504

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 504-511

Nowe metody odurzania się. Cz. I. Leki dostępne bez recepty
wykorzystywane w celach narkotycznych

New methods of narcotization. Part I. Drugs available without a prescription used
for psychoactive purposes

Marek Motyka

1,2/

, Jerzy T. Marcinkowski

3,4/

1/

Sekcja Terapii Uzależnień, Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny im. prof. Eugeniusza Brzezickiego w Żurawicy

2/

Wydział Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski

3/

Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

4/

Wydział Studiów Społecznych, Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu

The dynamics of drug addiction is identified in many areas. The article
describes the abuse of drugs available without a prescription (OTC, Over-
The-Counter drug) in narcotization. The OTC drugs most commonly used
for this purpose are medications to treat respiratory tract with ephedrine,
pseudoephedrine and dextromethorphan. The paper also describes the non-
medical use of drugs with benzidamine and dimenhydrinate. Knowledge
of the recreational use of these drugs is derived by young people mostly
from websites. According to the authors in order to inhibit the development
of the phenomenon, it seems necessary to take appropriate preventive
measures, both among young people, as well as teachers and parents, the
promotion of healthy lifestyle and the introduction of appropriate regulation
trade in medications most commonly used in narcotization.

Key words: dynamic of drug addiction, over the counter drugs, OTC,
dextromethorphan, ephedrine, benzydamine, dimenhydrinate

Dynamika narkomanii identyfikowana jest w wielu obszarach. W artykule
zaprezentowane zostało zjawisko nadużywania w celach odurzających leków
dostępnych bez recepty (OTC, Over-The-Counter drug). Środki najczęściej
używane do narkotyzowania się to leki OTC stosowane w chorobach
dróg oddechowych zawierające w składzie efedrynę, pseudoefedrynę
i dekstrometorfan. Opisane zostało również pozamedyczne używanie
preparatów z benzydaminą oraz dimenhydrynatem. Wiedzę na temat
rekreacyjnego używania tych leków młodzież czerpie najczęściej z witryn
internetowych. Zdaniem autorów w celu zahamowania rozwoju zjawiska
niezbędne wydaje się podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych
zarówno pośród młodzieży, jak również z nauczycielami i rodzicami,
propagowanie zdrowego stylu życia oraz wprowadzenie odpowiednich
regulacji w handlu lekami najczęściej używanymi do odurzania się.

Słowa kluczowe: dynamika narkomanii, leki bez recepty, OTC, dekstrometorfan,
efedryna, benzydamina, dimenhydrynat

Adres do korespondencji / Address for correspondence
mgr Marek Motyka, instruktor terapii uzależnień, nr certyfikatu 205
Sekcja Terapii Uzależnień, Wojewódzki Podkarpacki Szpital
Psychiatryczny im. prof. E. Brzezickiego w Żurawicy
ul. Różana 9, 37-710 Żurawica
tel. [phone], e-mail: [e-mail]

© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 504-511

www.phie.pl

Nadesłano: 10.08.2014
Zakwalifikowano do druku: 16.08.2014

Wprowadzenie

Zażywanie środków psychoaktywnych wśród

młodzieżycharakteryzujeniesłabnącaodkilkude-

kaddynamika.Pojawieniesięnascenienarkotykowej

nowych, odurzających specyfików – tzw. dopalaczy

–zdecydowaniewpłynęłonaprzemianyidentyfiko-

wanewspółcześniewzjawiskunarkomanii.Pomimo

delegalizacji handlu tymi środkami, wprowadzonej

jesienią2010roku,danezbadańwskazują,żezażywa-

nie„dopalaczy”wdalszymciąguznajdujesięworbicie

zainteresowań współczesnej młodzieży. Aktualnie

jednakodkilkulatdajesięzauważyćzupełnienowe

trendywosiąganiuodmiennychstanówświadomości.

Współczesnamłodzieżwykorzystujedotegoceluleki

ogólniedostępnebezrecepty(OTC,Over-The-Counter

drug

)orazróżnegorodzajuśrodkichemiczne,m.in.

płyndoczyszczeniafelgsamochodowych,napojeener-

getyczne,bądźteżspecjalnieskonstruowanewcelach

narkotycznychplikidźwiękowe.Pojawiająsięrównież,

coprawdaepizodycznie,doniesieniaoużywaniuśrod-

kówdotychczasdostępnychwyłączniepozagranicami

Polski,m.in.Oxiidezomorfiny(„krokodyl”),jakrów-

nieżrelacjepotwierdzającewykorzystywaniedoodu-

rzaniasięroślin,zarównorodzimych–m.in.bielunia

dziędzierzawy(Datura stramoniumL.)ilulkaczarnego

(Hyoscyamus niger),jakrównieżwystępującychpoza

granicaminaszegokraju,sprowadzanychwszelkimi

możliwymisposobaminapolskiryneknarkotykowy.

505

Motyka M, Marcinkowski JT. Nowe metody odurzania się. Cz. I. Leki dostępne bez recepty wykorzystywane ...

donadużywanialekówbyłam.in.chęćnaśladowania

rówieśnikówznajbliższegootoczenia[1].W2008

rokuzkoleizwróconouwagęnarosnącąpopularność

leków OTC dostępnych bez recepty zawierających

w swoim składzie dekstrometorfan i benzydaminę

– reklamowanych na internetowych portalach dla

zainteresowanychtegotypudoznaniamijakośrodki

wywołującesilnąeuforięihalucynacje[11].

Kolejnetrzylataodwspomnianychpowyżejba-

dańtookresspektakularnegoprosperitylegalnego

handlunowymiśrodkamipsychoaktywnymiznanymi

jako„dopalacze”,którychzażywanieskupiłonasobie

głównąuwagęwszelkichinstytucjiisłużbzaniepoko-

jonychrozwojemzjawiskaorazzatruciami,jakiecoraz

liczniejidentyfikowanopośródużytkownikówtychże.

Wzwiązkuzpozbawionąjakichkolwiekograniczeń

możliwościąnabycianowychspecyfikówzmieniają-

cychnastrójrównieżuwagaosóbzainteresowanych

narkotycznymi doznaniami skierowana została

wstronę tych coraz bardziej popularnych środków

[12]. W badaniach przeprowadzonych w2008 r.

przezKrajoweBiurods.PrzeciwdziałaniaNarkomanii

zażywanielekówprzeciwkaszlowychwśródpolskiej

młodzieży stanowiło zjawisko incydentalne, zain-

teresowanie natomiast „dopalaczami” wskazywała

większa ilość badanych [13]. Już dwa lata później

zwróconouwagęnacorazczęstsząidentyfikacjęzja-

wiskapozamedycznegoużywanialeków,zwłaszczana

obszarzepołudniowejczęściPolski.Artykuł,którym

zwróconouwagęnaeskalacjęzjawiska,prezentował

nieidentyfikowanedotychczasnatakdużąskalęzain-

teresowaniemłodzieżypopularnymlekiemSudafed

2/

zawierającympseudoefedrynę–owskazaniach:ob-

jawoweleczenienieżytunosaizatokprzynosowych

(katar,zatkanynos)wprzebieguprzeziębienia,grypy,

alergii–wykorzystywanymm.in.przezdziewczęta

dotłumieniałaknienia,aprzezstudentówdowspo-

maganiasiędodatkowądawkąenergiipodczasnauki

wtrakciesesji[3].Oiledotychczasowezgłoszenia

zatrućdekstrometorfanempojawiałysięepizodycz-

nie,ilośćinterwencji,jakiprzypadkizatruć,zaczęły

systematyczniewzrastać.JakpodawałaTargosziwsp.

wsamymtylkoKrakowieodnotowanostaływzrost

konsultacjitoksykologicznychdotyczącychdekstro-

metorfanu(w2007r.–14;2008r.–23;2009r.–26;

2010r.–50).Od2007rokuwkrakowskiejPracowni

ToksykologiiAnalitycznejiTerapiiMonitorowanej,

KatedryToksykologiiKlinicznejiChoróbŚrodowisko-

wych(UniwersytetJagielloński,CollegiumMedicum)

odnotowanorównieżpomnożenieoznaczeńdekstro-

metorfanuwmoczuosóbpoddawanychbadaniom:

w2007r.–1przypadek;2008r.–18;2009r.–23;

2010r.–38pozytywnychoznaczeńDXM[14].Od

2/

Sudafed nadal figuruje wśród leków dopuszczonych do sprzedaży

w polskich aptekach. Op. cit. – Obwieszczenie Prezesa Urzędu Reje-

stracji Produktów Leczniczych…

Wponiższymartykulezaprezentowanyzostanie

przeglądlekówOTCdostępnychbezreceptywyko-

rzystywanychwspółcześnieprzezmłodzieżwcelach

narkotycznych.

Wnastępnychczęściachprzedstawionazostanie

skalawystępowaniazjawiskaodurzaniasięzapomocą

pozostałychmetod,wrazzichogólnącharakterystyką.

Nowe trendy wśród młodzieży

Poszukiwanie psychoaktywnych doznań przez

pozamedycznestosowanielekówpowszechniedostęp-

nychjestwostatnichlatachzjawiskiemcorazczęściej

identyfikowanymwśródmłodzieżyzainteresowanej

tegotypudoznaniami[1-8].Wminionychdekadach,

zwłaszczawlatach90.XXwiekuorazwIdekadzie

XXIwieku,wytwarzanieśrodkówpsychotropowych

zlekówzawierającychwskładzieefedrynęstanowiło

zachowaniaobserwowaneniemalwyłączniepośród

narkomanówprzyjmującychnarkotykipobudzające,

zwłaszcza amfetaminę. Uzyskiwanie silnie stymu-

lującego metkatynonu z preparatu Proasthmin

1/

iprzyjmowaniegodrogąiniekcjistanowiłoalterna-

tywędla„klasycznych”narkotyków,dostępnąnawet

wtychregionachPolski,naktórychniewystępował

regularnyhandelnarkotykami[9].NapoczątkuXXI

wiekunarynkufarmaceutycznympojawiaćzaczęłysię

kolejnemedykamentyzawierającewswoimskładzie

efedrynęipseudoefedrynę–wieledostępnychbezre-

cepty–wzbudzajączainteresowaniewśródrodzimych

narkomanów[10].Zjawiskokorzystaniaztegotypu

specyfikówdotyczyłowówczasniemalwyłącznietej

właśniegrupy.

Jedno z ważniejszych doniesień o używaniu

przez młodzież leków w celach innych niż leczni-

cze,dostępnychwhandlunietylkowaptekach,ale

również wkioskach, sklepach, na stacjach paliw,

stanowiraportzbadańprzeprowadzonychw2007r.

pośróduczniówwarszawskichszkółgimnazjalnych

iponadgimnazjalnych.Jużwówczaswodpowiedziach

udzielonychbadaczomadolescencipotwierdzalizaży-

wanieleków„dodającychenergii”wynikającezchęci

poprawywydolnościorganizmu,używaniemedyka-

mentówprzeciwkaszlowychdoodchudzaniasięprzez

dziewczętaorazstosowanielekówprzeciwbólowych

mieszanych z alkoholem w celach rozrywkowych.

Wypowiedziuczniówwskazywałynawyłanianiesię

wśródmłodzieżymodynapodejmowanietegotypuza-

chowań;wśródrespondentówmotywemskłaniającym

1/

Z tych powodów Proasthmin został skreślony z listy leków dostępnych

w Polsce w aptekach. Patrz: Obwieszczenie Prezesa Urzędu Rejestracji

Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobój-

czych z dnia 18 marca 2014 r. w sprawie ogłoszenia Urzędowego

Wykazu Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na teryto-

rium Rzeczypospolitej Polskiej. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia,

Warszawa, dnia 21 marca 2014 r. poz. 45. http://dziennikmz.mz.gov.

pl/DUM_MZ/2014/45/akt.pdf

506

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 504-511

2012r.zarównowopiniotwórczejprasie,jakrównież

wliteraturzenaukowej,zwróconazostałauwaganaco-

razczęstszepozamedycznestosowanieprzezmłodzież

wspomnianej wcześniej benzydaminy występującej

wpreparatachTantumRosa

3/

,wykorzystywanejdo

uzyskaniasilnychhalucynacji[5-7,15-18].Pojawiają

sięrównieżdoniesieniaostosowaniuwpodobnym

celu dimenhydrynatu występującego w składzie

popularnegomedykamentuAviomarin

4/

,służącego

zapobieganiudolegliwościomzwiązanymzchorobą

lokomocyjną [5, 15, 19]. Publikacje w literaturze

naukowej,relacjezopiniotwórczejprasyorazprzegląd

internetowychwitrynwskazująnanasileniewystępo-

waniazjawiskanadużywaniaprzezmłodzieżleków

wcelachodurzających.

Ogólna charakterystyka leków używanych

w celach odurzających

Do najbardziej popularnych środków używa-

nychwcelachnarkotycznychnależąmedykamenty

produkowanenabazieefedrynylubpseudoefedryny.

Mazowieckie Towarzystwo Powrót z „U” na liście

lekówdostępnychbezreceptyumieściło19specyfi-

kówzpseudoefedryną[20].Jakpodawalinatomiast

SafjańskiiGołębiewskiw2010rokuwpowszechnym

handludostępnebyły24rodzajetakichproduktów

[21].Podstawowymichprzeznaczeniem–przewidzia-

nymprzezproducentów–jestłagodzenieobjawów

ostrychzapaleńgórnychdrógoddechowych–przede

wszystkim zmniejszenie przekrwienia błon śluzo-

wychnosaizatokprzynosowych,łagodzenieobrzęku

izmniejszenieilościwydzielinyorazłagodzenienapa-

dówkaszlu[10].Efedrynajakolekstosowanabywa

również m.in. w zapaściach, stanach podciśnienia

tętniczego,starczejrozedmiepłuc,astmie,wstanach

napadowejsennościimoczenianocnego.Działarów-

nieżprzeciwbakteryjnieiprzeciwwirusowo,apoprzez

efekt napotny występujący po zażyciu wpływa na

regulacjętemperaturyciała.Przęśl(Ephedra sinica),

zktórejuzyskujesiętennarkotycznyalkaloid,wwielu

krajachstosowanabywajakospecyfikodchudzający

– minimalizuje uczucie głodu oraz spala rezerwy

energetyczneorganizmu.Należydośrodkówsilnie

pobudzających-przezcostanowibazęskładowąprzy

produkcjimieszanekenergetyzującychwrazzkofeiną,

guaraną, magnezem i minerałami. Działanie efe-

drynyporównywanebywadodziałaniaadrenaliny;

działaonaniecosłabiej,natomiastznaczniedłużej.

3/

Tantum Rosa (Benzydamini hydrochloridum) nadal figuruje wśród

leków dopuszczonych do sprzedaży w polskich aptekach. Op. cit.

– Obwieszczenie Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych...

Wskazania: Zapalenia sromu i pochwy, zapalenie szyjki macicy różne-

go pochodzenia, profilaktycznie przed operacjami i po nich, higiena

osobista w okresie połogu

4/

Aviomarin (Dimenhydrinatum) nadal figuruje wśród leków dopusz-

czonych do sprzedaży w polskich aptekach. Op. cit. – Obwieszczenie

Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych...

Pobudzająceoddziaływanieefedrynynaośrodkowy

układnerwowyjestznaczniesilniejszeniżadrenaliny

[22].

Jak zauważył w 2010 r. Wilczyński z ogólno-

dostępnych leków OTC zawierających w składzie

efedrynę lub pseudoefedrynę korzystali wówczas

zarównonarkomani,jakidilerzynarkotyków.Wprzy-

domowychlaboratoriachzlekówtychpozyskiwano

specyfik o działaniu zbliżonym do wyniszczającej

organizmamfetaminy,poczymsprzedawanogonp.

uczniomistudentomjako„wsparcie”podczassesji

egzaminacyjnych,kulturystomjakośrodekreduku-

jącytkankętłuszczową,bądźzainteresowanymtego

typudoznaniamiwcelachrozrywkowych.Eskalację

zjawiskazaobserwowanowówczaszwłaszczawpołu-

dniowejczęściPolski,aprzyczynąbyłowprowadze-

nie u naszych południowych sąsiadów ograniczeń

dotyczącychhandlulekamizefedryną.Narkomani

zCzechmasowozaopatrywalisięwPolscewdostępne

bezreceptlekiOTC[3,21].Aktualniejednakzasięg

występowania zjawiska znacznie się poszerzył. Od

października2010roku,kiedyzlikwidowanolegalny

handel„dopalaczami”,wzrosłasprzedażlekówowłaś-

ciwościachpsychoaktywnychdostępnychbezrecepty,

aszpitalezaczęłyodnotowywaćcorazwiększąilość

zgłoszeńdotyczącychzatrućtymispecyfikami[5].

Polekizawierającewskładzieefedrynę(m.in.Tussi-

pect

5/

)ipseudoefedrynę(najbardziejpopularnywtej

grupieSudafed)sięgająmłodziludzie–najczęściej

gimnazjaliści–„wspomagając”siępodczasnauki,dla

pobudzenia,poprawynastroju,wpowstrzymywaniu

łaknieniaprzyodchudzaniu[3,15].Znanesąrównież

przypadkisięganiapotegotypuśrodkiprzezosoby

dojrzałe, nie związane z narkomańskimi grupami.

W literaturze naukowej opisany został przypadek

dorosłej kobiety, która przez trzy lata nadużywała

efedrynęuzyskującjądomowymisposobamizleków

powszechniedostępnych.Odziałaniuisposobieotrzy-

mywanianarkotykudowiedziałasięodswojegokolegi.

Niemiaładoczynieniaześrodowiskiemnarkomanów.

Zażywanietłumaczyłanadmiaremobowiązkówiza-

dańżyciowychorazpotrzebiesprostaniawyzwaniom,

związanychzichrealizacją.Wrezultacieukobiety

wystąpiłosilneuzależnienieodnarkotykupotwier-

dzonewszystkimiosiowymiobjawamiwgklasyfikacji

ICD-10[23].

Zjawisko zdecydowanie przeniosło się poza

środowisko narkomanów, zwłaszcza jeżeli weźmie

siępoduwagępierwszenarkotykowedoświadczenia

młodzieży.Sposobyzażywaniaimetodyuzyskiwania

preparatudodożylnychiniekcji–metkatynonu–zna-

leźć można na licznych internetowych witrynach,

5/

Tussipect (Ephedrini hydrochloridum + Thymi extractum + Saponinum)

nadal figuruje wśród leków dopuszczonych do sprzedaży w polskich

aptekach. Op. cit. – Obwieszczenie Prezesa Urzędu Rejestracji Pro-

duktów Leczniczych…

507

Motyka M, Marcinkowski JT. Nowe metody odurzania się. Cz. I. Leki dostępne bez recepty wykorzystywane ...

bądźwliteraturzenaukowej[10,21,24,25].Aby

zlekarstwauzyskaćmetkatynonwystarczypodsta-

wowawiedzachemiczna,ogólniedostępneskładniki

–ocet,nadmanganianpotasuiwoda–orazokoło15

minutczasunaprzeprowadzeniecałegoprocesu„pro-

dukcji”.Późniejpozostajejużtylkoprzełamaćstrach

przedzrobieniemsobiezastrzyku.Osoby,którewolą

mniejinwazyjnesposoby,połykająpokilkatabletek

lubwypijająokreśloneilościsyropu,poktórychco

prawdaniewystępujeeuforiazwiązanazgwałtownym

przyjęciemspecyfiku,jednakżepojawiająsięoczeki-

waneefekty.Zażywaniulekówzefedrynąipseudoefe-

drynątowarzyszyzjawiskotachyfilaksji–wrażliwość

naspecyfikgwałtowniespada,przezcowystępujepo-

trzebaprzyjmowaniacorazwiększychdawekspecyfiku

wcorazkrótszychodstępachczasu.Funkcjonowanie

osóbuktórychrozwinęłasięzależnośćodefedryny

–zwłaszczaprzyjmującychnarkotykdożylnie–kon-

centrujesięniemalwyłączniewokółjegozdobywania,

przetwarzaniaizażywania.

Dodziałańniepożądanychwprzypadkunaduży-

wanialekówzefedrynąnależąbezsenność,drgawki,

nudności,tachykardia,nadciśnienietętnicze,wzmo-

żonapotliwośćorazsilnyniepokójwrazzuczuciem

przewlekłegozmęczeniaiprzygnębieniaprzyodsta-

wieniuspecyfiku[21-23].Konsekwencjezdrowotne

tom.in.niebezpieczeństwowystąpieniazawałówserca

iudarówmózgu[22]orazzespółparkinsonowskibę-

dącyefektemzatruciamanganemnieprawidłowosto-

sowanympodczasekstraktacjimetkatynonu[23].

Dekstrometorfan (DXM) to kolejny związek,

któryzyskujesobiecorazszerszegronozwolenników,

szczególniewśródosóbbardzomłodych.Leki,wskła-

dziektórychwystępuje,możnanabyćbezjakichkol-

wiektrudności–zarównowaptekach,jakiwszelkiego

rodzajupunktachsprzedaży.DXMjestsyntetyczną

pochodną morfiny, którą wykorzystuje się obecnie

przyprodukcjipopularnychlekówłagodzącychkaszel.

Bromowodorek dekstrometorfanu został zsyntety-

zowany w 1951 roku przez Schnidera i Grüsnera.

Badaniafarmakologiczne–przeprowadzonewlatach

50.XXwieku–wykazały,żezażywaniespecyfikunie

powoduje uzależnienia, co w sposób zdecydowany

wpłynęłonawzrostjegozastosowaniaprzeciwkaszlo-

wegowmiejscepowodującejsilnązależnośćfizyczną

ipsychicznąkodeiny.Zewzględunaswojedziałanie

lekzostałuznanyzaśrodekbezpiecznyizostałza-

twierdzonydoobrotuprzezAmerykańskąAgencję

ds.ŻywnościiLeków[26].Aktualniewhandluma-

sowymdostępnychjestokoło20lekówzawierających

wswoimskładziedekstrometorfan.Nabyćjemożna

nawetwmałychsklepachspożywczych.

ZjawiskostosowaniaDXMwcelachniemedycz-

nych,gdziedawkiterapeutycznezostająprzekroczone

nawetkilkadziesiątrazy,towPolscezjawiskostosun-

kowonowe,jednakżeniepokojącorosnące.Jużw2007

roku Łukasik-Głębocka z Oddziału Toksykologii

Szpitalaim.FranciszkaRaszeiwPoznaniuzwróciła

uwagęnaeskalacjęzjawiskapozagranicaminaszego

kraju,jednocześniepodkreślając,żewPolscezaży-

wanietegośrodkastajesięcorazbardziejpopularne.

Autorkazwróciłauwagęnaznacznywzrostkonsul-

tacji telefonicznych udzielanych głównie lekarzom

dziecięcym,cowskazywałonazainteresowanielekami

zdekstrometorfanemwśródtejgrupywiekowej[11].

Szczególnyniepokójwzbudziłoczęstoobserwowane

przewlekłezażywaniemedykamentuwcelachwyłącz-

nierekreacyjnych.Oiledawkiterapeutyczne(90mg

nadobę)faktycznieniestwarzajązagrożenia,tocelo-

wenadużywanie(od225do1500mgjednorazowo)

przynosiskutkinierzadkotrudnedoprzewidzenia.

Coprawdaistniejąhipotetyczneefekty,którychwy-

stępowanie obserwowalne bywa przy zastosowaniu

określonejilościśrodkanamasęciała,jednakprecy-

zyjneustaleniedawkijestwpraktycemałomożliwe.

Reakcjaorganizmunadekstrometorfanjestbowiem

zróżnicowana i zależeć może np. od genetycznych

uwarunkowańeksperymentującego[11,27].

Wyróżnia się cztery poziomy narkotycznego

działaniaDXMokreślanejakoplateau:

Iplateau:działaniemożerozpocząćsięod30min.

do3godz.poprzyjęciuleku.Występujeodurzenie

podobnejakpoalkoholuorazpobudzeniejakpobar-

dzomocnejkawie.Zażywającyzgłaszajązdecydowaną

poprawęsamopoczucia,euforię,silnąempatię,wra-

żeniezjednoczeniazcałymotoczeniem.Wzwiązku

zwyostrzeniemodbiorubodźcówsłuchowychnatym

poziomieodurzeniaszczególnąprzyjemnośćprzynosi

słuchanie muzyki. Występują również zaburzenia

wodczuwaniugrawitacji;zażywającymogąnaprze-

miandoświadczaćniezwykłejlekkościwłasnegociała,

jakrównieżnieznośnychprzeciążeń.

IIplateau:objawysąbardzopodobnejakprzyIpo-

ziomie,jednakżewystępujązwiększąintensywnością.

Turównieżwyraźniedajesięzauważyćzaburzenia

wmowieiporuszaniusię–chódosobybędącejpod

wpływemDXMmożeprzypominaćsposóbporuszania

sięrobotówzfilmówS/Flubtzw.chódzombie.Przy

zamkniętychoczachmogąpojawiaćsięhalucynacje.

IIIplateau:natympoziomiedziałanieDXMjest

zróżnicowaneindywidualnie.Halucynacjenadalwy-

stępująprzyzamkniętychoczach,jednakpojawiasię

nowedoznanie,jakimjestłagodneoddzielaniesięod

własnegociała.Niektórzyopisujątojakoprzebywanie

„oboksiebie”,jednakżenatyleblisko,żewkażdejchwi-

limogą„dosiebie”powrócić.Wrażeniatepotęgująsię

wpozycjileżącej.Występujedesynchronizacjaodbioru

wrażeńwzrokowych;każdeokojestwstaniewidzieć

zupełnieróżneobrazy.Pojawiasiępoczucieogólnego

znieczulenia,zaburzeniaświadomościnatympozio-

508

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 504-511

miebywająniezwyklesilne,mogąsięrównieżpojawiać

tzw. bad trip, czyli występowanie nieprzyjemnych

halucynacjiwywołującychsilnelęki,panikę.

IVplateau:występująstanycałkowitegooddzie-

leniasięodciaławłączniezdepersonalizacją.Możli-

wejestwystępowaniezłudzeniabyciaprzedmiotem

lub elementem otoczenia. U wielu użytkowników,

w związku z zupełnym znieczuleniem ciała, może

pojawićsięwrażenieśmierci,któremutowarzyszypa-

nicznystrach.Występująsilnehalucynacjeipoczucie

wglądu,podróżywsiebie,wswójorganizmipsychikę.

WydarzeniajakichdoświadczaosobaosiągającaIV

poziomobjętebywajączęściowąamnezją.Niektóre

znichprzypominająsiępokilkudniach[11,27].

Zobserwacjiklinicznychwynika,żenadużywanie

dekstrometorfanu prowadzi do uzależnienia psy-

chicznego.Użytkownicydoświadczająsilnegogłodu

leku,zauważalnyjestwzrosttolerancjiorazobjawy

abstynencyjne.Uniektórychużytkownikówwystępuje

upośledzeniekontrolizażywaniaDXMorazzaniedby-

wanieobowiązkówizainteresowań.Zażywaniedosyć

częstokończysięhospitalizacją.Temniejdotkliwe

dolegliwości to swędzenie skóry, wymioty i wzrost

ciepłoty ciała. Bardziej poważne i długoterminowe

konsekwencje to stany lękowe, problemy ze snem,

zaburzeniaprocesówpoznawczychipamięci[4,7,

14,27].PodwpływemDXMdojśćmożerównieżdo

wszelkiegorodzajuwypadków,naktórewtymstanie

dosyć łatwo się narazić. W skrajnych przypadkach

możedojśćrównieżdozgonu[15].

Młodzież,aczęstonawetdzieci,wiedzęotego

typu środkach czerpią z portali internetowych lub

zwcześniejszychdoświadczeńswoichrówieśników.

Winternecieistniejeconajmniejkilkanaściewitryn

naktórychdzieląsięonidoświadczeniamipozażyciu

orazsposobamiprzyjmowaniaśrodka–najczęściejpod

postaciątableteklubsyropuzawierającegowskładzie

DXM.Osobybędącenajbliżejodurzającychsięmło-

dychludzi–rodzice,nauczycieleczylekarze,często

nie mają pojęcia jakim zagrożeniem mogą być far-

maceutyki,którezupełniejawnienosząonizesobą.

WśródsamychzażywającychDXMkrążąróżne,cza-

semzupełnieodmienneopinienatematprzeżytych

doznań.Wieluznichdzielącsięswoimdoświadcze-

niemnaforachinternetowychzdecydowanieodradza

sięganiepotenśrodek.

Kolejnym medykamentem – budzącym zainte-

resowaniezewzględunamożliwośćużyciawcelach

odurzających–jestbenzydamina.Środkizawierające

jąwswoimskładziestanowiągrupępopularnychnie-

steroidowych leków o działaniu przeciwzapalnym.

Działają przeciwobrzękowo, łagodzą ból, włącznie

zmiejscowymznieczuleniemchoregoobszaruciała,

posiadają również właściwości przeciwgrzybiczne

iprzeciwbakteryjne.Stosujesięjewstanachzapalnych

jamyustnej,gardła,poekstrakcjizębóworazwstanach

zapalnych narządów rodnych u kobiet iwhigienie

osobistejpodczaspołogu[5,11,16].Lekitedostęp-

nesąwaptekachbezreceptyjakotabletkidossania,

krem,płyndopłukaniajamyustnej,wformieżeluoraz

jakoproszekdoprzygotowaniaroztworudoirygacji

pochwy.Benzydaminyniemożnakupićwczystejpo-

staci.Najbardziejpopularnymlekiemzawierającym

wsobie500mgpreparatu–dawkęwystarczającądo

odurzania–jestwspomnianypłyndoirygacjipochwy

Tantum Rosa. Użytkownicy i zainteresowani uzy-

skaniemnarkotykuopracowalisposobyekstraktacji

benzydaminyzlekuidzieląsięniminainternetowych

portalach. Jak daje się na nich zauważyć, inwencja

wstosowaniu odpowiednich metod sprzyjających

oddzieleniu„benzy”(slang)odresztyskładulekujest

zadziwiająca.Prostotaiczasjejuzyskaniarównież.

Bezinwazyjna metoda podania narkotyku sprzyjać

możechęciwypróbowaniagonasobie.Cena–około

4złotych–niestanowiżadnejekonomicznejbariery

dlanastolatka.

Benzydamina po doustnym podaniu zostaje

stosunkowo szybko wchłonięta z przewodu pokar-

mowego.Maksymalnestężeniewekrwiwystępujepo

2-4godzinach,lekprzenikaprzezbarierękrew-mózg,

gdzie dawki powyżej 500 mg wykazują silne dzia-

łaniepsychoaktywne[5,16,28].Osobyużywające

benzydaminę w celach rekreacyjnych potwierdzają

występowanie różnego rodzaju halucynacji. Z opi-

sów na forach internetowych wnioskować można,

żesątonajczęściejprzewidzeniaiprzesłyszenia.Im

wyższadawka,tymbardziejintensywniewystępująte

doznania.Jużniedużailośćspecyfikuwywołujetzw.

OEV-y(Opened-Eye Visualizations)naktóreskładają

sięzniekształcenieodbiorupolawidzenia,wrażenie

falowaniaprzedmiotówznajdującychsięwzasięgu

wzroku,wyostrzeniekonturów,zmianywpostrzega-

niubarworaztzw.CEV-y(Closed-Eye Visualizations),

czylipojawianiesięhalucynacjiprzyoczachzamknię-

tych.„OEV-y”i„CEV-y”torównieżkolejnezwroty,

które „zadomowiły” się w rodzimej narkomańskiej

gwarze[29,30].

W miarę zwiększania dawki narkotyku rośnie

euforia oraz pojawiają się trudności z koordynacją

ruchu.Wizualizacjenatomiaststająsięcorazsilniej-

sze wraz z narastającym jednocześnie niepokojem.

Dużedawkibenzydaminyniemalprzenosząwinny

wymiar,jednakżezopisówwynika,żeniejesttostan

szczególniepożądanyprzezwiększośćużytkowników.

Halucynacje w tej fazie są niezwykle autentyczne,

arzeczywistośćmieszasięzwytworamiwyobraźni.

Przy braku występowania typowych psychodelicz-

nychefektów,poktórychczłowiekzupełnie„odrywa

się”odświata,atowarzyszącymraczejbalansowaniu

pomiędzyrzeczywistościąafikcją,osobybędącepod

509

Motyka M, Marcinkowski JT. Nowe metody odurzania się. Cz. I. Leki dostępne bez recepty wykorzystywane ...

wpływemnarkotykudoświadczająniezwyklesilnego

lęku. Trudno w tym stanie o odróżnienie tego, co

prawdziwe,odwytworówspowodowanychzmianami

wmózgu.Omamynajczęściejopisywane,tobudzące

grozęgromadyniezliczonychwęży,pająków,insektów

pojawiającychsięwbezpośrednimotoczeniuwrazzpo-

czuciemchodzeniaprzezniepociele,wchodzeniapod

skórę,douszu,oczu.Niektórzyużytkownicypodają

występowaniesilnejwonipadlinywrazzwizualizacją

martwychzwierząt.Stantakimożesięutrzymywać

przez10-12godzin.Wmiaręustępowaniadziałania

specyfikunasilasięzłesamopoczucie,splątanie,nie-

pokój.Nawetdokilkudnipozażyciumogąpojawiać

siętzw.powidoki;przyporuszeniurękąjeszczeprzez

chwilęzauważalnyjest„ślad”pojejruchu,podobnie

powszelkichprzesuwającychsięelementachotocze-

nia–samochodach,światłach,otaczającychcieniach.

Możliwejestrównieżutrzymywaniesięprzezjakiś

czasrozmazanegoobrazuprzedoczyma[7,11,16].

Większośćużytkownikówbenzydaminypiszerównież

osilnymzmęczeniuna„zejściu”,przyktórymjednak

zupełnieniemogązasnąćorazobólachizawrotach

głowy.Halucynacjepojawiaćsięmogąnawetdokilku

miesięcypoprzyjęciubenzydaminy[5,15,16].

Wliteraturzenaukowejopisanezostałyprzypadki

pozamedycznegoużywaniabenzydaminywPolsce.

Kilka lat temu na Oddziale Toksykologii Szpitala

im.FranciszkaRaszeiwPoznaniuhospitalizowano

22-latka,którywceluodurzeniaprzyjąłjednąsaszet-

kęTantumRosa.Utegomężczyznypookołodwóch

godzinachodzażyciazaobserwowanonarastającepo-

budzenie,silnyniepokójiwystępowaniehalucynacji.

Nawiązanielogicznegokontaktuzuwaginateostatnie

efektybyłoniemożliwe.Stansilnejekscytacjiiwy-

stępowaniaomamówutrzymywałsiębliskopółdoby

[11]. Podobne zachowania zostały zaobserwowane

w2014rokuubędącejpodwpływembenzydaminy

szesnastolatki[18].W2013r.benzydaminazostała

równieżużytaprzez11-letniądziewczynkęwcelach

samobójczych[16].Objawyzażyciapreparatuoraz

halucynacjezbliżonebyłydowcześniejzaprezentowa-

nych.Opisyprzypadkówpokrywająsięwzupełności

zrelacjamiosóbmającychzasobątegotypudoświad-

czeniaprezentowanyminaforachinternetowych.

Wostatnichlatachpojawiająsięrównieżdonie-

sieniaozażywaniuwcelachnarkotycznychAvioma-

rinu(Dimenhydrinatum)–powszechniedostępnego

leku przeciwwymiotnego stosowanego w chorobie

lokomocyjnej. Po Aviomarin sięgali adolescenci już

przed kilkoma dekadami i dla części późniejszych

narkomanówspecyfiktenstanowiłużywkęinicjacyj-

ną,wprowadzającąwpsychoaktywnedoznania.Brak

jestjednakdanychempirycznychukazującychskalę

zjawiska w drugiej połowie XX wieku. W ostatniej

dekadziezażywaniemedykamentuzidentyfikowane

zostałopodczasbadańjakościowych(N=96)prze-

prowadzonychw2004rokunapróbienastolatkówpo-

siadającychdoświadczeniaznarkotykami.Dlaczęści

respondentówAviomarinbyłpodstawowymśrodkiem

psychoaktywnym,niektórzystosowaligowpołączeniu

zalkoholem,dlainnychzkoleistanowiłdodatkowy

medykament odurzający stosowany na przemian

zinnyminarkotykami[31].Wdawkachterapeutycz-

nych lek nie wykazuje działania psychoaktywnego.

Młodzieżjednakżewceluuzyskaniarealistycznych

omamówstosujedawkiwielokrotnieprzekraczające

zalecane przez farmaceutów, przyjmując nierzadko

nawetpo20tabletek.Działanielekubywaczasami

wzmacnianealkoholem.Odurzająceefektyutrzymują

się8-12godzin,poktórychnastępujedługisen,nie-

rzadkotrwającydobę.Poprzyjęciuokreślonejdawki

występują halucynacje wzrokowe – zwłaszcza przy

zamkniętych oczach, zapachowe i słuchowe wraz

zzaburzeniamimyśleniaorazirracjonalnymizachowa-

niami[5,7,15].Ponadtopoprzyjęciudużychdawek

występujązaburzeniawidzenia,nudności,wymioty,

bóległowy,majaczenia,reakcjealergiczne,zawrotygło-

wy,lęki,psychozy,dzwonieniewuszach[5,7].Efekty

tejednaknieodstraszająpotencjalnychużytkowników

odpodejmowaniategotypuaktywności.Pomimo,że

dimenhydrynatposiadaniskipotencjałuzależniający,

uosóbkorzystającychobserwowanowystępowanieze-

społuamotywacyjnegoistanówdepresyjnych[5].Jest

również,jakwszystkiezaprezentowanemedykamenty,

środkiempoktórymkonsekwencjemogąbyćtragiczne

wskutkach;zarejestrowanezostałyprzypadkizejść

śmiertelnychpoprzedawkowaniulekuwcelachnar-

kotycznych[15,19].

Podsumowanie

Aktualnietrudnojestjednoznaczniestwierdzić,

czyzjawiskonarkotyzowaniasięlekamiprzybierana

sile,czyteżdoniesieniaopodejmowaniutegotypu

aktywnościwśródmłodzieży,oparteoindywidualne

przypadki intoksykacji, zwróciły szczególną uwagę

izaniepokoiły środowiska zainteresowane omawia-

nymobszarem.Wciążdysponujemyzbytmałąilością

danych z badań, wskazujących rzeczywistą skalę

występowaniazjawiska.Jedenznielicznychpomia-

rówukazującychproblemnadużywanialekówprzez

młodzieżstanowibadanieESPAD(European School

Survey Project on Alcohol and Drugs

) realizowane

wpolskichszkołachcoczterylata(od1995r.)przez

InstytutPsychiatriiiNeurologiinazlecenieKrajowego

Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii (KBdsPN)

iPARPA(PaństwowaAgencjaRozwiązywaniaProb-

lemówAlkoholowych).Danez2011r.wskazująna

spadekzażywanialekówwśród15-16-latkówo3%

w stosunku do danych z1999r. Badanie to jednak

nie ukazuje sytuacji związanej zkorzystaniem ze

510

Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 504-511

specyfikówomawianychwniniejszejpracy;dotyczy

onoużywaniaprzezmłodzieżlekówuspokajających

inasennychbezprzepisulekarza.Wedługekspertów

największąpopularnościąwśródadolescentówcieszy

sięmarihuana.Jestonajednakżejedynymnarkoty-

kiem,którywbadaniachdotyczącychichzażywania

podawanyjestczęściejprzezrespondentówniżpopu-

larnefarmaceutyki[8].Wbadaniuzrealizowanym

przez CBOS przy współpracy z KBdsPN z 2010 r.

odsetekuczniówdeklarującychzażywaniepreparatów

zawierającychwskładziedekstrometorfanwynosił1%,

natomiastkorzystającychzlekówprzeciwkaszlowych

produkowanychnabazieefedrynyipseudoefedryny

– 4% [8]. W trakcie badań prowadzonych pośród

przemyskichgimnazjalistów(N=838)blisko5%re-

spondentówpotwierdziłoużywanielekówdostępnych

bezreceptywcelachodurzających(Motyka).Medyka-

mentywskazywaneprzezuczniówdonarkotyzowania

siętonajczęściej:Acodin

6/

,Sudafed,TantumRosa,

Thiocodin

7/

iAviomarin.

Nauwagęzasługujefakt,żepomimomożliwości

zakupu„klasycznych”narkotykównanarkotykowym

czarnymrynku,lub„dopalaczy”zapośrednictwem

internetowychwitryn,częśćosóbzainteresowanajest

osiąganiemodmiennychstanówświadomościpoprzez

zażywanielekówpowyżejwymienionych.Znaczącą

rolępełnićtumożekilkaczynników;popierwszewi-

trynyinternetowe,niektórestworzoneiprowadzone

przez zwolenników psychoaktywnych doznań, na

łamachktórychmłodzieżdzielisięzarównonarko-

tycznymiprzeżyciamipolekach,jakisposobamiich

uzyskiwania,wielkościądawek,barwnymiopisamiha-

lucynacjiprzekazywanymiwwysoceatrakcyjnysposób

zpominięciemjakichkolwiekzagrożeń[5,17,32].

Po drugie – lekceważenie i niedocenianie zjawiska

wynikającewdużejmierzezbrakuwiedzyrodziców

inauczycieli;rozmowyprowadzonewtrakciespotkań

jednegozautorówartykułuznauczycielamiirodzica-

miuczniówpotwierdzajązarównobrakświadomości

zagrożenia–zwłaszczaurodziców–jakrównieżba-

gatelizowanietegotypuzachowańidentyfikowanych

pośródmłodzieży.Tazkolei–jakwynikazrozmów

prowadzonych w trakcie spotkań profilaktycznych

6/

Acodin (Dextromethorphani hydrobromidum) nadal figuruje wśród

leków dopuszczonych do sprzedaży w polskich aptekach. Op. cit. – Ob-

wieszczenie Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych…

7/

Thiocodin (Codeini phosphas hemihydricus + Sulfogaiacolum) nadal

figuruje wśród leków dopuszczonych do sprzedaży w polskich apte-

kach. Op. cit. – Obwieszczenie Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów

Leczniczych…

– posiada obszerną wiedzę dotyczącą uzyskiwania

najbardziej popularnych odurzających specyfików

orazichzażywania.Kolejnyznaczącyczynnikstanowi

niska cena wspomnianych leków oraz brak odpo-

wiednichregulacjidotyczącychhandlunimi;jakjuż

wspomnianoczęśćznichdostępnajestwsprzedaży

wwielupozamedycznychplacówkach,bezjakichkol-

wiekograniczeń.

W2013rokuKrajoweBiurods.Przeciwdziała-

nia Narkomanii rozpoczęło kampanię „Przyjmuje

lekiczybierze?Lekibezrecepty–doleczenia,nie

dobrania”.Celemprowadzonejakcjijestzwrócenie

uwagi na coraz częstsze doniesienia o korzystaniu

przez adolescentów z tychże środków, zwiększenie

wiedzy rodziców inauczycieli na temat zagrożeń

oraz przeciwdziałanie negatywnym skutkom poza-

medycznegoużywanialeków.Wedługbadaczyzfirmy

Millward Brown, którzy w 2013 r. przeprowadzili

badaniajakościowewWarszawie,KatowicachiOpolu

zfarmaceutami,rodzicamiimłodzieżą,liczbaleków

stosowanych wcelach narkotycznych stale rośnie

[8,33].ZinformacjiposiadanychprzezBiuroKry-

minalnewynika,żewykorzystywaniedoodurzania

leków na bazie pseudoefedryny stanowi aktualnie

zjawiskomasowe[21].

Zażywanie w celach odurzających leków do-

stępnychbezreceptystanowićmożedlamłodzieży

zachowanieinicjującedowchodzeniawmroczną,nar-

komańskąrzeczywistość.Niezwykleważnymwydaje

sięciągłeuwrażliwianierodzicówiwychowawcówna

możliwośćpodejmowaniaprzezmłodzieżtegotypu

aktywnościwokresieadolescencjiorazpodkreślanie

rolicodziennych,systematycznychrozmów.Poświę-

canieuwagiswojemudziecku,zaangażowaniewjego

wchodzenie w dorosłość, znajomość wyłaniających

siępotrzebstanowiączynnikichroniąceprzedposzu-

kiwaniemakceptacjiwgrupachdewiacyjnych[34],

podobniejakmonitorowaniewydatkówdziecka[35].

Niezbędnymjestrównieżprowadzeniebadań,które

pomogłyby ustalić rzeczywistą skalę występowania

zjawiskanaterenienaszegokraju.

511

Motyka M, Marcinkowski JT. Nowe metody odurzania się. Cz. I. Leki dostępne bez recepty wykorzystywane ...

1. Pisarska A. Doświadczenia i opinie młodzieży o lekach

dostępnychbezrecepty.SI-Narkomania2008,4:35-40.

2. KlimaszykD,NawrockaK.Acuteintoxicationswith“legal

highs”andrecreationaldrugs–challengesfortoxicologists.

ProblForensicSci2009,LXXX:450-458.

3. Wilczyński P. Pseudokontrola pseudoefedryny. Tygodnik

Powszechny2010,34:3-5.

4. TomczakEiwsp.Dekstrometorfan(DXM):nowemetody

odurzaniasięnastolatków–opisprzypadku.ArchMedSąd

2012,LXII:197-202.

5. HerbetM.Niebezpieczeństwostosowanialekówdostępnych

bez recepty w celach odurzających. Czas Aptek 2012, 4:

35-38.

6. WojciechowskiR.Odlotbezrecepty.Prz2013,43:8-9.
7. Potocka-BanaśBiwsp.Nadużywaniepopularnychleków

dostępnychbezreceptynowymtrendemwśródmłodzieży.

AnnAcadMedStetin2013,1:114-119.

8. MalczewskiA.Używanielekówwceluodurzania–skala

problemu.Remedium2014,2:30-31.

9. Janowska E, Chudzikiewicz E, Lechowicz W. Ephedrone

–NewstreetdrugobtainedfromProasthmin.ProblForensic

Sci1999,XXXIX:44-53.

10. Zuba D. Medicines containing Ephedrine and Pseudo-

ephedrineasasourceofMethcathinone.ProblForensicSci

2007,LXXI:323-333.

11. Łukasik-GłębockaM.Dekstrometorfanibenzydamina–nowe

substancjeodurzające.SI-Narkomania2008,2:16-19.

12. MotykaM.„Dopalacze”wpolskiejprzestrzenispołecznej

[w:] Homo narcoticus. Anczyk A (red). Sacrum 2014

(wdruku).

13. Kolbowska A. Młodzież a substancje psychoaktywne.

Komunikatzbadań.CBOS/KBdsPN2009.http://www.cbos.

pl/SPISKOM.POL/2009/K_011_09.PDF(27.07.2014).

14. Targosz D i wsp. Wytyczne postępowania w przypadku

zatruciadekstrometorfanem–postępowanieprzedszpitalne.

PrzLek2011,8:466-467.

15. KozberB.Narkotykizapteki.MagAptek2013,6:20-22.
16. SchetzD,KocićI.Raport.Zgłaszanieniepożądanychdziałań

leków w województwie pomorskim w okresie czerwiec-

listopad2013.BiulBezpFarmakoter2013,2:13-14.

17. WojciechowskiR.Odurzonegimnazja.Prz2013,43:9-12.
18. Barwina M, Habrat B, Sein Anand J. Nadużywanie

benzydaminy.AlkohNarkom2014,1:77-87.

19. Bitner A. Odurzające OTC. http://www.nazdrowie.pl/

artykul/odurzajace-otc(28.07.2014).

20. Legalne produkty z nielegalnymi substancjami dostępne

waptekach.MazowieckieTowarzystwo„PowrótzU”.http://

www.narko.pl/pdfs/2.pdf(29.07.2014).

Piśmiennictwo / References

21. SafjańskiM,GołębiowskiJ.Przestępczośćnarkotykowa–

przestępczośćnarkotykowa–produkcjanarkotykówzleków

zawierających pseudoefedrynę. Kwart Prawno-Kryminal

2011,3/4:53-56.

22. JędrzejkoK,PawełkoK.PrzęślchińskaEphedrasinicaStapf.

iinnegatunkiztegorodzaju–cenne,egzotycznerośliny

lecznicze oraz psychoaktywne alkaloidowe używki. Farm

PrzNauk2008,9/10:35-42.

23. Myślicka D, Żuk M, Dziurkowski M. Uzależnienie od

efedronu–opisprzypadku.PsychiatrPol2011,1:79-85.

24. Metkatynon–Przepisw15minutw10krokach.http://

hyperreal.info/talk/metkatynon-przepis-minut-krokach-

t40435.html(30.07.2014).

25. https://www.forum.haszysz.com/showthread.php?3643-

Domowe-Syntezy-Metkatynon(30.07.2014).

26. ChlebdaEiwsp.Dekstrometorfan–charakterystykaleku.

FarmPol2009,2:100-108.

27. Bolon-Piecuch J, Piecuch B. Zatrucia dekstrometorfanem

– nowa moda wśród młodzieży. Na Ratunek 2013, 6:

29-31. http://naratunek.elamed.pl/uploads/nar/articles/

naratunekartykul20130640638.pdf(31.07.2014).

28. TutajK,BuszewiczG,MądroR.Benzydamine(Tantum)in

driver’sblood.Analyticalandevaluationproblems.Probl

ForensicSci2008,LXXIV:173-181.

29. http://neurogroove.info/trip/benzydamina-poraz-pierwszy-

czyli-jak-wydrukowa-em-ruchome-gify(31.07.2014).

30. http://dopalator.info/Thread-Benzydamina-Tantum-

Rosa-Tantum-Verde-w%C4%85tek-og%C3%B3lny

(31.07.2014).

31. Okulicz-Kozaryn K, Borucka A, Kocoń K. Przyjmowanie

leków psychoaktywnych a używanie innych substancji

odurzających przez młodzież. Alkoh Narkom 2006, 1:

35-52.

32. ZiemackiJ.Polskanarkotyczna.Przekrój2013,14:12-15.
33. Misiurek A, Poleganow A. Ogólnopolska kampania

„Przyjmujelekiczybierze?Lekibezrecepty–doleczenia,

niedobrania”.SI-Narkomania2013,4:46-48.

34. MotykaM.Dopalaczewśródmłodzieżyprzemyskichszkół

średnich.ProblHigEpidemiol2013,94(2):205-214.

35. Motyka M. Uwarunkowania ekonomiczne a używanie

środków psychoaktywnych pośród uczniów przemyskich

szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Hygeia Publ

Health2014,49(2):281-298.