Metody aktywne w przedszkolu
Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej, wyrażającej się silną potrzebą intelektualnych wrażeń, dużym napięciem emocjonalnym, potrzebą działania jako narzędziem służącym poznawaniu otaczającej rzeczywistości. Zadaniem przedszkola powinno być stwarzanie sytuacji, w których dziecko znalazłoby źródło zaspokojenia potrzeb, rozbudzanie zainteresowań, motywacji, aktywności, stwarzanie sytuacji wyzwalających napięcie psychoruchowe dziecka i działanie w kierunku jego redukcji.
Jednym z zasadniczych elementów ułatwiających to zadanie są metody. Proponujemy wykorzystanie w codziennej pracy metod, wyzwalających twórczą aktywność dziecka. Aby wyzwolić w dzieciach działalność twórczą, należy skupić uwagę na różnorodność metod i form, jakie stosujemy w przedszkolu, dzięki temu praca z dziećmi stanie się ciekawsza i twórcza. Proponujemy kilka takich metod:
Twórcze metody aktywności ruchowej i tańca
Metoda opowieści ruchowej J. C. Thulin
Metoda ta polega na tym,że nauczyciel przez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka, skłaniając je odtwarzania ruchem treści opowiadania, przedstawiania różnych sytuacji, zdarzeń, sposobów poruszania się zwierząt, itp. Opowiadanie musi opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Można zaproponować tematykę opowiadania: zwiedzamy ZOO, jeden dzień z życia Smurfów itp.
Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne.
Metoda tejże autorki, prezentuje ruch rozwijający jako metodę, szczególnie przydatną w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi oraz w przypadkach głębszych zaburzeń rozwojowych. Ideą metody jest posługiwanie się ruchem rozwijającym świadomość własnego ciała, świadomość przestrzeni i działania w niej, a także umiejętność i potrzebę dzielenia jej z innymi ludźmi, prowadzącą do nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu. Warunkiem prowadzenia terapii jest zabawowa, radosna atmosfera, możliwość osiągania sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna satysfakcja z pokonywania trudności.
Metoda gimnastyki twórczej ( ekspresyjnej ) R. Labana
Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywać tu będzie inwencja twórcza ćwiczących, ich pomysłowość, fantazja doświadczenie ruchowe. W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu, takimi jak: odkrywanie, naśladowanie, inscenizacja, pantomima, gimnastyka wykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczno- ruchowe, taniec opowieść ruchowa, itp. .Nauczyciel staje się współuczestnikiem i współpartnerem zabaw. Metoda ruchowa ekspresji twórczej daje możliwość rozwijania się w zakresie między innymi: wyczucia własnego ciała, wyczucia przestrzeni, wyczucia ciężaru ciała ( siły), doskonaleniu płynności ruchu, w zakresie kształtowania umiejętności współdziałania z partnerem lub grupą.
Praca szkolna K. Orffa.
Twórca tej metody wyszedł z założenia, iż ćwiczenie gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno- muzyczną oraz kulturą słowa. Głównym celem i zadaniem metody jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej ( zwłaszcza z powiązania muzyki z ruchem) Zarówno muzyka jak i ruch, oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów.
Gimnastyka rytmiczna A.i M. Kniessów
W metodzie tej eksponuje się naturalne formy ruchowe, z wyłączeniem baletu i technik sportowych, chociaż może być stosowana ich interpretacja w formach taneczno- rytmicznych. Główny tok zajęć polega na naśladownictwie ruchu prowadzącego, który nie tylko demonstruje ruch, ale jest również współćwiczącym, jest często osobą wiodącą, ale w miarę zaawansowania ruchowego grupy, pozostawia jej wiele swobody. Metoda Kniessów ma tę zaletę, iż stosuje się w niej nietypowe przybory, stosowane również jako instrumenty perkusyjne ( bijak obustronny, łuski orzecha kokosowego, dzwoneczki, itp.)
Techniki relaksacyjne
Technika relaksacji według Jacobsona
Technika relaksacji w wersji dla dzieci polega na wykonywaniu przez nie celowych ruchów wymagających przeplatania dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni w czasie zabawy i nazwano zabawą słabego i silnego. Schemat ćwiczeń obejmuje kolejno: ręce, nogi, mięśnie tułowia, szyi oraz twarzy. Można wprowadzić przy tym postacie z bajek, opowiadań itp.
Relaksacja wg. Wintreberta
Metodę tę proponujemy wykorzystywać we współpracy z rodzicami, gdyż istotną rolę odgrywa tu relaksator ( rodzic lub nauczyciel) nawiązujący bezpośredni kontakt z dzieckiem. Relaksator nawiązuje z nim kontakt werbalny nacechowany życzliwością. Relaksator sam wykonuje ruchy u dziecka. Schemat ruchów obejmuje kolejno kończyny górne, twarz i okolice, potem po kolei części nóg ( są to : obroty, krążenia, huśtania, opuszczanie bierne). Zawsze wykonuje się ruchy prawej strony ciała, potem lewej.
Relaksacja oparta na treningu autogennym wg. A. Polender
Trening ten jest metodą oddziaływania na własny organizm i życie psychiczne polegającą na wyzwalaniu w sobie reakcji odprężenia i koncentracji oraz stosowania autosugestii. Dzieci słuchając opowiadania terapeuty np. o zmęczonym misiu, identyfikują się z nim naśladują go poddając się sugestii zawartej w słowach terapeuty. Relaksacja powinna być prowadzona w pozycji leżącej, w pomieszczeniu odizolowanym od hałasu.
Techniki parateatralne
Technika zmiany ról
Technika ta polega na tym, że rola jaką ma odegrać dziecko powinna mu umożliwić zdobywanie nowych doświadczeń . Na przykład: dziecku z objawami lęku w interakcjach społecznych, nieśmiałemu organizujemy zabawę, w której ono gra rolę nauczyciela, a nauczyciel przyjmuje na siebie rolę dziecka. Zawsze jednak rozpoczynamy od stworzenia takiej sytuacji zabawowej, w której tkwią warunki sprzyjające wyzwalaniu u dziecka niezależnego zachowania się.
Drama
W grupie pracującej metodą dramy dzieci uczą się współpracy, bycia ze sobą wzajemnej akceptacji, znika wstydliwość, a w jej miejsce pojawia się otwartość, szczerość, pewność siebie, umiejętność dzielenia się i pomaga sobie. Drama polega na zaangażowania się w fikcyjną sytuację, „ wczucie się” w postać, rzecz, bycie nią i działanie jako ona. Nie chodzi tu o wyreżyserowane popisy aktorskie. W dramie każdy odnosi sukces, nie ma tu, bowiem nieważnych ról, nie jest to teatr, więc nie ma tu ról źle zagranych.
Pantomima
Połączenie ruchu, gestu, mimiki - właściwie każdą sytuację można wyrazić ruchem , dlatego panomima jest bardzo przydatną metodą już w pracy z dziećmi młodszymi. Pozwala na ujawnianie swoich uczuć, emocji, stwarza sytuacje w których wyobraźnia uaktywnia się jednocześnie u osoby prezentującej pantomimę w różnych sytuacjach, jak u odbiorcy.
Teatr palcowy
Teatr, w którym dziecko samodzielnie na palcach swojej ręki rysuje główki różnych postaci. Przedstawia różne sytuacje np. występujące w domu, na podwórku, w przedszkolu, także bajki lub wymyślane przez siebie opowiadania
Teatrzyk kukiełkowy, pacynkowy
To taki teatrzyk, w którym dzieci samodzielnie wykonują kukielki, pacynki stosowane potem do różnych sytuacji. Stają się wtedy reżyserami, scenografami, scenarzystami. Często sytuacje teatralne dają nam okazję do rozmów o uczuciach, emocjach, motywach działania, wyzwalają u dzieci aktywność twórczą, przełamują barierę lęku, nieśmiałości.
Teatrzyk wyboru
Tu nauczyciel po uprzednim wspólnym z dziećmi ustaleniu tematu, wybiera jedno dziecko i określa jego rolę. Dziecko samo dobiera sobie współaktorów i przydziela im role. Dzieci same dokonują podziału ról, a przebieg zabawy wypływa od nich samych, co bardzo integruje grupę, daje możliwość współpracy w zespole, poznawania siebie nawzajem.
Metoda twórczego myślenia J. Osborne - Burza mózgów
Metoda ta jest szczególnie polecana podczas rozwiązywania problemów. Wszyscy uczestnicy mają prawo zgłaszać swoje pomysły, pomysły te nie podlegają ocenie ( co jest bardzo istotne w pracy z dziećmi).
Ważna jest duża ilość pomysłów, nie jest istotne, kto jest autorem pomysłów. Po zakończeniu zgłoszeń można przystąpić do oceny pomysłów pod kątem przydatności w pracy. Polecamy tę metodę codziennej pracy z dziećmi, która bardzo wpływa na integrację grupy.
Pedagogika zabawy
Nasuwa skojarzenia : Coś co jest przyjemne, coś co wyzwala spontaniczność , coś co daje radość. Repertuar zabaw zapewnia dobrowolność uczestnictwa , uwzględnia wszystkie poziomy komunikowania się , posługuje się różnorodnymi środkami wyrazu, uznaje niwelowanie lęku a wzmacnianie motywacji do wysiłku. Oznacza to, zabawę z doświadczaniem różnorodności własnych zmysłów, możliwości wyrażania i kontaktowania się: czucie ciała, ruch, granie ról, malowanie twarzy szminkami, śpiewanie na głosy, uczestniczenie w rozmowach itp.
Metoda malowania dziesięcioma palcami ( FINGER - PAINTING )
Autorka zaobserwowała, że malowanie dziesięcioma palcami, ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością do paćkania się w substancjach o konsystencji błota. Wykorzystanie tej skłonności okazało się przydatne w terapii. Walory tej metody to: pomoc w pokonywaniu lęków, uwalnianie się od zachamowań, wzmacnianie wiary we własne siły, pobudzanie ekspresji fantastycznej oraz wartości diagnostyczne. Malowanie palcami jest wykorzystywane do nadania swobody wzorcom ruchowym, do uzyskiwania płynności ruchów. Metoda wymaga tylko przygotowania farb o sześciu kolorach oraz papieru.
Metoda Dobrego Startu opracowana przez M. Bogdanowicz
Istotną rolę w Metodzie Dobrego Startu pełnią trzy elementy: wzrokowy ( znak graficzny), słuchowy ( piosenka )
i motoryczny ( odtwarzanie znaków graficznych zgodnie z rytmem piosenki ). Ćwiczenia zawarte w metodzie usprawniają jednocześnie analizatory: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczno - ruchowy, kształtują lateralizację i orientację w schemacie własnego ciała, oddziaływują na procesy emocjonalne i zachowania społeczne oraz twórczą aktywność. Dzieci mogą tworzyć własne wzory do piosenek oraz teksty i muzykę.
Więcej o metodach zawartych w artykule i nie tylko, przeczytać można w pozycjach, z których także czerpałyśmy wiele informacji, a są to:
Ø B. Kaja, Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 1998.
Ø K. Wlażnik, Wychowanie fizyczne w przedszkolu, Warszawa 1980.
Ø M. Karwowska - Struczyk, Metody aktywne w przedszkolu [w:]Studia Pedagogiczne t. XlVII/85.
Ø Z. Borowicz, Drama - atrakcyjna metoda pedagogiczna [w:] Wychowanie na co dzień 5/94
Ø B. Wolniewicz- Grzelak (tłum.), Zdrowiej i świadomiej żyć, Warszawa 1992.