Rosja te

ż

ma swoje Katynie

Nikołaj Swanidze*

2009-08-24, ostatnia aktualizacja 2009-08-21 16:52:03.0

Spory dotyczące wydarzeń z historii odradzają się z coraz to nową i większą siłą, bo żywią
się dzisiejszymi konfliktami politycznymi między naszymi krajami - mówi

Wacław Radziwinowicz: Dzie

ń

23 sierpnia, rocznica podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow, został ogłoszony

niedawno przez Parlament Europejski Dniem Pami

ę

ci Ofiar Totalitaryzmu. Czy zdaniem pana mo

ż

na stawia

ć

znak równo

ś

ci mi

ę

dzy re

ż

imami hitlerowskim i stalinowskim?

Nikołaj Swanidze: To bli

ź

niaczo podobne do siebie totalitarne re

ż

imy. Wiek XX zaproponował ludzko

ś

ci dwa straszne,

ludo

ż

ercze warianty totalitaryzmu. Jeden, okr

ę

tem flagowym którego były Niemcy nazistowskie, był systemem

doprowadzaj

ą

cym do perfekcji ludobójstwo zgodnie z kryteriami narodowo

ś

ciowymi. A okr

ę

tem flagowym totalitaryzmu

komunistycznego okazał si

ę

leninowsko-stalinowski Zwi

ą

zek Radziecki, który wybrał ludobójstwo według kryterium

społeczno-klasowego. To jedyna istotna ró

ż

nica mi

ę

dzy nimi. A reszta si

ę

zgadza. Tu i tam dyktatura jednopartyjna,

brak wolnych wyborów, instytucji demokratycznych, wolnej prasy, dławienie wszelkiej opozycji, wszechwładza słu

ż

b

specjalnych.

Taki punkt widzenia to w dzisiejszej Rosji ogromna rzadko

ść

. Dlaczego?

- To nie tak. Podobne pogl

ą

dy wyra

ż

a wielu zawodowych historyków, politologów...

Z racji obowi

ą

zków słu

ż

bowych stale mam do czynienia z mediami rosyjskimi. I dlatego mówi

ę

,

ż

e takie

pogl

ą

dy to rzadko

ść

.

- Rzecz w tym,

ż

e znaczna cz

ęść

najwa

ż

niejszych mediów rosyjskich albo nale

ż

y do pa

ń

stwa wprost, albo jest

pa

ń

stwu podporz

ą

dkowana. Wi

ę

c wyra

ż

aj

ą

oficjalny, pa

ń

stwowy punkt widzenia, który w tym przypadku jest rozbie

ż

ny

z moim.

Kiedy usłyszałem,

ż

e prezydent Dmitrij Miedwiediew stworzył komisj

ę

do walki z fałszowaniem historii, bardzo

byłem ciekaw, czy zaprosił do niej wła

ś

nie pana. Jak to si

ę

stało,

ż

e pana tam wzi

ę

li z pa

ń

skimi pogl

ą

dami?

- W komisji znale

ź

li si

ę

ludzie o pogl

ą

dach bliskich do moich. Cho

ć

by dwóch ciesz

ą

cych si

ę

wielkim autorytetem

historyków Aleksander Czubarian, dyrektor Instytutu Historii Powszechnej Rosyjskiej Akademii Nauk, i prof. Andriej
Sacharow, dyrektor Instytutu Historii Rosyjskiej.

Akurat Sacharow to taki historyk, który na

ż

yczenie władz kastruje swoje własne prace. Prosz

ę

porówna

ć

, jak

z wydania na wydanie zmienia si

ę

jego podr

ę

cznik dla szkół wy

ż

szych...

- Sacharow współpracuje ze mn

ą

przy "Kronikach historycznych". Jego opinia na temat stalinizmu jest nie mniej

krytyczna od mojej.

Wspólnie z

ż

on

ą

napisał pan ksi

ąż

k

ę

o prezydencie Miedwiediewie, spotykali

ś

cie si

ę

z nim wiele razy. Czy

potrafi pan powiedzie

ć

, dlaczego stworzył komisj

ę

zajmuj

ą

c

ą

si

ę

w rzeczywisto

ś

ci fałszowaniem historii?

- W ksi

ąż

ce odpowiada na moje pytanie o stosunek do Lenina i Stalina. Jego pogl

ą

d nie budzi mojego sprzeciwu. Co

do komisji, to mog

ę

si

ę

tylko domy

ś

la

ć

, czym kierował si

ę

prezydent. Rozmawiali

ś

my przecie

ż

, zanim j

ą

powołał.

S

ą

dz

ę

,

ż

e jemu osobi

ś

cie jako człowiekowi wykształconemu, ciekawemu

ś

wiata jest ona potrzebna dla usuni

ę

cia

białych plam w historii, wypracowania pogl

ą

dów na trudne problemy. Je

ś

li tak, to komisja powinna przede wszystkim

otworzy

ć

niedost

ę

pne dzi

ś

archiwa. Z drugiej strony obawiam si

ę

,

ż

e głównym celem komisji ma by

ć

obalanie

argumentów krytyków ZSRR na Zachodzie i we wschodniej Europie.

Na przykład Ukrai

ń

ców, którzy domagaj

ą

si

ę

uznania,

ż

e Wielki Głód lat 30. ubiegłego wieku na Ukrainie był

stalinowskim ludobójstwem. Rosja ostro si

ę

temu sprzeciwia. Czy pan zgadza si

ę

z oficjalnym pogl

ą

dem

Moskwy?

- W zasadzie tak, ale nie do ko

ń

ca. Moskwa miałaby racj

ę

pod jednym warunkiem - gdyby otwarcie i odwa

ż

nie

przyznała,

ż

e Wielki Głód był zbrodni

ą

re

ż

imu stalinowskiego, ale popełnion

ą

nie tylko na narodzie ukrai

ń

skim, lecz na

wszystkich narodach Zwi

ą

zku Radzieckiego. Jestem przekonany,

ż

e to nie nacjonalizm był powodem Wielkiego Głodu.

Powodem były wzgl

ę

dy społeczno-klasowe. Stalin tak samo jak Lenin zion

ą

ł nienawi

ś

ci

ą

do klasy chłopskiej jako tej,

która dysponuje prywatn

ą

własno

ś

ci

ą

. Sytuacja czy to na Kaukazie Północnym, czy na Powoł

ż

u wcale nie była lepsza

od tego, co si

ę

działo w tym czasie na Ukrainie.

Jaki jest najwa

ż

niejszy problem w stosunkach polsko-rosyjskich, którym b

ę

dzie si

ę

zajmowa

ć

komisja

prezydencka? Zbrodnia katy

ń

ska?

- Nie. Najostrzejsze spory dotycz

ą

paktu Ribbentrop-Mołotow. A w sprawie Katynia zasadniczego sporu mi

ę

dzy nami

nie ma. Moskwa przecie

ż

oficjalnie przyznała si

ę

do zbrodni.

Strona 1 z 3

Rosja też ma swoje Katynie

2010-03-11

http://wyborcza.pl/2029020,97737,6952296.html?sms_code=

Ale teraz post

ę

puje tak, jakby tego wyznania winy w ogóle nigdy nie było. Prokuratura przez 14 lat prowadziła

ś

ledztwo w sprawie zamordowania ponad 20 tys. Polaków przez NKWD po to, by zamkn

ąć

dochodzenie i

utajni

ć

wi

ę

kszo

ść

jego materiałów...

- To niedobrze. Jestem absolutnie przeciwny zamykaniu archiwów.

Ale to nie wszystko. W ostatnich miesi

ą

cach s

ą

dy moskiewskie rozpatrywały wnioski krewnych ofiar zbrodni

katy

ń

skiej o ich rehabilitacj

ę

. Na salach rozpraw słyszeli

ś

my,

ż

e Polacy mo

ż

e w ogóle nie zostali rozstrzelani

przez NKWD, a je

ś

li ju

ż

, to mo

ż

e nale

ż

ało ich zlikwidowa

ć

, bo mi

ę

dzy nimi byli sabota

ż

y

ś

ci, terrory

ś

ci czy te

ż

oprawcy, którzy mordowali je

ń

ców radzieckich w 1920 r. To mówi

ą

prokuratorzy Głównej Prokuratury

Wojskowej, a s

ą

dy si

ę

godz

ą

z ich argumentami. Wi

ę

c co z tego,

ż

e Gorbaczow czy Jelcyn kiedy

ś

uderzyli si

ę

w piersi?

- Rozumiem pana emocje. Niestety, spory dotycz

ą

ce wydarze

ń

z historii odradzaj

ą

si

ę

z coraz to now

ą

i wi

ę

ksz

ą

sił

ą

,

bo

ż

ywi

ą

si

ę

dzisiejszymi konfliktami politycznymi mi

ę

dzy naszymi krajami. Gdyby stosunki mi

ę

dzy Moskw

ą

a Kijowem

były poprawne, jako

ś

by

ś

my si

ę

dogadali z Ukrai

ń

cami w sprawie Wielkiego Głodu. To samo byłoby i z Katyniem.

A historia to akurat ta sfera, która znakomicie przydaje si

ę

wtedy, kiedy chce si

ę

powiedzie

ć

partnerowi co

ś

obra

ź

liwego, przykrego, zrobi

ć

mu na zło

ść

.

Polaków oburza to,

ż

e Rosjanie nie rozumiej

ą

naszego podej

ś

cia do sprawy zbrodni katy

ń

skiej, paktu

Ribbentrop-Mołotow. A mo

ż

e i my w stosunku do Rosji robimy jaki

ś

wa

ż

ny bł

ą

d, czego

ś

istotnego nie

rozumiemy?

- Wydaje si

ę

,

ż

e w sprawie Katynia Polska post

ę

puje dosy

ć

prawidłowo. Nie wolno jednak uto

ż

samia

ć

Rosji

współczesnej ze stalinowskim Zwi

ą

zkiem Radzieckim i

żą

da

ć

od nas materialnej rekompensaty za zbrodnie

stalinowskie...

Nikt w Polsce nie

żą

da odszkodowa

ń

za Katy

ń

. Czemu jednak pan uwa

ż

a,

ż

e takich roszcze

ń

nie nale

ż

y

wysuwa

ć

?

- Byłoby pi

ę

knie, gdyby Rosja przeprosiła za zbrodnie stalinowskie, tak jak Niemcy przeprosiły za Holocaust, kiedy

kanclerz Willy Brandt ukl

ą

kł przed pomnikiem ofiar getta w Warszawie. Pi

ę

knie byłoby ukl

ę

kn

ąć

na grobach w Katyniu.

A mo

ż

e wcale nie tam, tylko na moskiewskim Cmentarzu Do

ń

skim, gdzie do bezimiennych dołów wysypywano prochy

obywateli ZSRR mordowanych przez katów z NKWD na Łubiance. Albo na poligonie w podmoskiewskim Butowie
zwanym "rosyjsk

ą

Golgot

ą

", bo tam le

żą

tysi

ą

ce moich rodaków zamordowanych przez bolszewików. Rosja te

ż

ma

swoje Katynie. Pami

ę

tajcie o tym.

Ale wzmianki o zbrodniach stalinowskich znikaj

ą

z zatwierdzanych przez władze podr

ę

czników historii,

oficjalne media nazywaj

ą

Stalina "efektywnym mened

ż

erem", dzi

ę

kuj

ą

mu "za nasz

ą

szcz

ęś

liw

ą

przeszło

ść

",

na której ni chmurki, ni plamki...

- Nasi przywódcy powinni przyzna

ć

,

ż

e to przede wszystkim nasz kraj i naród padł ofiar

ą

strasznego re

ż

imu. Ale tego

si

ę

nie robi. A przez to,

ż

e nie mówimy prawdy, dajemy innym powód, by zgłaszali pretensje pod naszym adresem.

Mówi

ą

wi

ę

c nam: - "Przecie

ż

mordowali!". A my odpowiadamy: - "Nie. Pakt Ribbentrop-Mołotow był wspaniały, cała

nasza historia XX wieku była wspaniała. Bo przecie

ż

wygrali

ś

my wojn

ę

z Hitlerem. A zwyci

ę

stwo na wojnie wszystko

usprawiedliwia". Dzi

ś

to zwyci

ę

stwo, rzeczywi

ś

cie wielkie, jest u

ż

ywane dla moralnego usprawiedliwienia wszystkich

zbrodni stalinowskich: rozkułaczania, które poci

ą

gn

ę

ło za sob

ą

wielomilionowe ofiary w

ś

ród rosyjskich i nie tylko

rosyjskich chłopów, straszliwych represji lat 1937-38, czystek w armii, które na progu wojny z Hitlerem doprowadziły
praktycznie do likwidacji całego korpusu oficerskiego. Ale tych zbrodni nie da si

ę

usprawiedliwi

ć

czymkolwiek, a ju

ż

na

pewno nie zwyci

ę

stwem narodu radzieckiego nad nazistowskimi Niemcami. Zwyci

ęż

yli

ś

my przecie

ż

nie dzi

ę

ki

stalinowskim zbrodniom na obywatelach ZSRR, nie dzi

ę

ki re

ż

imowi, ale wbrew niemu.

Pierwszego wrze

ś

nia, w 70. rocznic

ę

wybuchu II wojny

ś

wiatowej Władimir Putin ma przyjecha

ć

do Gda

ń

ska

na obchody. Mówi si

ę

,

ż

e ma wykona

ć

jaki

ś

wa

ż

ny gest. Czego si

ę

mo

ż

emy spodziewa

ć

?

- Czego konkretnie, nie wiem. Ale nie mo

ż

e nie powiedzie

ć

czego

ś

istotnego. To przecie

ż

straszna, tragiczna data.

Trudna i tragiczna tak

ż

e dla Rosji. To przecie

ż

był czas, kiedy Stalin i Hitler w sensie prawnym byli sojusznikami. To

fakt ha

ń

bi

ą

cy tak samo jak ha

ń

b

ą

pot

ę

g europejskich jest układ monachijski z Hitlerem...

W Europie dzi

ś

nikt nie usprawiedliwia autorów Monachium...

- Nie tylko dzi

ś

. Arthur Chamberlain został pot

ę

piony za zawarcie układu z Hitlerem i oddanie mu Czechosłowacji

bardzo szybko. A Stalin jest dzi

ś

u nas najbardziej cenion

ą

postaci

ą

historyczn

ą

. To si

ę

w głowie nie mie

ś

ci! Przecie

ż

to znaczy,

ż

e nie tylko oficjalnie, ale tak

ż

e w

ś

wiadomo

ś

ci narodu wszystko, co zrobił, w tym równie

ż

i pakt Ribbentrop-

Mołotow, jest usprawiedliwione.

Wi

ę

c Putin nie mo

ż

e sobie pozwoli

ć

na to, by powiedzie

ć

,

ż

e Stalin nie miał racji?

- Putin nie jest zwolennikiem Stalina. I sta

ć

go na to, by to publicznie pokaza

ć

. Rzecz jednak w tym, na ile jest gotów

wyst

ą

pi

ć

przeciw opinii publicznej. Przywódcy pa

ń

stw nie powinni bezwzgl

ę

dnie zgadza

ć

si

ę

z tym, co my

ś

l

ą

ich

społecze

ń

stwa. Bior

ą

c jednak pod uwag

ę

to,

ż

e stosunki mi

ę

dzy Rosj

ą

a Europ

ą

Zachodni

ą

, a tak

ż

e mi

ę

dzy Rosj

ą

a

Strona 2 z 3

Rosja też ma swoje Katynie

2010-03-11

http://wyborcza.pl/2029020,97737,6952296.html?sms_code=

Tekst pochodzi z serwisu Wyborcza.pl -

www.wyborcza.pl

© Agora SA

Polsk

ą

ostatnio s

ą

bardzo napi

ę

te, nawet nie spróbuj

ę

zgadywa

ć

, co premier Rosji mo

ż

e wam 1 wrze

ś

nia powiedzie

ć

w Gda

ń

sku. Mam tylko nadziej

ę

,

ż

e nie b

ę

dzie to jego druga "przemowa monachijska" (chodzi o wyst

ą

pienie w lutym

2007 r. w Monachium, które mi

ę

dzynarodowa opinia publiczna przyj

ę

ła jako zapowied

ź

nowej zimnej wojny), chocia

ż

pewny tego nie jestem.



*Nikołaj Swanidze, wnuk ofiary stalinowskiej "wielkiej czystki" 1937 r., historyk, jest jednym z najbardziej
znanych i popularnych rosyjskich dziennikarzy telewizyjnych. W latach 1997-98 był przewodnicz

ą

cym

rosyjskiego komitetu telewizji i radia. Autor znakomitego cyklu "Kroniki historyczne" emitowanego przez
pa

ń

stwow

ą

telewizj

ę

rosyjsk

ą

. Dzi

ś

w oficjalnych mediach Rosji najbardziej kategoryczny krytyk bolszewickiej

przeszło

ś

ci kraju. Jest członkiem powołanej niedawno prezydenckiej Komisji ds. Przeciwdziałania Próbom

Fałszowania Historii na Szkod

ę

Interesom Rosji.

Nikołaj Swanidze*

Strona 3 z 3

Rosja też ma swoje Katynie

2010-03-11

http://wyborcza.pl/2029020,97737,6952296.html?sms_code=