18 Prowadzenie rachunkowosciid Nieznany (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Górska

Prowadzenie rachunkowości
321[03].Z4.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Ewa Marciniak-Kulka
mgr inż. Maria Pajetka

Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Górska

Konsultacja:
mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[03].Z4.03,

„Prowadzenie rachunkowo

ci”, zawartego w programie nauczania dla zawodu, technik

ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rachunkowość w procesie zarządzania. Inwentaryzacja

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rachunek

kosztów.

Kryteria

klasyfikacji

kosztów

dla

celów

sprawozdawczych

decyzyjnych.

Kalkulacja:

znaczenie,

rodzaje,

zastosowanie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Majątek

trwały

obrotowy

gospodarstwa

ogrodniczego.

Bilans

przedsiębiorstwa ogrodniczego. Sprawozdania finansowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Podatki w rolnictwie. Rola banków w rozwoju rolnictwa

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Czynniki wpływające na dochód przedsiębiorstwa. Ocena rentowności

gospodarstwa ogrodniczego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Uproszczone formy rachunkowości

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności

praktycznych dotyczących zagadnień z zakresu rachunkowości.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych
celów kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

321[03].Z4

Ekonomika i zarządzanie w produkcji

ogrodniczej

321[03].Z4.02

Zastosowanie przepisów prawa

rolnego

321[03].Z4.01

Zakładanie gospodarstwa

ogrodniczego

321[03].Z4.03

Prowadzenie rachunkowości

321[03].Z4.04

Zarządzanie gospodarstwem

ogrodniczym

321[03].Z4.05

Organizacja zbytu produktów

ogrodniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

korzystać z Internetu,

−

współpracować w grupie,

−

analizować procesy produkcyjne,

−

organizować procesy technologiczne, produkcyjne.

–

określić źródła finansowania działalności gospodarczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zdefiniować pojęcia i kategorie kosztów produkcji ogrodniczej,

–

obliczyć koszty produkcji ogrodniczej według różnych kryteriów,

–

obliczyć opłacalność określonych kierunków produkcyjnej działalności ogrodniczej,

–

określić czynniki kształtujące dochód wynikający z produkcji ogrodniczej,

–

obliczyć dochód z określonego rodzaju produkcji ogrodniczej,

–

rozróżnić rodzaje podatków w rolnictwie,

–

obliczyć podatek i opłaty związane z produkcją ogrodniczą,

–

sklasyfikować składniki majątku przedsiębiorstwa oraz określić źródła ich pochodzenia,

–

sporządzić bilans przedsiębiorstwa,

–

przeprowadzić spis z natury składników majątku przedsiębiorstwa,

–

wykonać operacje związane z prowadzeniem uproszczonej rachunkowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rachunkowość w procesie zarządzania. Inwentaryzacja

4.1.1. Materiał nauczania

Rachunkowość w procesie zarządzania

Rachunkowość rolna (ogrodnicza) to system ewidencji gospodarczej ujmujący

w liczbach procesy zaopatrzenia, produkcji i zbytu oraz wyniki działalności gospodarczej,
spożycie, akumulację i inne towarzyszące im zjawiska finansowe związane z ruchem
należności i zobowiązań w gospodarstwie. Rachunkowość obejmuje ogół zapisów i obliczeń
dotyczących przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości. Część danych liczbowych
niezbędnych do prowadzenia rachunku ekonomicznego na etapie planowania musi pochodzić
także spoza gospodarstwa. Dotyczy to nie tylko działalności, której dotychczas nie
prowadzono, lecz przede wszystkim cen środków produkcji i zbywanych towarów.
Możliwość uzyskiwania we właściwym czasie odpowiednich informacji jest warunkiem
koniecznym podejmowania prawidłowych decyzji w gospodarstwie ogrodniczym.

Celem rachunkowości jest ukazanie w mierniku pieniężnym stanu i ruchu zasobów

jednostki gospodarczej, źródeł ich finansowania oraz przebiegu i wyników działalności
gospodarczej. Przez pojęcie rachunkowości należy, więc rozumieć całościowy i zwarty
system ciągłego oraz systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz
prezentowania informacji ekonomiczno-finansowych. Na system ten składają się:
–

księgowość,

–

rachunek kosztów,

–

sprawozdawczość finansowa.
Rachunkowość spełnia następujące funkcje:

–

informacyjną,

–

sprawozdawczą,

–

optymalizacyjną,

–

kontrolną,

–

analityczną.
Na system rachunkowości składa się:

–

teoria rachunkowości,

–

rachunkowość finansowa,

–

rachunkowość zarządcza (zwana często rachunkiem kosztów dla zarządzania),

–

analiza finansowa.
Zasadniczą

normą

prawną

regulującą

całokształt

zagadnień

związanych

z rachunkowością w Polsce jest Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr
121, poz. 591) znowelizowana ustawą z dnia 09.11.2000 r. o zmianie ustawy
o rachunkowości (Dz. U. 113, poz. 1186, z późn. zm. Jednolity tekst ustawy o rachunkowości
– Dz. U. Nr 76 z 2002 r., poz. 694).

Zgodnie z ustawą, rachunkowość obejmuje:

–

zasady (politykę) rachunkowości,

–

prowadzenie na podstawie dowodów księgowych ksiąg rachunkowych,

–

okresowe ustalenie lub sprawdzenie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów
i pasywów, w celu sprostowania i ewentualnego uaktualnienia danych w ewidencji,

–

wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego,

–

sporządzanie sprawozdań finansowych i innych, których dane wynikają z ksiąg
rachunkowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji
przewidzianej ustawą,

–

poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych
ustawą.
W rachunkowości podstawową funkcją jest ewidencja. W jej ramach prowadzi się zapisy

zdarzeń gospodarczych, które powodują zmiany ilościowe i jakościowe w składzie środków
gospodarstwa lub źródłach ich pochodzenia. Ewidencja powstaje na drodze zorganizowanego
gromadzenia zapisów pierwotnych i jest podstawą dalszych przetworzeń. Szczegółowość
zapisów zależy od potrzeb. Może obejmować ewidencję zdarzeń umożliwiających ustalenie
nakładów, a następnie kosztów ponoszonych na poszczególne działalności produkcyjne
i usługowe oraz funkcje gospodarstwa. Najszerszy system zapisów potrzebny jest do
prowadzenia rachunkowości, z której będzie się korzystać w celu lepszego zarządzania
gospodarstwem. Elementami rachunkowości rozumianej jako system przetwarzania
informacji są:
–

gromadzenie danych pierwotnych (ewidencja),

–

ich przechowywanie (pamięć, dowody),

–

przetwarzanie,

–

prezentacja informacji powstałych w wyniku przetwarzania danych.
Funkcja dowodowa jest szczególnie istotna w rozliczeniach podatkowych (podstawa

obliczeń podatków od ustalonego dochodu, dowody wpłat). Funkcja kontroli dotyczy różnych
zakresów działalności gospodarstwa, może mieć charakter bierny, gdy jej przedmiotem
będzie kontrola zużycia środków produkcji (tylko dla potrzeb własnych, a nie zewnętrznych
organów kontrolnych).

Księgowość tworzy bazy danych. Działalność tę nazywa się często prowadzeniem ksiąg

rachunkowych. Na podstawie zarejestrowanych danych ilościowych i wartościowych
możliwe jest opisanie w jednostkach pieniężnych stanu oraz obrotu różnymi materiałami
i produktami. Umożliwia to przygotowanie zestawów informacji wyjściowych do
podejmowania decyzji.

Rachunek kosztów obejmuje działania służące odzwierciedleniu procesu zaopatrzenia,

produkcji i zbytu w ustalonych przedziałach czasu, a sprawozdawczość finansowa – zestaw
informacji wytwarzanych przez system rachunkowości.

Rachunkowość finansowa informuje o stanie finansowo-majątkowym gospodarstwa

i osiągniętych wynikach ekonomicznych, w tym finansowych. Ten rodzaj rachunkowości jest
regulowany prawnie (między innymi przez ustawę o rachunkowości oraz prawo podatkowe)
i podlega kontroli finansowej z zewnątrz. Sprawozdania finansowe mają jednolity format
i muszą być ujawniane. Odmianą rachunkowości finansowej, której punktem wyjścia są
regulacje prawa podatkowego, a celem – wyznaczanie zobowiązań podatkowych – jest
rachunkowość podatkowa.

Trafne decyzje w gospodarstwie są możliwe jedynie wtedy, gdy mamy niezbędne

informacje (zapisy) do ich podjęcia. Decyzje te dotyczą z reguły zasobów ziemi, ludzi,
maszyn i narzędzi oraz kapitału i pozwalają rozstrzygnąć:
–

jakie produkty wytwarzać?

–

jak dużo produkować?

–

jakie środki produkcji i jaką ich ilość oraz w jaki sposób (według jakiej technologii) je
zastosować?

–

kiedy i gdzie dokonywać sprzedaży i zakupów?

–

w jaki sposób finansować działalność gospodarstwa?
Określa się cztery podstawowe warunki poprawnego zarządzania gospodarstwem:

1) rozumienie zasad i ograniczeń funkcjonowania gospodarstwa rolnego;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) znajomość istniejącego stanu gospodarstwa uzyskana na podstawie analizy danych

z rachunkowości;

3) umiejętność sporządzania długo i krótkoterminowych planów opartych na znajomości

technicznych i finansowych możliwości gospodarstwa;

4) prowadzenie rachunkowości zapewniającej właściwą kontrolę realizacji opracowanych

planów.
Ze względu na prowadzenie rachunkowości gospodarstwo osiąga korzyści bezpośrednie

i pośrednie. Do bezpośrednich należą:
a) pozyskanie informacji służących bieżącej ocenie wyników, kontroli dokonanych

rozliczeń z odbiorcami produktów i dostawcami materiałów oraz porównań uzyskanych
wyników z planowanymi;

b) ułatwienie ustalania zdolności kredytowej oraz uwiarygodnienie rolnika przy ubieganiu

się o kredyty bankowe (prawdopodobnie w obecnych warunkach gospodarstwa
w znacznie większym stopniu niż wcześniej będą korzystać z zewnętrznych źródeł
finansowania, głównie w postaci kredytów krótko i długoterminowych na rozwój
i modernizację gospodarstw);

c) nabranie nawyku systematycznego prowadzenia i dokumentowania zapisów, który może

być przydatny, a nawet konieczny, dla prowadzenia książki przychodów i rozchodów,
określania dochodu podlegającego opodatkowaniu oraz rozliczania podatku od towarów
i usług (VAT);

d) uzyskanie danych do kalkulacji dotyczących między innymi zmian nakładów

i zwiększenia ich poziomu, zmian technologii produkcji oraz gospodarowania zapasami;

e) uzyskanie informacji niezbędnych do podjęcia działalności grupowej (dane o cenach

i kwotach płaconych za materiały do produkcji, o marżach hurtowych, detalicznych i ich
udziale w cenach płaconych za środki produkcji, o cenach i kwotach uzyskiwanych ze
sprzedaży własnych produktów);

f) nabycie umiejętności profesjonalnego gospodarowania z pomocą sprawozdań

o osiąganych wynikach;

g) uporządkowanie dokumentów gromadzonych dotychczas w różnych miejscach;
h) podwyższenie wiedzy z zakresu ekonomiki i zarządzania.

Do korzyści pośrednich należą:

a) dane rachunkowe zbierane w sposób jednolity z gospodarstw służą do tworzenia baz

danych, które stanowią podstawę zestawień wyników różnych grup gospodarstw. Tak
uporządkowane informacje wykorzystywane są do sporządzania analiz bieżącej sytuacji
różnych gospodarstw, a także do oceny skutków wprowadzenia zmian w polityce rolnej;

b) pośrednimi korzyściami z prowadzenia rachunkowości mogą być lepsze warunki

makroekonomiczne gospodarowania, tworzone przez decydentów w ramach programów
narodowych czy też Wspólnej Polityki Rolnej. Obowiązujące obecnie zasady
uzyskiwania dotacji przez rolników uwidoczniają olbrzymie znaczenie dobrych
i rzetelnych danych. Oznacza to również konieczność aktywnego uczestnictwa rolników
w dostarczaniu precyzyjnych i wiarygodnych danych. Udział ten jest konieczny dla
uzyskania dopłat z określonych tytułów, gdyż taka pomoc jest udzielana wyłącznie na
postawie wniosków składanych przez rolników;

c) kolejną korzyścią jest wykorzystanie danych z rachunkowości do analizy działalności

gospodarczej, obejmującej całość działań prowadzących do krytycznej oceny wyników
ekonomicznych i produkcyjnych. Treścią analizy powinno być także ustalenie przyczyn,
które wpłynęły na uzyskanie takich, a nie innych efektów. Wnioski z analizy mogą
stanowić podstawę podejmowania decyzji o bieżącej i planowanej działalności
w gospodarstwie;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d) dane z rachunkowości służą także do ustalenia nadwyżki bezpośredniej, czyli

podstawowej kategorii ekonomicznej obliczanej na poziomie gospodarstwa rolnego
w UE, a odzwierciedlającej nadwyżkę wartości produkcji z danej działalności nad
wartością kosztów bezpośrednich.

Inwentaryzacja

Inwentaryzacja, jest to działanie obejmujące swoim zakresem ogół czynności, których

celem jest ustalenie faktycznego stanu zarówno składników aktywów i pasywów
przedsiębiorstwa, jak również składników własnych nie ujmowanych w bilansie (ewidencja
pozabilansowa) bądź też niestanowiących własności danej jednostki gospodarczej
(np. dzierżawionych, przejętych w leasing).

Ustawa o rachunkowości formułuje jedynie ogólne zasady inwentaryzacji, sposoby jej

przeprowadzania, terminy, zasady ujęcia wyników. W akcie tym nie ma natomiast procedur
związanych z organizacją inwentaryzacji. Odsyła się do zasad utrwalonych powszechnie
i praktyką i zwyczajami. Inwentaryzacja może być przeprowadzana metodą:
–

pełnej inwentaryzacji okresowej,

–

pełnej inwentaryzacji ciągłej.
Pełna inwentaryzacja okresowa polega na ustaleniu rzeczywistego stanu wszystkich

składników aktywów lub pasywów objętych ewidencją.

Pełna inwentaryzacja ciągła polega natomiast na sukcesywnym ustaleniu rzeczywistego

stanu poszczególnych składników majątku objętych inwentaryzacją tak, aby w wyznaczonym
czasie stan ten został ustalony dla wszystkich aktywów i pasywów.

Cele inwentaryzacji to:

–

ustalenie rzeczywistego stanu aktywów i pasywów jednostki gospodarczej,

–

porównanie stanu rzeczywistego ze stanem ewidencyjnym,

–

ustalenie różnic inwentaryzacyjnych,

–

wskazanie sposobu rozliczenia powstałych różnic inwentaryzacyjnych,

–

rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych za powierzone mienie,

–

ocena przydatności składników objętych spisem.
Zakres, tryb i terminy przeprowadzania inwentaryzacji określony jest w Artykule 26

Ustawy o rachunkowości. Stosowane formy prowadzenia inwentaryzacji to np.:
–

spis z natury – stosowany jest do inwentaryzacji składników dających się policzyć,
zważyć, będących własnością jednostki i obcych, tj. środków pieniężnych (z wyjątkiem
zgromadzonych na rachunkach bankowych), akcji, obligacji, bonów i innych papierów
wartościowych, rzeczowych składników aktywów obrotowych, środków trwałych
(z wyjątkiem gruntów i trudno dostępnych środków trwałych) oraz maszyn i urządzeń
objętych inwestycją rozpoczętą; przeprowadzana na arkuszach spisowych, zgodnych
z przepisami o dokumentacji księgowej;

–

pisemne potwierdzenie prawidłowości sald księgowych – stosowane do środków
pieniężnych

zgromadzonych

rachunkach

bankowych,

aktywów

własnych

powierzonych kontrahentom oraz należności, pożyczek i zobowiązań z wyjątkiem
należności spornych i wątpliwych, należności i zobowiązań wobec pracowników,
z tytułów publicznoprawnych, druki potwierdzenia salda ustala jednostka we własnym
zakresie;

–

porównanie danych ewidencyjnych z dokumentami – może być zastosowana do gruntów
i trudno dostępnych oglądowi środków trwałych, należności spornych i wątpliwych,
należności i zobowiązań wobec pracowników, tytułów publicznoprawnych.

Ustawa o rachunkowości zobowiązuje jednostki do przeprowadzania rocznej

inwentaryzacji. Inwentaryzacja służy nie tylko weryfikacji sumy składników majątkowych
jednostek, lecz także ich urealnieniu oraz umożliwia rozliczenie osób materialnie
odpowiedzialnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spis z natury polega na dokonaniu fizycznego pomiaru ilości składników majątkowych

drogą ich przeliczenia, zważenia lub zmierzenia przez fachowy zespół, niezależny od osób
sprawujących na co dzień pieczę nad tymi składnikami.

Inwentaryzację rzeczowych i pieniężnych składników majątku przeprowadza komisja

inwentaryzacyjna powołana przez kierownika jednostki. Przewodniczącym komisji
inwentaryzacyjnej nie może być główny księgowy lub pracownik odpowiedzialny materialnie
za składniki objęte inwentaryzacją.

Przedsiębiorcy zobowiązani do prowadzenia ewidencji działalności za pomocą księgi

przychodów i rozchodów lub opodatkowani w formie ryczałtu od przychodów
ewidencjonowanych dokonują inwentaryzacji składników majątkowych na podstawie
przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i rozporządzeń
wykonawczych.

Inwentaryzację należy przeprowadzić i wpisać do księgi:

–

przed zaprowadzeniem księgi,

–

na koniec każdego roku podatkowego,

–

w przypadku zmiany wspólnika,

–

przy likwidacji działalności,

–

w przypadku zarządzenia urzędu skarbowego,

–

gdy ustala się zaliczki na podatek za okresy miesięczne.
Podatnik może przeprowadzić spis z natury w innym terminie, ale o zamiarze musi

powiadomić urząd skarbowy na 7 dni przed datą tego spisu. Spisem z natury należy objąć:
–

towary handlowe,

–

materiały podstawowe i pomocnicze,

–

półwyroby i wyroby gotowe,

–

braki i odpadki.
Spisem należy objąć także towary stanowiące własność podatnika, ale znajdujące się

poza jednostką. Towary obce znajdujące się w zakładzie podatnika, które nie podlegają
wycenie ujmujemy ilościowo w remanencie z podaniem czyją stanowią własność.

Spis z natury przeprowadza się na arkuszach spisowych – drukach ścisłego

zarachowania, które wydaje się zespołom spisowym po uprzednim ponumerowaniu
i zaparafowaniu przez upoważnioną osobę z komórki księgowości, za pokwitowaniem, do
późniejszego rozliczenia po zakończeniu spisów.

Wpisu do arkusza spisowego należy dokonać bezpośrednio po ustaleniu stanu składnika.

Nie należy zostawiać wolnych wierszy. Należy stosować nazwy używane w księgowości lub
symbole indeksu materiałowego oraz takie same jednostki miary, w jakich są ujmowane
w ewidencji ilościowej i ilościowo-wartościowej. Ułatwia to rozliczenie inwentaryzacji
i ustalenie różnic

Błędy popełnione w arkuszach spisu można poprawiać wyłącznie przez skreślenie

błędnego zapisu, tak, aby pozostał on czytelny, a następnie wpisaniu zapisu poprawnego.
Obok tekstu poprawionego powinny się podpisać osoba odpowiedzialna materialnie i członek
zespołu spisowego. Dokonanie poprawek powinno znaleźć swoje odbicie w protokole
opisowym z przebiegu inwentaryzacji, gdzie należy zamieścić uwagę odnośnie dokonanej
poprawki: pozycja spisowa, powód dokonania poprawki, przez kogo.

Arkusze spisowe stanowią dowód księgowy i powinny zawierać:

–

nazwę jednostki i pola spisowego (pieczęć firmowa),

–

numer arkusza,

–

skład komisji inwentaryzacyjnej, osób odpowiedzialnych materialnie oraz innych osób
uczestniczących w spisie,

–

datę i godzinę rozpoczęcia i zakończenia spisu,

–

datę na jaką przypada termin spisu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dane dotyczące spisywanych składników,

–

podsumowanie arkusza.
Arkusze spisowe sporządza się w dwóch egzemplarzach, a przy inwentaryzacjach

zdawczo – odbiorczych w trzech. Oryginał otrzymuje księgowość, a kopię osoba materialnie
odpowiedzialna, w której obecności winny być spisywane wszystkie składniki majątkowe.

Po wpisaniu ostatniej inwentaryzowanej pozycji składnika następuje zakończenie

arkusza spisowego poprzez wpisanie adnotacji – poniżej ostatniej pozycji – „spis zakończono
na pozycji nr ...”. Daty i podpisy członków komisji i osób odpowiedzialnych następują na
końcu arkusza spisowego. Osoby materialnie odpowiedzialne powinny złożyć oświadczenie,
ż

e wszystkie składniki zostały objęte spisem i osoby te nie wnoszą zastrzeżeń do

kompletności spisów i do pracy zespołu spisowego.

Po zakończeniu spisu z natury zespoły spisowe powinny złożyć pisemną informację

o nieprawidłowościach stwierdzonych w toku inwentaryzacji.

Następną czynnością jest wycena składników majątku. Można zaniechać wyceny

rzeczowych składników majątku bezpośrednio na arkuszach, jeżeli składniki te są ujmowane
w urządzeniu ewidencyjnym zawierającym informację o ich ilości i wartości w dniu, na który
przypadał termin inwentaryzacji.

Wyceny remanentu należy dokonać w terminie 14 dni od jego zakończenia zgodnie

z zasadami rozporządzenia.

W jednostkach prowadzących księgi przychodów i rozchodów wycenia się:

–

materiały, towary handlowe – według cen zakupu, nabycia lub cen rynkowych,

–

półwyroby, wyroby gotowe i braki własnej produkcji – według kosztów wytworzenia,

–

produkcję nie zakończoną – według kosztów wytworzenia,

–

odpadki użytkowe – według wartości szacunkowej,

–

niesprzedane wartości dewizowe – według cen zakupu z dnia sporządzenia spisu,
a w dniu kończącym rok podatkowy według cen zakupu nie wyższej niż kurs średni
ogłaszany przez NBP w dniu kończącym rok podatkowy,

–

wartość rzeczy zastawionych – według ich wartości rynkowej,

–

produkcję zwierzęcą – według cen rynkowych,

–

wyposażenie objęte spisem z natury na dzień likwidacji działalności – według cen

zakupu.

W przypadku, gdy towary utraciły swoją wartość użytkową podatnik może przyjąć do

wyceny towarów ceny niższe od cen zakupu lub nabycia. Spis z natury wpisywany jest do
księgi obowiązkowo poprzez wpis poszczególnych rodzajów składników lub wpis tylko
jednej pozycji, jeżeli sporządzone jest odrębne szczegółowe zestawienie, które przechowuje
się razem z księgą.

W księdze należy dokonać zapisu wartości remanentu początkowego nawet

w przypadku, gdy na dzień otwarcia księgi podatnik nie posiada składników majątku
podlegających remanentowi.

Obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji wynika z przepisów o rachunkowości oraz

przepisów podatkowych. W przedmiocie przygotowania, przeprowadzenia oraz ustalenia i
rozliczenia różnic inwentaryzacyjnych nie ma różnicy pomiędzy inwentaryzacją
przeprowadzaną przez jednostki stosujące przepisy ustawy o rachunkowości, a jednostki
stosujące przepisy podatkowe. Różnice występują w terminach i częstotliwości
inwentaryzacji.

Zasadniczym celem inwentaryzacji jest porównanie stanu rzeczywistego ze stanem

ewidencjonowanym, aby ujęte w bilansie składniki oraz wynik finansowy odzwierciedlały
rzeczywistą ich wartość.

Zadaniem inwentaryzacji jest:

–

przede wszystkim zapewnienie wiarygodności swoich danych księgowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

ochrona mienia i rozliczenie osób odpowiedzialnych,

–

ocena przydatności gospodarczej inwentaryzowanych składników,

–

ocena stosowanej w jednostce dokumentacji księgowej.
Znaczenie inwentaryzacji dla prawidłowego funkcjonowania firmy jest tak duże, że jej

zasady, częstotliwość i terminy przeprowadzania są przedmiotem regulacji prawnych
(rozdział 3 ustawy o rachunkowości).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co jest celem rachunkowości?
2. Jakie warunki określają poprawność zarządzania gospodarstwem?
3. Co to jest inwentaryzacja?
4. Co jest przedmiotem inwentaryzacji?
5. Jaki jest cel i zadania inwentaryzacji?
6. Jakie przepisy regulują zasady przeprowadzania inwentaryzacji?
7. Jakie są metody przeprowadzania inwentaryzacji?
8. Jakie są zasady wypełniania arkuszy spisowych?
9. Jakie są zasady przeprowadzania inwentaryzacji przez podatników prowadzących

podatkową księgę przychodów i rozchodów oraz ryczałt ewidencjonowany?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij zdania:

1. Pełna inwentaryzacja ciągła polega na……………………………………………….
2. Przedsiębiorcy zobowiązani do prowadzenia ewidencji działalności gospodarczej za
pomocą księgi przychodów i rozchodów dokonują inwentaryzacji składników
majątkowych na podstawie przepisów ...............................................................................
i .......................................................................................................................................
3. Zadaniem inwentaryzacji jest ochrona mienia i rozliczenie
..........................................................................................................................................
4. .................................................. należy dokonać w terminie 14 dni od zakończenia
remanentu.
5. Zasadniczym celem inwentaryzacji jest porównanie

............................................................ze................................................................................
.....................................................
Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie zdania,
2) wykropkowane pola uzupełnić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

–

materiały piśmiennicze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeczytaj uważnie podane stwierdzenia, prawdziwe oznacz literą P, zaś fałszywe literą F.

Inwentaryzacja to zespół czynności związanych z ustaleniem stanu faktycznego tylko
aktywów obrotowych.

Zadaniem inwentaryzacji jest ocena stosowanej w jednostce dokumentacji księgowej.

W księdze należy dokonywać zapisu wartości remanentu początkowego nawet w przypadku,
gdy na dzień otwarcia księgi podatnik nie posiada składników majątkowych podlegających
remanentowi.

Inwentaryzacja przeprowadzana przez jednostki stosujące przepisy o rachunkowości, a
jednostki stosujące przepisy podatkowe przeprowadzana jest w ten sam sposób i w tych
samych terminach.

Wyceny wyposażenia objętego spisem z natury na dzień likwidacji działalności dokonuje się
według cen rynkowych.

Inwentaryzacji nie należy przeprowadzać dla aktywów powierzonych innym
jednostkom.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie podane stwierdzenia,
2) stwierdzenia prawdziwe oznaczyć z prawej strony literą P, zaś fałszywe literą F.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmiennicze,

–

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Znajdź w ustawie o rachunkowości artykuł, mówiący o terminie i częstotliwości

sporządzania inwentaryzacji. Podaj nr artykułu i zapisz w zeszycie najważniejsze informacje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

–

prześledzić ustawę o rachunkowości,

–

odnaleźć rozdział dotyczący inwentaryzacji,

–

znaleźć artykuł odnoszący się do terminów i częstotliwości sporządzania inwentaryzacji,

–

zapisać w zeszycie, kiedy termin i częstotliwość inwentaryzacji uważa się za
dotrzymane.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ustawa o rachunkowości,

–

materiały piśmiennicze,

–

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać podstawowy akt prawny regulujący zasady prowadzenia

rachunkowości?

2) wyszukać w ustawie o rachunkowości interesujące cię informacje?

3) wskazać inne niż ustawa o rachunkowości, źródła prawa dotyczące

prowadzenia rachunkowości?

4) wyjaśnić, co określa ustawa o rachunkowości?

5) posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości?

6) omówić zasady wypełniania arkuszy spisowych?

7) podać definicję inwentaryzacji?

8) określić cel i zadania inwentaryzacji?

9) określić przedmiot inwentaryzacji?

10) przedstawić zasady przeprowadzania inwentaryzacji przez jednostki

prowadzące podatkową księgę przychodów i rozchodów oraz ryczałt
ewidencjonowany?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rachunek kosztów. Kryteria klasyfikacji kosztów dla celów

sprawozdawczych i decyzyjnych. Kalkulacja: znaczenie,
rodzaje, zastosowanie

4.2.1. Materiał nauczania

Rachunek kosztów

Rachunek kosztów jest definiowany w ekonomii jako ogół działań zmierzających do

odzwierciedlenia procesów zachodzących w przedsiębiorstwie (np. zaopatrzenia, produkcji i
zbytu produktów), poprzez ujęcie, zgrupowanie i interpretację w określonych przekrojach
kosztów produkcji i sprzedaży produktów, mierzonych ilościowo i wartościowo za pewien
okres, w celu uzyskania informacji potrzebnych do ustalania wyników i kierowania
przedsiębiorstwem lub ich zespołem.

Rachunek kosztów, jest metodą rachunkową i odnosi się do ustalenia kosztów

docelowych, które są funkcją oczekiwań klienta oraz technicznych parametrów procesu
projektowania produktu. Postrzegany jest jako instrument strategicznego zarządzania
kosztami. Jest wykorzystywany do sterowania kosztami i dotyczy głównie fazy planowania
i projektowania wyrobów wprowadzanych do produkcji, jak również może być stosowany do
unowocześniania produktów. Punktem startowym jest cena sprzedaży możliwa do osiągnięcia
i zawierająca pożądaną marżę zysku. Celem rachunku kosztów docelowych jest ustalenie,
poprzez stopniową redukcję, kwoty kosztów, po jakich musi być wytworzony produkt. Czyli
dąży on do ustalenia kosztów, jakie należy ponieść, aby udostępnić produkt zaspokajający
potrzeby klientów.

Najważniejszym zadaniem osób kierujących przedsiębiorstwami jest podejmowanie

decyzji. Od ich poprawności zależy sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa. Elementem
uzasadniającym, a także utrudniającym podejmowanie decyzji jest ograniczoność zasobów
w świecie oraz w poszczególnych jednostkach, czyli ich rzadkość. Zasoby te musza, być
alokowane (rozmieszczane) tam, gdzie ich zastosowanie da najkorzystniejszy efekt
ekonomiczny. Przestrzegana powinna być zasada racjonalnego gospodarowania, która głosi,
iż należy dążyć do uzyskania jak największego efektu przy określonym poziomie nakładów
Narzędziem pomocnym w podejmowaniu decyzji jest rachunek ekonomiczny, który
obejmuje wszelkie przetwarzanie informacji i wnioskowanie, służące podejmowaniu
decyzji stwarzających przesłanki do osiągnięcia najkorzystniejszych w określonych
warunkach efektów, stanowiących cel dla osoby podejmującej decyzje.
Rachunek ekonomiczny jest narzędziem pomocniczym w poszukiwaniu odpowiedzi na
najważniejsze pytania stawiane w działalności gospodarczej przy podejmowaniu decyzji,
a mianowicie:
–

Jaki przyjąć program produkcji polegający na doborze gatunków i odmian roślin?

–

Jaki przyjąć poziom intensywności upraw?

–

Jaką wybrać technologię produkcji?

–

Kto będzie odbiorcą naszej produkcji?
Podstawowym składnikiem każdego rachunku ekonomicznego są koszty. Przez wiele

lat jako podstawę podejmowania decyzji traktowano koszty jednostkowe, tzn. koszty
całościowe przeliczone na jednostkę produkcji, np. na l kg pomidorów. W obliczeniach
stosowano najczęściej metodę rozdzielczą uorganicznioną, w której kluczowe znaczenie ma
podział kosztów na bezpośrednie i pośrednie.

Przy obliczaniu kosztów jednostkowych sumuje się koszty bezpośrednie i do tak

ustalonej wielkości są dodawane, w postaci narzutu, koszty pośrednie. Stosowane są różne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

klucze podziałowe kosztów pośrednich, takie jak: struktura produkcji globalnej wyrażonej
w jednostkach zbożowych, struktura kosztów bezpośrednich.

Obliczanie kosztów jednostkowych w gospodarstwach jest coraz rzadziej stosowane,

ponieważ wykazuje wiele wad i są trudności w wykonaniu tego rachunku. Najważniejsze
z nich to trudność w podziale kosztów pośrednich na poszczególne działalności, potrzeba
wyceny produktów obrotu wewnętrznego, istnienie produkcji sprzężonej, czasochłonność
obliczeń itd..

Koszty jednostkowe na szczeblu przedsiębiorstwa nie są, więc zalecane do wykorzystania

w bieżącym podejmowaniu decyzji. Są, bowiem metody prostsze i łatwiejsze do
zastosowania. Obliczanie kosztów jednostkowych może być jednak potrzebne w skali
makroekonomicznej, np. całego kraju. Mogą być one przydatne przy kształtowaniu polityki
rolnej i w globalnej analizie opłacalności produkcji ogrodniczej.
Kryteria klasyfikacji kosztów dla celów sprawozdawczych i decyzyjnych

Koszty w przedsiębiorstwie nierozłącznie wiążą się z nakładami. Nakłady mają

charakter materialny i są ściśle związane z produkcją. Ujmowane są najczęściej w formie
materialnej i zawsze mają postać rzeczową. Są ściśle związane z działalnością produkcyjną.
Nakłady wyrażone w pieniądzu określane są mianem kosztów. Można, zatem powiedzieć,
ż

e koszty w przedsiębiorstwie, w tym także ogrodniczym, obejmują wartość zużytej

w danym okresie obrachunkowym pracy żywej i uprzedmiotowionej, związanej
z realizowanymi procesami produkcyjnymi oraz inne koszty związane z prowadzeniem
przedsiębiorstwa.

Wśród kosztów można wyróżnić następujące ich układy:

1) układ rodzajowy – dzieli koszty według rodzaju i obejmuje następujące grupy kosztów:
a) koszty materialne:

– amortyzacja – zużycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
– zużycie materiałów – zużycie materiałów podstawowych i surowców,
– zużycie energii – zużycie paliwa, energii elektrycznej, gazu, pary i energii w innej

postaci,

– usługi obce – transportowe, sprzętowe, składowania, remontowe i konserwacji,

telekomunikacyjne i pocztowe, dozór mienia, najem, dzierżawa, leasing operacyjny,
obsługa bankowa,

– inne koszty materialne,

b) koszty niematerialne:

– wynagrodzenia – ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze za pracę bez względu na

charakter stosunku pracy,

– ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – składki z tytułu ubezpieczeń

społecznych obciążające pracodawcę, składki na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, obligatoryjne odpisy na Zakładowy
Fundusz Świadczeń Socjalnych, świadczenia urlopowe, koszty dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy, szkolenia pracowników itp.,

– podatki i opłaty – podatki i opłaty kosztowe, np. podatek rolny, podatek od

nieruchomości, opłaty skarbowe, notarialne, sądowe i inne opłaty na rzecz gminy,

– pozostałe koszty rodzajowe – koszty podróży służbowych, koszty reklamy,

ubezpieczenia majątkowe,

– inne koszty niematerialne

2) układ kalkulacyjny – klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne niezbędne do

obliczenia kosztu wytworzenia produktu, dzieli on koszty następująco:

– koszty bezpośrednie, zalicza się do określonej działalności, czyli są to koszty

poniesione na wytworzenie konkretnego produktu czy grupy jednorodnych produktów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(np. koszty nasion, sadzeniaków, rozsad, nawozów mineralnych czy środków ochrony
roślin zużytych w produkcji pomidorów),muszą spełniać jednocześnie trzy warunki:

– bez wątpliwości przypisuje się je do określonej działalności,
– ich wielkość jest proporcjonalna do skali produkcji,
– mają bezpośredni wpływ na rozmiar (wielkość i wartość) produkcji.

Do kosztów bezpośrednich produkcji roślinnej zalicza się koszty:
– materiału siewnego i nasadzeniowego (zakupionego lub wytworzonego w gospodarstwie),
– nawozów z zakupu (bez wapna nawozowego),
– środków ochrony roślin,
– regulatorów

wzrostu

(ukorzeniaczy,

substancji

wzrostowych,

antywylegaczy,

defoliantów),

– ubezpieczenia dotyczącego bezpośrednio danej działalności,
– specjalistyczne (np. specjalistyczne wydatki na produkcję roślinną, usługi specjalistyczne,

najem dorywczy do prac specjalistycznych).

– koszty pośrednie związane są z zużyciem czynników produkcji, które nie łączą się

bezpośrednio z wytworzeniem konkretnego produktu, lecz z wieloma, lub wiążą się
z funkcjonowaniem podmiotu gospodarczego jako całości. Do tej grupy zalicza się koszty
ogólnoprodukcyjne, (czyli wydziałowe) oraz ogólnogospodarcze (inaczej – ogólnego
zarządu). Koszty ogólnoprodukcyjne wiążą się zwykle z działem produkcji roślinnej
albo zwierzęcej lub z daną gałęzią produkcyjną (na przykład sadownictwem,
warzywnictwem czy produkcją szkółkarską). Koszty ogólnogospodarcze związane są
z istnieniem gospodarstwa i jego funkcjonowaniem jako jednostki w życiu gospodarczym.

– koszt całkowity, czyli koszt wytworzenia, będący sumą technicznego kosztu wytworzenia

oraz kosztów zarządu,

– koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich kosztów

bezpośrednich i pośrednich.

Układ

kalkulacyjny

jest

charakterystyczny

dla

rachunku

kosztów

pełnych.

W rachunkowości istnieją również systemy rachunku kosztów, wśród których najbardziej
rozpowszechnił się rachunek kosztów zmiennych. Klasyfikuje on koszty według kryterium
zmienności w zależności od zmian wielkości produkcji. W ramach tego rachunku
wyróżniamy:
–

koszty zmienne, to te rodzaje kosztów, które zależą od zmian w poziomie produkcji.
Mają one charakter kosztów bezpośrednich, obejmują koszty obrotowych środków
produkcji i robocizny oraz zmienne koszty eksploatacji trwałych środków produkcji,
zależnych od poziomu intensywności ich wykorzystania, np. koszty paliwa i
remontów ciągników oraz maszyn. Charakterystyczną cechą kosztów zmiennych jest
ich zmienność zależna od poziomu produkcji. Oznacza to, że w pewnych
przedziałach poziomu produkcji mogą się zmieniać proporcjonalnie do wzrostu
produkcji, progresywnie, czyli szybciej niż zmiany produkcji i degresywnie, czyli
wolniej od zmian poziomu produkcji. Analiza zależności między kosztami zmiennymi
a produkcją służy do ustalania racjonalnego poziomu intensywności produkcji
i stanowi ważny element rachunku ekonomicznego. Różnica między wartością
produkcji a kosztami zmiennymi w danej działalności produkcyjnej określana jest
mianem nadwyżki bezpośredniej. Stanowi ona kryterium wyboru działalności
produkcyjnych w przedsiębiorstwie rolniczym, do kosztów zmiennych możemy
zaliczyć: koszty zakupu nasion, środków ochrony roślin, nawozów,

–

koszty stale to te składniki kosztów, które w pewnym przedziale czasowym są
niezależne od zmian w poziomie produkcji, przy wytwarzaniu której uczestniczą. Stąd
też nie ulegają zmianom w danym okresie planowania. Koszty stałe są pochodną stałych
zasobów środków trwałych w przedsiębiorstwie. Obejmują koszty utrzymania tych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zasobów na danym poziomie. Do kosztów stałych zalicza się głównie koszty
utrzymania środków trwałych: nieruchomych (budynki, budowle) i ruchomych
(ciągniki, maszyny, narzędzia). Klasycznym przykładem kosztu stałego jest podatek
rolny, ubezpieczenia, koszty utrzymania kadry kierowniczej i siły wykonawczej.
Można stwierdzić, że koszty stałe w danym horyzoncie planowania są pochodną
stałości trwałych zasobów przedsiębiorstwa dopóty, dopóki nie zmienią się trwałe
zasoby przedsiębiorstwa. Koszty utrzymania tych zasobów będą kosztami stałymi.

3) Pozostałe koszty operacyjne, które nie dotyczą bezpośrednio podstawowej działalności

jednostki, są związane m.in. z:

–

zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości
niematerialnych i prawnych,

–

odpisaniem należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych,

–

odszkodowaniami, karami i grzywnami, itp.;

4) Koszty finansowe obejmują m.in.:

– stratę ze zbycia inwestycji,
– opłaty odsetkowe z tytułu leasingu finansowego,
– odsetki z tytułu zwłoki w zapłacie,
– nadwyżkę ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi.

5) Straty nadzwyczajne to koszty powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia,

poza działalnością operacyjną jednostki i niezwiązane z ryzykiem jej prowadzenia. Są to
ujemne skutki tych zdarzeń. Zaliczamy do nich wartość utraconych składników aktywów
na skutek zdarzeń losowych (np. pożar, powódź).

Kalkulacja: znaczenie, rodzaje, zastosowanie

Jednostka gospodarcza w toku swej działalności usługowej, handlowej, produkcyjnej,

ponosi koszty związane z wytworzeniem produktów, wykonaniem usług, zakupem
i sprzedażą towarów oraz uzyskuje przychody z ich sprzedaży. W całym tym procesie dąży
do osiągnięcia zysku, który stanowi nadwyżkę przychodów nad kosztami. Aby ustalić
opłacalność zamierzonej lub wykonanej produkcji, usługi, wytwórca musi obliczyć koszt jej
wykonania i porównać z możliwą do uzyskania ceną, lub taką cenę ustalić.

W celu ustalenia kosztu wytworzenia jednostki, partii, asortymentu produktów, należy

przeprowadzić obliczenia nazywane kalkulacją kosztów. Kalkulacja powinna umożliwić
ustalenie łącznej sumy kosztów, przypadających na dany produkt oraz koszty poszczególnych
składników, które nazwane są pozycjami kalkulacyjnymi.

Kalkulacje rolnicze (ogrodnicze) są to, więc różnego rodzaju rachunki prowadzące do

określenia kosztów i efektów prowadzenia różnych działalności produkcyjnych. Ponadto
kalkulacje ułatwiają znajdowanie odpowiedzi na pytania:, co, ile i w jaki sposób
produkować w przedsiębiorstwie? Co by było, gdyby? (np. zamiast 10 ha kapusty,
uprawiać 5 ha kapusty i 5 ha pomidorów?). Kalkulacje rolnicze przeprowadza się w celu
przewidzenia i ustalenia skutków zmian organizacyjnych w przedsiębiorstwie rolniczym
(ogrodniczym). W zależności od przedmiotu kalkulacji, czyli tego, czego one dotyczą, można
wyróżnić kalkulacje kosztów, opłacalności i kalkulacje skutków zmian w gospodarstwie.

Kalkulacje kosztów dotyczą kalkulowania różnego rodzaju kosztów produkcji

w przedsiębiorstwie.

Można

wiec

kalkulować

bezpośrednie

koszty

produkcji

w poszczególnych działalnościach lub pełne koszty produkcji, a więc nie tylko koszty
bezpośrednie, lecz także i koszty pośrednie. W kalkulacjach tych nie można pominąć
ż

adnego ważnego składnika kosztów.

Kalkulacje opłacalności, przeprowadza się wtedy, gdy chodzi o udzielenie odpowiedzi

na pytanie, jakie produkty w konkretnym gospodarstwie są opłacalne, a jakie nie?
Opłacalność różnych działań w przedsiębiorstwie określa się najczęściej przez porównanie
przychodów z tych działalności z kosztami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kalkulacje skutków zmian w przedsiębiorstwie rolniczym dotyczą najczęściej zmian

organizacyjnych: zwiększenia powierzchni przedsiębiorstwa (przez dokupienie ziemi lub
dzierżawę), założenia sadu lub wprowadzenia innej plantacji wieloletniej. W kalkulacjach
można uwzględnić wszystkie elementy kosztów i efektów lub tylko niektóre.

W zależności od tego kryterium wyróżnia się kalkulacje:

–

pełne,

–

niepełne.

Kalkulacje pełne obejmują wszystkie składniki kosztów i prowadzą do ustalenia pełnych
kosztów produkcji. W przedsiębiorstwach rolniczych kalkulacje pełne stosowane są bardzo
rzadko, np. przy obliczaniu pełnych kosztów produkcji w wybranych działalnościach
produkcyjnych. Ich przydatność w praktycznej działalności jest niewielka z uwagi na to, że
wiele elementów ma charakter umowny. Dotyczy to głównie sposobu ustalenia kosztów
pośrednich przypadających na daną działalność. Koszty bezpośrednie, zgodnie ze swoim
charakterem, mogą być bezpośrednio przypisane poszczególnym działalnością i dzięki
temu są kosztami rzeczywistymi. Odmiennie przedstawia się sytuacja w odniesieniu do
kosztów pośrednich. Ich rozdział na poszczególne działalności odbywa się za pomocą
odpowiednich „kluczy podziałowych”. Problem polega na tym, że dotychczas nie
znaleziono odpowiedniego klucza podziałowego. Stosowane dotychczas klucze w postaci:
produkcji globalnej, kosztów bezpośrednich, bezpośrednich nakładów pracy prowadzą
w każdym przypadku do różnych wyników. Niemożność odpowiedniego podziału kosztów
pośrednich powoduje względność tego rachunku. Kolejną przyczyną powodującą wzrost
względności kalkulacji pełnych jest umowna wycena obrotu wewnętrznego (produktów
wytworzonych i ponownie zużytych w tym samym przedsiębiorstwie), a także pracy
rolnika i członków jego rodziny w przedsiębiorstwie rodzinnym. Występuje tylko jeden
przypadek, kiedy pełne koszty produkcji odzwierciedlają rzeczywisty ich poziom
w przeliczeniu

jednostkę

produktu.

Występuje

przedsiębiorstwach

wyspecjalizowanych, gdzie wytwarza się jeden produkt towarowy.
Kalkulacje niepełne charakteryzują się tym, że nie uwzględnia się w nich wszystkich
elementów całkowitych kosztów produkcji a tylko niektóre z nich, np. koszty bezpośrednie lub
zmienne. Są one szczególnie przydatne w kalkulacjach dotyczących przyszłości. Podstawę ich
stosowania stanowi podział całkowitych kosztów w przedsiębiorstwie na stałe i zmienne.
W pierwszym etapie tych kalkulacji należy wydzielić koszty, które w przyjętym horyzoncie
planowania będą miały charakter stały, W dalszych rozważaniach opieramy się na kosztach
zmiennych, które można przypisać poszczególnym działalnością. Wśród kalkulacji niepełnych
wyróżniamy tzw. kalkulacje różnicowe, w których bierzemy pod uwagę koszty różnicujące
rozpatrywane dwie działalności. W takich przypadkach pomijane są koszty wspólne. Pozwalają
one na udzielenie odpowiedzi na pytanie:, która z rozpatrywanych dwóch działalności jest
lepsza? W produkcji roślinnej sporządza się kalkulacje niepełne w przeliczeniu na 1 ha.
Kryterium wyboru metody kalkulacji stanowi różnica między wartością produkcji, a kosztami
zmiennymi, którą nazywamy marżą brutto lub nadwyżką bezpośrednią.

Nadwyżką bezpośrednią z określonej działalności rolniczej, w tym ogrodniczej, jest

roczna wartość produkcji osiągnięta z hektara uprawy lub od jednego zwierzęcia
pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji (wyjątki: dla
grzybów jadalnych wartość przelicza się na 100 m

powierzchni zajętej pod produkcję, dla

pszczół – na jedną rodzinę pszczelą, dla drobiu – na 100 sztuk). Dla obliczenia nadwyżki
bezpośredniej i innych potrzeb rachunku ekonomicznego wszystkie koszty dzieli się na
pośrednie oraz bezpośrednie.

Wartość produkcji w danej działalności ogrodniczej jest sumą wartości produktów

głównych znajdujących się w obrocie towarowym (tak zwanych roślin towarowych), ustaloną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

według cen sprzedaży Wartość produkcji z jednostki powierzchni oblicza się jako iloczyn
plonu w dt/ha oraz ceny w zł/dt.

Nadwyżka bezpośrednia z określonej działalności jest wartością danego rodzaju

produkcji roślinnej (np. uprawy pomidorów pod osłonami) pomniejszoną o jej koszty
bezpośrednie.
Schematycznie można to przedstawić następująco:

Schemat obliczania nadwyżki bezpośredniej dla poszczególnych działalności

produkcyjnych jest taki sam we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Pojęcie nadwyżki
bezpośredniej przydatne jest do sprecyzowania różnych kategorii nadwyżek ekonomicznych,
obliczanych poprzez odjęcie określonych kosztów od wartości produkcji Niektóre z tych
pojęć stosowane są na poziomie poszczególnych, pojedynczych działalności, inne –
w odniesieniu do gospodarstwa jako jednostki gospodarczej. Nadwyżka bezpośrednia
gospodarstwa rolniczego, w tym ogrodniczego, jest sumą nadwyżek bezpośrednich
wytwarzanych produktów roślinnych i zwierzęcych powiększoną o pozostałe przychody.
Odpowiada ona przychodom gospodarstwa pomniejszonym o sumę kosztów bezpośrednich.

Jeżeli od wartości nadwyżki bezpośredniej odliczymy koszty pośrednie (zarówno

rzeczywiście poniesione, jak też oszacowane), to otrzymujemy tak zwaną wartość dodaną.
Rozróżnia się wartość dodaną brutto i netto. Tę drugą otrzymuje się po odliczeniu od wartości
dodanej brutto kosztów zużycia środków trwałych, (czyli amortyzacji). Wartość dodana jest,
więc przyrostem wartości dóbr wytworzonych w gospodarstwie w ciągu roku i stanowi
dochód gospodarstwa.
Dochód rolniczy (ogrodniczy) uwzględnia szacowaną wartość nakładów pracy własnej
producenta i członków jego rodziny, a także wynagrodzenie z tytułu zarządzania i posiadania
zasobów majątkowych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest rachunek kosztów?
2. Co jest podstawowym składnikiem rachunku ekonomicznego?
3. Jakie znasz układy kosztów?
4. Jakie koszty rodzajowe zaliczamy do kosztów materialnych, a jakie do niematerialnych?
5. Co to są koszty zmienne?
6. Co to są straty nadzwyczajne?
7. Co to są kalkulacje?
8. Jakie znasz rodzaje kalkulacji?
9. Co to jest nadwyżka bezpośrednia?
10. W jakim celu przeprowadza się kalkulacje ogrodnicze?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie literatury, Internetu, publikacji, odszukaj i wpisz w tabelę, jakie koszty

zaliczane są do kosztów:
–

specjalistycznych na produkcję roślinną,

–

usług specjalistycznych w produkcji roślinnej,

–

najem dorywczy do prac specjalistycznych.

Koszty specjalistyczne na

produkcje roślinną

Koszty usług specjalistycznych

w produkcji roślinnej

Najem dorywczy do prac

specjalistycznych

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

1) odszukać w dostępnych Ci materiałach i Internecie odpowiednich określeń,
2) wpisać je do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

dostęp do Internetu,

–

materiały piśmiennicze,

–

czasopisma,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie informacji przeprowadź klasyfikację kosztów przedsiębiorstwa w układzie

rodzajowym i kalkulacyjnym:
a) zużycie materiałów,
b) paliwo,
c) amortyzacja,
d) materiały bezpośrednie,
e) koszty sprzedaży,
f) koszty wydziałowe,
g) wynagrodzenia,
h) koszty zakupu,
i)

składki na ubezpieczenie społeczne pracowników,

energia elektryczna,

k) płace bezpośrednie,
l)

energia cieplna,

m) podatek rolny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać pozycje kosztów w układzie rodzajowym,
2) dokonać klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 3

Na podstawie danych oblicz wartość nadwyżki bezpośredniej w gospodarstwie

szkółkarskim zajmującym się produkcją krzewów ozdobnych – róż:

−

redni plon z hektara krzewów wyniósł 45 000 sztuk,

−

cena zbytu krzewów wynosi 2,50 zł/szt.,

−

praca ręczna przy produkcji krzewów wynosi – 4 722 rbh/ha,

−

koszt pracy ręcznej wynoszą – 3,5 zł/godz.,

−

praca ciągnika przy produkcji krzewów wynosi – 126 rbh/ha,

−

koszt pracy ciągnika wynosi 60 zł/godz.,

−

pozostałe koszty bezpośrednie związane z produkcją krzewów róż tj.(zakup podkładek,
nawozów, środków ochrony roślin, oczek odmian szlachetnych itp.), stanowi kwotę
38 000,00 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać stosownych obliczeń,
2) obliczyć kwotę nadwyżki bezpośredniej,
3) określić, czy produkcja róż była produkcją opłacalną.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

kalkulator,

–

materiały piśmiennicze.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić koszty rodzajowe?

2) wymienić rodzaje kalkulacji?

3) obliczyć nadwyżkę bezpośrednią?

4) wyjaśnić, co to jest nadwyżka bezpośrednia?

5) wymienić jakie koszty zaliczamy do kosztów niematerialnych?

6) wymienić jakie koszty zaliczamy do kosztów materialnych?

7) określić czym charakteryzują się kalkulacje niepełne?

8) określić, co to jest strata?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Majątek trwały i obrotowy gospodarstwa ogrodniczego.

Bilans

przedsiębiorstwa

ogrodniczego.

Sprawozdania

finansowe

4.3.1. Materiał nauczania

Majątek trwały i obrotowy gospodarstwa ogrodniczego

Każde uruchomienie działalności gospodarczej wymaga zgromadzenia zasobów

rzeczowych. Należą do nich pomieszczenia, ich wyposażenie, urządzenia i maszyny oraz
materiały do produkcji. Całokształt tych zasobów stanowi bazę ekonomiczną przedsiębiorcy.
W czasie funkcjonowania przedsiębiorstwa (gospodarstwa) baza ta rozrasta się, tworząc
majątek tego przedsiębiorstwa (gospodarstwa) zwany aktywami. Aktywa to kontrolowane
przez jednostkę gospodarczą zasoby majątkowe, o wiarygodnej, określonej wartości,
powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki
korzyści ekonomicznych.

Wyróżnia się dwie podstawowe grupy aktywów:

–

aktywa trwałe,

–

aktywa obrotowe.
Aktywa trwałe − to te składniki majątku przedsiębiorstwa, które nie zużywają się

w jednym cyklu produkcyjnym, a okres ich użytkowania jest dłuższy niż jeden rok.

Aktywa obrotowe − to te składniki majątku przedsiębiorstwa, które są przeznaczone do

zużycia lub zbycia (sprzedaży) w okresie krótszym niż 12 miesięcy, albo zużywają się
w całości w jednym cyklu produkcyjnym. Poszczególne grupy rodzajowe aktywów trwałych
i obrotowych przedstawione są tabeli 1.

Tabela 1. Struktura majątku przedsiębiorstwa

Wartości niematerialne i prawne:

−

autorskie prawa majątkowe (licencje, koncesje, programy komputerowe),

−

prawa do wynalazków (patenty, znaki towarowe, wzory użytkowe),

−

nabyta wartość przedsiębiorstwa.

Rzeczowe:

−

rodki trwałe,

−

rodki trwałe w budowie.

Finansowe:

−

długoterminowe

papiery

wartościowe

(akcje,

obligacje,

fundusze

inwestycyjne), udziały w obcych jednostkach

Rzeczowe:

−

materiały,

−

produkcja w toku, produkty gotowe,

−

towary.

Finansowe:

−

aktywa pieniężne,

−

papiery wartościowe przeznaczone do zbycia w okresie do 12 miesięcy.

Należności krótkoterminowe:

−

należności z tytułu sprzedaży dóbr i usług lub aktywów finansowych.

Inne należności:

−

z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych.

Rozliczenia międzyokresowe:

−

rozliczenia trwające do 12 miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gospodarstwo prowadząc działalność wykorzystuje kapitał pochodzący z różnych

ródeł. Są one zróżnicowane pod wieloma względami. Dobór kapitału wymaga określenia

bieżących i przyszłych potrzeb finansowych firmy. Planując skorzystanie z różnych form
pozyskania kapitału, w pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę jego dostępność
w podmiocie gospodarczym. Wynika to z ograniczeń związanych głównie z następującymi
czynnikami:
–

wewnętrznymi – formą prawną przedsiębiorstwa, jego renomą, wielkością, sytuacją
finansową,

–

zewnętrznymi – dostępnością na rynku wybranego źródła finansowania.

Do podstawowych źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa zalicza się:

–

kapitał własny,

–

kapitał obcy.

Oba te źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa nazywane są pasywami. Kapitał

własny tworzony jest zgodnie z przepisami prawa, określonymi szczegółowo w Kodeksie
Spółek Handlowych, Prawie spółdzielczym, umowie lub statucie spółki.

Kapitał własny można podzielić na:

–

kapitał powierzony,

–

kapitał samofinansowania.
Kapitał powierzony powstaje – z wkładów właściciela, wpłat wspólników, udziałowców,

akcjonariuszy, w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej. I tak:
–

w spółce z o.o. i akcyjnej, kapitał powierzony to kapitał zakładowy,

–

w spółdzielni jest nim fundusz udziałowy,

–

w spółce jawnej, partnerskiej, komandytowej to kapitał właścicieli,

–

w jednoosobowej działalności gospodarczej jest nim kapitał właściciela.
Kapitał obcy stanowi zewnętrzne źródła finansowania. Korzystając z tej formy

finansowania działalności gospodarczej, przedsiębiorca zaciąga zobowiązania wobec swoich
wierzycieli i staje się dłużnikiem. Wierzycielem przedsiębiorcy może być:

–

bank,

–

dostawcy i kontrahenci,

–

klienci, (np. gdy dokonują przedpłat, tzn. płacą zanim odbiorą towar),

–

towarzystwa ubezpieczeniowe,

–

pracownicy przedsiębiorstwa,

–

pozabankowe instytucje finansowe (np. Fundusz Pracy, fundusze inwestycyjne).

ródła finansowania majątku przedsiębiorstwa przedstawia tabela 3.

Tabela. 3. Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa

–

udziały pieniężne właścicieli,

–

aporty (udziały rzeczowe),

–

część zysku przeznaczona na rozwój działalności,

ią

)

–

kredyty,

–

pożyczki,

–

leasing,

–

inne podmioty,

–

obligacje,

–

dotacje i subwencje,

–

rodki z funduszy unijnych,

–

papiery dłużne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bilans przedsiębiorstwa ogrodniczego

Bilans jest dwustronnym zestawieniem wartości środków gospodarczych (aktywów) oraz

ródeł ich pochodzenia (pasywów) sporządzonym na wyznaczony dzień i w określonej

przepisami formie.

Najczęściej bilans sporządzany jest na koniec roku obrotowego i zgodnie z zasadą

ciągłości jest równocześnie bilansem otwarcia na początek roku następnego.

Podstawowe równanie rachunkowości, zwane równaniem bilansowym wyrażające tzw.

równowagę bilansową ma postać:

Aktywa = Pasywa

lub

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Kapitał obcy

lub

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Zobowiązania

Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać:

–

nazwę i siedzibę jednostki, dla której jest sporządzany, podstawowy przedmiot
działalności oraz wskazanie właściwego sądu lub organu prowadzącego rejestr,

–

dzień bilansowy, na który jednostka sporządza sprawozdanie finansowe,

–

wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych aktywów i pasywów na dzień
kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy,

–

ogólną sumę aktywów i pasywów (z zachowaniem równowagi bilansowej),

–

podpis osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową jednostki, tj. osoby której
powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych i kierownika jednostki,

– datę i miejsce sporządzenia bilansu (datę ukończenia prac nad sporządzeniem bilansu).

Aktualnie obowiązujący wzór bilansu określa Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r.

o zmianie ustawy o rachunkowości. Uproszczony układ bilansu przedstawia rys.1.

Aktywa i pasywa usystematyzowane są w bilansie według odpowiedniej kolejności.

Składniki aktywów usystematyzowane są według zasady płynności oznaczającej łatwość
zmiany składników majątkowych na środki pieniężne w formie gotówkowej. Składniki
pasywów usystematyzowane są według zasady wymagalności, która określa terminy
regulowania i zagrożenie sankcjami wierzytelności.

W bilansie wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący rok

obrotowy i poprzedni rok obrotowy. Należy uwzględnić korekty składników wynikające
z przeprowadzonej inwentaryzacji, ustalić obroty kont analitycznych i syntetycznych,
sporządzić zestawienie obrotów i sald księgi głównej.

AKTYWA

PASYWA

A Aktywa trwałe

A Kapitał (fundusz) własny

Wartości niematerialne i prawne

Kapitał (fundusz) własny

Koszty zakończonych prac
rozwojowych

Należne wpłaty na kapitał (fundusz)
podstawowy (wielkość ujemna)

Wartość firmy

Inne wartości niematerialne prawne

III

Udziały (akcje) własne (wielkość
ujemna)

Zaliczki na wartości niematerialne
i prawne

Kapitał (fundusz) zapasowy

Rzeczowe aktywa trwałe

Kapitał (fundusz) z aktualizacji
wyceny

rodki trwałe

Pozostałe kapitały (fundusze)

rodki trwałe w budowie

VII

Zysk (strata) z lat ubiegłych

Zaliczki na środki trwałe w budowie

VIII Zysk (strata) netto

III

Należności długoterminowe

Odpisy z zysku netto w ciągu roku

Od jednostek powiązanych

obrotowego (wielkość ujemna)

Od pozostałych jednostek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

B Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

Inwestycje długoterminowe

Rezerwy na zobowiązania

Nieruchomości

Rezerwa z tytułu odroczonego
podatku dochodowego

Wartości niematerialne i prawne

Długoterminowe aktywa finansowe

Rezerwa na świadczenia
emerytalne

Inne inwestycje długoterminowe

Pozostałe rezerwy

Długoterminowe rozliczenia
międzyokresowe

Zobowiązania długoterminowe

B Aktywa obrotowe

Wobec jednostek powiązanych

Zapasy

Wobec pozostałych jednostek

Materiały

III

Zobowiązania krótkoterminowe

Półprodukty i produkty w toku

Wobec jednostek powiązanych

Produkty gotowe

Wobec pozostałych jednostek

Towary

Fundusze specjalne

Zaliczki na dostawy

Rozliczenia między okresowe

Należności krótkoterminowe

Ujemna wartość firmy

Należności od jednostek powiązanych

Inne rozliczenia międzyokresowe

Należności od pozostałych jednostek

III

Inwestycje krótkoterminowe

Krótkoterminowe aktywa finansowe

Inne inwestycje krótkoterminowe

Krótkoterminowe rozliczenia
międzyokresowe

Aktywa razem

Pasywa razem

Rys.1. Uproszczony układ bilansu

Sprawozdania finansowe

Podstawą dobrze realizowanego zarządzania finansami przedsiębiorstwa jest prawdziwa,

rzetelna, obiektywna, dobrze opracowana i łatwo dostępna informacja dotycząca firmy i jej
finansowego otoczenia.

Informacja ta, zgodnie ze sztuką zarządzania, ma umożliwiać:

–

rzetelną ocenę aktualnego stanu finansowego firmy,

–

rzetelną ocenę możliwości rozwoju firmy w ciągu najbliższego okresu (np. roku),
w dłuższym horyzoncie (np. 5 lat),

–

ocenę rozwoju firmy w okresie 10–20 lat, a nawet znacznie dłuższym,

–

ustalenie celów strategicznych,

–

ocenę i analizę ryzyka związanego z drogą dojścia do celu strategicznego.
Komórki księgowości i finansowe tworzą:

–

sprawozdania finansowe firmy dla potrzeb zarządzania firmą w ogólności i zarządzania
finansami w szczególności,

–

sprawozdania finansowe pro forma opracowane w oparciu o dobrze dobrane i poprawnie
zastosowane metody prognozowania finansowego stanu firmy w odpowiednich
przedziałach czasu,

–

sprawozdania informujące o aktualnym otoczeniu firmy: prawne w języku finansowym,
marketingowe (konkurencja, możliwe źródła zaopatrzenia i możliwe rynki zbytu).
Sprawozdawczość finansowa powinna charakteryzować się następującymi cechami:

–

rzetelnością − dane zawarte w niej są zgodne z rzeczywistością, a więc pochodzące
z rzetelnie prowadzonej księgowości, bo tylko wtedy możliwa jest właściwa ocena
badanej jednostki gospodarczej,

–

sprawdzalnością − dane liczbowe otrzymane z księgowości można w każdej chwili
skonfrontować ze źródłami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

przejrzystością − dane powinny być ujęte w taki sposób, by łatwo można było stwierdzić
ich wzajemne powiązania i zależności między nimi,

–

jednolitością − sprawozdania sporządzane są według jednolitych zasad (dotyczy to
zarówno formularzy, jak i terminów ich składania) i umożliwiają badanie dynamiki
i analizę porównawczą niektórych procesów czy zjawisk,

–

terminowością − sprawozdania powinny być składane w określonych terminach,

–

ciągłością − informacje z końca poprzedniego okresu powinny pokrywać się
z informacjami z początku okresu następnego,

–

kompletnością − w sprawozdaniu nie może być pominięte żadne zjawisko gospodarcze
ani żaden składnik majątku trwałego, dotyczący danego okresu sprawozdawczego.
Sprawozdanie finansowe, którego wzór jest zawarty w załączniku nr 1 Ustawy

o rachunkowości, składa się z:
1) bilansu, który stanowi podstawowe sprawozdanie finansowe; jest on statycznym obrazem

firmy w danym momencie. Zasady i układ sporządzania bilansu tworzonego dla potrzeb
administracji rządowej i GUS-u są uregulowane prawnie, co pozwala na jednoznaczną
ocenę, a także porównanie jednorodnych danych z różnych firm.

2) rachunku zysków i strat, który jest obok bilansu przedsiębiorstwa jednym

z najważniejszych sprawozdań finansowych. Jednak w odróżnieniu od bilansu, nie jest
statycznym obrazem firmy, lecz jego dynamicznym rozwinięciem, które rejestruje
przychody przedsiębiorstwa, koszty uzyskania tych przychodów, straty i zyski
nadzwyczajne, obciążenia obowiązkowe oraz rezultat końcowy w postaci wyniku
finansowego.
Podstawę do ustalenia wyniku finansowego prowadzonej działalności gospodarczej

stanowi rachunek zysków i strat, będący zestawieniem przychodów z działalności
gospodarczej i kosztów ich uzyskania. W uproszczonej formule obliczania wyniku
finansowego można przyjąć następującą zasadę:

Wynik finansowy może być wielkością dodatnią i wówczas określa się go jako zysk lub

wielkością ujemną i wówczas określa się go jako stratę.

Na wynik finansowy składają się wyniki cząstkowe, a mianowicie:

–

wynik z działalności operacyjnej (przychody z działalności operacyjnej i koszty
uzyskania przychodów),

–

wynik z działalność finansowej (przychody finansowe pomniejszone o koszty
finansowe),

–

wynik ze zdarzeń nadzwyczajnych (zyski nadzwyczajne pomniejszone o straty
nadzwyczajne),

–

obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego (podatek dochodowy i inne obciążenia
wynikające z przepisów prawnych dla określonych jednostek gospodarczych).
Wynik finansowy może być ustalony:

1) metodą statyczną stosowaną w trakcie roku obrotowego. Nie wymaga ona zamknięcia

kont. Konta wynikowe zamyka się raz w roku na dzień bilansowy,

2) metodą księgową ustalanie wyniku finansowego realizowane jest na koncie „Wynik

finansowy”. Na dzień 31.12. danego roku obrotowego dokonywane są przeksięgowania

z wszystkich kont wynikowych, które jednostka prowadziła zgodnie z zakładowym

planem kont, na konto „Wynik finansowy”. Ustalanie wyniku finansowego metodą
księgową może być dokonane według wariantu porównawczego lub kalkulacyjnego
rachunku zysków i strat rys. nr 6

Przychody – Koszty uzyskania przychodów = Wynik działalności gospodarczej

(zysk lub strata)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób ustalania wyniku finansowego metodą statyczną w przedsiębiorstwie:

(+) wartość przychodów ze sprzedaży wyrobów gotowych
(−) koszt własny sprzedanych wyrobów gotowych
(=) wynik ze sprzedaży,
(

pozostałe przychody operacyjne

(

−)

pozostałe koszty operacyjne

(

przychody ze sprzedaży materiałów

(

−)

wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu

(

wynik na działalności operacyjnej,

(

przychody finansowe

(

−)

koszty finansowe

(

wynik na działalności gospodarczej,

(

zyski nadzwyczajne

(−)

straty nadzwyczajne

(

wynik finansowy brutto,

(

−)

podatek dochodowy

(

wynik finansowy netto.

3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz

uzupełniające informacje i objaśnienia.

4) rachunku przepływów pieniężnych, który informuje o sposobach pozyskiwania

i wykorzystywania środków pieniężnych w roku obrotowym, którego sprawozdanie
dotyczy. Rachunek przepływów pieniężnych sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg
rachunkowych.

5) zestawienia zmian w kapitale własnym, które obejmuje informację o zmianach

poszczególnych składników kapitału własnego za bieżący i poprzedni rok obrotowy oraz
odzwierciedla przyrost lub spadek aktywów netto w ciągu okresu sprawozdawczego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na jakie podstawowe grupy dzielą się aktywa?
2. Jakimi składnikami majątku przedsiębiorstwa (gospodarstwa) są aktywa trwałe

i obrotowe?

3. Jakie są podstawowe źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa?
4. Jakie klasyfikuje się kapitał (fundusz) własny?
5. Jak można wyjaśnić wyraz bilans?
6. Z jakich elementów składa się sprawozdanie finansowe?
7. Jakimi cechami powinna charakteryzować się sprawozdawczość finansowa?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Z zamieszczonego wykazu wybierz i przyporządkuj składniki kapitału trwałego i kapitału

obrotowego, odpowiednio wybrane elementy wpisz do poniższej tabeli.

Wykaz składników: urządzenia zaopatrzenia w wodę, odprowadzenia ścieków, instalacje

elektryczne i gazowe, telefon urządzenia melioracyjne i nawadniające, drogi dojazdowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

urządzenia przeciwerozyjne, budynki i budowle wraz z ich trwałym wyposażeniem
technicznym, maszyny i urządzenia rolnicze (w tym środki transportu), materiał nasienny i
hodowlany, środki nawozowe, środki ochrony roślin, nośniki energii zużytej w procesach
wytwórczych (energia elektryczna, gaz, paliwa pędne, smary i oleje, paliwa stale, środki do
napraw i remontów, szklarnie, namioty foliowe, sprzęt komputerowy, trwałe nasadzenia
drzew owocowych i krzewów, szkółki i plantacje doświadczalne.

Składniki kapitału trwałego

Składniki kapitału obrotowego

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie podane określenia,
2) przyporządkować je do odpowiedniej grupy kapitału,
3) wpisać poprawne informacje do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych sporządź uproszczony bilans zamknięcia. Na dzień 31.12.2006

Przedsiębiorstwo Ogrodnicze spółka z o.o. posiada następujące składniki aktywów
i pasywów:

Kasa

600,00 zł.

Materiały

1 800,00 zł.

Zobowiązania wobec dostawców

8 000,00 zł.

rodki trwałe

64 800,00 zł.

Należności od odbiorców

6 500,00 zł.

Kapitał zakładowy

85 000,00 zł.

Udzielone pożyczki długoterminowe

2 200,00 zł.

Produkty gotowe

14 900,00 zł.

Długoterminowe kredyty bankowe

3 700,00 zł.

10.

rodki pieniężne w banku

12 100,00 zł.

11.

Licencje na oprogramowanie komputerów

3 400,00 zł.

12.

Kapitał zapasowy

6 000,00 zł.

13.

Należności od pracowników

700,00 zł.

14.

Zobowiązania z tytułu składek ZUS

3 800,00 zł.

15.

Zobowiązania wobec pracowników

500,00 zł.

Suma kontrolna: suma aktywów

107 000,00 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) na podstawie powyższych danych sporządź uproszczony bilans zamknięcia, zgodnie

z zasadą rosnącej płynności i rosnącej wymagalności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

komputer,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Oblicz wynik finansowy. Wybrane konta przedsiębiorstwa usługowego wykazują:

Przychody ze sprzedaży usług

75 000 zł.

Amortyzacja

5 000 zł.

Zużycie materiałów

20 000 zł.

Wynagrodzenia

25 000 zł.

Ubezpieczenia społeczne

6 000 zł.

Usługi obce

5 000 zł.

Pozostałe przychody operacyjne

2 000 zł.

Przychody finansowe

1 000 zł.

Koszty finansowe

3 000 zł.

Pozostałe koszty operacyjne

4 000 zł.

Straty nadzwyczajne

1 500 zł.

Zużycie energii

6 000 zł.

Zyski nadzwyczajne

500 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć wynik na sprzedaży,
2) obliczyć wynik z działalności operacyjnej,
3) obliczyć wynik z działalności gospodarczej,
4) obliczyć wynik brutto.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

komputer.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przyporządkować składniki majątku do odpowiedniej grupy aktywów?

2) określić, jakie wyniki cząstkowe składają się na wynik finansowy?

3) wyjaśnić, jakie przychody zaliczamy do innych przychodów

operacyjnych?

4) określić znaczenie słowa bilans?

5) wymienić źródła finansowania działalności gospodarczej?

6) wymienić i scharakteryzować zasadniczy podział majątku?

7) scharaktertzować cechy charakterystyczne bilansu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podatki w rolnictwie. Rola banków w rozwoju rolnictwa

4.4.1. Materiał nauczania

Podatki w rolnictwie

Podatek to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne i powszechne świadczenie pieniężne,

które pobierane jest przez państwo lub gminę. Klasyfikację podatków przedstawia tabela 4

Tabela 4 Klasyfikacja podatków

PODATKI

BEZPOŚREDNIE

POŚREDNIE

Dochodowe:

−

podatek dochodowy
od osób fizycznych,

−

podatek dochodowy
od osób prawnych.

Majątkowe:

−

podatek od spadków
i darowizn,

−

podatek od nieruchomości,

−

podatek rolny,

−

podatek leśny,

−

podatek od środków,
transportu,

−

podatek od posiadania psów.

Konsumpcyjne:

−

podatek od towarów
i usług,

−

podatek akcyzowy,

−

podatek od gier,

−

cło.

Kryterium podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie jest przerzucalność podatków.

Przerzucanie podatków polega na tym, że opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem,
gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne
osoby.

Podatkami bezpośrednimi są: podatki przychodowe, dochodowe oraz podatki majątkowe.

Podatkami pośrednimi są: podatki od obrotu majątkiem i od wydatków. Podstawą klasyfikacji
podatków na państwowe, samorządowe i wspólne jest fakt zasilania podatkami budżetu
państwa i budżetów gmin. W polskim systemie podatkowym państwowymi podatkami są:
podatek od towarów i usług, akcyzowy, od gier, od wzrostu wynagrodzeń, dywidenda.

Podatek dochodowy ma charakter osobisty. W jego zakresie brany jest pod uwagę

całokształt okoliczności związanych z osobą, podatnika. Przedmiotem podatku jest dochód
jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki dochodowe są
niejednorodną grupą podatków obejmującą ludność (podatek dochodowy od osób fizycznych)
i organizmy gospodarcze (podatek dochodowy od osób prawnych). Znajduje to odbicie
w zróżnicowanych rozwiązaniach i konstrukcjach podatkowych.

Podatek majątkowy ma na celu opodatkowanie posiadanego majątku albo jego przyrostu

spowodowanego nadzwyczajnymi okolicznościami. Może też obciążać zbycie majątku.
Podatek od posiadania majątku może mieć charakter nominalny lub realny, zależnie od tego,
czy dla zapłacenia podatku trzeba naruszyć substancję majątkową, czy też taka potrzeba nie
zachodzi. Podatki majątkowe spełniają, pewną uzupełniającą rolę w stosunku do podatku
dochodowego. Wśród tych obciążeń znajdują się podatki pobierane od posiadania
nieruchomości oraz podatek od spadków i darowizn.

Mianem podatków konsumpcyjnych określa się obciążenia finansowe zawarte w cenach

artykułów i dóbr materialnych podlegających powszechnej konsumpcji. Ich charakter można
określić jako podatki obrotowe, których ciężar ponosi konsument. Szczególnymi są specjalne
podatki konsumpcyjne jak: akcyza, podatek od gier i opłaty monopolowe.

W rolnictwie obowiązują następujące rodzaje podatków:

– podatek rolny od gruntów gospodarstw rolnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– podatek dochodowy od działów specjalnych produkcji rolnej,
– podatek dochodowy od osób fizycznych zatrudnionych poza rolnictwem i podatek

od rent i emerytur,

– podatek od nieruchomości.

Podatek gruntowy stanowi odpowiednik 2,5 dt żyta z ha przeliczeniowego. Cena żyta

odpowiada wielkości rynkowej ceny wojewódzkiej. Podatki są zróżnicowane w przekroju
tzw. okręgów podatkowych (średnio o ok. 0,5 dt żyta). Zależnie od warunków przyrodniczo
– ekonomicznych województwa zakwalifikowano do czterech okręgów podatkowych. Od
podatku rolnego są zwolnione użytki rolne klasy V, VI.

Liczbę hektarów przeliczeniowych ustala się na podstawie powierzchni, rodzajów i klas

użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów oraz zaliczenia do okręgu podatkowego
zgodnie z poniższym wzorem:

Dla gospodarstw rolnych 1 ha fizyczny mnoży się przez przelicznik odpowiedni dla

danej klasy użytków rolnych i dla danego okręgu. Tak ustalony hektar przeliczeniowy
mnożymy przez równowartość pieniężną 2,5 dt żyta, obliczoną według średniej ceny skupu
ż

yta za okres pierwszych trzech kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy (według

komunikatu Prezesa GUS na 2006 rok, średnia cena skupu żyta wynosiła 35,52 zł za 1 dt).
Dla pozostałych użytków rolnych 1 ha fizyczny mnożymy przez równowartość pieniężną 5q
ż

yta, obliczoną według średniej ceny skupu żyta za okres pierwszych trzech kwartałów roku

poprzedzającego rok podatkowy (według komunikatu Prezesa GUS na 2006 rok, średnia cena
skupu żyta wynosiła 35,52 zł za 1 dt).

Produkcja owoców i warzyw gruntowych w Polsce, stanowiąca podstawę produkcji

ogrodniczej, jest obciążona tak jak i inne działy produkcji rolnej, podatkiem rolnym,
natomiast produkcja warzyw i owoców uprawianych pod osłonami jest działem
specjalnym produkcji rolnej i w gospodarstwach indywidualnych jest obciążona
podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Podatek ten jest progresywny, ustalany na
podstawie norm szacunkowych, przychodu rocznego i skali podatkowej lub księgi
przychodów i rozchodów.

Dochód od osób fizycznych z działów specjalnych produkcji rolnej ustala się według

obowiązujących norm z powierzchni określonej w Rozporządzeniu Ministra Finansów
z dnia 22 września 2006 r. w sprawie norm szacunkowych dochodu z działów specjalnych
produkcji rolnej (Dz. U. nr 181 z dnia 6 października 2006 r.)
Podatek dochodowy od osób fizycznych uregulowany jest ustawą z dnia 26 lipca 1991 r..
o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 z późn. zm.)
Podstawą opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych jest zasadniczo
suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów. Dochód ustawodawca definiuje jako
dodatnią różnicę między sumą przychodów a kosztami ich uzyskania w danym roku
podatkowym.
Przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym
pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych
nieodpłatnych świadczeń.
Kosztami uzyskania przychodów z poszczególnego źródła są wszelkie koszty ponoszone
w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych przez ustawę.
Ulga podatkowa to przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia,
obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy
opodatkowania lub wysokości podatku (taką definicję formułuje ordynacja podatkowa).
Skala podatkowa to wzór wynikający z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
(art. 27.1), na podstawie, którego określa się wysokość podatku, jaki zapłaci podatnik od
dochodu uzyskanego w jednym roku podatkowym. Przedziały w skali podatkowej, nazywane
także progami podatkowymi określają, jaką stawką podatku opodatkowane są dochody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podatnika. Po przekroczeniu progu podatkowego zmienia się stawka podatku jednak zmiana
nie dotyczy całego dochodu podatnika, ale jedynie jego nadwyżki powyżej przekroczonego
progu.

Zatem podatek oblicza się następująco: dochód podatnika do wysokości pierwszego

progu podatkowego opodatkowany jest pierwszą stawką podatku ze skali podatkowej, tabela
5 po uwzględnieniu tak zwanej kwoty wolnej od podatku, nadwyżka dochodu ponad
pierwszym progiem podatkowym opodatkowana jest według drugiej stawki wynikającej ze
skali podatkowej itd.

Tabela 5 Skala podatkowa

SKALA PODATKOWA W ROKU 2007

Ponad

Podatek wynosi

43 405 PLN

19% podstawy minus 572,54 PLN

43 405 PLN

85 528 PLN

7 674,41 + 30% nadwyżki ponad 43 405 PLN

85 528 PLN

20 311,31 + 40% nadwyżki ponad 85 528 PLN

W polskim systemie podatkowym określone są również inne podatki, których wysokość

nie jest obliczana wg skali podatkowej. Obejmują one dochody (przychody), których nie
łączy się z dochodami opodatkowanymi wg skali podatkowej, np. karta podatkowa, przychód
ewidencjonowany. Reguluje je ustawa z dnia 20.11.1998 roku o zryczałtowanym podatku
dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144,
poz. 930 z późn. zm.).

Stawki podatkowe określają wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania

i mają w tym podatku charakter stawek progresywnych (progresja łączna, szczeblowa).
Obecnie wynoszą one odpowiednio: 19%, 30% i 40%. Od 2003 r. progi dochodów, od
których zależy wysokość stawki nie są waloryzowane zgodnie ze wskaźnikiem wzrostu
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.
Podatek obrotowy, czyli podatek od wartości sprzedaży, obejmuje podatek od towarów
i usług (VAT) oraz podatek akcyzowy.

Podatnikami są wszystkie jednostki gospodarcze, zajmujące się sprzedażą towarów

i świadczące odpłatnie usługi, niezależnie od formy organizacyjnej i własności.
Przedmiotem opodatkowania jest obrót, czyli kwota należna ze sprzedaży towarów
pomniejszona o kwotę podatku. Podstawą opodatkowania towarów z importu jest wartość
celna powiększona o należne cło. W przypadku sprzedaży lub importu towaru
podlegającego podatkowi akcyzowemu, podstawa opodatkowania obejmuje również kwotę
tego podatku. Podstawowa stawka podatku od towarów i usług VAT wynosi 22%.

Rola banków w rozwoju rolnictwa.

Banki – ogół banków oraz instytucji parabankowych, odpowiednio zorganizowanych

i powiązanych ze sobą tworzą bankowy system agrobiznesu. Na czele banków stoi Narodowy
Bank Polski (NBP), który zajmuje się emisją pieniądza, udziela bankom kredytu
refinansowego (niżej oprocentowanego) i redyskontowego (pod zastaw papierów
wartościowych), organizuje obrót walutami. NBP nie prowadzi obsługi kredytowej
podmiotów gospodarczych ani ludności. W obsłudze kredytowej rolnictwa największe
znaczenie ma Bank Gospodarki śywnościowej (BGZ), który uległ restrukturyzacji
i przekształceniu w spółkę akcyjna.

W stosunku do sfery agrobiznesu banki spełniają następujące role:

–

depozytariusza wkładów oszczędnościowych podmiotów gospodarczych i ludności,

–

kredytodawcy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

jednostki

prowadzącej

rachunki

rozliczeniowe

poszczególnych

podmiotów

gospodarczych.
Do podstawowych czynności bankowych należą:

–

organizowanie i prowadzenie działalności rozliczeniowej,

–

przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,

–

prowadzenie działalności kredytowej,

–

wykonywanie operacji czekowych i wekslowych,

–

udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,

–

emitowanie papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami,

–

doradztwo finansowe,

–

przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek
sejfowych.
Obsługą kredytową rolnictwa zajmuje się kilkadziesiąt banków krajowych, z Bankiem

Gospodarki śywnościowej i bankami spółdzielczymi zrzeszonymi w BGś na czele. Kredyty
dla rolnictwa pochodzą także ze środków zagranicznych fundacji, agencji i banków. Źródłami
kredytów dla rolnictwa są m.in.:
–

Fundacja Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej,

–

Bank Światowy (z funduszu PHARE),

–

Fundusz Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa, zarządzany przez Agencje
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,

–

rodki Agencji Rynku Rolnego,

–

Fundusze Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju,

–

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) realizująca program PHARE dla
rolnictwa polskiego (fundusze UE i innych),

–

inne fundacje, np. fundacja wspomagająca zaopatrzenie rolnictwa w wodę

Rolnicy mogą korzystać ze specjalnej grupy kredytów o korzystniejszych warunkach

ekonomicznych. Są to tzw. kredyty preferencyjne z dopłatą do oprocentowania z Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Szczególne zasady udzielania tych
kredytów dotyczą:
–

przeznaczenia kredytu,

–

podmiotów mogących ubiegać się o kredyt,

–

warunków udzielania kredytu,

–

procedur ubiegania się o kredyt.
Banki udzielają kredytów na podstawie umowy kredytowej, w której jest określony

konkretny cel przeznaczenia kredytu, np. zakup środków produkcji, maszyn i urządzeń, zakup
ziemi, budowa obiektów gospodarczych.

Umowa zawierana na piśmie określa kwotę kredytu, termin jego spłaty, wysokość

oprocentowania, formę zabezpieczenia kredytu i inne formalno-prawne wymagania. Bank ma
prawo do kontroli celowości wykorzystania kredytu oraz wypełniania umowy przez
kredytobiorcę.

Według kryterium przeznaczenia kredyty dzieli się na:

–

inwestycyjne,

–

obrotowe,

–

na cele konsumpcyjne

Finansowanie działalności inwestycyjnej kredytami może oznaczać przeznaczenie ich na

inwestycje produkcyjne (np. budowa chłodni, zakup ciągnika) lub nieprodukcyjne (np.
budowa biurowca, budynku socjalnego lub mieszkalnego).

Kredyty obrotowe są przeznaczone na finansowanie działalności eksploatacyjnej, tj.

zakup materiałów (nawozów, środków ochrony roślin, paliwa, torfu, itp.), a także

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

finansowanie produkcji w toku, wyrobów gotowych, zapasów. Przyjmując za kryterium
podziału okres, na który jest udzielany kredyt, wyróżnia się kredyty:
–

krótkoterminowe (do 12 miesięcy),

–

rednioterminowe (12 – 36 miesięcy),

–

długoterminowe (powyżej 36 miesięcy).

Długość okresu kredytowania decyduje o wysokości oprocentowania.

Odsetki bank pobiera za cały okres kredytowania od dnia powstania zadłużenia do dnia

poprzedzającego jego spłatę (włącznie). Do obliczania odsetek bank przyjmuje roczne stawki
oprocentowania (ilość dni w roku 360, lub 365 – w zależności od stosowanego systemu).

Odsetki nalicza się od wykorzystanego kredytu w dniu, w którym upływa okres

obrachunkowy (okres ten jest określony w umowie kredytowej). Wysokość stawek
oprocentowania określają przepisy wewnętrzne banku, a ich wysokość zależy od wysokości
aktualnie stosowanej stopy procentowej, wysokości kredytu oraz czasu, na jaki kredyt został
przyznany. Stosowane są dwie metody obliczania odsetek:
–

odsetki proste (zwykłe), obliczane od podstawy, to jest kwoty kredytu; pobierane są po
ich naliczeniu z rachunku bankowego kredytobiorcy; obliczane są według wzoru:

O = K · r · n ,

gdzie:
O – kwota odsetek
K – kwota kapitału,
n – okres kredytowania (w dniach),
r – stopa procentowa dzienna;

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest podatek?
2. Na jakie grupy klasyfikujemy podatki?
3. Jakie podatki zaliczamy do grupy podatków majątkowych?
4. Jakie podatki obowiązują w rolnictwie?
5. Co to jest dochód podatkowy?
6. Co to są koszty uzyskania przychodu w podatku dochodowym?
7. Co to jest ulga podatkowa?
8. Co to jest podatek obrotowy?
9. Jaka instytucja stoi na czele banków?
10. Jaką role spełniają banki w systemie agrobiznesu?
11. Na jakie cele przeznaczane są kredyty obrotowe?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie danych zawartych w tabeli, oblicz kwotę podatku rolnego, według

komunikatu Prezesa GUS na 2006 rok, średnia cena skupu żyta wynosiła 35,52 zł za 1 dt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasa
bonitacji
gruntów

Powierzchnia
gruntów

Przelicznik dla
danych okręgów
podatkowych

IVa

15 ha

1,1

10 ha

1,65

IIIa

5 ha

1,5

3 ha

0,3

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rozdziałem Poradnia dla ucznia, dotyczącym podatku rolnego,
2) dokonać poprawnych obliczeń podatku rolnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmiennicze,

–

kalkulator,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych zawartych w tabeli dokonaj obliczeń, kwoty należnego podatku

dochodowego od osób fizycznych za rok 2007.

Treść

kwota

–

przychód ogółem

42 441,83

–

koszty uzyskania przychodu

3 895,49

–

składki na ubezpieczenie społeczne

5 337,35

–

składki na ubezpieczenie zdrowotne (do

odliczenia)

2 783,20

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z rozdziałem Poradnia dla ucznia, dotyczącym podatku dochodowego od

osób fizycznych,

2) dokonać poprawnych obliczeń podatku należnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Poradnik dla ucznia,

–

materiały piśmiennicze,

–

kalkulator,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie danych oblicz odsetki proste od zaciągniętego kredytu. Przedsiębiorstwo

zaciągnęło kredyt obrotowy na rachunku kredytowym w wysokości 36 000,00 zł na okres 12
miesięcy. Kredyt (zgodnie z umową) będzie spłacany, co miesiąc w ratach o równej
wysokości tj. po 2 000 zł. Roczna stopa oprocentowania wynosi 12 %.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać w poradniku rozdział 4.4.
2) obliczyć odsetki proste od zaciągniętego kredytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

–

kalkulator,

–

przybory do pisania.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) sklasyfikować podatki w grupie podatków bezpośrednich?

2) sklasyfikować podatki w grupie podatków pośrednich?

3) wymienić podatki występujące w rolnictwie?

4) określić co to jest skala podatkowa?

5) obliczyć podatek rolny?

6) obliczyć podatek dochodowy od osób fizycznych?

7) określić czym zajmuje się Narodowy Bank Polski?

8) wymienić jakie podstawowe czynności spełniają banki?

9) obliczyć odsetki od kredytu?

10) wymienić podział kredytów według kryterium celowości?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Czynniki wpływające na dochód przedsiębiorstwa. Ocena

rentowności gospodarstwa ogrodniczego

4.5.1 Materiał nauczania

Czynniki wpływające na dochód przedsiębiorstwa.

Dochodem nazywamy każdy przyrost wartości lub też każde powiększenie stanu

posiadania wyrażone w mierniku pieniężnym. Dochód stanowi efekt działalności
wytwórczej. Poza tym dochód można również uzyskać z tytułu usług świadczonych na
zewnątrz. Rozróżniamy dochód brutto (surowy), globalny, czysty, rolniczy, osobisty
i zysk.
Dochód brutto (surowy). Jeżeli produkcję końcową gospodarstwa wyrazimy wartościowo,
w cenach otrzymywanych przez producentów, to otrzymamy dochód brutto (D

Jest on ujmowany w dwojaki sposób:

–

jako wartość produkcji końcowej bez uwzględniania dochodów pozaprodukcyjnych
(wpływów z wypożyczenia maszyn, czynszów dzierżawnych itp.),

–

z uwzględnieniem dochodów pozaprodukcyjnych; w tym wypadku n a zyw a m y go
dochodem surowym ( D

) . T a k w i ę c D

> D

Dochód czysty. Jest to dochód surowy pomniejszony o koszty gospodarcze poniesione przez
przedsiębiorstwo na wytworzenie tego dochodu

Zysk brutto. Kategorią stosowaną coraz częściej w toku podejmowania decyzji
gospodarczych jest zysk brutto. Obliczenie zysku brutto polega na odjęciu od dochodu
brutto sumy kosztów specjalnych. Kategoria ta znajduje pełne zastosowanie tylko
w gospodarstwach państwowych ze względu na włączenie do obliczenia kosztów specjalnych
poniesionych przez gospodarstwo kosztów pracy ludzkiej. Ze względu na to, że
w gospodarstwach indywidualnych do kosztów specjalnych nie wlicza się kosztów pracy
własnej, w kalkulacjach przeprowadzanych dla tych gospodarstw posługujemy się podobnym
pojęciem, które nosi nazwę dochodu bezpośredniego.

Dochód bezpośredni. Obliczenie dochodu bezpośredniego, podobnie jak zysku brutto, polega na
odjęciu od dochodu brutto sumy kosztów specjalnych, w których jednak nie uwzględnia
się pracy własnej producenta i jego rodziny. To uproszczone obliczenie szeroko
wykorzystuje się w kalkulacjach różnicowych oraz w planowaniu produkcji metodą planowania
programu.

Dochód rolniczy (ogrodniczy). W ekonomice gospodarstwa drobnotowarowego podstawową
kategorią dochodu jest dochód rolniczy. Dochód ten otrzymuje rolnik (ogrodnik) z tyłu
wkładu własnej pracy (i pracy rodziny) oraz z tytułu posiadania gospodarstwa. Im dochód
ten jest wyższy, tym wyższa jest opłata za własną pracę. Dochód rolniczy oblicza się w ten
sposób, że od dochodu brutto odejmuje się nakłady materiałowo – pieniężne poniesione na
prowadzenie gospodarstwa.

Do nakładów materiałowo – pieniężnych zalicza się nakłady i świadczenia rzeczowe,

podatki, ubezpieczenia, odsetki od kredytów oraz płace robotników najemnych.

Dochód rolniczy jest dzielony na dwie części: na część przeznaczoną na reprodukcję,

a więc inwestowaną w gospodarstwo, w celu rozszerzenia produkcji, oraz na część służącą do
zaspokajania potrzeb bytowych producenta i jego rodziny. Dochód rolniczy dzieli się na część
akumulowaną oraz część przeznaczoną na spożycie. Do spożycia należą też spłaty i wiana.
Proporcje między tymi dwiema częściami kształtują się bardzo rozmaicie. Zależą one od
wielkości gospodarstwa, wielkości samego dochodu rolniczego, potrzeb gospodarstwa,
wielkości rodziny itp.
Dochód osobisty. Jeżeli rolnik lub jego rodzina niezależnie od dochodu rolniczego otrzymuje
inne dochody, rachunek efektywności finansowej gospodarstwa indywidualnego prowadzimy
dalej, gdyż chcemy wiedzieć, jaką sumą dysponuje faktycznie producent w wyniku rocznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

działalności. Obliczamy w tym wypadku dochody spoza gospodarstwa. Należą tu zarobki
producenta i jego rodziny uzyskiwane za prace wykonane poza własnym gospodarstwem,
dochody z usług transportowych lub rzemieślniczych, z tytułu pracy w przedsiębiorstwach
gospodarki uspołecznionej itp. Suma dochodu spoza gospodarstwa oraz dochodu rolniczego
uzyskanego w danym roku stanowi dochód osobisty, który jest dzielony, podobnie jak
dochód rolniczy, na spożycie, akumulację, spłaty, wiana i dary.
Zysk jest to część dochodu czystego pozostająca po potrąceniu podatków i świadczeń,
ewentualnie czynszu dzierżawnego oraz umownego oprocentowania kapitału. Obliczenie
zysku jest jednak możliwe tylko wtedy, gdy oszacujemy ilość i wartość pracy producenta i
jego rodziny.

Badając koszty produkcji należy porównać efektywność ekonomiczną poszczególnych

działalności (uprawy poszczególnych roślin) lub też różnych gałęzi produkcji (uprawy
poszczególnych grup roślin) w danym gospodarstwie. Pozwoli to zorientować się, które
kierunki produkcji dają największe efekty w tym gospodarstwie, które zaś są najmniej
efektywne. Z takiego porównania można wyciągnąć wnioski, co do niezbędnych zmian
w strukturze produkcji, które pozwoliłyby w przyszłości osiągać lepsze wyniki produkcyjne i
finansowe. Efektywność ekonomiczną określa przede wszystkim stosunek uzyskanego efektu
gospodarczego do nakładów. Do określenia jej wykorzystuje się różnego rodzaju wskaźniki
np.:

−

produkcyjność, czyli wielkość produkcji globalnej z jednostki powierzchni,
produkcyjność całego gospodarstwa mierzy się wartością produkcji końcowej brutto
gospodarstwa z 1ha użytków rolnych,

−

dochodowość, czyli dochód surowy z jednostki powierzchni łącznie z dochodami
pozaprodukcyjnymi,

−

towarowość, czyli stosunek wartości produkcji sprzedanej do wartości wytworzonej,

−

wydajność pracy, czyli wartość produkcji czystej na 1 robotnika lub na 1 dzień pracy,

−

opłacalność, czyli stosunek wartości produkcji globalnej do kosztów produkcji,

−

rentowność, czyli stosunek dochodu czystego do kosztów produkcji.
Wszystkie wymienione wskaźniki wyrażają stosunek efektu gospodarczego do nakładu.

Rozpatrując wielkość każdego ze wskaźników bierzemy również pod uwagę warunki,
w jakich jest prowadzona dana produkcja oraz znaczenie uzyskiwanych produktów w całej
gospodarce ogrodniczej i w zaspakajaniu ludzkich potrzeb.

W różnych warunkach bardzo różnie mogą się kształtować wzajemnie proporcje między

wielkością produkcji i dochodu surowego, a wielkością nakładów dochodu czystego. W tabeli
6 przedstawiono różne warianty.

Tabela 6 Proporcje między wielkością produkcji i dochodu surowego, a wielkością nakładów i dochodu

czystego

Warianty

Wielkość produkcji

i dochodu surowego

Wielkość nakładów

(kosztów)

Wielkość dochodu

czystego

duża

mała

bardzo duża

duża

mała

bardzo duża

mała

duża

mała

bardzo mała

rednia

bardzo duża

mała

bardzo duża

Ocena rentowności gospodarstwa ogrodniczego

Celem analizy wskaźnikowej jest dokonanie oceny sytuacji majątkowej i finansowej

przedsiębiorstwa. W analizie stosujemy różnorodne wskaźniki zależnie od potrzeb. Z tego
względu dokonuje się wyboru wskaźników o podobnej treści ekonomicznej w zależności od

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

badanej dziedziny działalności firmy. Z bardziej typowych wskaźników pozwalających na
ocenę kondycji ekonomiczno – finansowych są wskaźniki:
–

rentowności,

–

płynności finansowej,

–

sprawności gospodarowania,

–

zadłużenia,

–

rynkowe.

Wskaźniki rentowności:

1. Wskaźnik rentowności sprzedaży (Rs):

Rs = –––––––– · 100%

gdzie:
Zn – wynik netto
P – przychody ogółem ze sprzedaży.

Informuje o kwocie zysku osiągniętego ze sprzedaży. Wskaźnik np. 5% oznacza, że

każda złotówka przychodu generuje 5 groszy zysku netto. Wzrost tego, jak i pokazanych
dalej wskaźników rentowności oceniany jest pozytywnie, wskazuje na rosnącą efektywność
gospodarowania. Wszystkie wskaźniki rentowności wyrażone są w procentach.
2. Wskaźnik rentowności majątku (Rm):

Rm = ––––––––– · 100%

gdzie:
Zn – wynik netto
M – przeciętny stan majątku (wartość aktywów).

Służy do syntetycznej oceny efektywności wykorzystania majątku przedsiębiorstwa. Jego

interpretacja jest podobna jak wskaźnika powyżej – informuje o kwocie zysku osiągniętego
z 1 złotówki posiadanego majątku. Często jest określany jako wskaźnik ROA (ang. zwrot od
aktywów). Jego wzrost świadczy o stwarzaniu lepszych szans rozwojowych.
3. Wskaźnik rentowności kapitału własnego (Rkw):

Rkw = ––––––––– · 100%

gdzie:
Zn – wynik netto
Kw – przeciętny poziom kapitału własnego.

Syntetyczny, najbardziej uniwersalny miernik oceny działalności przedsiębiorstwa

z punktu widzenia właściciela. Wskazuje na stopę zyskowności zainwestowanych kapitałów.
Zwany często stopą zwrotu kapitału lub ROE.

Wskaźniki rentowności są relacja wyniku (netto, a także brutto) do wymiaru działalności

(przychody), zastosowanych czynników (majątek), zaangażowanych kapitałów. Są
miernikami syntetycznej oceny wyniku finansowego. Liczba możliwych do wyliczenia
wskaźników rentowności jest znacznie szersza niż to powyżej zaprezentowano.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz wskaźniki rentowności?
2. Do czego służą wskaźniki rentowności?
3. Co to jest dochód?
4. Co to jest dochód rolniczy (ogrodniczy)?
5. Co zaliczamy do nakładów materiałowo-pieniężnych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz wskaźniki rentowności:

Wynik brutto na sprzedaży

20 000,00

Przychody ogółem ze sprzedaży

50 300,00

Wynik netto

25 536,00

Przeciętny

stan

majątku

(wartość

aktywów)

165 000,00

Przeciętny poziom kapitału własnego

192 336,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności sprzedaży,
2) obliczyć i zinterpretować wskaźnik rentowności majątku,
3) obliczyć i zinterpretować rentowności kapitału własnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Na podstawie informacji zawartych w tabeli nr 8 w Poradniku dla ucznia, określ, które

warianty produkcji są najkorzystniejsze oraz wyjaśnij, dlaczego?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać i zapoznać się z tabelą nr 8 w Poradniku dla ucznia,
2) określić, które warianty produkcji są najkorzystniejsze,
3) uzasadnić swoją decyzję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić, o czym informuje wskaźnik rentowności sprzedaży?

2) wyjaśnić, o czym informuje wskaźnik rentowności majątku?

3) wyjaśnić, co to jest zysk?

4) obliczyć wskaźnik rentowności sprzedaży?

5) obliczyć wskaźnik rentowności kapitału własnego?

6) obliczyć wskaźnik rentowności majątku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Uproszczone formy rachunkowości

4.6.1.Materiał nauczania

Uproszczone formy rachunkowości

Ryczałt ewidencjonowany, przedmiotem opodatkowania jest osiągnięty przychód.
Wysokość podatku ustala się procentowo od wysokości osiągniętego przychodu. Wysokość
stawki procentowej podatku zależna jest od rodzaju działalności gospodarczej (stawki
wynoszą: 8,5%, 5,5%, 3%).

Podatnicy (ryczałtowcy) mają obowiązek obliczać ryczałt od przychodów

ewidencjonowanych za każdy miesiąc i wpłacać go w terminie do dnia 20 następnego
miesiąca, a za grudzień w terminie złożenia zeznania (tj. do 31 stycznia następnego
roku).Wpłatę należy dokonać na rachunek urzędu skarbowego właściwego wg miejsca
zamieszkania podatnika. Rozliczenie ryczałtu można również dokonywać w trybie
kwartalnym. Prawo do kwartalnego rozliczania mają tylko tacy podatnicy, u których
przychody z działalności prowadzonej samodzielnie albo przychody spółki w roku
poprzedzającym rok podatkowy nie przekroczyły równowartości 25 000 euro. Zeznanie PIT-
28 o wysokości osiągniętego przychodu, dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od
przychodów ewidencjonowanych oraz załącznik PIT-28 A lub 28B, a w przypadku
dokonywania odliczeń załączniki PIT/O i PIT/D należy złożyć w terminie do 31 stycznia
następnego roku.

Ewidencję przychodów wraz ze wszystkimi dokumentami należy przechowywać

w miejscu wykonywania działalności gospodarczej albo we wskazanym biurze
rachunkowym. Ewidencję przychodów prowadzi się na podstawie dowodów księgowych,
czyli dokumentów potwierdzających sprzedaż. W przypadku dowodów księgowych
związanych z przychodem, mogą to być faktury, rachunki, paragony, dowody wewnętrzne
itp. Zapisy w ewidencji przychodów dokonywane są według określonych zasad. Ich ogólną
charakterystykę obrazuje tabela 4.

Tabela 4. Charakterystyka zapisów w ewidencji przychodów

Nr kolumny

Charakterystyka zapisu w kolumnie

KOLUMNA 1

Numer wpisu – przeznaczona jest do wpisywania kolejnych numerów
ewidencjonowanych dokumentów. Faktury lub rachunki należy wpisywać
chronologicznie według daty uzyskania przychodu.

KOLUMNA 2

W tej kolumnie wpisuje się datę wpisania danego dokumentu do ewidencji. Należy
pamiętać o tym, że przychody wpisuje się w dniu ich uzyskania, a najpóźniej w dniu
następnym przed uzyskaniem kolejnego przychodu.

KOLUMNA 3

Data uzyskania przychodu – to inaczej data wystawienia dokumentu sprzedaży. Datą
uzyskania przychodu nie jest faktyczne uzyskanie pieniędzy za towar czy usługę.
Datą tą jest data wystawienia faktury, rachunku lub paragonu.

KOLUMNA 4

W kolumnie nr 4 – Numer dokumentu – wpisujesz numery faktur lub rachunków
oraz ewentualnie dowodów wewnętrznych. O sposobie numeracji dokumentów
piszemy w rozdziale o procedurach fakturowania.

KOLUMNY 5−9

Kwota przychodów według stawki opodatkowania jest podzielona na 5 rubryk
(kolumny nr 5–9). Każda rubryka odpowiada innej stawce ryczałtu. Jeżeli
sprzedawane towary lub usługi podlegają stawce na przykład 8,5%, kwoty
przychodu wpisuje się w rubryce z nagłówkiem 8,5%. Jeżeli jest to inna stawka, np.
17%, przychód wpisuje się w rubryce przeznaczonej dla tej stawki. W przypadku,
kiedy produkty lub usługi są opodatkowane różnymi stawkami ryczałtu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ewidencjonuje się je w różnych rubrykach. Jeżeli przedsiębiorca jest płatnikiem
podatku VAT, do ewidencji wpisuje wartości sprzedaży netto bez podatku. Jeżeli nie
jest, wpisuje wartość brutto.

KOLUMNA 10

W kolumnie tej sumuje się wartości wpisane w kolumnach nr 5, 6, 7, 8 i 9.

Podatkowa księga przychodów i rozchodów

Podatkową księgę przychodów i rozchodów prowadzą podatnicy, którzy wybrali

rozliczenia na zasadach ogólnych. Opodatkowanie na zasadach ogólnych regulują przepisy
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r.
Nr 14 poz. 176 z późn. zm.). Ta forma opodatkowania może być zastosowana przy
prowadzeniu każdej działalności gospodarczej. Nie przewiduje się tu żadnych wyłączeń. Przy
tej formie opodatkowania ewidencjonowane są wszystkie przychody i koszty, a uzyskany
dochód opodatkowany jest zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o podatku
dochodowym od osób fizycznych. W celu prawidłowego rozliczania wyników działalności
gospodarczej istnieje obowiązek prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów
według uproszczonych zasad księgowości lub księgi handlowej według zasad pełnej
księgowości. Pełna księgowość wymagana jest przy prowadzeniu działalności gospodarczej
przez osoby fizyczne po uzyskaniu przez nie w roku poprzedzającym rok obrotowy kwoty
obrotów w wysokości 800.000 euro. W przypadku rozpoczynania działalności gospodarczej
obowiązuje księgowość uproszczona, lecz można z niej zrezygnować i wybrać prowadzenie
ksiąg handlowych. O założeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów należy
poinformować na piśmie urząd skarbowy właściwy według zamieszkania podatnika
w terminie 20 dni od dnia jej założenia. Jeżeli działalność gospodarcza jest prowadzona
w formie spółki cywilnej, jawnej lub komandytowej osób fizycznych to zawiadomienie
o założeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów składają wspólnicy w urzędzie
skarbowym właściwym według miejsca zamieszkania każdego z nich.
Podstawowe zasady prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów:
– zakup materiałów podstawowych oraz towarów handlowych musi być wpisany do księgi,

niezwłocznie po ich otrzymaniu, najpóźniej przed przekazaniem do magazynu, lub
sprzedaży,

– strony w księdze muszą być kolejno ponumerowane i zbroszurowane,
– zapisów dotyczących pozostałych wydatków dokonuje się, jeden raz dziennie, po

zakończeniu dnia, nie później niż przed rozpoczęciem działalności w dniu następnym, na
podstawie otrzymanych faktur VAT, rachunków, paragonów i innych dowodów
księgowych,

– zapisów w księdze dotyczących przychodów ze sprzedaży wyrobów, towarów

handlowych i usług dokonuje się na podstawie wystawionych faktur VAT, a w przypadku
nie udokumentowanej sprzedaży – na podstawie wystawionego na koniec dnia dowodu
wewnętrznego,

– wpisy w księdze powinny być zgodne ze stanem faktycznym i załączonymi dowodami,

czytelne, napisane w języku polskim i w polskiej walucie, prowadzone rzetelnie
i w sposób niewadliwy, księgowane chronologicznie, błędny zapis można poprawić
przekreślając zły zapis i wpisując obok poprawny, podpis (parafkę) i datę dokonania
poprawy lub wpisując poprawny zapis na czerwono albo ze znakiem minus.

Księga oraz dowody księgowe, na podstawie, których dokonuje się w niej zapisów,

muszą być przechowywane na stałe w miejscu wykonywania działalności gospodarczej lub
w miejscu wskazanym jako siedzibę firmy. Księga może być prowadzona w formie
elektronicznej. W takim przypadku po zakończeniu miesiąca należy sporządzić wydruk
komputerowy wszystkich danych w porządku chronologicznym, zgodnie ze wzorem księgi.

Zapisy w Podatkowej Księdze Przychodów i rozchodów powinny być prowadzone

zgodnie z przyjętymi zasadami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tabeli 5 znajdziesz wskazówki do dokonywania tych zapisów w poszczególnych

kolumnach. W wierszu pierwszym wpisujemy wartość remanentu początkowego według
schematu:

Po zakończeniu miesiąca zapisy na danej stronie podkreśla się, sumuje i na tej podstawie

wylicza dochód, który jest podstawą opodatkowania. Następny miesiąc rozpoczyna się od
kolejnej strony, kontynuując dotychczasową numerację.

Zasady obliczania dochodu:
1. Przychód ( kol.9)

(–) koszty uzyskania przychodu (kol. 10+11+14)
(=) Dochód

2. Dochód

(–) odliczenia (składki na ubezpieczenia społeczne właściciela)
(=) podstawa opodatkowania (zaokrąglona do pełnych złotych)

Tabela 5. Charakterystyka zapisów w poszczególnych kolumnach książki przychodów i rozchodów

Nr kolumny

Charakterystyka zapisu

KOLUMNA 1

kolejny numer zapisu, tym samym numerem oznacza się wpisany dowód.
Wszystkie wpisy numeruje się kolejno od dnia rozpoczęcia działalności do
ostatniego dnia danego roku podatkowego,

KOLUMNA 2

data zdarzenia gospodarczego, dokonania sprzedaży, zakupu towaru lub
poniesienia innych kosztów,

KOLUMNA 3

nazwa i numer dowodu księgowego,

KOLUMNY 4 i 5

imię i nazwisko, nazwa firmy kontrahenta oraz jego adres,

KOLUMNA 6

określenie zdarzenia, np.: wykonanie naprawy ciągnika, opłata za wywóz
ś

mieci, wypłata wynagrodzeń; zakup odzieży ochronnej,

KOLUMNA 7

wartość netto przychodu ze sprzedaży i usług, wypełnia płatnik podatku VAT,
lub brutto przedsiębiorca, który nie jest płatnikiem VAT,

KOLUMNA 8

wartość pozostałych przychodów np.: odsetki z rachunków bankowych,
przychód ze sprzedaży składników majątku

KOLUMNA 9

suma kolumn 7 i 8,

KOLUMNA 10

wartość zakupu materiałów podstawowych i pomocniczych oraz towarów
handlowych według cen zakupu netto – przedsiębiorca będący podatnikiem
podatku VAT, lub brutto przedsiębiorca, który nie jest płatnikiem VAT,

KOLUMNA 11

koszty związane z zakupem towarów np.: koszty ubezpieczenia, załadunku
i wyładunku, transportu,

KOLUMNA 12

wartość wynagrodzeń brutto w gotówce i w naturze z tytułu umów o pracę
i umów cywilnoprawnych pracowników tzn. bez potrąceń na ubezpieczenia
społeczne i podatek dochodowy. Zapisu dokonuje się na podstawie listy płac,

KOLUMNA 13

koszty związane z uzyskaniem przychodu, a nie ujęte w innych kolumnach np.:
opłaty czynszu, energii elektrycznej, gazu, amortyzacji, składki ZUS
pracowników, Fundusz Pracy właściciela, usług obcych, reklamy w środkach
masowego przekazu, paliwo, diety, koszty zakupu składników majątkowych
poniżej 3500 zł, których nie zostały zaliczone do środków trwałych,

KOLUMNA 14

suma kolumn 12–13,

KOLUMNA 15

np. wartość remanentu początkowego,

KOLUMNA 16

wszelkie uwagi do treści zapisów np.: zaliczki, opakowania zwrotne, zwroty
towarów.

Podstawa opodatkowania (dochód od początku roku) pomnożona przez stawkę podatku

zgodnie ze skalą podatkową minus kwota wolna od podatku minus odliczenie od podatku
(składki na ubezpieczenie zdrowotne) daje podatek należny od początku roku. Wartość
podatku należnego pomniejszamy o sumę należnych zaliczek zapłaconych za poprzednie
miesiące i w ten sposób otrzymujemy należną zaliczkę podatku za miesiąc (po zaokrągleniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

do pełnych złotych). Zaliczki miesięczne przedsiębiorca wpłaca na konto urzędu skarbowego
do 20 następnego miesiąca. Pierwszą zaliczkę płaci się za miesiąc, w którym dochód
przekroczy kwotę powodującą obowiązek zapłacenia podatku.

Zaliczkę można obniżyć o zapłaconą w danym miesiącu składkę zdrowotną. Zaliczki

miesięczne za okres od stycznia do listopada uiszcza się w terminie do 20 każdego miesiąca
za miesiąc poprzedni (np. zaliczkę za styczeń do 20 lutego, itd.). Zaliczkę za grudzień
w wysokości należnej za listopad uiszcza się w terminie do 20 grudnia. Po zakończeniu roku
podatkowego – w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego jest obowiązek złożenia
zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT-36) i wpłacenia
różnicy pomiędzy podatkiem należnym od dochodu wynikającego z zeznania, a sumą
należnych za dany rok zaliczek. Jeżeli nie uzyska się dochodu, w zeznaniu PIT-36 wykazuje
się wysokość poniesionej straty.
Karta podatkowa

Ten rodzaj opodatkowania nie wymaga prowadzenia ewidencji księgowej, oprócz

dowodów opłacania podatku w wymiarze zryczałtowanym. Wysokość tego podatku zależna
jest od liczby mieszkańców w gminie, na terenie, której prowadzona jest działalność
gospodarcza, a także od tego, czy przedsiębiorca zatrudnia pracowników.

W przypadku zatrudniania pracowników w ramach stosunku pracy i stosunków

pokrewnych obowiązuje prowadzenie:
–

ewidencja wynagrodzeń dla celów podatkowych,

–

ewidencji rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych dotyczących należnych
składek, a także świadczeń pracowniczych z ubezpieczenia społecznego,

–

dokumentacji dotyczącej pobrania należnych zaliczek na podatek dochodowy od osób
fizycznych w roku podatkowym.

Podatek od towarów i usług VAT – rejestr zakupów i rejestr sprzedaży
1. Rejestr zakupów – jednostki gospodarcze, będące płatnikami VAT są zobowiązane do

prowadzenia ewidencji analitycznej zakupów, w formie rejestru. Umożliwia ona
ustalenie podatku VAT naliczonego. Ewidencji mogą podlegać faktury VAT zakupu,
jeżeli dotyczą one sprzedaży opodatkowanej. Dane zawarte w ewidencji pozwalają na:

−

identyfikację poszczególnych dostawców i wystawionych przez nich faktur (nazwę
jednostki, adres, NIP, numer i datę wystawienia faktury),

−

ustalenie podatku naliczonego obniżającego wielkość podatku należnego.

Rejestr zakupów służy do zaewidencjonowania dokonanych w danym miesiącu (lub

kwartale) zakupów towarów i usług na podstawie danych z faktur VAT otrzymanych od
dostawców lub wykonawców. Rejestruje się dane dotyczące zakupów opodatkowanych,
związanych ze sprzedażą opodatkowaną, zwolnioną, oraz takich, które służą jednej i drugiej
2. Rejestr sprzedaży – prowadzony jest dla sprzedaży udokumentowanej fakturami VAT

i umożliwia ustalenie kwoty podatku VAT należnego, ujmuje się w nim dane z faktur
VAT oraz innych dokumentów wystawianych przez sprzedającego, rejestruje się wartość
sprzedaży netto oraz kwoty należnego podatku VAT w podziale na poszczególne stawki
podatkowe.
Na podstawie prowadzonej ewidencji sprzedaży i zakupów towarów oraz usług podatnik

uzyskuje dane liczbowe niezbędne do sporządzenia deklaracji VAT-7. Należą do nich:

−

kwota podatku naliczonego związana ze – sprzedażą opodatkowaną, jak i zwolnioną
oraz z łączną sumą podlegającą odliczeniu (od podatku należnego),

−

wartość sprzedanych towarów i usług,

−

kwota podatku należnego z tytułu sprzedaży,

−

kwota podatku podlegającego wpłacie do urzędu skarbowego lub zwrotowi z tego
urzędu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustalenie powyższych danych jest możliwe, jeśli prowadzona jest szczegółowa

ewidencja zakupów i sprzedaży w formie odrębnych rejestrów, które powinny mieć formę
zestawienia tabelarycznego w porządku chronologicznym (według dat zakupów lub
sprzedaży oraz otrzymywania lub wystawiania dokumentów).

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaką dokumentację należy prowadzić przy opodatkowaniu ryczałtem od przychodów

ewidencjonowanych?

2. W jaki sposób ustalać wysokość należnego podatku zryczałtowanego?
3. Jakie warunki powinien spełniać przedsiębiorca, aby móc prowadzić księgę przychodów

i rozchodów?

4. Jakie są zasady prowadzenia księgi przychodów i rozchodów?
5. W jaki sposób na podstawie zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów

wylicza się dochód?

6. W jakich terminach rozlicza się podatnik z Urzędem Skarbowym prowadzący książkę

przychodów i rozchodów?

7. Jakie obowiązki w zakresie ewidencji ciążą na podatniku podatku VAT?
8. Jakie elementy zawiera ewidencja zakupu i sprzedaży?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz ryczałt od przychodów ewidencjonowanych za m-c październik 2006r., wiedząc, że:

prowadzona działalność jest opodatkowana stawką ryczałtu
w wysokości

8,5%.

przychody za m-c październik wyniosły

25 000,00 zł,

opłacone składki za ubezpieczenie społeczne wyniosły

526,48 zł,

składka ubezpieczenia zdrowotnego odliczona

118,87 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć podstawę opodatkowania,
2) obliczyć zryczałtowany podatek dochodowy,
3) obliczyć zryczałtowany podatek należny do urzędu skarbowego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ustawa o zryczałtowanym podatku pochodowym,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

kalkulator,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Na podstawie poniższych danych dokonaj wpisu do księgi przychodów i rozchodów

prowadzonej przez Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Usługowe „Ogrodnik” w Radomiu, ul.
Kwiatowa 4. nr NIP 796-222-60-20, operacje gospodarcze, które wystąpiły w miesiącu
listopadzie 2006 r..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Suma

VAT

Lp.

Data

Dokument

Kontrahent

Treść

Netto

Kwota

03.11 F-ra VAT

131/11

Hurtownia „Torf”09-
200

Łąki,

ul.

Kwiatowa 3 NIP 625-
480-20-10

Zakup torfu i
cylindrów

960,00

211,20

06.11 F-ra

VAT

12/11

P.H. „Biznes” Zgierz
ul. Bystra 6 NIP732-
46-25-382

Sprzedaż usług

3240,00

712,80

8.11

F-ra

VAT

15/11

Warszawa

NIP 765-78-89-789

Rozmowy
telefoniczne

240,00

292,80

9.11

WB 1/11

Bank PKO o/Radom

Prowizja
bankowa

30,00

14.11 F-ra

VAT

5634

Zakład Energetyczny
Radom

ul.

Napięciowa 13 NIP
796-00-30-999

Otrzymano
fakturę za zużytą
energię

2 000,00

440,00

15.11 L.P. 1/11

Pracownicy

Lista płac

2 400,00

15.11 D.W.1/11

Zakład Ubezpieczeń
Społecznych
w Radomiu

Składki ZUS

500,00

20.11 D.W.2/11

Piotr Silny

Koszty delegacji

150,00

25.11 F-ra

VAT

36/11

Wodociągi Miejskie
Radom NIP 796- 63-
36-69

Zużycie wody

3,92

30.11 F-ra

VAT

13/11

Gospodarstwo Rolne
„Gazda”

Łódź

ul.

Brukowa 5 NIP 754-
532-36-52

Sprzedaż usług

8 000,00

1760,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać operacje w podatkowej książce przychodów i rozchodów,
2) ustalić kwotę przychodów,
3) ustalić kwotę wydatków,
4) obliczyć podstawę opodatkowania,
5) sprawdzić poprawność wykonanych obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wzory dokumentów,

–

stanowisko komputerowe podłączone do sieci Internet,

–

kalkulator,

–

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie danych zawartych w tabeli do ćwiczenia 2, dokonaj zapisu zdarzeń

w rejestrze zakupu i sprzedaży VAT.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

–

wypełnić właściwe rejestry VAT,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

podsumować rejestry,

–

sprawdzić poprawność obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wzory dokumentów,

–

stanowisko komputerowe podłączone do sieci Internet,

–

poradnik dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić terminy rozliczenia z tytułu podatku od przychodów

ewidencjonowanych?

2) obliczyć podstawę opodatkowania?

3) obliczyć należny podatek zryczałtowany?

4) wyjaśnić zasady prowadzenia podatkowej księgi przychodów

i rozchodów?

5) wykazać różnice rejestrów VAT?

6) rejestrować operacje gospodarcze w rejestrach VAT?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zakres, tryb i terminy przeprowadzania inwentaryzacji określa

ustawa o inwentaryzacji.

ustawa o rachunkowości.

ustawa o podatku dochodowym.

ustawa o podatku od towarów i usług.

2. Elementy ujemne wyniku finansowego to

pozostałe przychody operacyjne i finansowe.

koszty układu rodzajowego i koszty finansowe.

zyski nadzwyczajne i straty nadzwyczajne.

należności i zobowiązania.

3. Koszty działalności operacyjnej obejmują

koszty finansowe.

koszty według rodzaju.

straty nadzwyczajne.

pozostałe koszty operacyjne.

4. Oblicz wskaźnik zyskowności sprzedaży w spółce z o.o., w której przychody ze

sprzedaży wyrobów netto wyniosły 6 200 000,- zł, zysk brutto 920 000,- zł, a kwota
podatku dochodowego 174 800,- zł.wynosi
a)

0,28.

1,08.

1,20.

1,48.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Oblicz kwotę kosztów (w zł) według rodzaju w podmiocie gospodarczym, jeżeli

wiadomo, że koszty usług obcych w kwocie 31 500 zł stanowią 12% ogółu poniesionych
kosztów według rodzaju.
a)

35 302 zł.

131 250 zł.

262 500 zł.

357 950 zł.

6. Zdolność kredytowa to

możliwość spłaty zaciągniętego kredytu.

możliwość spłaty odsetek.

możliwość spłaty zaciągniętego kredytu wraz z ustalonymi od niego odsetkami.

zabezpieczenie kredytu.

7. Kalkulacja polega na

rejestracji zdarzeń gospodarczych wywołujących zmiany w składnikach majątku
i kapitałach jednostki.

sporządzaniu sprawozdań.

ustalaniu kosztu jednostkowego wytworzenia wyrobu gotowego.

ustalaniu całkowitych kosztów jednostki.

8. Rentowność sprzedaży brutto mierzy relację

wyniku netto do sprzedaży netto.

wyniku brutto do sprzedaży brutto.

wyniku netto do sprzedaży brutto.

wyniku brutto do sprzedaży netto.

9. Relacja wyniku netto do kapitału własnego określa

wskaźnik dynamiki kapitału własnego.

wskaźnik rotacji kapitału własnego.

wskaźnik rentowności kapitału własnego.

wskaźnik dynamiki kapitału własnego.

10. Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa nazywane są

pasywami.

aktywami.

pożyczkami.

rozrachunkami.

11. Kupno samochodu dla potrzeb firmy stanowi

koszt bezpośredni.

koszt zmienny.

wydatek firmy.

koszt uzyskania przychodu.

12. Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega

zakup towarów i usług od hurtownika.

sprzedaż towarów i usług tylko przez hurtownika.

zakup towarów i usług od producenta.

sprzedaż towarów i usług we wszystkich fazach obrotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Podstawowa stawka podatku VAT wynosi

7%.

22%.

0%.

8%.

14. Podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych jest

zysk, czyli nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania.

przychód, który podatnik uzyskał w roku podatkowym.

przychód, który podatnik uzyskał w roku podatkowym powiększony o koszty jego
uzyskania.

dochód, czyli nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania.

15. Otrzymaną fakturę za zużycie energii elektrycznej przedsiębiorca ewidencjonuje

w podatkowej księdze przychodów i rozchodów w pozycji
a)

wartość sprzedanych towarów i usług.

wartość zakupu towarów i usług.

koszty reprezentacji i reklamy.

pozostałe wydatki.

16. Kosztem przedsiębiorstwa jest

wypłata gotówki z kasy na zakup materiałów.

opłacony podatek od nieruchomości.

otrzymanie odszkodowanie od ubezpieczyciela.

otrzymane odsetki od środków pieniężnych ulokowanych w banku.

17. Arkusze spisowe oznaczone i przygotowane do przeprowadzenia inwentaryzacji

przechowuje
a)

główny księgowy.

przewodniczący komisji inwentaryzacyjnej.

kierownik jednostki.

członek komisji inwentaryzacyjnej.

18. Operacje gospodarcze: zapłata za transport, prowizja za prowadzenie rachunku

bankowego, opłaty pocztowe, zapłata rachunku telefonicznego, należy zaliczyć do
kosztów
a)

zużycia materiałów.

podatków i opłat.

usług obcych.

pozostałych kosztów.

19. Podatnicy

(ryczałtowcy)

mają

obowiązek

obliczać

ryczałt

przychodów

ewidencjonowanych za każdy miesiąc i wpłacać go w terminie
a)

do dnia 20 następnego miesiąca, a za grudzień w terminie złożenia zeznania
rocznego (tj. do 31 stycznia następnego roku).

do dnia 25 następnego miesiąca, a za grudzień w terminie złożenia zeznania
rocznego (tj. 30 kwietnia następnego roku).

do dnia 30 następnego miesiąca, a za grudzień w terminie złożenia zeznania (tj. 30
kwietnia następnego roku).

do dnia 30 następnego miesiąca, a za grudzień w terminie złożenia zeznania
rocznego ( tj. do 31 stycznia następnego roku).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Czynniki produkcji to

materialne i niematerialne środki niezbędne do prowadzenia procesu produkcji.

nakłady finansowe.

koszty finansowe.

przychody produkcyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21. KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Prowadzenie rachunkowości

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bryś J., Bryś R.: Zarządzanie firmą. Format AB, Warszawa 2002
2. Duczkowska-Piasecka M. Praca zbiorowa: Marketing w agrobiznesie. Format-AB,

Warszawa 1996

3. Duczkowska-Piasecka M. Praca zbiorowa: Marketing w agrobiznesie. Wypisy

i ćwiczenia. Format AB, Warszawa 1999

4. Grabowski S., Kowalski A., Adamowicz M.: Ekonomika rolnictwa i polityka rolna.

FAPA, Warszawa 1998

5. Grontowska A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Część 2. WSiP, Warszawa 2000
6. Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. WSiP, Warszawa 1997
7. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik, Warszawa 2002
8. Kowalak Z.: Produkcja rolnicza. Cz. 1. Gospodarstwo rolne i jego organizacja. EMPi,

Poznań 2000

9. Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Część 1. WSiP, Warszawa 2000
10. Kożuch A. Podstawy rachunkowości. WSiP, Warszawa 2003
11. Niedzielski E., Łapińska A. Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999
12. Ziętara W.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa rolniczego. FAPA, Warszawa 1998
13. Kodeks dobrej praktyki rolniczej: FAPA, Warszawa 2002

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
13 Prowadzenie rachunkowosci je Nieznany (2)
18 Prowadzenie dzialalnosci rol Nieznany (2)
18 Prowadzenie prac zwiazanych Nieznany (2)
Prowadzenie ksiag rachunowych p Nieznany
12 Prowadzenie rachunkowosci ub Nieznany (2)
10 Prowadzenie rachunkowosci bu Nieznany
20 Prowadzenie ksiag rachunkowy Nieznany (2)
11 Prowadzenie rachunkowosci ba Nieznany
Prowadzenie rachunkowosci ubezp Nieznany
13 Prowadzenie ksiag rachunkowy Nieznany (2)
18 Prowadzenie procesów jednostkowych w technologii
lekcja 18 id 265103 Nieznany
DGP 2014 12 29 rachunkowosc i a Nieznany
08 Zakladanie i prowadzenie szk Nieznany
18 9id 17619 Nieznany (2)
miedzynarodowy standard rachunk Nieznany
Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej
Grishkova kompetenciya 18 id 19 Nieznany

więcej podobnych podstron