Metody wg Bereźnickiego
Pojęcie metody uczenia się
Metody uczenia się to celowy, zaplanowany i nadający się do wielokrotnego stosowania układ działań, prowadzący do nabycia przez podmiot nowych wiadomości, umiejętności i nawyków, słowem prowadzący do nabycia nowego doświadczenia.
Podział metod uczenia się:
1 Metody recepcyjne ( uczenie się przez przyswajanie)
Metody recepcyjne bazują na uczeniu się przez przyswajanie, przy czym przyswajanie wiedzy może odbywać się na drodze:
a).bezpośredniej
W uczeniu się opartym na bezpośrednim poznawaniu otaczającego świata źródłem wiedzy jest sama rzeczywistość, czyli konkretne rzeczy, zjawiska i procesy. Metodą uczenia się umożliwiającą czerpanie wiedzy bezpośrednio z otaczającej rzeczywistości jest obserwacja.
b).pośredniej
W uczeniu się przez przyswajanie gotowej wiedzy pośrednim źródłem poznania jest słowo mówione i drukowane. Podstawowymi metodami uczenia się na drodze pośredniej są:
- korzystanie z wykładów
Układ treści :
* cykliczny (powracanie do tego samego zagadnienia, naświetlając je z różnych stron)
* liniowy (poszczególne cząstki tematyczne wzajemnie się zazębiają, tworząc uszeregowaną całość)
- rozmowa (wykorzystywana dla przypomnienia i utrwalenia wiedzy, jak też do jej poszerzenia)
- korzystanie z podręczników
W opanowaniu tekstu podręcznika rozróżnia się dwie metody:
Metodę zapamiętywania dosłownego -
Umiejętność uczenia się na pamięć jest konieczna do opanowania definicji, praw ważnych cytatów.
Metoda zapamiętywania niedosłownego
Powinna być zastosowana wówczas, gdy uczący się ma opanować pamięciowo dłuższy tekst podręcznika.
2. Metody heurystyczne, badawcze
Bazują na uczeniu się polegającym na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy.
Do metod tych możemy zaliczyć:
a). Korzystanie z dyskusji
dyskusja jest grupową formą rozważania i roztrząsania określonego problemu, która zmierza do lepszego, bardziej obiektywnego poznawania jego istoty, wartości i przydatności przez wspólną wymianę myśli, doświadczeń i poglądów
Cele dyskusji:
rozwiązanie jakiegoś problemu.
nauczanie kogoś czegoś;
przekonanie kogoś do czegoś;
ćwiczenie się w sprawności dialektycznej.
Funkcje dyskusji:
poznawcza,
utrwaleniowa,
ćwiczeniowa,
Konfrontacyjna.
b). Uczenie się przez rozwiązywanie problemów
ta metoda stanowi ważny rodzaj działalności uczniów oparty na samodzielnym poznawaniu świata.
Uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów, to taki proces, w czasie którego uczeń pod wpływem aktywności wewnętrznej, wywołanej na tle danej sytuacji dostrzega określony problem oraz w wyniku świadomego wysiłku umysłowego formułuje go i samodzielnie rozwiązuje za pomocą różnych operacji myślowych, sprawdza poprawność i słuszność rozwiązania.
Etapy rozwiązywania problemów:
Przeżycie trudności oraz wykrycie i określenie trudności, czyli sformułowanie problemu.
Poszukiwanie i formułowanie pomysłów rozwiązań ( hipotez).
Formułowanie wniosków oraz weryfikacja i ocena pomysłów ( hipotez ) rozwiązań.
Usystematyzowanie i utrwalenie zdobytej wiedzy i stosowanie jej w teorii i praktyce.
c). Uczenie się przez badanie
S. Pałka pojmuje uczenie się przez badanie jako nowoczesną „odmianę” konwencjonalnego uczenia się problemowego.
Struktura czynności badawczych uczniów:
1. Uświadamianie sobie przez uczniów problemu, sformułowanie problemu i jego szczegółowa analiza.
2. Na podst. analizy problemu głównego wyłonienie problemów szczegółowych, których rozstrzygnięcie jest niezbędnym warunkiem rozwiązania problemu głównego.
3. Na podst. analizy problemu głównego i problemów szczegółowych i w wyniku analizy posiadanej wiedzy sformułowanie różnorodnych hipotez, wybór hipotez najbardziej prawdopodobnych, najbardziej zgodnych z systemem faktów i uogólnień już sprawdzonych.
4. Weryfikacja hipotez- gromadzenie danych poprzez stosowanie określonych metod badań, a mianowicie:
a). obserwacji
b) eksperymentu laboratoryjnego
c). eksperymentu naturalnego
d). wywiadu
e). analizy dokumentów
f). analizy treści
5). Rozwiązanie problemu przez wykorzystanie wyników badań poszczególnych zagadnień, wysunięcie wniosków i sformułowanie uogólnień.
Metody ekspresyjne
Metody ekspresyjne opierają się na uczeniu się przez przeżywanie, które ma miejsce wówczas, gdy w określonej sytuacji występuje przeżycie emocjonalne- pod wpływem odpowiednio eksponowanych wartości.
Uczenie się przez przeżywanie rozumieć będziemy jako uznanie prawomocnej obecności przeżyć emocjonalnych w procesie kształcenia.
Do swoistych metod uczenia się zaliczamy, udział:
w dramie (zachęca do oryginalności i pomaga zaspokoić osobiste pragnienia uczniów)
w filmie ( przekaźnik cennych wartości, źródło poznania nowego materiału)
sztuce teatralnej (przekaźnik wartości estetycznej i moralnej)
Przebieg uczenia się przez przeżywanie:
- zetknięcie się z określona wartością zawartą w utworze literackim, filmie, rzeźbie,
- emocjonalne przeżywanie tych wartości i ich przyswajanie,
- analiza i zrozumienie odczuć,
- wyrażanie własnego stosunku do wartości,
- wysuwanie wniosków odnośnie do postaw własnych.
Metody ćwiczebne
Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem określonych czynności dla nabycia wprawy i uzyskanie wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych.
Tok ćwiczeń w opanowaniu umiejętności i nawyków może mieć następujący przebieg:
-uświadomienie sobie znaczenia i celu, jakiemu ma służyć ćwiczenie;
- poznanie reguł działania, jak i sposobów wykonywania działania;
- obejrzenie wzoru działania bezpośrednio wykonywanego przez nauczyciela lub zawartego w filmie czy w formie fazo gramów;
- pierwsze próbne ćwiczenia z autokontrolą i autokorektą;
- systematyczne wykonywanie ćwiczeń, odpowiednio urozmaicone.
Metody Wg Okonia:
Wprowadzając termin „metoda kształcenia" na miejsce tradycyjnego terminu „metody nauczania" dopuszczamy do głosu ucznia jako partnera nauczyciela, w pojęciu kształcenia mieści się bowiem i nauczanie, i uczenie się.
Metoda kształcenia jest więc przede wszystkim metodą kształcenia uczniów, zmieniania ich osobowości, a nauczanie jest tu przede wszystkim organizowaniem racjonalnego uczenia się.
O typologii metod kształcenia:
Wyodrębniamy cztery grupy metod kształcenia, tj. nauczania-uczenia się. Są to:
A metody asymilacji wiedzy
B metody samodzielneg dochodzenia do wiedzy
C metody waloryzacyjne
D metody praktyczne
a). metody asymilacji wiedzy oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym,
Należą do nich:
- Pogadanka
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem.
Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może spełniać metoda pogadanki, wyróżnia się trojakie jej zastosowanie, a mianowicie jako:
1) pogadanki wstępnej,
2) pogadanki przedstawiającej nowe wiadomości,
3) pogadanki utrwalającej
- Dyskusja
Jest to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.
Odmiany dyskusji:
dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę czy grupę uczniów.
dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży
dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów
- Wykład
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium.
Typy wykładu:
wykład konwencjonalny, w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci;
wykład problemowy, który jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego;
wykład konwersatoryjny polegający na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych;
wykłady kursowe, tj. obejmujące systematyczny kurs jakiejś dyscypliny teoretycznej czy praktycznej, i wykłady monograficzne, poświęcone gruntownemu przedstawieniu wybranego zagadnienia, często właśnie przez badacza tego zagadnienia.
wykłady monograficzne, poświęcone gruntownemu przedstawieniu wybranego zagadnienia, często właśnie przez badacza tego zagadnienia.
- praca z książką
Podręczniki, lektura, literatura popularnonaukowa i czasopisma są nie tylko źródłem nowych wiadomości, lecz także - i to jest szczególnie ważne - dają uczniom możność utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia zdobytej na lekcjach wiedzy; praca nad nią wdraża uczniów do opanowania metod samokształcenia, z których korzystać będą w szkole, a tym bardziej po wyjściu ze szkoły.
b).metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi,
oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów,
Odmiany metod problemowych:
klasyczna metoda problemowa
Cechą charakterystyczną tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem.
Uwzględnia się w niej cztery istotne momenty. Obejmują one:
- wytwarzanie sytuacji problemowej,
- formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania,
- weryfikację pomysłów rozwiązania,
- porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym.
Metoda przypadków
Polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, działań militarnych, przestępstwa, produkcji, handlu, prawa czy stosunków między ludźmi, i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku.
Giełda pomysłów
Metoda ta nosi też nazwę burzy mózgów, co jest dosłownym tłumaczeniem nazwy anglosaskiej brainstorming. Polega ona na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa.
Mikronauczanie
Jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli.
Gry dydaktyczne
Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, którą sama sprawia, stanowi więc, właśnie przez to czynnik szczególnie pożądany w toku uczenia się.
Rodzaje gier
& inscenizacyjne- polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej
&symulacyjne- polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania
&logiczne (np. kostka Rubika)
c). metody waloryzacyjne, (eksponujące) - o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej,
Podział metod waloryzacyjnych:
* Metody impresyjne (łac. impressio - wrażenie, odczucie, przeżycie) sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych.
* metody ekspresyjne - polegają one na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają.
d). metody praktyczne- cechujące się przewagą aktywności praktyczno-technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy.
Rodzaje metod praktycznych:
Metody ćwiczebne- mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych.
Metody realizacji zadań wytwórczych- metody polegające na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych.
przebiegają według pewnego toku, którego przestrzeganie warunkuje większą wydajność. Podstawowe ogniwa tego toku obejmują:
-uświadomienie sobie przez uczniów-często przy pomocy nauczyciela -celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania,
-opracowanie modeli (rysunków) prac, które mają być wykonane, oraz harmonogramu czynności,
-przygotowanie materiałów i narzędzi - na podstawie odpowiednich informacji o nich,
-wykonywanie prac,
- samokontrolę i kontrolę wykonanych prac, ich indywidualną i -ewentualnie - zbiorową ocenę.
Bibliografia
1. Bereźnicki F., Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2007
2. Okoń W. , Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej,