08 Prowadzenie rachunkowości finansowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Lidia Skóra

Prowadzenie rachunkowości finansowej
421[01].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Adam Majtyka
dr Tomasz Sondej

Opracowanie redakcyjne:
mgr Lidia Skóra

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 421[01].Z2.03,
„Prowadzenie rachunkowo

ci finansowej”, zawartego w programie nauczania dla zawodu

technik usług pocztowych i telekomunikacyjnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Znaczenie bilansu

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2. Zasady księgowania

4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3. Wynik finansowy

4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4. Ewidencja wynagrodzeń

4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5. Dokumenty księgowe

4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

W poradniku tym dostępne są wiadomości z zakresu prowadzenia rachunkowości

finansowej jednostki gospodarczej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności zdobytych przez ciebie we wcześniejszym
kształceniu potrzebnych przy korzystaniu z poradnika,

−

cele kształcenia – umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
Dział „Znaczenie bilansu” zawiera podstawowe pojęcia dotyczące podziału składników

majątku firmy oraz źródeł ich finansowania. Ukazuje sposoby oraz zwraca uwagę na
stosowanie zasad sporządzania bilansu jednostki gospodarczej. Elementami trudniejszymi,
wymagającymi połączenia kilku pojęć jest analiza bilansu jednostki.

Kolejny dział „Zasady księgowania” prowadzi kolejno od rozróżniania rodzajów kont,

typów operacji gospodarczych do sposobów i zasad księgowania. Należy zwrócić uwagę na
umiejętność ustalania składników aktywów i pasywów przed przystąpieniem do
wykonywania ewidencji księgowej.

W treści działu „Wynik finansowy” znajdują się rodzaje przychodów i kosztów, jakie

powstają w jednostce gospodarczej w związku z prowadzoną działalnością oraz sposoby ich
ewidencji. Uwzględnione zostały zagadnienia wiążące się ze specyfiką zawodu przez
zaprezentowanie Planu Kont Poczty Polskiej. Trudniejszymi zagadnieniami w tym temacie są
różne rodzaje powstających kosztów i przychodów w jednostce gospodarczej, przez to
trudniejsze jest rozróżnianie i sposób ewidencji związanych z nimi operacjami wynikowymi
na odpowiednich kontach.

„Ewidencja wynagrodzeń” to dział, w którym przedstawione zostały kolejne etapy

konieczne do obliczenia wynagrodzenia pracownika i sporządzenia Listy Płac. Dane zawarte
w treści są zgodne z rzeczywistymi na dzień 30 kwietnia 2007 r.

Ostatni dział „Dokumenty księgowe” jest rozbudowany i zawiera kilka podrozdziałów.

Zaprezentowane zostały rodzaje dowodów księgowych oraz ich podział ze względu na źródło
i cel powstania; sposoby przeprowadzania inwentaryzacji oraz metody jej rozliczania;
sprawozdania finansowe, jakie każda jednostka gospodarcza jest zobowiązana sporządzać.
Jest to dział podsumowujący umiejętności kształcone wcześniej i jako bardziej złożony może
stwarzać trudności. Ćwiczenia wymagające najwięcej wkładu własnej pracy i powiązania
kilku tematów są związane ze sporządzaniem sprawozdań finansowych takich jak bilans,
zestawienie obrotów i sald, rachunku zysków i strat. Istotne jest zachowanie kolejności
ć

wiczeń, ponieważ są ułożone od łatwiejszych wymagających prostych czynności do bardziej

złożonych łączących wiele zagadnień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

421[01].Z2

Czynności kasowe

421[01].Z2.01

Prowadzenie

kasy operacyjnej

421[01].Z2.02

Prowadzenie kasy

głównej

421[01].Z2.03

Prowadzenie

rachunkowości finansowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować obliczenia procentowe, wykonywać działania arytmetyczne na liczbach
całkowitych,

−

określać funkcje i zasady rachunkowości,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami księgowymi jak: ewidencja, dowód księgowy,
kasa, rachunek bankowy,

−

rozróżniać formy prawne jednostek gospodarczych: przedsiębiorstwo państwowe,
spółdzielnia, spółka akcyjna, spółka z o.o.,

−

charakteryzować strukturę organizacyjną Przedsiębiorstwa Państwowego Użyteczności
publicznej Poczty Polskiej,

−

określać podstawowe usługi świadczone przez Pocztę Polską,

−

korzystać z arkusza kalkulacyjnego,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić znaczenie rachunkowości jako czynnika niezbędnego do funkcjonowania
przedsiębiorstwa,

−

zaewidencjonować majątek trwały i obrotowy,

−

rozróżnić pasywa jednostki gospodarczej,

−

sporządzić bilans jednostki,

−

określić różnice między zdarzeniem gospodarczym i operacją gospodarczą,

−

scharakteryzować rodzaje operacji gospodarczych,

−

scharakteryzować konta księgowe,

−

zaewidencjonować podstawowe zdarzenia gospodarcze na kontach bilansowych,

−

sporządzić zestawienie obrotów i sald,

−

skorygować błędy popełniane w trakcie rejestracji zdarzeń gospodarczych na kontach
księgowych,

−

scharakteryzować podstawowe operacje wynikowe,

−

sklasyfikować koszty,

−

zaksięgować koszty na kontach układu rodzajowego i funkcjonalnego,

−

zaksięgować przychody ze sprzedaży,

−

zaewidencjonować pozostałe koszty i przychody operacyjne, koszty i przychody
finansowe, zyski i straty nadzwyczajne,

−

zaewidencjonować podstawowe zdarzenia gospodarcze na kontach wynikowych,

−

ustalić wynik finansowy jednostki gospodarczej,

−

zaewidencjonować wynagrodzenia,

−

obliczyć wielkość świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego,

−

przeanalizować plan kont,

−

określić przeznaczenie dowodów księgowych,

−

dokonać weryfikacji dowodu księgowego,

−

sporządzić podstawowe dowody księgowe,

−

obliczyć koszty i przychody ze świadczonych usług pocztowych,

−

ustalić wynik finansowy operatora pocztowego,

−

przeprowadzić inwentaryzację,

−

sporządzić sprawozdanie finansowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Znaczenie bilansu

4.1.1. Materiał nauczania

Każda jednostka gospodarcza opiera swoją działalność na pewnych zasobach

majątkowych oraz osobach pomagających je przetwarzać, czyli pracownikach. W zależności
od czasu użytkowania i przeznaczenia, majątek dzieli się na trwały i obrotowy.

Majątek trwały

Majątek trwały to takie składniki, które zużywają się stopniowo, a planowany okres ich

użytkowania jest dłuższy niż rok. Elementy składające się na trwałe środki gospodarcze
przedstawia rys. 1.

Rys. 1. Klasyfikacja majątku trwałego [opracowanie własne]

Wartości niematerialne i prawne – nabyte przez jednostkę dla własnych potrzeb prawa

majątkowe: prawa autorskie, do projektu, wynalazków, znaków towarowych, patentów,
know-how, programy komputerowe; wartość firmy: dodatnia różnica między ceną zapłaconą
za firmę lub jej zorganizowaną część oraz wartością rynkową składników majątkowych;
koszty zakończonych prac rozwojowych: koszty ponoszone przy badaniach lub pracach
laboratoryjnych, dzięki którym może polepszyć się technologia wytwarzanych produktów,
jeżeli jednostka przyjmie daną technologię do stosowania;

Rzeczowy majątek trwały:

−

rodki trwałe – są to składniki rzeczowe, które służą jednostce powyżej 12 miesięcy,

muszą być kompletne i zdatne do użytku w chwili przyjęcia – grunty, budynki, budowle,
lokale w budynkach; maszyny i urządzenia; środki transportu; inwentarz żywy;

−

rodki trwałe w budowie – koszty związane z budową, montażem lub przekazaniem do

używania środka trwałego, a także koszty związane z ulepszeniem lub modernizacją
wpływającą na wzrost wartości już istniejącego środka trwałego;

Należności długoterminowe – kwoty należne ( nieotrzymane) od innych osób fizycznych

lub prawnych, które będą spłacone po terminie 1 roku, za sprzedaż składników majątku lub
wykonaną przez jednostkę usługę;

Inwestycje długoterminowe – majątek nabyty na okres dłuższy niż rok, nie używane

w podstawowej działalności, lecz przeznaczone do osiągnięcia korzyści w postaci
przykładowo odsetek, dywidend itp.

Rzeczowy majątek
trwały

Należności
długoterminowe

Inwestycje
długoterminowe

Wartości niematerialne
i prawne

MAJĄTEK TRWAŁY

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Majątek obrotowy

Majątek obrotowy tworzą składniki, które w krótkim czasie zmieniają swoją postać,

ulegają przekształceniu, są w ciągłym ruchu. W odróżnieniu od majątku trwałego termin
zużycia lub sprzedaży składników majątku trwa do 12 miesięcy. Podział majątku obrotowego
przedstawia rysunku 2.

Rys. 2. Klasyfikacja majątku obrotowego [opracowanie własne]

Zapasy – są to rzeczowe składniki przeznaczone do zużycia całkowitego lub sprzedaży

w ciągu roku obrotowego. Do tej części majątku zaliczyć można: materiały, produkty gotowe,
półprodukty i produkcje w toku, towary:

−

materiały – nabyte przez jednostkę, zużywane całkowicie na własne cele, składniki
przekształcane na produkty pracy. Są materiały, które jako surowce bezpośrednio
przetwarzane są na produkty(materiały podstawowe), ale występują również takie, które
pomagają w wytworzeniu produktów (materiały pomocnicze jak środki czystości,
materiały biurowe, paliwo, opakowania, odpadki);

−

półprodukty i produkcja w toku – nie gotowe jeszcze produkty, które są przechowywane
lub odsprzedawane;

−

produkty gotowe – wyroby, wykonane usługi, prace badawcze, już w pełni gotowe do
sprzedaży;

−

towary – nabywane przez jednostkę w celu odsprzedaży bez przetwarzania, przeważają

−

w środkach obrotowych przedsiębiorstw handlowych;

Należności i roszczenia – kwoty należne jednostce, które będą spłacone w ciągu roku

przez inne osoby prawne lub fizyczne. Najczęściej do tej grupy składników należą kwoty
z tytułu dostaw lub usług, gdy zapłata za sprzedaż produktów występuje później niż moment
sprzedaży, nazywane należnościami od odbiorców. Należności krótkoterminowe powstają też
przy rozliczeniach na przykład z tytułu podatków – należności od budżetu. Mogą też
występować należności od pracowników przykładowo w wyniku rozliczeń zaliczek. Jeżeli
należności nie są akceptowane przez jedną ze stron umowy, stają się roszczeniami i mogą być
dochodzone na drodze sądowej.

rodki pieniężne – znajdujące się w dyspozycji jednostki krajowe środki płatnicze,

waluty obce lub dewizy. Mogą być zgromadzone w jednostce w różnej formie: gotówki
i bonów pieniężnych w kasie, środków na rachunku bankowym, czeków obcych lub weksli
obcych płatnych w ciągu 3 miesięcy.

Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu – akcje, obligacje, które zostały nabyte

w celu odsprzedaży, a ich termin wykupu nie przekracza 1 roku.

Należności
i roszczenia

rodki

pieniężne

Papiery wartościowe
przeznaczone do obrotu

Zapasy

MAJĄTEK OBROTOWY

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kapitał własny

rodki gospodarcze tworzące rzeczowy majątek jednostki muszą mieć pokrycie

finansowe zwane źródłem finansowania, kapitałami lub funduszami. W zależności od
pochodzenia kapitałów (funduszy) dzieli się je na własne lub obce.

Kapitały własne powstają w dwojaki sposób: przez wkłady właścicieli, wspólników,

wpłaty za akcje, udziały, jak i udziały w postaci rzeczowej (aportu) – nazywane kapitałem
powierzonym oraz przez nierozliczony zysk, tworzone rezerwy, fundusze specjalne –
nazywane kapitałem samofinansowania. W przedsiębiorstwach państwowych i spółdzielniach
ź

ródła pochodzenia składników majątku nazywa się funduszami, w pozostałych jednostkach

nazywa się je kapitałami.

W przedsiębiorstwach fundusze dzieli się na: założycielski (środki wniesione przez

państwo)

oraz

fundusz

przedsiębiorstwa

(wartość

majątku

wygospodarowanego

w działalności przez przedsiębiorstwo).

W spółdzielniach fundusz własny dzieli się na: fundusz udziałowy (wniesione udziały

członków spółdzielni) oraz fundusz zasobowy (wartość środków wygospodarowanych przez
spółdzielnię).

W spółkach akcyjnych kapitał własny dzieli się na: kapitał akcyjny (wartość nominalna

akcji wyemitowanych przez spółkę), kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy (pochodzą
z zysku wygospodarowanego przez spółkę).

W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał własny dzieli się na kapitał

udziałowy (pochodzi z udziałów wniesionych przez wspólników) oraz kapitał zapasowy
i kapitał rezerwowy (pochodzą z zysku wygospodarowanego przez spółkę).

Klasyfikację kapitału własnego w zależności od formy prawnej firmy przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Klasyfikację kapitału własnego w zależności od formy prawnej firmy [opracowanie własne]

Zwiększenie kapitału może występować, gdy wnoszone są nowe wartości lub przez

osiąganie nadwyżki w wyniku działalności firmy. Zmniejszenie kapitału własnego może
nastąpić w wyniku powstania strat lub przez wycofanie części wartości wkładów, udziałów,
albo przez wypłatę dywidendy. Wpływ na kapitał mają również zmiany z aktualizacji wyceny
ś

rodków trwałych.

Fundusz założycielski

Przedsiębiorstwo
państwowe

Fundusz przedsiębiorstwa
Fundusz udziałowy

Spółdzielnia

Fundusz zasobowy
Kapitał akcyjny
Kapitał zapasowy

Spółka akcyjna

Kapitał rezerwowy
Kapitał udziałowy
Kapitał zapasowy

Spółka z o.o.

Kapitał rezerwowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kapitał obcy

Do kapitału obcego zalicza się wartości, którymi dysponuje czasowo jednostka, ale są

one własnością innych. Utworzone zobowiązania wobec osób prawnych jak i fizycznych,
w zależności od ustalonego terminu rozliczenia, dzieli się na długo i krótkoterminowe.
Występują różne rodzaje zobowiązań, w zależności od tego, z kim się rozliczamy:
z kontrahentami, urzędami czy pracownikami. Klasyfikację kapitału obcego przedstawia
tabela 2.

Tabela 2. Klasyfikację kapitału obcego [opracowanie własne]

pożyczki
Kredyty bankowe

Zobowiązania
długoterminowe

Inne
pożyczki
Kredyty bankowe
wobec dostawców
wobec budżetu
wobec pracowników
fundusze specjalne

ał

Zobowiązania
krótkoterminowe

pozostałe

Zwrot wartości zobowiązań jest obowiązkiem firmy i odbywa się w czasie i na

warunkach określonych w umowie.

Pożyczki – kwoty pożyczone przez firmę od innych osób fizycznych lub prawnych;
Kredyty bankowe – środki pieniężne otrzymane od banku, które muszą być spłacone wraz

z odsetkami od zadłużenia zgodnie z umową kredytową;

Zobowiązania wobec dostawców – powstają, gdy w innym terminie następuje dostawa

materiałów, towarów, półfabrykatów niż zapłata za nie.

Zobowiązania wobec budżetu – zadłużenie wobec podmiotów prawa publicznego

z tytułu na przykład naliczonego i niezapłaconego podatku, składek ubezpieczeniowych;

Zobowiązania wobec pracowników – są to kwoty, które firma zobowiązana jest wypłacić

pracownikom,

Fundusze specjalne – wartość środków przeznaczonych na Zakładowy Fundusz

wiadczeń Socjalnych, fundusz na wypłatę z zysku premii, nagród.

Bilans

Bilans jest narzędziem informacyjnym, w którym zestawia się majątek w ujęciu

rzeczowym i finansowym. Sporządza się go na dzień bilansowy w ujęciu wartościowym.
Ujęcie rzeczowe nazywa się aktywami, a ujęcie finansowe pasywami bilansu. Istotną zasadą
jaka obowiązuje przy sporządzaniu bilansu jest „zasada równowagi bilansowej” – równość
sum aktywów i pasywów. Inną zasadą jest „ciągłość bilansowa” – oznaczająca, że dzień
sporządzenia bilansu końcowego jest jednocześnie bilansem początkowym dla następnego
bilansu. W zestawieniu ujmuje się stan majątku na dany dzień syntetycznie, czyli wykazuje
stany na przykład „materiałów” całościowo bez wyszczególnienia rodzaju i przeznaczenia.
Bilans należy sporządzić w języku polskim i walucie polskiej. Układ bilansu jest określony
w ustawie o rachunkowości [10]. Przykładowy układ bilansu przedstawia rys. 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

AKTYWA

PASYWA

A. A k t y w a t r w a ł e

I. Wartości niematerialne i prawne
II. Rzeczowe aktywa trwałe

1. Środki trwałe
2. Środki trwałe w budowie

III. Należności długoterminowe
IV. Inwestycje długoterminowe

B. A k t y w a o b r o t o w e

I. Zapasy

1. Materiały
2. Półprodukty i produkty w
toku
3. Produkty gotowe
4. Towary

II. Należności krótkoterminowe

1. Należności od odbiorców
2. Należności od budżetu
3. Należności od pracowników
4. dochodzone na drodze
sądowej

III. Inwestycje krótkoterminowe

1. Krótkoterminowe aktywa
finansowe
2. środki pieniężne
-środki pieniężne w kasie i na
rachunkach
- inne środki pieniężne

A. K a p i t a ł (f u n d u sz) w ł a s n y

I. Kapitał (fundusz) podstawowy
II. Kapitał (fundusz) zapasowy
III. Kapitał (fundusz) z aktualizacji
wyceny
IV. Kapitały (fundusze) rezerwowe
V. Zysk (strata) z lat ubiegłych
VI. Zysk (strata) netto

B. Z o b o w i ą z a n i a

I. Zobowiązania długoterminowe

1. kredyty i pożyczki
2. z tytułu emisji dłużnych papierów
wartościowych
3. inne zobowiązania finansowe

II. Zobowiązania krótkoterminowe

1. pożyczki,
2. kredyty bankowe
3. zobowiązania wobec dostawców
4. zobowiązania wobec budżetu
5. zobowiązania wobec pracowników
6. Fundusze specjalne

SUMA AKTYWÓW

= SUMA PASYWÓW

Rys. 3. Bilans na koniec roku obrotowego [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podstawowy podział majątku firmy?
2. Czym środki trwałe różnią się od innych składników majątku trwałego?
3. Co należy do źródeł finansowania majątku?
4. Jakie składniki zaliczamy do majątku obrotowego?
5. Jaka jest różnica między zobowiązaniami, a należnościami?
6. Co to jest bilans?
7. Co zaliczamy do aktywów?
8. Co to są pasywa?
9. Jakim składnikiem pasywów jest aport?

10. Jakie podstawowe zasady stosuje się przy sporządzaniu bilansu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W tabeli podano składniki majątku i źródła ich finansowania jednostki gospodarczej

zajmującej się wytwarzaniem mebli.
a) Zakwalifikuj wyszczególnione pozycje odpowiednio do składników majątku trwałego lub

obrotowego;

b) Oblicz, jaki udział procentowy całego majątku firmy stanowi majątek trwały;
c) Dokonaj podziału źródeł pochodzenia składników majątku na kapitał własny i obcy;
d) Oblicz, w jakiej kwocie zaciągnięto kredyt w banku, jeżeli suma wszystkich zobowiązań

jest równa 35 000 zł.

Składniki majątku

wartość

ródła finansowania

wartość

rodki na rachunku bankowym

komputer z oprogramowaniem
piła do drzewa
artykuły piśmiennicze
lampki nocne
inne towary
biurowiec
hale produkcyjne
szafy i stoły łącznie
ś

rodki w kasie

należności od kontrahenta
stan płyt sosnowych
samochód ciężarowy
nadpłacony podatek

12 500 zł

4500 zł
8500 zł

100 zł
400 zł
500 zł

30 000 zł
15 000 zł

7200 zł

500 zł

6000 zł
2000 zł

12 000 zł

800zł

kapitał zapasowy
pożyczka z terminem spłaty 24 miesiące
podatek naliczony
zobowiązania wobec dostawców
naliczone wypłaty dla pracowników
kapitał rezerwowy
kapitał udziałowy
krótkoterminowa pożyczka
kredyty bankowe
fundusze specjalne

15 000 zł

10 000 zł

6500 zł
4000 zł

12 500 zł
10 000 zł
50 000 zł

1000 zł

8000 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać określenia majątku trwałego i obrotowego w materiale nauczania 4.1.1.1,
2) odszukać określenia kapitału własnego i obcego w materiale nauczania 4.1.1.3, 4.1.1.4,
3) podzielić składniki majątku na majątek trwały i obrotowy,
4) podzielić źródła finansowania na kapitał własny i obcy,
5) obliczyć sumę wartości majątku trwałego, majątku obrotowego oraz całego majątku,
6) obliczyć procentowy udział majątku trwałego,
7) obliczyć sumę zobowiązań,
8) obliczyć wartość zaciągniętego kredytu,
9) wymienić się z kolegą pracą w celu skontrolowania poprawności wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

arkusz do ćwiczenia lub stanowisko komputerowe z oprogramowaniem dowolnego
arkusza kalkulacyjnego,

−

literatura [2, 3].

Ćwiczenie 2

Błędnie sporządzono bilans przedstawiony w poniższej tabeli. Dokonaj poprawek oraz

oblicz wartości brakujących w bilansie składników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

AKTYWA

wartość

PASYWA

wartość

rachunek bankowy
ś

rodki trwałe

zobowiązania wobec dostawców
wartości niematerialne i prawne
produkty gotowe
zysk
należności od odbiorców
papiery wartościowe
przeznaczone do obrotu

5000 zł

20 000 zł

1000 zł
5000 zł
4000 zł
4000 zł

…..?

1500 zł

kredyty bankowe
kapitał udziałowy
należności długoterminowe
fundusze specjalne
materiały
zobowiązania wobec budżetu
ś

rodki w kasie

kapitał zapasowy

6000 zł
……..?
2000 zł
2500 zł
4000 zł
3500 zł

500 zł

3000 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przykładowy bilans – materiał nauczania 4.1.1,
2) poprawić błędny przydział składników do aktywów lub pasywów,
3) obliczyć wartość aktywów i pasywów,
4) uzupełnić wartości należności i kapitału udziałowego stosując odpowiednią zasadę

sporządzania bilansu- materiał nauczania 4.1.1,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Źródła finansowania majątku jednostki”, „Bilans jednostki”,

−

linijka,

−

kalkulator,

−

literatura [1,

2].

Ćwiczenie 3

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „Kupuś” zajmująca się handlem, posiadała na

dzień 30.04.2006 r. następujące aktywa i pasywa:

1. środki trwałe

−

budynki

−

meble sklepowe

−

kasy liczące

−

komputer

−

samochód ciężarowy

2. wartości niematerialne i prawne

(oprogramowanie do komputera)

3. kapitał udziałowy
4. zysk
5. towary:

−

artykuły papiernicze

−

artykuły gospodarstwa
domowego

−

artykuły spożywcze

6. materiały

………..
21000 zł

7000 zł
4500 zł
4500 zł
8000 zł

500 zł

50 000 zł

8500 zł
5500 zł

12 000 zł

2500 zł

500 zł

7. środki pieniężne:

−

gotówka w kasie

−

rachunek bankowy

8. zobowiązania wobec

−

dostawcy A

−

dostawcy B

−

dostawcy C

9. należności od:

−

odbiorcy S

−

odbiorcy W

10. kredyt bankowy
11. zobowiązania wobec budżetu:
12. zobowiązania wobec

pracowników

13. pożyczka krótkoterminowa od

firmy TTT

………
4000 zł
6500 zł
………
2500 zł
9500 zł

12 000 zł

………
8000 zł

11 500 zł

2000 zł

3200 zł

6000 zł
2300 zł

Sporządź bilans zamknięcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przykładowy bilans – materiał nauczania 4.1.1,
2) przydzielić składniki do aktywów lub pasywów,
3) sporządzić bilans zamknięcia,
4) obliczyć i sprawdzić sumę bilansową,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Bilans jednostki”,

−

kalkulator lub stanowisko komputerowe z oprogramowaniem dowolnego arkusza
kalkulacyjnego

−

linijka,

−

literatura [1,2,3,8 ].

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podzielić majątek jednostki gospodarczej?

2) rozróżnić pojęcia źródeł finansowania i środków gospodarczych?

3) rozróżnić należności od zobowiązań?

4) określić pojęcia aktywa, pasywa, bilans?

5) zastosować zasadę równości bilansowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady księgowania

4.2.1. Materiał nauczania

Operacje gospodarcze

Podczas prowadzenia działalności gospodarczej powstają zmiany w środkach

gospodarczych lub źródłach ich finansowania zwane zdarzeniem gospodarczym.
Udokumentowane zdarzenia gospodarcze podlegające ewidencji nazywają się operacjami
gospodarczymi.

Są cztery rodzaje operacji gospodarczych w zależności od sposobu wpływania na bilans.

I typ – zmiana tylko w aktywach – dana operacja gospodarcza zwiększa wartość jednego

składnika majątku, a drugiego jednocześnie zmniejsza (przykład: sprzedaż za gotówkę
produktów gotowych; środki pieniężne „+” a zapasy „–”)

II typ – zmiana tylko w pasywach - dana operacja gospodarcza zwiększa wartość kapitałów

własnych lub obcych, a drugiego jednocześnie zmniejsza (przykład: zaciągnięcie kredytu
bankowego na spłacenie zobowiązania wobec dostawcy)

III typ – zmiana w aktywach i pasywach zwiększająca sumę bilansową (przykład: przyjęcie

materiałów od dostawcy z późniejszym terminem spłaty)

IV typ – zmiana w aktywach i pasywach zmniejszająca sumę bilansową (przykład: wypłata

przelewem z rachunku bankowego wynagrodzeń pracownikom)

Konto

Operacje gospodarcze są ewidencjonowane przez narzędzie zwane kontem. Każde konto

posiada:

−

nazwę konta,

−

strony: lewą (WN) – „Winien” lub (Dt)– „Debet” lub prawą (MA) – „Ma” lub (Ct)
„Credit”;

−

obroty konta – suma wartości zapisana po tej samej stronie konta;

−

saldo konta – stan danego składnika na początku lub końcu okresu sprawozdawczego.

Przykładowe zapisy kont o nazwie „Kasa” lub „Środki trwałe” w ujęciu zwanym teowym

przedstawia rys. 6.

Rys. 4. Zapisy na kontach teowych [opracowanie własne]

Otwarcie konta następuje przez nadanie mu nazwy i symbolu oraz zapisanie salda

początkowego po odpowiedniej stronie debetowej lub kredytowej. Jeżeli nie ma salda
początkowego otwarciem konta jest zapisanie pierwszej operacji. Ewidencja operacji po
stronie (Wn) nazywa się również: debetowaniem konta, zapisywaniem w ciężar, obciążaniem
konta. Ewidencja po stronie (Ma) to: kredytowanie konta, zapisywanie na dobro, uznanie
konta.

Konta o nazwach składników majątku lub źródeł ich finansowania nazywają się kontami

bilansowymi odpowiednio aktywnymi lub pasywnymi.

Wn Środki trwałe Ma

Sp)30000

1000 (5

Sp) – saldo początkowe

1) 5000

1, 2, 3,4, 5, 6 – numery
operacji gospodarczych

Wn Kasa Ma

Sp) 150 200 (3
2) 300
4) 50

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konta aktywne służą do ewidencji składników majątku – saldo początkowe występuje po

stronie „Winien” – debetowej, zwiększenie stanu księguje się w ciężar konta, zmniejszenie
stanu po stronie (Ma).

Konta pasywne służą do ewidencji źródeł finansowania – saldo początkowe występuje

po stronie „Ma” – kredytowej, zwiększenie stanu zapisuje się na dobro konta, zmniejszenie
stanu po stronie (Wn).

Konta aktywno-pasywne służą do ewidencji na przykład rozrachunków z kontrahentami,

z pracownikami – konta te wykazują dwa salda w zależności od tego, czy dotyczą należności
czy zobowiązań. Saldo debetowe dla należności, a kredytowe dla zobowiązań.

Istotną zasadą jaka obowiązuje w ewidencji na kontach jest stosowanie podwójnego

zapisu: na dwóch różnych kontach, w tej samej wartości i po różnych stronach kont ( jeżeli na
jednym koncie po stronie debetowej, to na drugim po kredytowej).

Łączenie przez operację gospodarczą odpowiednich kont nosi nazwę korespondencji

kont. Przykładowo w księgowaniu operacji zakupu za gotówkę materiałów korespondują
konta „Kasa” oraz „Materiały”, gdzie zapisy zmniejszenia stanu środków pieniężnych
wystąpią po stronie „Ma”, a zwiększenie stanu materiałów po stronie „Winien”.

Zamknięcie konta polega na podsumowaniu obrotów po obu stronach danego konta,

ustaleniu różnicy wartości między stronami i zapisaniu jej jako salda końcowego. Salda
końcowe przenosi się do bilansu zamknięcia roku obrotowego.

W celu sprawdzenia poprawności księgowania, a w szczególności stosowania zasady

podwójnego zapisu sporządza się zestawienie obrotów i sald na koniec każdego miesiąca.
Przykładowe zestawienie obrotów i sald możesz spotkać w [2, 3]. Pierwszą kontrolą
poprawności jest równość sum wszystkich sald debetowych i kredytowych oraz równość sum
obrotów. Zestawienie obrotów i sald sporządza się na koniec okresu sprawozdawczego, nie
rzadziej niż na koniec każdego miesiąca.

Tabela 3. Zestawienie obrotów i sald [opracowanie własne]

Nazwa konta

Saldo początkowe

Obroty konta

Saldo końcowe

Lp.

Sumy sald i obrotów

W bardziej rozbudowanych jednostkach gospodarczych stosuje się podział kont poziomy

i pionowy.

Poziomy podział – dzielenie na bardziej szczegółowe na przykład konto „Materiały” na

„Materiały podstawowe”; „Materiały pomocnicze”; „Paliwa”. Konta dzielone nazywa się
kontami syntetycznymi. Konta uzyskane z podziału – analitycznymi, przejmują one funkcje
konta dzielonego.

Pionowy podział – wydzielone części obrotów na koncie dzielonym przenosi się na konto

powstałe. Przykładowo z konta „środki trwałe” wydzielone konto uzupełniające „Umorzenie
ś

rodków trwałych”

Błędy księgowe

Podczas księgowania operacji gospodarczych na kontach mogą występować błędy

księgowe. Sposób poprawiania błędów nazywa się stornem czarnym lub stornem czerwonym.
Dana jednostka gospodarcza dokonuje popraw ustalonym i zapisanym w planie kont jednym
ze sposobów poprawiania błędów.

Storno czarne całkowite – zapis po przeciwnej stronie niż błędny na dwóch kontach,

a następnie wykonanie poprawnego księgowania;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

storno czarne częściowe – anulowanie błędnego zapisu tylko na jednym koncie po

przeciwnej stronie konta z jednoczesnym prawidłowym zapisem na odpowiednim koncie;

storno czerwone – stosowanie zapisu ujemnego po tej samej stronie co błędny zapis;

Przykładowe zastosowanie storna czarnego całkowitego przedstawia rys. 5. W firmie

zapłacono gotówką za otrzymane towary, ale dokonano błędnego księgowania. Kolejne
operacje opisują schemat: 1) Zaksięgowano zapłatę gotówką z kasy przyjęte towary (400,–)
(pomyłkowo na koncie „Materiały”); 2) zastosowano storno czarne wyksięgowując wartość
materiałów i debetując konto „Kasa”; 3) zaksięgowano poprawnie zapłatę gotówką za towary.

Wn Kasa Ma

Wn Materiały Ma

Wn Towary Ma

Sp) 1000 400 (1

Sp) 100

2) 400

1) 400 400 (2

400 (3

3) 400

Rys. 5. Zastosowanie storna czarnego całkowitego [opracowanie własne]

Przykładowe zastosowanie storna czarnego częściowego przedstawia rys. 6. Dane

księgowanie dotyczy powyższego przykładu.

Wn Kasa Ma

Wn Materiały Ma

Wn Towary Ma

Sp) 1000 400 (1

Sp) 200

Sp) 100

1) 400 400 (2

2) 400

Rys. 6. Zastosowanie storna czarnego częściowego [opracowanie własne]

Przykładowe zastosowanie storna czerwonego przedstawia rys. 7. Dane dotyczące

błędnego zapisu z przykładu. schemat: 2) zastosowano storno czerwone stosując zapis
ujemny; 3) zaksięgowano poprawnie zapłatę gotówką za towary.

Wn Kasa Ma

Wn MateriałyMa

Wn Towary Ma

400 (1

1) 400

400 (3

3) 400

Rys. 7. Zastosowanie storna czerwonego [opracowanie własne]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest różnica między zdarzeniem a operacją gospodarczą?
2. Jakie typy operacji gospodarczych nie wpływają na sumę bilansową?
3. Jakie operacje gospodarcze podwyższają, a jakie obniżają sumę bilansową?
4. Jakie elementy zawiera konto?
5. Co oznacza zapisanie w ciężar konta?
6. Co to jest saldo?
7. Jakie saldo początkowe ma konto aktywne, a jakie pasywne?
8. Na czym polega zasada podwójnego zapisu?
9. W jakim celu sporządza się zestawienie obrotów i sald?
10. Czym różni się storo czarne od czerwonego?

400

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakwalifikuj wyszczególnione operacje gospodarcze do odpowiedniego typu I–IV

określając wpływ każdej z nich na sumę bilansową.
1. zakup za gotówkę środka trwałego;
2. sprzedaż towarów kontrahentowi A;
3. zapłata przelewem wynagrodzeń pracowników;
4. zapłata przelewem za materiały;
5. zaciągnięcie kredytu i bezpośrednie zapłacenie dostawcy towarów;
6. decyzja o podziale zysku zwiększająca kapitał zapasowy;
7. niesłuszne nadpłacenie podatku z rachunku bankowego;
8. pobrano do kasy środki pieniężne z rachunku bankowego;
9. pracownik zwrócił do kasy nienależnie pobraną zaliczkę;
10. zakup za gotówkę krótkoterminowych papierów wartościowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać pojęcia operacji gospodarczych w materiale nauczania 4.2.1.1,
2) scharakteryzować poszczególne typy operacji gospodarczych,
3) odszukać składniki aktywne lub pasywne,
4) określić wpływ operacji gospodarczych na aktywa i pasywa,
5) określ działanie zwiększające lub zmniejszające operacji gospodarczych,
6) przeanalizować i określić typ operacji gospodarczej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura [2, 3].

Ćwiczenie 2

W firmie „Alex” na poszczególnych kontach istnieją określone stany:

rodki trwałe – 20 000 zł,

Kasa –1500 zł,
Rachunki bankowe – 5000 zł,
Towary – 1000 zł,
Produkty gotowe – 1700 zł,

Kredyty bankowe – 1000 zł,
Zobowiązania wobec dostawców – 2000 zł,
Należności od odbiorców – 1500 zł,
Kapitały zasadnicze – 10 000 zł.

W ciągu miesiąca dokonano następujących operacji gospodarczych:

1. sprzedano produkty, za które zapłata nastąpi później……………………….... 900 zł;
2. przyznany kredyt wpłynął na rachunek bankowy………………………..….. 6000 zł;
3. wypłacono przelewem z konta firmy wynagrodzenia pracownikom……..…. 5500 zł;
4. spłacono zobowiązania wobec dostawcy………………………….……….... 2000 zł;
5. sprzedano za gotówkę nadmiar towarów………………………….………..… 400 zł;
6. przyjęto środek trwały, za który zapłacono przelewem……………………... 2500 zł;
7. zakupiono za gotówkę unowocześnione oprogramowanie komputerowe……. 700 zł;
8. zaksięgowano zwiększenie kapitału z aktualizacji wartości środków trwałych. 1000 zł;
9. wpłynęły na konto należności od odbiorców………………………............... 1500 zł;
10. zakupiono za gotówkę krótkoterminowe papiery wartościowe……………..... 500 zł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Otwórz konta zapisując salda początkowe, zaksięguj wymienione operacje gospodarcze,

a następnie zamknij konta i ustal salda końcowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) otworzyć konta zapisując salda początkowe po odpowiedniej stronie kont,
2) określić typ operacji gospodarczej,
3) ustalić składniki aktywne lub pasywne,
4) dokonać ewidencji kolejnych operacji gospodarczych,
5) zsumować obroty po każdej stronie konta,
6) obliczyć saldo końcowe konta,
7) zamknąć konta,
8) skonsultować wyniki z dwoma innymi osobami, a w razie rozbieżności wyników

skonsultować je z nauczycielem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator, stanowisko komputerowe,

−

literatura [1, 2, 3. 8].

Ćwiczenie 3

W jednostce gospodarczej dokonano błędnego księgowania operacji gospodarczych

następująco:

1. sprzedano towary za gotówkę – 1000 zł

Wn Kasa Ma

Wn Produkty gotowe Ma

1) 1000

1000 (1

2. spłacono ratę kredytu bankowego przelewem – 500 zł

3. sprzedano produkty gotowe, za które zapłata nastąpi później – 1500 zł

4. zakupiono maszynę produkcyjną za gotówkę – 2500 zł

Wn Kasa Ma

Wn Materiały Ma

2500 (4

4) 2500

Popraw błędy stosując

a) storno czarne zupełne;
b) storno czarne częściowe;
c) storno czerwone.

Sposób wykonania ćwiczenia

Wn Rachunek bankowy Ma

Wn Kredyty bankowe Ma

500 (2

Wn Produkty gotowe Ma

Wn Należności od OD Ma

1200 (3

3) 1200

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać pojęcie storna w materiale nauczania 4.2.1.3,
2) ustalić rodzaj błędnego księgowania,
3) zastosować storno czarne zupełne,
4) powtórzyć powyższe czynności dla storna czarnego częściowego, czerwonego,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Błędy księgowe”

−

arkusze papieru formatu A4, linijka,

−

literatura [2, 3].

Ćwiczenie 4

Sporządź zestawienie obrotów i sald do danych określonych w ćwiczeniu 2 rozdziału

4.2.3.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w literaturze przykładowe zestawienie obrotów i sald,
2) sporządzić w tabeli spis kont,
3) zanotować salda początkowe z podziałem na strony debetową i kredytową kont,
4) zanotować obroty z podziałem na strony każdego konta,
5) zanotować salda końcowe z podziałem na strony każdego konta,
6) dokonać podsumowania każdej kolumny,
7) sprawdzić, czy sumy wartości sald debetowych i kredytowych są równe,
8) sprawdzić, czy sumy obrotów debetowych i kredytowych są równe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Zestawienie obrotów i sald”

−

kalkulator lub stanowisko komputerowe,

−

literatura [1, 2, 3, 8],

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić typ operacji gospodarczej?

2) rozróżnić konta bilansowe?

3) rozróżnić konta aktywne i pasywne?

4) zaksięgować operacje bilansowe?

5) zastosować zasadę podwójnego zapisu?

6) określić saldo końcowe danego konta?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wynik finansowy

4.3.1. Materiał nauczania

Koszty

Koszty to wyrażone w pieniądzu zużycie środków pracy i przedmiotów pracy, usługi

obce, wynagrodzenie za pracę przełożone na wytworzenie produktu lub świadczone usługi.

W działalności gospodarczej przedsiębiorstwa produkcyjnego lub świadczącego usługi

aktywa obrotowe są przetwarzane na wyroby gotowe lub usługi w celu uzyskania zysku z ich
sprzedaży, a w jednostce handlowej zysk uzyskuje się z obrotu towarami. W zależności od
rodzaju działalności występują różne fazy zmian:

−

zakup materiałów i organizacja środków produkcji, siły roboczej → przetwarzanie,
produkcja → sprzedaż wyrobów – dla jednostki produkcyjnej;

−

zakup towarów → przechowywanie i przygotowanie do sprzedaży→ sprzedaż towarów –
dla jednostki handlowej;

W procesie opisanych zmian powstają związane z nimi koszty i przychody.

Koszty mogą być zestawiane w różnych układach: rodzajowym, funkcjonalnym,

kalkulacyjnym. Podział kosztów przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Podział kosztów [opracowanie własne]

Koszty w układzie rodzajowym

Koszty w układzie

funkcjonalnym

Koszty w układzie

kalkulacyjnym

– zużycie materiałów i energii
– usługi obce
– podatki i opłaty
– wynagrodzenia
– świadczenia na rzecz

pracowników

– amortyzacja
– pozostałe koszty

– koszty działalności

podstawowej

– koszty działalności

pomocniczej

– koszty zarządu
– koszty zakupu
– koszty sprzedaży

– koszty bezpośrednie

(materiały bezpośrednie,
paliwo i energia
płace bezp.)

– koszty pośrednie

(wydziałowe,
zarządu,
sprzedaży)

Koszty rodzajowe są kosztami prostymi, które są potem rozliczane przez konto

„Rozliczenie kosztów” na koszty układu funkcjonalnego. Schemat księgowania kosztów
przedstawia rysunek 8.

różne konta

Ma Wn

koszty w układzie

rodzajowym

Wn Rozliczenie kosztów Ma

koszty działalności

podstawowej

Rys. 8. Ewidencja kosztów [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konta, na których dokonuje się ewidencji poszczególnych kosztów nazywają się kontami

wynikowymi. Powstanie kosztu księguje się po stronie (Wn) – debetowej kont różnych
rodzajów kosztów.

Zużycie materiałów: stan materiałów określa saldo konta „Materiały”, kiedy następuje

rozchód materiałów do produkcji powstają koszty bezpośrednio przenoszone na produkt
związane z całkowitym zużyciem się materiałów.

Usługi obce: są to koszty związane z wykonywaniem dla jednostki przez inne osoby

fizyczne lub prawne usług transportowych, remontowych, telekomunikacyjnych, dostarczenia
wody, gazu.

Podatki i opłaty: do tych kosztów zalicza się podatki od nieruchomości, gruntów, i opłaty

na rzecz gminy.

Wynagrodzenia- są to koszty wypłat dla pracowników za pracę wykonaną na podstawie

umowy o pracę jak i osobom wykonującym dla jednostki pracę na umowę-zlecenie lub
umowę o dzieło.

Amortyzacja: W wyniku zużywania się środków trwałych koryguje się ich wartość przez

konto „umorzenie środków trwałych” zmniejszające wartość początkową. Koszt wynikający
ze zużycia środków trwałych nazywa się amortyzacją. Odpisów amortyzacyjnych dokonuje
się obliczając miesięczną stawkę zużycia urzędowo ustaloną metodą.

Pozostałe koszty rodzajowe – do tej grupy kwalifikuje się na przykład koszty podróży

służbowych, koszty reklamy, składki ubezpieczeń majątkowych

Ewidencja zużycia materiałów

Przyjmując materiały do magazynu zapisuje się ich wartość według rzeczywistej ceny

zakupu powiększonej o koszty związane z zakupem, czyli tak zwanej ceny nabycia. Ceny
nabycia mogą być różne w zależności od dostawcy, jego oferty oraz innych przyczyn.

Ewidencja operacji gospodarczej wydania do produkcji materiałów jest następująca:

strona (Ma) konta „Materiały” → strona (Wn) konta „Zużycie materiałów i energii”,
a następnie wykonuje się przeksięgowanie kosztu rodzajowego na wynik finansowy: strona
(Ma)-kredytowa konta „Zużycie materiałów i energii” → strona (Wn) – debetowa konta
„Wynik finansowy”.

Przy rozchodzie materiałów do produkcji stosuje się jedną z trzech metod obliczania

wartości wydawanych materiałów:

−

FIFO – pierwsze przyszło – pierwsze wyszło;

−

LIFO – ostatnie przyszło – pierwsze wyszło;

−

przeciętnych cen;

Metoda FIFO polega na tym, że ustala się cenę jednostkową materiału, półfabrykatu lub

wyrobu wydanego do produkcji lub do sprzedaży zgodnie z wartością pierwszej dostawy
aż do jej wyczerpania, a następnie kolejno według następnych dostaw.

Metoda LIFO polega na wycenie rozchodu według ceny jednostkowej materiałów

ostatniej dostawy, a po wyczerpaniu, według starszych dostaw w odpowiedniej kolejności.

Metoda przeciętnej ceny jednostkowej polega na obliczeniu średniej arytmetycznej cen

całego zapasu, czyli wyznaczeniu ilorazu wartości zapasów powiększonej o następną dostawę
przez ilość określonej partii materiałów.

Przykład wyceny rozchodu materiałów do produkcji oraz wartość pozostałego zapasu

w magazynie ilustruje tabela 5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Wycena rozchodu materiałów do produkcji [opracowanie własne]

Przyjęcie do magazynu wg
kolejności dostaw:
I – 120 szt.× 20zł = 2400 zł
II – 240 szt.× 24zł = 5760 zł
III – 200 szt.× 25zł = 5000 zł
Razem 560 szt. = 13 160 zł

Metoda FIFO

Metoda LIFO

Metoda przeciętnych

cen

Cena jednostkowa

20 zł

25 zł

13160 zł/560 szt. = 23,50 zł

Wartość rozchodu 300szt

120 szt. × 20 zł +
180 szt. × 24 zł =
2400 zł + 4320 zł =

= 6720 zł

200 szt. × 25 zł +
100 szt. × 24 zł =
5000 zł + 2400 zł

= 7400 zł

300 szt. × 23,50 zł

= 7050 zł

Pozostały zapas

60 szt. × 24 zł +
200 szt. × 25 zł

= 6440 zł

140 szt. × 24 zł +
120 szt. × 20 zł

= 5760 zł

260 szt. × 23,50 zł

= 6110 zł

Ewidencja wynagrodzeń – zostanie omówiona w osobnym dziale.

Amortyzacja

Wśród metod obliczania rat miesięcznych odpisów amortyzacyjnych wyróżnia się metodę

degresywną, liniową lub degresywno-liniową. W Polsce, w szczególności w jednostkach
Poczty Polskiej stosuje się metodę liniową polegającą na tym, że dokonuje się
równomiernych odpisów zużycia środka trwałego w kolejnych latach. Przyjmuje się, że
ś

rodki trwałe zużywają się w jednakowym procencie w każdej jednostce czasu. Stawki

amortyzacyjne oblicza się od wartości początkowej środków trwałych w zależności od
przewidywanego okresu użytkowania. Odpisów amortyzacyjnych nie dokonuje się
w przypadku gruntów, dzieł sztuki, eksponatów muzealnych.

Kolejne miesięczne raty odpisów amortyzacyjnych oblicza się ze wzoru:

100

;

gdzie:
s – roczna stopa amortyzacji;
W

– wartość początkowa środka trwałego;

t – przewidywany czas użytkowania w latach;
a – miesięczna stawka odpisu amortyzacyjnego.

Ewidencji amortyzacji dokonuje się w korespondencji z kontem „Umorzenie środków

trwałych”.

W działalności firmy, oprócz kosztów operacyjnych, powstają:

−

koszty finansowe – pochodzące z operacji związanych z obrotem pieniędzmi i papierami
wartościowymi np. różnice kursowe walut, odsetki, odsetki za zwłokę w zapłacie,
prowizja od pożyczek i zobowiązań

−

pozostałe koszty operacyjne – koszty nie związane bezpośrednio z działalnością firmy
jak: likwidacja zużytych środków trwałych, kary, grzywny odszkodowania,
przedawnione należności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przychody

Przychody to uzyskane lub należne wartości pieniężne za sprzedaż składników majątku.
Przychody ze sprzedaży wyrobów i usług ewidencjonuje się jednocześnie ze związanym

z tymi przychodami kosztem. Wartość przychodów ze sprzedaży zależy od ilości sprzedanych
produktów oraz ustalonej przez przedsiębiorstwo ceny jednostkowej. Tak obliczoną wartość
sprzedaży ewidencjonuje się na kontach sprzedaży. Następnie ustala się koszt wytworzenia
sprzedanych produktów lub usług który ewidencjonuje się na kontach kosztu własnego
sprzedaży. Powstała różnica pomiędzy przychodami i kosztami będzie wpływać na wysokość
wyniku operacyjnego jednostki.

Ewidencję przychodów operacyjnych w jednostce produkcyjnej oraz przedsiębiorstwie

handlowym ilustrują rysunki 9 i 10.

Przychody

operacyjne

Ma Wn

Rachunek bankowy,

kasa

Produktu gotowe

koszt wytworzenia

sprzedanych

produktów

Rys. 9. Przychody ze sprzedaży wyrobów [opracowanie własne]

Przychody

operacyjne

Ma Wn

Rachunek bankowy,

kasa

Towary

Wartość

sprzedanych

towarów wg cen

zakupu

Rys. 10. Przychody ze sprzedaży towarów [opracowanie własne]

W działalności gospodarczej jednostki oprócz przychodów operacyjnych powstają

również przychody finansowe i pozostałe przychody operacyjne nie związane bezpośrednio
z działalnością firmy.

Do przychodów finansowych można zaliczyć: dodatnie różnice kursowe walut, odsetki od

rodków na rachunkach bankowych, przychody ze sprzedaży papierów wartościowych,

udziałów i akcji, otrzymane dywidendy od akcji obcych, przychody z udziałów w innych
jednostkach.

Do pozostałych przychodów operacyjnych można zaliczyć: wartość uzyskanych lub

należnych środków pieniężnych za sprzedane środki trwałe, wartość przyjętych składników
uzyskanych z likwidacji składników majątku, otrzymane odszkodowania, kary umowne,
darowizny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Powstanie przychodu zapisuje się po stronie (Ma) – kredytowej różnych kont

przychodów.

Ponadto na skutek trudnych do przewidzenia zdarzeń losowych występujących

niezależnie poza działalnością operacyjną i nie związane z ogólnym ryzykiem jej
prowadzenia, mogą wystąpić zyski lub straty nadzwyczajne.

−

Straty nadzwyczajne mogą dotyczyć przykładowo: kradzieży, pożaru, powodzi, huraganu
lub też w wyniku zaniechania pewnego rodzaju działalności.

−

Zyski nadzwyczajne to na przykład odszkodowania z tytułu ubezpieczeń.

Wynik finansowy

W wyniku działalności następuje zysk lub strata po rozliczeniu wszystkich kosztów

i przychodów powstałych w danym okresie. Zysk – jeżeli wartość sprzedaży przewyższa
poniesione przy produkcji koszty. W przeciwnym przypadku mamy do czynienia ze stratą.

Wynik finansowy jest wyrażonym w pieniądzu rezultatem działalności jednostki

gospodarczej. Ustala się go na koniec okresu (na przykład miesiąca lub roku obrotowego).
Może mieć wartość dodatnią lub ujemną. Obroty konta „wynik finansowy” obrazuje tabela.6.

Tabela 6. Obroty konta

„wynik finansowy” [opracowanie własne]

Zapisy na koncie „Wynik finansowy”

powstają z przeniesienia wszystkich kosztów
i strat nadzwyczajnych

powstają z przeniesienia różnych
przychodów i zysków nadzwyczajnych

Sposób ustalenia wyniku finansowego ujmujący wszystkie powstałe koszty, przychody

lub zyski i straty nadzwyczajne:

(+)przychody ze sprzedaży
(–)koszty uzyskania przychodów

Wynik ze sprzedaży

(+)pozostałe przychody operacyjne
(–)pozostałe koszty operacyjne

Wynik działalności operacyjnej

(+)przychody finansowe
(–)koszty finansowe

Wynik działalności gospodarczej

(+)zyski nadzwyczajne
(–)straty nadzwyczajne

Wynik finansowy brutto

Po odliczeniu z wyniku finansowego obowiązkowego podatku dochodowego otrzymuje

się wynik finansowy netto, który następnie wykazuje się w bilansie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wynik finansowy operatora pocztowego

Obroty konta „Wynik finansowy” specyficznego dla przedsiębiorstwa państwowego

Poczta Polska przedstawia tabela 7.

Tabela 7.

Obroty konta

„wynik finansowy” [opracowanie własne]

Wn wynik finansowy Ma
– koszt własny sprzedanych usług

powszechnych

– koszt własny sprzedanych usług

pozostałych

– koszt własny sprzedanych usług

działalności ubocznej

– koszt własny sprzedanych wyrobów

gotowych

– koszt własny sprzedanych działalności

socjalno-bytowej

– koszt własny sprzedanych działalności

pomocniczej

– koszty sprzedaży
– wartość w cenie zakupu sprzedaży

materiałów i towarów

– koszty handlowe
– koszty ogólnozakładowe
– koszty finansowe
– pozostałe koszty operacyjne
– straty nadzwyczajne

– przychody ze sprzedaży usług

powszechnych.

– przychody ze sprzedaży usług

pozostałych

– przychody ze sprzedaży usług

działalności ubocznej

– przychody ze sprzedaży wyrobów

gotowych

– przychody ze sprzedaży działalności

socjalno-bytowej

– przychody ze sprzedaży działalności

pomocniczej

– przychody ze sprzedaży materiałów

i towarów

– przychody finansowe
– pozostałe przychody operacyjne
– zyski nadzwyczajne
– obrót wewnętrzny

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są koszty?
2. Co to są przychody?
3. Jakie elementy należą do kosztów a jakie do przychodów finansowych?
4. Jakie wartości określa się pozostałymi przychodami lub kosztami operacyjnymi?
5. Jakie pozycje zaliczane są do kosztów rodzajowych?
6. Jaką funkcję pełni konto „Rozliczenie kosztów”?
7. Co to są straty lub zyski nadzwyczajne?
8. Co to jest wynik finansowy?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakwalifikuj poniższe pozycje do odpowiedniej grupy kosztów operacyjnych,

finansowych, pozostałych kosztów operacyjnych lub strat nadzwyczajnych. Przy kosztach
operacyjnych zapisz, do jakiego układu należą: rodzajowego czy kalkulacyjnego.
1. opłata za wynajem pomieszczeń:

a) sklepowych;
b) biurowych;
c) produkcyjnych;

2. opłata za telefon służbowy;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. wynagrodzenie pracowników

a) sklepu;
b) produkcji;
c) administracji;

4. koszty transportu materiałów i towarów;
5. wydanie

a) do produkcji materiały podstawowe;
b) dla administracji materiały biurowe;

6. koszty delegacji służbowej;
7. odpisy amortyzacyjne:

a) środków trwałych sklepu;
b) środków transportu;
c) środków trwałych administracji;

8. zniszczenie 20% zapasów przez zalanie magazynów;
9. Odsetki od kredytu bankowego;
10. powstanie ujemnej różnicy w kursie EURO;
11. świadczenia na rzecz pracowników:

a) produkcji;
b) sklepu;
c) administracji;

12. polisa PZU – ubezpieczenie samochodu ciężarowego;
13. zaniechanie przez firmę części produkcji przez zmianę technologii
14. likwidacja środka trwałego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać określenia rodzajów kosztów w materiale nauczania 4.3.1.1,
2) podzielić koszty na operacyjne, finansowe i pozostałe koszty operacyjne,
3) przeanalizować każdy koszt i określić do jakiego układu należy: rodzajowego czy

kalkulacyjnego,

4) skonsultować rozwiązanie z nauczycielem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura [2, 3].

Ćwiczenie 2

Zakwalifikuj poniższe pozycje do odpowiedniej grupy przychodów operacyjnych,

finansowych, pozostałych przychodów operacyjnych lub zysków nadzwyczajnych. Zanotuj
przy każdym zdarzeniu gospodarczym, na jakich dwóch kontach oraz po których stronach
powinna być dokonana ewidencja.
1. sprzedaż materiałów;
2. naliczone przez bank odsetki od środków pieniężnych;
3. powstanie dodatnich różnic kursowych dla środków w walucie Euro;
4. sprzedaż towarów;
5. otrzymanie dywidendy z akcji obcych;
6. otrzymanie od firmy ubezpieczeniowej środków pieniężnych za stracone w wyniku

powodzi towary;

7. otrzymanie darowizny;
8. sprzedaż papierów wartościowych;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. sprzedaż produktów;
10. sprzedaż części pozostałych po likwidacji środka trwałego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać definicje i rodzaje przychodów w materiale nauczania 4.3.1.2,
2) podzielić przychody na trzy grupy: przychodów operacyjnych, finansowych i pozostałych

przychodów operacyjnych,

3) sporządzić tabele z podziałem na strony debetową i kredytową,
4) dopasować korespondujące konta wynikowe i bilansowe,
5) zamienić się arkuszami z kolegą i porównać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze „Ewidencja sprzedaży wyrobów, towarów i usług”, „Ewidencja kosztów
i przychodów finansowych”,

−

literatura [2, 3, 7].

Ćwiczenie 3

W firmie produkcyjnej na kilku kontach występowały następujące salda początkowe:

„Kasa”
„Rachunek bankowy”
„Materiały”
„Produkty gotowe”

1000 zł

18 000 zł

2000 zł

35 000 zł

„Należności od odbiorców”
„Zobowiązania wobec dostawców”
„Kredyty bankowe”

2000 zł

100 zł

8000 zł

W ciągu miesiąca wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1. podjęto z banku do kasy środki pieniężne

9000 zł;

2. otrzymano od dostawcy materiały

6000 zł;

3. wydano do produkcji materiały

4000 zł;

4. otrzymano fakturę za energię elektryczną

200 zł;

5. otrzymano fakturę za telefon

150 zł;

6. otrzymano rachunek za usługi hydrauliczne

200 zł;

7. naliczono świadczenia na rzecz pracowników

3500 zł;

8. naliczono wynagrodzenia pracowników

6400 zł;

9. sprzedano produkty gotowe w cenie zbytu

30000 zł;

10. wydano odbiorcy sprzedane produkty

10000 zł;

11. zapłacono z rachunku bankowego odsetki od kredytu (5% salda początkowego);
12. bank naliczył odsetki od rachunku (3% salda początkowego);
13. naliczono odpisy amortyzacyjne

1800 zł;

14. zaksięgowano kradzież partii wyrobów

400 zł;

15. zapłacono gotówką za koszty delegacji służbowej

500 zł;

16. spłacono przelewem wszystkie zobowiązania wobec dostawców
17. wydano administracji materiały biurowe

100 zł;

18. przeksięgowano koszty i przychody na wynik finansowy.

Dokonaj ewidencji poniższych operacji gospodarczych na kontach układu rodzajowego

i przenieś je na konto „Wynik finansowy”, a następnie ustal saldo tego konta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) otworzyć podane konta zapisując salda początkowe,
2) wykonać obliczenia do operacji gospodarczej nr 11 i nr 12,
3) ustalić konta bilansowe lub wynikowe,
4) zaksięgować podane operacje gospodarcze,
5) oznaczyć konta kosztów i przychodów,
6) przeksięgować konta wynikowe na konto „Wynik finansowy”,
7) podsumować obroty konta „Wynik finansowy”,
8) ustalić zysk lub stratę,
9) skonsultować wynik z nauczycielem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Wynik finansowy”, „Kalkulacja kosztów”,

−

kalkulator,

−

literatura [1, 2, 3, 8].

Ćwiczenie 4

Dokonaj ewidencji poniższych operacji wynikowych powstałych w firmie handlowej

oraz ustal wynik finansowy.

Operacje gospodarcze:

1. sprzedaż towarów w cenie sprzedaży……………….………...

12 000 zł;

2. wydanie odbiorcy towarów w cenie zakupu…………….……..

5000 zł;

3. zużycie materiałów …………………………………………..…

400 zł;

4. naliczono amortyzację środków trwałych………………..….…..

250 zł;

5. otrzymano fakturę za telefon……………………………..….….

250 zł;

6. naliczono wynagrodzenia pracowników……………….….…....

2000 zł;

7. na skutek powodzi uległy zniszczeniu towary.………….……….

300 zł;

8. otrzymano zwrot pieniędzy do kasy od firmy ubezpieczeniowej..

200 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać określenia wynik finansowy w materiale nauczania 4.3.1.3,
2) otworzyć odpowiednie konta wynikowe,
3) dokonać ewidencji operacji gospodarczych,
4) wykonać przeniesienia na konto „Wynik finansowy”,
5) ustalić saldo konta „Wynik finansowy”,
6) sprawdzić wynik finansowy z dwoma innymi osobami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Wynik finansowy”,

−

kalkulator,

−

literatura [1, 2, 10],

Ćwiczenie 5

Dokonaj ewidencji poniższych operacji wynikowych powstałych w urzędzie pocztowym

i ustal wynik finansowy.
1. sprzedaż listów poleconych…………………………………….....

1240 zł;

2. zaksięgowano koszt własny usługi nr 1……………………..……..

800 zł;

3. sprzedaż przesyłek listowych krajowych…………………………..

870 zł;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. zaksięgowano koszt własny usługi nr 3.………………..………….

620 zł;

5. wydanie materiałów do zużycia………........................................…

100 zł;

6. naliczono amortyzację budynku poczty………………….….….….

200 zł;

7. otrzymano fakturę za energię elektryczną………….……….….….

100 zł;

8. sprzedano towary w punkcie handlowym………………………...

1500 zł;

9. zaksięgowano wartość towarów w cenie zakupu…………………..

680 zł;

10. sprzedaż usługi prowadzenia skrytek pocztowych…………….…..

3050 zł;

11. zaksięgowano koszt własny usługi nr 10..…………………………

2000 zł;

12. naliczono wynagrodzenia pracowników przewozu………..….…...

2000 zł;

13. w wyniku powodzi zaksięgowano zniszczone towary handlowe….

140 zł;

14. sprzedaż znaczków pocztowych……………………………………

1680 zł;

15. zaksięgowano wartość sprzedanych wyrobów………………………

750 zł;

16. udostępniono miejsce na reklamę……………………………………

400 zł;

17. zapłacono firmie obcej za remont podłogi w urzędzie………………

350 zł;

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w literaturze rodzaje usług świadczonych przez Pocztę Polską,
2) przeanalizować wynik finansowy operatora pocztowego – materiał nauczania 4.3.1.3,
3) otworzyć odpowiednie konta wynikowe,
4) dokonać ewidencji operacji gospodarczych,
5) wykonać przeniesienia na konto „wynik finansowy”,
6) ustalić zysk i sprawdzić, czy jego wysokość to 1000 zł.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Wynik finansowy operatora pocztowego”, Plan Kont Poczty Polskiej,

−

arkusze papieru formatu A4, kalkulator

−

literatura [12].

Ćwiczenie 6

W dwóch firmach o nazwach „MX” oraz „MY” w miesiącu czerwcu 2006r. dostarczono

materiał od kilku dostawców:
Firma MX – (deski sosnowe) :

03.06.06r –dostawca A – 500 szt. x 44.50 zł = 22250zł
10.06.06r –dostawca B – 300 szt. x 42zł = 12600zł
12.06.06r. – dostawca A – 200 szt. x 44zł = 8800zł

15.06.06r – wydano do produkcji 420 szt. materiałów.

Firma MY – (czyste płyty DVD):

05.06.06 r. – dostawca E – 1200 szt. w cenie jednostkowej 2,56 zł = 3072 zł;
08.06.06 r. – dostawca F – 840 szt. w cenie jednostkowej 2,35 zł = 1974 zł;
10.06.06 r. – dostawca G –1040 szt. w cenie jednostkowej 2,20 zł = 2288 zł;
11.06.06 r. – dostawca J – 1000 szt. w cenie jednostkowej 2,15 zł = 2150 zł;
15.06.06 r. wydano do produkcji 2100 szt. materiałów.

Oblicz wartość materiałów wydanych do produkcji oraz wartość pozostałych

w magazynie zapasów stosując metodę

a) FIFO;
b) LIFO;
c) cen przeciętnych;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ceny jednostkowe wydawanych materiałów według metody FIFO,
2) obliczyć wartości pozostałych materiałów,
3) dokonać ewidencji kosztów zużycia materiałów,
4) powtórzyć powyższe czynności dla metody LIFO oraz przeciętnych cen,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator, linijka,

−

literatura [2, 10].

Ćwiczenie 7

Oblicz raty odpisów amortyzacyjnych metodą liniową dla podanych środków trwałych

oraz zilustruj ewidencję na kontach kosztów i koncie umorzenia wartości środków trwałych.

rodki trwałe

Okres użytkowania

w latach

Wartość początkowa

a) maszyna produkcyjna A ;
b) maszyna produkcyjna B;
c) komputer;
d) oprogramowanie;
e) prawo do znaku towarowego;
f) samochód firmowy ciężarowy;
g) obraz – dzieło sztuki;
h) hala produkcyjna;
i) budynek administracji
j) meble biurowe

2
3
2
2
5

2,5

Ponad 50

10
10

12 000 zł
26 000 zł

5000 zł
1000 zł
3000 zł

15 000 zł

5000 zł

80 000 zł
60 000 zł

4000 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać wzory do obliczenia stawki i raty miesięcznej amortyzacji w materiale

nauczania – 4.3.1.1. [Amortyzacja],

2) obliczyć stawkę amortyzacji,
3) obliczyć wysokość miesięcznej raty odpisu osobno dla każdego środka trwałego,
4) zapisać na odpowiednich kontach obliczone wartości umorzeniowe,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram z wzorami obliczania amortyzacji stawki,

−

kalkulator, linijka, stanowisko komputerowe,

−

literatura [2, 7, 10].

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić przychody od kosztów?

2) zakwalifikować koszty do odpowiednich układów?

3) rozróżnić koszty rodzajowe?

4) zaksięgować przychody po odpowiedniej stronie kont?

5) zaksięgować operacje wynikowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ewidencja wynagrodzeń

4.4.1. Materiał nauczania

Każdy pracownik w jednostce gospodarczej otrzymuje wynagrodzenie za swoją pracę na

podstawie umowy o pracę , za świadczone usługi dla jednostki na podstawie umowy–zlecenia
lub umowy o dzieło. To wynagrodzenie nazywa się płacą i jest obliczane dla każdej osoby
oddzielnie. Naliczenie wysokości wynagrodzenia dokonuje się na każdy miesiąc
w dokumencie zwanym „Lista płac”, który jest podstawą i potwierdzeniem wypłaty
wynagrodzeń netto. Ewidencji dokonuje się na kontach „Wynagrodzenia” oraz Rozrachunki z
pracownikami”.

Wynagrodzenie brutto jest to płaca zasadnicza wynikająca z umowy powiększona

o dodatki na przykład za staż pracy, dodatek funkcyjny, premie i inne.

Wynagrodzenie netto = wynagrodzenie brutto – potrącenia.
Potrącenia dzieli się na:

−

przymusowe: podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ZUS, ustalone przez
sąd kary, alimenty, grzywny;

−

dobrowolne: składki na ubezpieczenia osobiste, na rzecz związków zawodowych, raty
przyznanych pożyczek, składki na KPZP (kasa zapomogowo-pożyczkowa).

Wysokość zaliczki na podatek dochodowy, koszty uzyskania przychodu i kwota wolna

od podatku są to wartości regulowane przepisami ustawy [11].

Podatek dochodowy nalicza się w wysokości 19%, 30% lub 40% w zależności od

wysokości dochodu (dane 2007 r.).

Kwota wolna od podatku zmienia się wraz ze zmianą progów opodatkowania.
Koszty uzyskania przychodu – wysokość kosztu jest zależna od rodzaju umowy jak i od

miejsca zamieszkania pracownika. Dla zatrudnionych na umowę o pracę mieszkającym
w granicach miejskich siedziby firmy to np. w 2006, 2007 r. – 108,50 zł miesięcznie;
mieszkających poza miastem w którym jest siedziba firmy to 135,63 zł miesięcznie. Dla
zatrudnionych na umowę–zlecenie to kwota 20% podstawy wynagrodzenia.

Kolejne kroki obliczenia wynagrodzenia netto:

1. wynagrodzenie zasadnicze powiększone o dodatki → wynagrodzenie brutto;
2. od wynagrodzenia brutto odejmujemy sumę składek na ubezpieczenia społeczne→

podstawa wymiaru składki zdrowotnej;

3. obliczenie składki na ubezpieczenie zdrowotne;
4. od podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia zdrowotne odejmujemy koszty uzyskania

przychodu→ podstawa naliczenia podatku dochodowego;

5. obliczamy podatek według skali podanej w ustawie;
6. odejmujemy od podatku część składki zdrowotnej→ zaliczka na podatek dochodowy;
7. do wypłaty: wynagrodzenie zasadnicze pomniejszone o składki na ZUS oraz należną

zaliczkę na podatek dochodowy, pomniejszone również o potrącenia dobrowolne.

Część składek ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych ponosi pracodawca. W 2007 roku

wysokość tych składek to: (FP) – fundusz pracy – 2,45%, fundusz emerytalny – 9,76%,
rentowy – 6,50%, wypadkowy – 1,02%, podstawy wymiaru składek ubezpieczeń.

Przykładowy fragment listy płac obrazuje tabela 7. Zapisy i obliczenia w kolejnych

rubrykach pozwalają ustalić wysokość wynagrodzenia netto. Działania, jakie należy wykonać
opisane są w nawiasach rubryk podsumowujących.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Fragment listy płac [opracowanie własne]

Wynagrodzenie i dodatki

zasadnicze

dodatki

funkcyjne

premia

Prowizje

(nagrody)

Wynagrodzenie

za okres
choroby

Razem

wynagrodzenie

brutto

(3+4+5+6+7)

Składki ZUS

Podstawa

wymiaru

składek

ubezpieczeń
społecznych

Emerytalne

9,76%

Rentowe

6,5%

Chorobowe

2,45%

Razem składki

ubezpieczeń
społecznych

Koszty uzyskania

przychodu

(8–7)

(9,76% z kol. 9)

(6,5% z kol. 9)

(2,45% z kol. 9)

(10+11+12)

Podstawa wymiaru

składki

ubezp..zdrowotnego

Podstawa

naliczenia

podatku

dochodowego

Potrącona

zaliczka na

podatek

dochodowy

Składka

ubezpieczenia

zdrowotnego

Wysokość

składki

zdrow do

odliczenia

Należna

zaliczka na

podatek

dochodowy

(8–13)

(15–14)

(kol. 16 ×19%)

– (kwota

wolna)

(9% z kol. 15)

(7,75%

z kol. 15)

(17–19)

potrącenia

Składka bezp.

grupowego

PKZP

Inne

Zasiłek rodzinny

Wynagrodzenie

netto (do

wypłaty)

Uwagi

(8–13–18–20–

21–22–23+24)

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie konta korespondują w ewidencji wynagrodzeń?
2. Co to jest wynagrodzenie netto?
3. Jakie potrącenia są obowiązkowe?
4. Jakie składki do ZUS obowiązkowo płaci pracownik?
5. W jakim dokumencie zapisane jest wynagrodzenie zasadnicze pracownika?
6. Jaki dokument reguluje wysokość podatku od dochodu pracownika?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podano na liście wynagrodzenia zasadnicze oraz premie i dodatki 6 pracowników. Oblicz

wartości premii dla Nowaka Tomasza i Zelowskiego Marka, a następnie oblicz wartości
składek na ubezpieczenia a) emerytalne; b) zdrowotne dla pracowników:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nazwisko i imię

Wynagrodzenie
zasadnicze

Dodatek funkcyjny

premia

Kowalska Anna
Kisielewski Adam
Nowak Tomasz
Polski Jan
Wiśniewska Ewa
Zelowski Marek

3500 zł
2000 zł
1400 zł
1200 zł
1000 zł
800 zł

400 zł
200 zł

–
–
–
–

300 zł
150 zł

10%

–
–

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przykładową listę płac z materiału nauczania 4.4.1, tabela 7,
2) obliczyć wartości premii pana Nowaka i Zelowskiego,
3) obliczyć składki emerytalne dla każdej osoby oddzielnie,
4) obliczyć składni rentowe i chorobowe,
5) obliczyć sumy wszystkich składek ubezpieczeń społecznych każdego pracownika,
6) ustalić podstawę składki zdrowotnej,
7) obliczyć składkę zdrowotną każdego pracownika,
8) wymienić się arkuszami z kolegą i skontrolować wzajemnie swoje obliczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4, kalkulator,

−

literatura [2, 7,11].

Ćwiczenie 2

Oblicz jaką wypłatę na konto indywidualne otrzyma pracownik jeżeli:

–

wynagrodzenie określone w umowie to: 10 zł za godzinę pracy w dni powszednie oraz
15 zł za godzinę pracy w niedziele;

–

w danym miesiącu przepracował 160 godzin w dzień powszedni oraz 20 godzin
w niedziele;

–

otrzymuje 5% premię motywacyjną;

–

koszty uzyskania przychodu – 108,50 zł

–

pracownik należy do kasy zapomogowo pożyczkowej – składka miesięczna 40 zł

–

składka ubezpieczenia grupowego 35 zł

–

składka na związki zawodowe – 15 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przykładową listę płac z materiału nauczania 4.4.1, tabela 7,
2) obliczyć płacę zasadniczą pracownika,
3) wyznaczyć premię motywacyjną pracownika,
4) obliczyć wynagrodzenie brutto,
5) obliczyć sumę składek na ubezpieczenia,
6) obliczyć wysokość zaliczki na podatek,
7) wyznaczyć wynagrodzenie netto,
8) skonsultować wynik z nauczycielem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogram „Lista płac”

−

kalkulator, druk czysty – „lista płac” lub stanowisko komputerowe z oprogramowaniem
dowolnego arkusza kalkulacyjnego,

−

literatura [7, 11].

Ćwiczenie 3

W tabeli przedstawiono wynagrodzenia brutto i składki ZUS płacone przez trzech

pracowników. Oblicz wysokość składek płaconych przez pracodawcę.

Składki ZUS

Nazwisko i imię

Wynagrodzenie brutto

emeryt

rentowe

chorob

Kowalska Anna
Kisielewski Adam
Nowak Tomasz

3000 zł
2000 zł
1000 zł

292,80 zł
195,20 zł

97,60 zł

195,00 zł
130,00 zł

65,00 zł

73,50 zł
49,00 zł
24,50 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przykładową listę płac z materiału nauczania 4.4.1, tabela 7
2) odszukać wysokość składek płaconych przez pracodawcę –materiał nauczania 4.4.1,
3) obliczyć wartości składek emerytalnych (9,76% podstawy), rentowych (6,5% podstawy)

i wypadkowych (1,02% podstawy), fundusz pracy (2,45% podstawy) dla każdego
pracownika,

4) obliczyć sumę wszystkich składek płaconych przez pracodawcę,
5) wymienić się arkuszami z kolegą i wzajemnie skontrolować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator, druk lista płac, stanowisko komputerowe z oprogramowaniem dowolnego
arkusza kalkulacyjnego,

−

literatura [2, 7, 11].

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić pojęcia wynagrodzenie, potrącenie, podatek dochodowy?

2) obliczyć wysokość składek ZUS?

3) obliczyć wynagrodzenie netto?

4) zaksięgować sporządzenie listy płac?

5) zaksięgować wypłatę wynagrodzeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Dokumenty księgowe

4.5.1. Materiał nauczania

Dokumentacja księgowa

Prowadzenie dokumentacji księgowej w firmie jest obowiązkiem wynikającym z ustawy.

Każdy zapis w księgowości musi opierać się na dokumencie potwierdzającym operację
gospodarczą. Zakup środków trwałych, zaciągnięcie pożyczki, sprzedaż produktów czy
poprawa błędu księgowego musi posiadać podstawę do ewidencji – dowód księgowy.

Dowód księgowy powinien być zgodny z rzeczywistością, kompletny, o zrozumiałej

treści i bez błędów rachunkowych. Elementy, które powinien posiadać dowód:

−

numer identyfikacyjny;

−

określenie, kto go wystawił;

−

nazwy i adresy stron uczestniczących w operacji;

−

datę wystawienia dowodu; datę dokonania operacji;

−

przedmiot operacji;

−

wartość i jeśli to możliwe cenę jednostkową przedmiotu operacji;

−

własnoręczny podpis osoby wystawiającej dowód oraz osoby, której wydano lub,
od której przyjęto składniki aktywów;

−

stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania do ujęcia w księgach rachunkowych
(dekretacja),

−

podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.

W zależności od tego jakich operacji gospodarczych dotyczą lub kto wystawia taki

dokument można je klasyfikować w różny sposób.

obce

wystawiane poza jednostką np. od dostawców

Miejsce
powstania

własne

zewnętrzne np. przekazywane kontrahentom;
wewnętrzne-dotyczą operacji w jednostce

pierwotne

ródłowe-potwierdzają dokonanie operacji

Podstawa
sporządzenia wtórne

Powstaje na podstawie źródłowego dowodu

majątek trwały

PT, OT, LT, MT,Fa, R-k

zapasy

Pz, Wz, Rw, Mm, Zw, faktury, rachunki

rodki

pieniężne

Kp, Kw, wyciąg bankowy, weksel, czek
Raport Kasowy

Rodzaj
operacji

pracownicy

Karty pracy, karty wynagrodzeń, lista płac, lista obecności

Majątek trwały

Ewidencji środków trwałych dokonuje się na podstawie dowodów księgowych

odpowiednio: (OT) – przyjęcie do użytku środka trwałego – zawiera datę przyjęcia do
ewidencji, nazwę środka trwałego, numer inwentarzowy, wartość początkową, może również
określać metodę amortyzacji, i stopę umorzeniową, (PT) – oznacza przekazanie środka
trwałego między wydziałami, (MT) – przyjęcie środka trwałego od innej jednostki na
przykład Poczty Polskiej, (LT) – likwidacja środka trwałego – zawiera wartość początkową
oraz umorzeniową,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapasy

Dokument otrzymywany przez jednostkę przy zakupie materiałów, towarów to

(Fa) – faktura. Powinna zawierać: określenie, rodzaj dowodu, numer identyfikacyjny,
wystawcę dowodu, datę, opis operacji, wartościowe i ilościowe określenie rodzajów operacji,
informację o sposobie zapłaty i podpisy wystawcy oraz osoby upoważnionej do odbioru.

Obrót materiałami, towarami i produktami gotowymi dokumentuje się dowodami:

(Pz) – przyjęcie materiałów lub towarów do magazynu, (Pw) – przyjęcie wyrobów gotowych,
(Wz) – wydanie z magazynu na zewnątrz, (Rw) – rozchód wewnętrzny, (Mm) – przeniesienie
między magazynami, (Zw) – zwrot wewnętrzny materiałów

[środki pieniężne]
Ś

rodki pieniężne występują w postaci gotówki w kasie lub na rachunku bankowym.

Operacje wpłaty lub wypłaty gotówki z kasy dokumentuje się asygnatami: (KP) – kasa
przyjmie; (KW) – kasa wypłaci. Na podstawie dokumentów pierwotnych sporządza się (RK)-
raport kasowy, w którym wpisuje się wpływy i wydatki, stan poprzedni i stan obecny gotówki
w kasie. Operacje gospodarcze na rachunku bankowym dokumentuje (WB) – wyciąg
bankowy, który wystawia bank z informacją o saldzie początkowym, wszystkie operacje
wpływające na stan środków na rachunku oraz stan po ujęciu operacji objętych wyciągiem.

Dokumenty księgowe podlegają: segregowaniu, kontroli, dekretowaniu – czyli wskazaniu

sposobu księgowania danej operacji.

Wzory wypełnionych dowodów księgowych znajdziesz w podręczniku [2, 3].

Plan kont

Każda jednostka powinna posiadać w dokumentacji opisującej zasady prowadzonej

rachunkowości wykaz stosownych ksiąg oraz ZAKŁADOWY PLAN KONT.

Plan kont jest ustalany i aktualizowany przez kierownika jednostki. Może opierać się na

opublikowanym przez ministerstwo wzorcowym planie kont.

Plan kont zawiera:

−

wykaz nazw i symboli kont syntetycznych;

−

komentarz określający zasady tworzenia i funkcjonowania kont analitycznych;

−

zasady wyceny rzeczowego majątku obrotowego;

−

metody stosowania amortyzacji
Przykładowy Plan Kont z wyszczególnionymi zespołami i nazwani kont znajdziesz

w podręczniku [2].

Skrócony Plan Kont Poczty Polskiej przedstawia poniższa tabela:

Zespół – 0 – Aktywa trwałe

010 – Środki trwałe
020 – Wartości niematerialne i prawne
030 – Inwestycje długoterminowe
071 – Umorzenie środków trwałych
072 – Umorzenie WNiP
083 – Środki trwałe w budowie

Zespół – 1 – Inwestycje krótkoterminowe
i kredyty bankowe

101 – Kasa krajowe środki pieniężne
102 – Kasa zagraniczne środki pieniężne
103 – Środki pieniężne w transporcie
wewnętrznym PP
120 – Środki pieniężne kart płatniczych
121 – Bieżący rachunek bankowy
131 – Rachunek bankowy lokat
134 – Krótkoterminowe kredyty bankowe

431 – Wynagrodzenia
446 – Świadczenia na rzecz pracowników
447 – Koszty reprezentacji i reklamy
461 – Podatki i opłaty
462 – Usługi bankowe
463 – Podróże służbowe
469 – Pozostałe koszty
490 – Rozliczenie kosztów

Zespół – 5 –Koszty wg rodzajów działalności

500 – Koszty usług powszechnych
501 – Koszty pozostałych usług podstawowych
502 – Koszty działalności ubocznej
510 – Koszty stałe utrzymania sieci
511 – Koszty eksploatacji UP, U Przewozu
Poczty
512 – Koszty przewozu przesyłek pocztowych
513 – Koszty działalności handlowej
527 – Koszty sprzedaży

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

135 – Długoterminowe kredyty bankowe
136 – Rachunek ZFŚS
147 – Weksle, czeki obce
150 – Środki pieniężne kas i drukarek fiskalnych

Zespół – 2 – Rozrachunki

200 – Rozrachunki z odbiorcami
201 – Rozrachunki z dostawcami
204 – Rozrachunki z bankami
205 – Rozrachunki z tytułu obrotu przekazowego
206 – Rozrachunki z tytułu opłat celnych
207 – Rozrachunki z tytułu radiofonii
bezprzewodowej i telewizji
220 – Rozrachunki z tytułu podatków
221 – Rozrachunki z tytułu VAT
222 – Rozrachunki z urzędem celnym
223 – Rozrachunki z ZUS-em
231 – Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
246 – Rozrachunki z urzędami pocztowymi
248 – Należności z tytułu niedoborów i szkód
261 – Rozliczenie wynagrodzeń
264 – Rozliczenie niedoborów i szkód
265 – Rozliczenie nadwyżek
266 – Rozliczenie amortyzacji
268 – Roszczenia sporne
270 – Zobowiązania długoterminowe

Zespół – 3 – Materiały i towary

301 – Rozliczenie zakupu materiałów
302 – Rozliczenie zakupu usług
303 – Rozliczenie zakupu towarów
311 – Materiały w magazynie
312 – Materiały w przerobie
330 – Towary handlowe( w punktach sprzedaży
detalicznej
331 – Towary w magazynach i hurtowniach
337 – Artykuły spożywcze

Zespół – 4 – Koszty układu rodzajowego

400 – Amortyzacja
411 – Zużycie materiałów i energii
414 – Zużycie paliwa
415 – Zużycie ogumienia
419 – Energia
426 – Usługi transportowe
427 – Usługi remontowe
429 – Usługi obce

530 – Koszty działalności socjalno – bytowej

Zespół – 6 – Produkty

601 – Wyroby na składzie
602 – Półfabrykaty
640 – Rozliczenia międzyokresowe

Zespół–7–Przychody i koszty ich osiągnięcia

700 – Przychody ze sprzedaży usług
powszechnych
701 – Przychody ze sprzedaży pozostałych usług
2-działalności podstawowej
702 – Przychody ze sprzedaży usług działalności
ubocznej
709 – Przychody ze sprzedaży wyrobów
gotowych
710 – Koszt własny sprzedanych usług
powszechnych
711 – Koszt własny sprzedanych pozostałych
usług
719 – Koszt własny sprzedanych wyrobów
gotowych
730 – Przychody ze sprzedaży towarów
i materiałów
733 – Wartość sprzedanych towarów i materiałów
750 – Przychody finansowe
751 – Koszty finansowe
760 – Pozostałe przychody operacyjne
761 – Pozostałe koszty operacyjne
770 – Zyski nadzwyczajne
771 – Straty nadzwyczajne
780 – Fiskalne rozliczenie sprzedaży

Zespół – 8 – Fundusze i wynik finansowy

801 – Fundusz założycielski
802 – Fundusz przedsiębiorstwa
803 – Fundusz z aktualizacji wyceny
809 – Fundusze wydzielone
821 – Rozliczenie wyniku finansowego
poprzednich lat
850 – Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
859 – Inne fundusze specjalne
860 – Wynik finansowy
871 – Podatek dochodowy

Inwentaryzacja

Inwentaryzacja to czynności zmierzające do :

−

ustalenia rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,

−

ustalenia różnic między stanem rzeczywistym a zapisem w księgach

−

wskazania sposobu rozliczenia różnic inwentaryzacyjnych

−

dokonania oceny przydatności składników objętych spisem

Inwentaryzację przeprowadza się poprzez:

−

spis z natury;

−

uzgodnienie i potwierdzenie sald;

−

porównanie dokumentów z danymi w księgach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spis z natury przeprowadza komisja powołana przez kierownika jednostki. Obejmuje on

ustalenie stanu:

−

rodków trwałych (oprócz gruntów),

−

rodków pieniężnych, papierów wartościowych (oprócz środków na rachunkach

bankowych

−

rzeczowych składników majątku obrotowego
Uzgodnienie i potwierdzenie sald polega na uzyskaniu pisemnego potwierdzenia od

kontrahentów o stanie środków, zaciągniętych kredytów i pożyczek, rozrachunków

Porównanie dokumentów z danymi księgowymi dotyczy inwentaryzacji gruntów,

inwestycji rozpoczętych, należności spornych.

Ewidencja różnic inwentaryzacyjnych

Wynikające z inwentaryzacji różnice między stanem rzeczywistym a zapisem w księgach

nazywa się niedoborami i nadwyżkami:

−

niedobory- stan faktyczny jest niższy od zapisów księgowych;

−

nadwyżki – stan ilościowo-wartościowy jest większy niż zapisy w księgach.

Niedobory dzieli się na: zawinione i niezawinione:

−

zawinione – powstałe z winy osób odpowiedzialnych;

−

niezawinione – powstałe w wyniku zdarzeń losowych, naturalne wynikające z własności
chemicznych i fizycznych składników mieszczące się w granicach norm, pozorne
wynikające z błędów w ewidencji,

−

podlegające kompensacie z nadwyżkami (do rozliczenia przyjmuje się mniejszą ilość
niedoboru lub nadwyżki i niższą cenę składnika majątku).

Ewidencji niedoborów i nadwyżek dokonuje się przez konta „Rozliczenie niedoborów

i szkód” oraz „Rozliczenie nadwyżek”. Niedobory niezawinione mieszczące się w granicach
norm obciążają konta kosztów. Powstałe na skutek zdarzeń losowych nieprzewidzianych
obciążają konto strat nadzwyczajnych.

W przypadku stwierdzenia niedoborów zawinionych kierownik jednostki występuje do

osoby odpowiedzialnej o spłatę ich równowartości pieniężnej. Roszczenie musi być uznane
na piśmie przez osobę odpowiedzialną, w przeciwnym przypadku kierownik powinien
skierować sprawę do sądu. Kwota roszczenia może być ustalona na wysokości ceny
rynkowej.

Sprawozdawczość finansowa

Sprawozdania finansowe są sporządzane na podstawie ewidencji w księgach i wykazują

stan majątkowy i finansowy jednostki gospodarczej. Spełniają one rolę informacyjną wobec
a) kierownictwa jednostki
b) urzędów skarbowego, statystycznego, banków kontrahentów.

Sprawozdanie finansowe składa się z:

−

bilansu;

−

rachunku zysków i strat;

−

informacji dodatkowej.

Cechy obowiązujące sprawozdania: rzetelność, kompletność, jednolitość, przejrzystość,

terminowość, sprawdzalność, ciągłość.

Informacje dotyczące sprawozdań finansowych, a w szczególności układ bilansu,

rachunek zysków i strat w ujęciu kalkulacyjnym i porównawczym, częstotliwość
sporządzania sprawozdań znajdziesz w literaturze [2, 3, 10].

W Przedsiębiorstwie Poczty Polskiej występuje specyficzna struktura rachunkowości

wieloszczeblowa. Sprawozdawczość i decyzje finansowe prowadzi się na najwyższym
szczeblu ponad urzędem pocztowym. Na szczeblu operatora pocztowego powstają dowody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

księgowe wynikające z prowadzonych usług pocztowych, a następnie są przekazywane do
szczebla wyższego. Po wprowadzonych zmianach punkt decyzyjny opiera się na analizie
i sprawozdaniach tak zwanego Centrum Rachunkowości. Analiza sprawozdań finansowych
daje obraz stanu finansowego jednostki i ma wpływ na projektowanie rozwoju jednostki
gospodarczej.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest dokument księgowy?
2. Jakie występują rodzaje dokumentów w operacjach gospodarczych związanych

ze środkami trwałymi?

3. Jakie dowody księgowe związane są z środkami pieniężnymi?
4. Jakie elementy zawiera plan kont?
5. Co to jest inwentaryzacja?
6. Jakie są formy inwentaryzacji?
7. Jakie są rodzaje niedoborów i szkód?
8. Jakie konta korespondują w rozliczeniu niedoborów i szkód?
9. Jakie konta korespondują w rozliczeniu nadwyżek?
10. Jakie elementy zawiera sprawozdanie finansowe?
11. Jak często jest sporządzane sprawozdania finansowe?
12. Jakie jest znaczenie prowadzenia rachunkowości dla jednostki gospodarczej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zakwalifikuj podane dowody księgowe do odpowiedniego rodzaju operacji gospodarczej

wpisując ich nazwę oraz symbol.

Dowody księgowe: Wz, KP, KW, PK, Lista Płac, RK, OT, WB, Pz, Fa, LT.

Operacje gospodarcze:

–

przyjęto do magazynu materiały od dostawcy A;

–

zapłacono dostawcy A za materiały gotówką;

–

zakupiono środek trwały za gotówkę;

–

wpłynęła na rachunek bankowy kwota od odbiorcy Z;

–

zaksięgowano amortyzację środków transportu;

–

wydano materiały do produkcji;

–

sprzedano wyroby odbiorcy W;

–

wydano sprzedane wyroby z magazynu;

–

naliczono wynagrodzenia pracownikom;

–

wypłacono wynagrodzenia pracownikom;

–

spłacono przelewem zobowiązanie wobec budżetu;

–

zaksięgowano niedobór materiałów niezawiniony;

–

na rachunek bankowy wpłynęły odsetki od posiadanych środków;

–

przelewem spłacono ratę kredytu;

–

podsumowano obroty w kasie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć odpowiednie nazwy i rodzaje dokumentów księgowych w materiale nauczania
2) przypisać symbole i nazwy dokumentów do każdej operacji gospodarczej,
3) skonsultować poprawność wykonania ćwiczenia z nauczycielem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura [1, 2, 3, 7].

Ćwiczenie 2

Wypełnij odpowiednie dowody księgowe korzystając z poniższych informacji:

1. sprzedano towary: 60 szt. × 20 zł,

a) wystawiono fakturę VAT (7%) odbiorcy ABC;
b) wpłynęła do kasy zapłata za sprzedane towary;
c) zaksięgowano wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu 8zł;
d) wydano odbiorcy towary z magazynu;

2. przyjęto do użytku samochód osobowy:

a) o wartości początkowej 5000 zł;
b) stawka umorzeniowa 10%;
c) wypłacono dostawcy gotówką wartość 5000 zł;

3. polecono zaksięgować stwierdzony w wyniku inwentaryzacji niedobór materiałów przez

pożar w magazynie 10 szt. × 6,50 zł;

4. wypłacono z banku (na podstawie czeku) do kasy 6000 zł;

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać dowody księgowe do kolejnych zdarzeń gospodarczych,
2) obliczyć wartości sprzedaży towarów w poz. 1 oraz wartość wydanych towarów 1c,
3) wypełnić odpowiednie druki,
4) przeanalizować poprawność wypełnionych dowodów księgowych,
5) wymienić się drukami z kolegą i wzajemnie skontrolować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator, czyste druki dowodów księgowych – Fa, KP, PK, KP, OT, czek,

−

literatura [2, 3, 7].

Ćwiczenie 3

Zilustruj na kontach teowych ewidencję poniższych operacji gospodarczych powstałych

po inwentaryzacji w jednostce gospodarczej:
1. stwierdzono niedobór zawiniony środka trwałego o wartości początkowej 300 zł oraz

dotychczasowym umorzeniu 160 zł;

2. ustalono wartość rynkową danego środka 140 zł;
3. uznanie przez osobę odpowiedzialną niedoboru i wpłacenie równowartości do kasy

140 zł;

4. ustalono niedobór materiałów:

a) zniszczenie na skutek pożaru części równowartej 200 zł,
b) część niedoboru uznano za ubytki w granicach norm 50 zł,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) do części niedoboru zawinionego osoba odpowiedzialna uznała winę na piśmie

i ustalono wartość 100 zł.

5. ujawniono maszynę nie objętą ewidencją:

a) wartość początkowa 120 zł,
b) stawka umorzeniowa 20%.

6. ujawniono niedobór gotówki w kasie i uznano za zawiniony, osoba odpowiedzialna nie

uznała swojej winy 200 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać określenia niedoborów w materiale nauczania 4.5.1.3,
2) otworzyć konto „Rozliczenie niedoborów i szkód”,
3) ustalić konta korespondujące,
4) wykonać obliczenia do punktu 5b,
5) zaksięgować operacje gospodarcze na kontach teowych,
6) skonsultować z nauczycielem poprawność wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru, linijka, kalkulator,

−

literatura [1, 2, 3, 7].

Ćwiczenie 4

Przeanalizuj wzorcowy plan kont (przykład w podręczniku [2]) oraz Plan Kont Poczty

Polskiej. Podaj podobieństwa i różnice wynikające z porównania. Wymień charakterystyczne
konta dla operatora pocztowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć plany kont: Wzorcowy Plan Kont, Plan Kont Poczty Polskiej,
2) dokonać porównania zespołami oraz nazwami kont,
3) wymienić specyficzne konta dla Poczty Polskiej,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Plan Kont Poczt Polskiej, Przykład Planu Kont innej jednostki gospodarczej,

−

literatura [2].

Ćwiczenie 5

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością „Alex” sporządzono zestawienie obrotów

i sald na dzień 31.05.06 r. Na podstawie danych z tabeli sporządź bilans otwarcia, bilans
zamknięcia oraz rachunek zysków i strat.

Saldo początkowe

obroty

Saldo końcowe

Lp.

Nazwa konta

1
2

3
4
5
6

rodki trwałe

Wartości niematerialne
i prawne
Kasa
Rachunki bankowe
Kredyty bankowe
Należności od odbiorców

36 000

1800

4200

12 000

–

6000

–
–

14 000

–

36 000

1800

4200

12 500

300

62 000

4000

200

4000
9700

14 000

–

32 000

1600

200

2800

–

62 000

–
–

13 700

–

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

8

9
10

11
12
13
14
15
16
17
18

19
20
21
22
23
24
25
26

27
28
29
30
31
32

Zobowiązania wobec dostawców
Zobowiązania wobec
pracowników
Zobowiązania wobec budżetu
Rozliczenie niedoborów i szkód
Materiały
Towary
Amortyzacja
Zużycie materiałów i energii
Usługi obce
Podatki i opłaty
Wynagrodzenia
Rozliczenie kosztów
rodzajowych
Produkty gotowe
Sprzedaż produktów
Koszt sprzedanych produktów
Sprzedaż towarów
Wartość sprzedanych towarów
Przychody finansowe
Koszty finansowe
Pozostałe przychody operacyjne
Pozostałe koszty operacyjne
Zyski nadzwyczajne
Straty nadzwyczajne
Kapitał podstawowy
Kapitał zapasowy
wynik finansowy

–

–
–

–

6000

10 000

–
–
–
–
–

–

24 000

–
–
–
–
–
–

–
–
–
–
–
–
–

8000

2000
6000

–
–
–
–
–
–
–
–

–
–
–
–

66 000

4000

–

8000

–

100

10 000
16 000

4200
8000

800
500

6000

19 500
24 000
36 000
20 000
20 000
12 000

200

100
100

-
-

51 700

14 000

8000
6000

100

8100

12 000

4200
8000

800
500

6000

19 500
20 000
36 000
20 000
20 000
12 000

200

100
100

66 000

4000

56 500

–
–
–
–

–

1900
4000

–
–
–
–
–

–

4000

–
–
–
–
–
–

–
–
–
–
–
–
–

14 000

–
–

6000

–
–
–
–
–
–
–
–

–
–
–
–

66 000

4000
4800

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić bilans otwarcia analizując salda początkowe kont,
2) podzielić konta na bilansowe i wynikowe,
3) na podstawie kont wynikowych sporządzić rachunek zysków i strat,
4) sporządzić bilans zamknięcia analizując salda końcowe kont,
5) obliczyć sumy bilansowe obu zestawień,
6) sprawdzić, czy sumy aktywów i pasywów są równe w bilansie otwarcia i zamknięcia,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator lub stanowisko komputerowe,

−

literatura [1, 2, 3, 8],

Ćwiczenie 6

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością prowadzi działalność produkcyjną.

Polecenia:

−

wymyśl nazwę i adres firmy;

−

określ przedmiot działalności;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

opracuj bilans otwarcia ustalając stany: środków trwałych, materiałów, produktów
gotowych, środków pieniężnych, kapitału własnego, kredytów bankowych i zobowiązań
wobec dostawców;

−

zaplanuj kilka zdarzeń gospodarczych na okres miesięcznej działalności, związanych
z zakupem materiałów, wytworzeniem produktów oraz ich sprzedażą; pamiętaj
o wynagrodzeniu pracowników,

−

ułóż treści operacji gospodarczych odpowiadających wypisanym zdarzeniom;

−

dokonaj ewidencji operacji gospodarczych;

−

sporządź bilans zamknięcia na koniec miesiąca,

−

sporządź zestawienie obrotów i sald;

−

sporządź co najmniej dwa dowody księgowe potwierdzające ewidencję wybranej operacji
gospodarczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) podać nazwę i adres wymyślonej firmy,
2) zapisać numery NIP oraz REGON,
3) przeanalizować bilans – materiał nauczania 4.1.1.5,
4) dobrać stany składników wymienionych w poleceniu,
5) sporządzić bilans otwarcia,
6) zaplanować zdarzenia gospodarcze-przykład w ćwiczeniu 1i 4, z rozdziału 4.5.3,
7) wymienić w kolejności operacje gospodarcze,
8) ustalić konta bilansowe i wynikowe,
9) zaksięgować operacje gospodarcze,
10) wybrać 2 dowody księgowe – materiał nauczania 4.5.1.1,
11) wypełnić druki dowodów księgowych,
12) zamknąć konta,
13) sporządzić zestawienie obrotów i sald – materiał nauczania 4.2.1.2 oraz ćwiczenie 4,
14) sporządzić bilans zamknięcia,
15) zaprezentować opracowanie przed klasą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

czyste druki dowodów księgowych, rzutnik,

−

literatura [1, 2, 3, 8, 10].

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić przeznaczenie dowodów księgowych?

2) sporządzić dowód księgowy?

3) określić przedmiot inwentaryzacji?

4) rozliczyć nadwyżki i niedobory?

5) przeanalizować plan kont?
6) przeanalizować zestawienie obrotów i sald?
7) sporządzić sprawozdanie finansowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania dla wskazania poprawnej odpowiedzi wymagają prostych obliczeń.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 75 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wartości niematerialne i prawne oraz finansowy majątek trwały są składnikami

a) aktywów obrotowych.
b) kapitałów własnych.
c) majątku trwałego.
d) majątku finansowego.

2. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług z terminem rozliczenia powyżej 12 miesięcy to

a) aktywa trwałe.
b) kapitał obcy.
c) kapitał własny.
d) aktywa obrotowe.

3. W przedsiębiorstwie państwowym stan aktywów i pasywów na początku miesiąca to:

fundusz założycielski 120 000 zł, środki trwałe 100 000 zł, majątek obrotowy 80 000 zł,
a zobowiązania stanowią 50% funduszu założycielskiego.

Suma bilansowa oraz zobowiązania to odpowiednio

a) suma 180 000 zł, zobowiązania 50 000 zł.
b) suma 120 000 zł, zobowiązania 60 000 zł.

c) suma 120 000 zł, zobowiązania 50 000 zł.
d) suma 180 000 zł, zobowiązania 60 000 zł.

4. Aktywa trwałe spółki X wynoszą 18 000 zł, aktywa obrotowe 6000 zł, stosunek kapitału

obcego do kapitału własnego jest równy 2. Kapitały własne i kapitały obce w tej spółce
wynoszą:

kapitały własne 8000 zł i kapitały obce 16 000 zł.

b) kapitały własne 18 000 zł i kapitały obce 6000 zł.
c) kapitały własne 16 000 zł i kapitały obce 8000 zł.
d) kapitały własne 6000 zł i kapitały obce 18 000 zł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Zaciągnięcie kredytu bankowego, gdy bank dokona przelewu środków pieniężnych na

rachunek bankowy firmy jest operacją
a) aktywo-pasywną zmniejszającą.
b) aktywo-pasywną zwiększającą.
c) tylko pasywną.
d) tylko aktywną.

6. Operacja gospodarcza „zakup towarów za gotówkę” wpłynęła na

a) zmianę tylko w pasywach.
b) zmianę tylko w aktywach.
c) zwiększenie sumy bilansowej.
d) zmniejszenie sumy bilansowej.

Saldo debetowe wykazują konta

a) tylko bilansowe.
b) tylko wynikowe.
c) aktywne.
d) pasywne.

Ewidencja operacji gospodarczej: „zakup materiałów od dostawcy X, za które zapłata
nastąpi później” dotyczy kont

a) Zobowiązania wobec dostawców – Ma oraz Materiały – Wn.
b) Należności od odbiorców – Wn oraz Materiały – Ma.
c) Rachunki bankowe – Ma oraz Materiały – Wn.
d) Należności od odbiorców – Wn oraz Kasa – Ma.

9. Do kont bilansowych należą jednocześnie

a) Należności długoterminowe, Amortyzacja, Wynik finansowy.
b) Sprzedaż towarów, Materiały, Fundusz założycielski.
c) Kasa, Podatki i opłaty, Towary.
d) Kasa, Fundusz założycielski, Zobowiązania wobec pracowników.

10. Do kont wynikowych zalicza się konta

a) Wynagrodzenia, Kapitał rezerwowy, Inwestycje długoterminowe.
b) Podatki i opłaty, Koszt własny sprzedanych produktów, Należności od odbiorców.
c) Zyski nadzwyczajne, Koszty zarządu, Sprzedaż wyrobów gotowych.
d) Przychody finansowe, Zobowiązania z tytułu VAT, Świadczenia na rzecz

pracowników.

11. W pewnej spółce salda początkowe kont środków pieniężnych to achunki bankowe –

5000 zł; Kasa – 1000 zł. Wystąpiły następujące operacje gospodarcze: zaciągnięty kredyt
długoterminowy wpłynął do banku (5000 zł), zakupiono i przyjęto do użytku środek
trwały (2000 zł), zapłacono przelewem za środek trwały, pobrano z banku do kasy
(4000 zł), wypłacono wynagrodzenia pracownikom (4500 zł). Salda końcowe kont
ś

rodków pieniężnych to

a) Rachunki bankowe – 6000 zł, Kasa – 500 zł.
b) Rachunki bankowe – 4000 zł, Kasa – 500 zł.
c) Rachunki bankowe – 4000 zł , Kasa – 2500 zł.
d) Rachunki bankowe – 6000 zł , Kasa – 2500 zł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Sprzedano za gotówkę towary w cenie 1200 zł. Prawidłowa ewidencja tej operacji

gospodarczej to

Strona – Wn

Strona – Ma

a) Wartość sprzedanych towarów

Sprzedaż towarów

b) Sprzedaż towarów

Kasa

c) Kasa

Sprzedaż towarów

d) Wartość sprzedanych towarów

Sprzedaż towarów

13. Na rysunku przedstawiono zastosowanie

Wn Kasa Ma

Wn Materiały Ma

Wn Towary Ma

Sp) 2500 350 (1

Sp) 200

Sp) 800

1) 350 350 (2

2) 350

a) storna czerwonego.
b) storna czarnego zupełnego.
c) storna czarnego częściowego.
d) korekty.

14. W jednostce gospodarczej salda niektórych kont wynikowych przedstawiały się

następująco: „Sprzedaż produktów”: 5000 zł, „Koszty wytworzenia produktów”: 2500 zł,
„Wynagrodzenia”: 1500 zł, „Zużycie materiałów”: 400 zł, „Amortyzacja”: 200 zł,
„Usługi obce”:100zł. Wynik finansowy z działalności operacyjnej wynosi
a) zysk 300 zł.
b) strata 300 zł.
c) zysk 3300 zł.
d) strata 3300 zł.

15. Następujące zdarzenie gospodarcze: 1 – zakupienie materiałów; 2 – przyjęcie materiałów

do magazynu; 3 – zapłacenie kontrahentowi wartości dostawy z rachunku bankowego;
wymaga potwierdzenia dowodami księgowymi
a) 1 – Fa, 2 – Pz 3 – WB.
b) 1 – Wz, Fa, 2 – OT, 3 – WB.
c) 1 – Fa, 2 – MT, 3 – KW.
d) 1 – Fa, 2 – PK, 3 – WB.

16. Konta kosztów według miejsc powstania to między innymi

a) koszty zarządu, wynagrodzenia, amortyzacja.
b) koszty zakupu, amortyzacja, usługi obce.
c) koszty sprzedaży, wynagrodzenia, koszty zarządu.
d) kosztu zakupu, koszty działalności pomocniczej, koszty zarządu.

17. Ustalone w wyniku inwentaryzacji niedobory naturalne mieszczące się w granicach norm

obciąża konto
a) straty nadzwyczajne.
b) kosztu zarządu.
c) pozostałych kosztów rodzajowych.
d) kosztu rodzajowego – Zużycie materiałów i energii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. W pewnym przedsiębiorstwie nastąpiło zdarzenie gospodarcze: „wydanie materiałów

(10 sztuk) do całkowitego zużycia”. Kolejne dostawy do magazynu to: I – 3 szt. po 20 zł;
II – 5 szt. po 10 zł; III – 4 szt. po 15 zł. Wartość zapasu według metody FIFO i LIFO to:
a) FIFO 30, LIFO 40.
b) FIFO 40, LIFO 30.
c) FIFO 45, LIFO 40.
d) FIFO 40, LIFO 45.

19. Przyjęto środek trwały o wartości początkowej 12 000 zł i rocznej stopie amortyzacji 5%.

Rata miesięczna odpisu amortyzacyjnego przy stosowanej metodzie liniowej jest równa

a) 600 zł.
b) 60 zł.
c) 500 zł.
d) 50 zł.

20. Otrzymana wartość kary umownej zaliczona zostanie do

a) pozostałych przychodów operacyjnych.
b) przychodów finansowych.
c) przychodów z działalności operacyjnej.
d) zysków nadzwyczajnych.

21. Prowizje od zaciągniętych kredytów i pożyczek zostaną zaliczone do

a) pozostałych kosztów operacyjnych.
b) kosztów działalności podstawowej.
c) kosztów finansowych.
d) strat nadzwyczajnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Prowadzenie rachunkowości finansowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Andrzejewski M.: Podstawy rachunkowości zbiór zadań. Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2005

2. Borowska G.: Zasady rachunkowości. WSiP, Warszawa 2004
3. Frymark I.: Elementy rachunkowości. WSiP, Warszawa 2003
4. Klan K., Pokora K.: Przygotowanie do działalności usługowej. WSiP, Warszawa 2003
5. Maciejewska J.: Rachunkowość finansowa. WSiP, Warszawa 2003
6. Micherda B.: Podstawy rachunkowości. PWN, Warszawa 2005
7. Mielczarczyk Z, Mielczarczyk T.: Elementy rachunkowości. Technologie informatyczne w

uproszczonych formach rachunkowości. WSiP, Warszawa 2005

8. Mielczarczyk Z.: Zasady rachunkowości –

zadania.

WSiP, Warszawa 2005

9. Mosińska D.: Podstawy rachunkowości. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002
10. Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (tekst jednolity). Dz. U. 1994 nr 121

poz. 591 z późniejszymi zmianami z 2006 r. nr 157 poz.1119

11. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. Dz. U. 1991

nr 80 poz. 350 z późniejszymi zmianami w Dz. U. z 1996 r. nr 42 poz.188

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
08 Prowadzenie rachunkowości
zasady prowadzenia rachunkowosci wraz z metodami wyceny aktywow i pasywow oraz ustaleniem wyniku fin
wykład 3 08.05.2010, Finanse i rachunkowość, Statystyka
Rachunkowość finansowa-wykłady 2007-08, rachunkowość, rachunkowość - materiały
wykład III 08-03-2011, rachunkowowsc finansowa
Rachunkowosc finansowa 2
rachunkowość i finanse, AR Poznań - Leśnictwo, finanse i rach
Rachunkowość - przychody, Rachunkowość i finanse, Rachunkowość, rachunkowosc
zestawy pytan, Rachunkowość i finanse
ZRF-zadania-ST i WNIP, SGH, Zaawansowana rachunkowość finansowa - Gawart
RACHUNKFINANS2, II ROK, Rachunkowość finansowa
RACHUNKOWOŚĆ FINANSOWA ĆW T4
Rachunkowość finansowa ćwiczenia" 01
Rachunkowość Finansowa wykłady praca domowa
Prowadzenie dokumentacji finans Nieznany
Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej

więcej podobnych podstron