ustawie
o rachunkowości określono, że „koszty stanowią uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie
zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które
doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny
sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W rachunkowości koszty dzielą się na:

−

Koszty działalności operacyjnej – dotyczą produkcji i sprzedaży podstawowego celu
działalności gospodarczej (handlu, świadczenia usług). Koszty działalności operacyjnej
mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Do podstawowych kryteriów
klasyfikacji należy zaliczyć ich podział według rodzaju i miejsca powstawania.

−

Zużycie materiałów i energii – obejmuje zużycie materiałów podstawowych,
pomocniczych, opakowań, odpadków, paliw, energii elektrycznej, itp.

−

Amortyzację – odpisy amortyzacyjne środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych.

−

Usługi obce - usługi świadczone przez inne jednostki na rzecz jednostki macierzystej
np.: usługi budowlane, transportowe, itp.

−

Podatki i opłaty – podatek akcyzowy, podatek od nieruchomości, od środków transportu,
opłata skarbowa, itp.

−

Wynagrodzenia (płaca brutto), bez względu na charakter stosunku pracy.

−

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – składki z tytułu ubezpieczeń społecznych,
odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych.

−

Pozostałe koszty rodzajowe – koszty delegacji, reklamy.

Drugim kryterium klasyfikacji kosztów działalności operacyjnej jest podział kosztów według
typów działalności (miejsca powstawania kosztów). Według tego układu klasyfikacyjnego
wyróżnia się:

−

Koszty działalności podstawowej, które obejmują koszty bezpośrednie wytwarzania
wyrobów gotowych lub usług.

−

Koszty zarządu, dotyczą kosztów związanych z zarządzaniem i administracją.

−

Pozostałe koszty operacyjne – nie wiążą się bezpośrednio ze zwykłą działalnością
jednostki gospodarczej, zalicza się do nich – wartość zlikwidowanych środków trwałych,
zapłacone kary, grzywny, przekazane darowizny.

−

Koszty finansowe – są to poniesione koszty tzw. operacji finansowych,
a w szczególności: odsetki od kredytów bankowych, ujemne różnice kursowe, zapłacone
odsetki i kary za nieterminową regulację zobowiązań.
Dochód – wartość uzyskanych zasobów finansowych (pieniężnych) po uregulowaniu

kosztów uzyskania przychodów – przychody – kosztu = dochody.

Wydatek, w ujęciu ekonomicznym, jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy

lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub
usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki. Istnieje tu zasada, że nie
każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt wiąże się z wydatkiem (niekoniecznie w tym
samym czasie, co powstanie kosztu).

Zyski i straty nadzwyczajne

Zyski i straty nadzwyczajne są integralnym elementem wyniku finansowego. Są one

skutkami finansowymi zdarzeń powstających niepowtarzalnie. Zdarzeniami mającymi wpływ
na powstanie wyników nadzwyczajnych są najczęściej czynniki o charakterze losowym.
Zyski nadzwyczajne odzwierciedlają wzrost środków gospodarczych bez zaangażowania
środków własnych, np.: otrzymane odszkodowania za szkody losowe.
Straty nadzwyczajne powodują zmniejszenie stanu środków gospodarczych podmiotu.

Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

Każdy jednostka gospodarcza jest zobowiązany do płacenia różnych podatków.

Elementem bezpośrednio kształtującym wynik finansowy jest podatek dochodowy od osób
prawnych (CIT), który wynosi w 2006 roku 19%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Procedura ustalania wyniku finansowego metodą księgową

Przychody ze sprzedaży towarów, produktów lub usług
-
Koszty uzyskania przychodów
=
Zysk/ strata ze sprzedaży
-
Pozostałe koszty operacyjne
+
Pozostałe przychody operacyjne
=
Zysk/strata na działalności operacyjnej
-
Koszty finansowe
+
Przychody finansowe
=
Zysk/strata brutto na działalności gospodarczej
-
Straty nadzwyczajne
+
Zyski nadzwyczajne
=
Zysk/strata brutto
-
Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
=
Zysk/strata netto

Zasady funkcjonowania kont wynikowych

Wszystkie koszty, straty nadzwyczajne, przychody oraz zyski nadzwyczajne ujmuje się

w rachunkowości w zespołach kont określanych mianem kont wynikowych. Spełniają one
odmienne funkcje niż konta bilansowe, gdyż służą przede wszystkim do ujęcia procesów
gospodarczych kształtujących wynik finansowy. W odróżnieniu od kont aktywnych lub
pasywnych, kont wynikowych nie otwiera się saldami początkowymi. Otwarcie konta
wynikowego dokonywane jest z chwilą zaksięgowania na nim pierwszej operacji
gospodarczej.

Konta kosztów lub strat Konta przychodów lub zysków

nadzwyczajnych

zaksięgowanie
kosztów lub strat
nadzwyczajnych

zaksięgowanie
przychodów lub
zysków
nadzwyczajnych

Wynik finansowy

Obroty debetowe,
Zysk

Obroty
kredytowe,
Strata

Rozliczenie wyniku finansowego

Konto wynik finansowy może wykazywać na koniec roku obrotowego saldo Dt,

oznaczające stratę lub saldo Ct, oznaczające zysk, czyli zysk finansowy podmiotu
(w danym roku), pozostający do jego dyspozycji. Jednostka gospodarcza może przeznaczyć
zysk na zasilenie kapitału zapasowego, rezerwowego w spółkach lub funduszu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przedsiębiorstwa albo też funduszu zasobowego (w spółdzielniach). Zysk może też być
przeznaczony na: wypłaty dywidendy, nagrody dla pracowników, zasilenie zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych, wsparcie różnych instytucji, np.: charytatywnych, itp.

Przykład zadania łączącego elementy zawarte w materiale nauczania.

Obliczyć wynik finansową metodą księgową

Przychody ze sprzedaży – 20 000 zł.
Koszty uzyskania przychodów -15 000 zł
Koszty operacyjne - 3000 zł
Przychody operacyjne – 2000 zł
Koszty finansowe – 4000 zł
Przychody finansowe – 7000 zł
Straty nadzwyczajne – 5000 zł
Zyski nadzwyczajne – 3000 zł

Rozwiązanie:

Przychody ze sprzedaży

20 000 zł

koszty uzyskania przychodów

15 000 zł

zysk ze sprzedaży

5 000 zł

pozostałe koszty operacyjne

3 000 zł

pozostałe przychody operacyjne

2 000 zł

zysk na działalności operacyjnej

4 000 zł

koszty finansowe

4 000 zł

przychody finansowe

7 000 zł

zysk brutto na działalności gospodarczej

7 000 zł

straty nadzwyczajne

5 000 zł

zyski nadzwyczajne

3 000 zł

zysk brutto

5 000 zł

podatek dochodowy od osób prawnych 19% -

950 zł

zysk netto

4 050 zł

W wyniku osiągnięcia zysku netto zarząd firmy postanowił przeznaczył 50% kwoty na
premię dla pracowników, 25% na dofinansowanie domu dziecka, 25% na dofinansowanie
wycieczki dla dzieci pracowników:

−

premie dla pracowników 2025 zł,

−

dofinansowanie domu dziecka – 1012,50 zł,

−

wycieczka dla dzieci pracowników 1012, 50 zł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest wynik finansowy?
2. Wymień elementy kształtujące wynik finansowy.
3. Co zaliczmy do przychodów firmy?
4. Co to są koszty firmy?
5. Co zaliczmy do zysków i strat nadzwyczajnych?
6. Co zaliczmy do obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego?
7. Jak ustala się wynik finansowy metodą księgową?
8. Opisz zasady funkcjonowania kont wynikowych.
9. Na co firma może przeznaczyć wypracowany zysk?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj klasyfikacji operacji gospodarczych wpływających na wynik finansowy.

Operacje gospodarcze:
1. W wyniku powodzi doszło do zniszczenia wyrobów gotowych w magazynie.
2. Otrzymano należność za sprzedane towary.
3. Obliczono amortyzację za posiadane środki trwałe.
4. Zlikwidowano środek trwały.
5. Otrzymano dotację z Europejskiego Funduszu Społecznego.
6. Naliczono wynagrodzenie dla pracowników.
7. Zapłacono koszty postępowania sądowego.
8. Wydano do zużycia w sekretariacie przybory do pisania.
9. Naliczono składnik na ubezpieczenie społeczne.
10. Dostawca umorzył zobowiązanie.
11. Zapłacono za remont budynku.
12. W wyniku pożaru zniszczono część zapasów.
13. Otrzymano odsetki od udzielonej pożyczki.
14. Otrzymano odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń za zniszczone zapasy.
15. Przekazano darowiznę na rzecz domu dziecka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym wyniku finansowego,
2) określić elementy wyniku finansowego,
3) przyporządkować odpowiednie operacje gospodarcze do elementów wpływających na

wynik finansowy,

4) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Oblicz wynik finansowy metodą księgową dla poniższych danych.

straty nadzwyczajne – 5900 zł, przychody operacyjne – 1320 zł, koszty finansowe – 9820 zł,
przychody ze sprzedaży towarów – 8500 zł, koszty operacyjne – 3480 zł, zyski nadzwyczajne
– 8000 zł, przychody finansowe – 1000 zł, koszty uzyskania przychodu – 6800 zł, przychody
ze sprzedaży wyrobów gotowych – 8000 zł. Podatek CIT – 19%.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad ustalania wyniku finansowego,
2) obliczyć wynik finansowy metodą księgową (zysk netto),
3) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Oblicz wynik finansowy metodą księgową oraz dokonaj podziału wyniku finansowego

podstawie

następujących danych:

Dane w złotych:
koszty operacyjne – 56 000, przychody ze sprzedaży towarów – 78 000, straty nadzwyczajne
– 26 000, przychody finansowe – 32 154, koszty uzyskania przychodu – 49 625, pozostałe
przychody operacyjne – 37 256, zyski nadzwyczajne 51 201, koszty finansowe – 12 509.
Podatek CIT – 19%. Zarząd firmy postanowił przeznaczyć 60% z zysku netto na zwiększenie
kapitału zapasowego, 25% na premie dla pracowników, 15% na wypłatę dywidendy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad ustalania wyniku finansowego

metodą księgową oraz podziału wyniku finansowego,

2) w zeszycie przedmiotowym obliczyć wynik finansowy metodą księgową (zysk netto),
3) podzielić zysk netto według podanych założeń,
4) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

kalkulator.

4.6.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować elementy kształtujące wynik finansowy?

2) przyporządkowywać operacje gospodarcze do elementów kształtujących

wynik finansowy?

3) obliczyć wynik finansowy?

4) podzielić osiągnięty przez firmę wynik finansowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Dokumenty księgowe

4.7.1. Materiał nauczania

Dokumentacja księgowa

Ponieważ każda operacja gospodarcza powoduje określone zmiany w majątku lub

kapitale firmy, dlatego dokonane operacje gospodarcze powinny być kontrolowane z punktu
widzenia racjonalnego gospodarowania. Kontrolę taką można przeprowadzić tylko wtedy,
gdy został sporządzony dokładny opis operacji, w postaci właściwego dokumentu.
Dokumenty stanowiące podstawę zapisów księgowych określa się w rachunkowości mianem
dowodów księgowych. Dowód księgowy to sporządzona na piśmie szczegółowa informacja
o dokonanej operacji gospodarczej, która jest jednocześnie potwierdzeniem dokonania takiej
operacji. Dowody księgowe powstają w różnych komórkach organizacyjnych lub też
pochodzą z zewnątrz firmy. Dowody powstające w jednostce nazywamy dowodami
własnymi, a dowody otrzymane z zewnątrz nazywamy dowodami obcymi. Dowody własne
można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Dowody wewnętrzne, to takie dowody, które
wystawione są wyłącznie na potrzeby wewnętrzne firmy, natomiast dowody zewnętrzne są
wystawiane kontrahentom.
Wszystkie dowody księgowe powinny zawierać, co najmniej następujące dane:

−

określenie rodzaju dowodu, np.: faktura i jej numer,

−

określenie stron dokonujących operacji gospodarczych,

−

opis operacji oraz jej wartość,

−

datę dokonania operacji,

−

podpisy osób upoważnionych.

Rodzaje dowodów księgowych

Kasa przyjmie - KP

Jest to dokument za pomocą, którego dokumentuje się wpływ gotówki do kasy firmy.

Dowód wpłaty składa się z 3 egzemplarzy. Oryginał jest dla wpłacającego, pierwsza kopia
jest dla księgowości, a druga pozostaje w bloku formularzy.

Dowód wypłaty – KW

Dowód wypłaty wystawia upoważniony pracownik komórki finansowej. Jest to dokument

wtórny wystawiany jedynie, wtedy gdy nie ma dokumentu pierwotnego potwierdzającego
wypłatę gotówki z kasy jak, np.: lista płac, faktura, polecenie wyjazdu służbowego. KW jest
dokumentem przeciwnym w stosunku do KP. Wystawiając KW należy wpisać następujące
dane: datę wypłaty, tytuł wypłaty, kwotę wypłaty cyfrą i słownie, podpisy. Dowód wypłaty
wystawia się w dwóch egzemplarzach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Wzór dokumentu KP.

Rys. 9. Wzór dokumentu KW.

Raport kasowy

Omówione dokumenty kasowe są dokumentami źródłowymi. Na ich podstawie kasjer

sporządza Raport Kasowy, który jest dokumentem wtórnym. W raporcie kasowym kasjer
wpisuje udokumentowane przychody gotówki do kasy na podstawie KP i rozchody gotówki
z kasy. Następnie kasjer oblicza sumy przychodów i rozchodów, wpisując stan początkowy
i końcowy gotówki.

Polecenie przelewu/wpłaty gotówkowe

Wpłaty gotówkowe z kasy do banku finansującego firmę dokonywane są za pomocą

dokumentu: Polecenia przelewu/Wpłaty gotówkowej. Dokument składa się z 4 egzemplarzy.
Każdy egzemplarz tego dokumentu zawiera napis określający jego przeznaczenie.
Po przyjęciu zlecenia osoba wpłacająca otrzyma na dowód dokonania wpłaty odcinek
z napisem „Odcinek dla zleceniodawcy”. Ten sam formularz dokumentuje zarówno wpłatę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gotówkową, jak i polecenie przelewu gotówki z własnego konta na konto wskazanego
odbiorcy. Wypełniając ten dokument należy zaznaczyć rodzaj płatności:
W – wpłata gotówki,
P – przelew

Rys. 10. Wzór dokumentu Polecenia przelewu/Wpłaty gotówkowej.

Faktura VAT

Faktury VAT wystawiają jednostki, które są zarejestrowanymi płatnikami podatku VAT.

Dostawca produktów lub usługi, jest zobowiązany w ciągu siedmiu dni od daty dostarczenia
produktów przekazać fakturę. Gdy faktura dotrze do odbiorcy, przyjmuje ją pracownik
komórki organizacyjnej, który sprawdza ją pod względem formalnym i merytorycznym.
Sprawdzona faktura jest akceptowana przez kierownika i w określonym terminie powinna być
zapłacona.

Dowody przyjęcia i wydania zapasów

Dowód przyjęcia - Pz stanowi udokumentowaną formę dostarczenia materiałów lub

towarów. Wykorzystywany jest do przyjmowania zapasów z zewnątrz. Wz jest dokumentem,
na podstawie, którego dokonuje się wydania zapasów na zewnątrz firmy.
Rw – to dokument na podstawie, którego dokonuje się wydania materiałów z magazynu do
zużycia w różnych komórkach organizacyjnych.

Lista płac

List płac służy do ewidencji wynagrodzeń brutto. Listę płac sporządza pracownik

komórki księgowej, natomiast zatwierdza kierownik jednostki.

W dzisiejszej praktyce gospodarczej większość dokumentów księgowych jest

wykorzystywana przy pomocy programów komputerowych, które poznasz w programie innej
jednostki modułowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu używa się dokumentacji księgowej?
2. Omów podział dowodów księgowych.
3. Wymień dane, które powinny zawierać dowody księgowe.
4. Do czego używany jest dokument KP?
5. Do czego używany jest dokument KW?
6. Co to jest raport kasowy?
7. Co to jest Faktura VAT?
8. Jakie znasz dokumenty przyjęcia i wydania zapasów?
9. Do czego służy lista płac?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Do podanych poniżej operacji dobierz odpowiednie dokumenty księgowe.

Lp.

Operacje

Nazwa dokumentu

Wydano materiały biurowe do zużycia w sekretariacie.

Obliczono wynagrodzenie dla pracowników.

Na rachunek bankowy firmy wpłynęła należność od
odbiorcy.

Zakupiono materiały od firmy będącej płatnikiem
podatku VAT.

Zapłacono z kasy za dowóz wody do picia.

Otrzymano kredyt bankowy, który wpłynął na rachunek
bankowy.

Wydano dla firmy B materiały.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, zwracając uwagę na przedstawione rodzaje

dokumentów i ich przeznaczenie,

2) wypełnić prawidłowo tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

zbiór dokumentów księgowych.

Ćwiczenie 2

Wypełnij dokumenty księgowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.7,
2) rozwiązać ćwiczenie 1 dobierając odpowiednie dokumenty do przedstawionych operacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wypełnić wskazane przez nauczyciela dokumenty księgowe wykorzystując operacje

gospodarcze z ćwiczenia 1,

4) uzupełnić operacje o fikcyjne dane,
5) przedyskutować rozwiązanie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zbiór dokumentów księgowych,

−

literatura.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zidentyfikować istotę dokumentów księgowych?

¨ ¨

2) wymienić dane, które powinny być zawarte w dokumentach?

¨ ¨

3) rozróżnić dokumenty księgowe w zależności od operacji gospodarczej?

¨ ¨

4) podzielić dokumenty księgowe?

¨ ¨

5) wypełnić dokumenty księgowe?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących rachunkowości. Zadania: od 1 do20 są to zadania

wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do środków trwałych zaliczysz:

a) akcje.
b) walutę.
c) samochód osobowy.
d) weksel.

2. Mąka w piekarni będzie:

a) materiałem.
b) produktem gotowym.
c) towarem.
d) półfabrykatem.

3. Licencje posiadane przez firmę zaliczysz do:

a) należności.
b) kapitału własnego.
c) inwestycji długoterminowych.
d) wartości niematerialnych i prawnych.

4. Pasywami są:

a) należności.
b) wartość majątku.
c) inwestycje długoterminowe.
d) zobowiązania.

5. W bilansie firmy aktywa muszą być równe pasywom:

a) nie zawsze.
b) zawsze.
c) nie zawsze, jeżeli dotyczy to bilansu aktywnego.
d) zawsze, jeżeli wynika tak z obliczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Środki na rachunku bankowym powinny być poddane inwentaryzacji przynajmniej:

a) raz w roku.
b) co pół roku.
c) co kwartał.
d) co miesiąc.

7. Operacja

gospodarcza

wywołująca

zwiększenie

jednego

składnika

aktywów

z równoczesnym zwiększeniem pasywów to typ operacji:
a) pierwszej.
b) drugiej.
c) trzeciej.
d) czwartej.

8. Stan początkowy na koncie aktywnym zaznacza się na stronie:

a) kredytowej.
b) ma.
c) debetowej.
d) saldowej.

9. Wskaż błąd: zasada podwójnego zapisu mówi, że każda operacja powinna być zapisana:

a) na dwóch kontach.
b) po tej samej stronie.
c) w tej samej kwocie.
d) po stronie winien i ma lub odwrotnie.

10. Storno czerwone polega na:

a) wniesieniu zapisu korygującego po tej samej stronie, po której był zapis błędny za

pomocą liczb ujemnych,

b) skreśleniu operacji,
c) wniesieniu zapisu korygującego na tym samym koncie,
d) skreśleniu operacji i podpisie.

11. Operację „Przyjęto zakupione materiały zapłata nastąpi w późniejszym terminie”

zaksięgujesz na kontach:
a) kasa i materiały.
b) zobowiązania i kasa.
c) materiały i rachunek bankowy.
d) materiały i zobowiązania.

12. Operację „zakupiono za gotówkę samochód osobowy” zaksięgujesz na kontach:

a) rachunek bankowi i materiały.
b) należności i środki trwałe.
c) kasa i środki trwałe.
d) środki trwałe i rachunek bankowy.

13. Amortyzację zaliczysz do:

a) przychodów.
b) zysków nadzwyczajnych.
c) strat nadzwyczajnych.
d) kosztów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Ostatecznym efektem wyniku finansowego jest:

a) zysk brutto.
b) zysk netto.
c) zysk wynikowy.
d) zysk ze sprzedaży.

15. Dokument Wz dotyczy:

a) przyjmowania zapasów.
b) wydawania pieniędzy.
c) przyjmowania pieniędzy.
d) wydawania zapasów.

16. KP to dokument:

a) kasowy.
b) wekslowy.
c) obrotu materiałowego.
d) obrotu zapasowego.

17. Zaksięguj prawidłowo operację gospodarczą:

Zakupiono za gotówkę akcję – 10 000 zł.
a) kasa – ma. Inwestycje długoterminowe – wn.
b) kasa – ma, inwestycje długoterminowe – ma.
c) rachunek bankowy – ma. Inwestycje długoterminowe – wn.
d) rachunek bankowy – wn – inwestycje długoterminowe – ma.

18. Otwórz konta i zaksięguj stany początkowe:

a) kasa – 100 zł, kapitał udziałowy –100, zobowiązania wobec dostawców – 150.
b) kasa – wn, kapitał udziałowy – wn, zobowiązania wobec dostawców – wn.
c) kasa – wn, kapitał udziałowy – ma, zobowiązania wobec dostawców – ma.
d) kasa – ma, kapitał udziałowy – ma, zobowiązania wobec dostawców – ma.

19. Zaksięguj prawidłowo operację gospodarczą:

Otrzymano kredyt bankowy, który wpłynął na rachunek bankowy – 6000 zł.
a) kredyt bankowy – wn, rachunek bankowy – ma.
b) kredyt bankowy – wn, rachunek bankowy – wn.
c) kredyt bankowy – ma, rachunek bankowy – ma.
d) kredyt bankowy – ma, rachunek bankowy – wn.

20. Zaksięguj operację gospodarczą:

Udziałowiec wpłacił środki pieniężne na powiększenie udziałów własnych – 20 000 zł
a) kapitał udziałowy – wn, rachunek bankowy – ma.
b) kapitał udziałowy – wn, rachunek bankowy – wn.
c) kapitał udziałowy – ma, rachunek bankowy – ma.
d) kapitał udziałowy – ma, rachunek bankowy – wn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Prowadzenie rachunkowości

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz krótką odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Cebrowska T.: Rachunkowość finansowa i podatkowa. PWN, Warszawa 2006
2. Dyduch A, Sawicka R.: Rachunkowość finansowa. C.H. Beck, Warszawa 2004
3. Kołaczy Z.: Rachunkowość finansowa w praktyce. Wydawnictwo Forum, Poznań 2004
4. Olchowicz I, Tłoczała A.: Rachunkowość finansowa w przykładach. Difin, Warszawa

2005

5. Sawicki R.: Rachunkowość finansowa. PWE, Warszawa 2006
6. Sojak S.: Podstawy Rachunkowości. TNOIK Dom Organizatora, Toruń 2002
7. Turyna J.: Rachunkowość finansowa. C.H. Beck, Warszawa 2005