Władysław Łoboz

ZANIM WYRUSZYSZ W GÓRY

Biblioteczka Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego Nowy Sącz 2014Spis treści

1.

Wstęp

4

2.

Zagrożenia wewnętrzne

8

2.1.

Wyposażenie turysty

8

2.1.1

Plecak

8

2.1.2

Bielizna i odzież

10

2.1.3

Buty

10

2.2.

Lato

12

2.3.

Zima

15

2.4.

Wyposażenie dodatkowe

17

2.5.

Jedzenie i picie

19

3.

Błędy przy wyborze trasy

22

4.

Zagrożenia zewnętrzne

23

4.1.

Warunki pogodowe

23

4.1.1.

Deszcz

24

4.1.2.

Burze i pioruny

25

4.1.3.

Wiatr

31

4.1.4

Letnie płaty śniegu

36

4.1.5.

Znaczne skoki temperatury

36

4.1.6.

Mgła

37

4.1.7.

Słońce

39

5.

Warunki terenowe

40

5.1.

Wysokość i ekspozycja

40

5.2.

Śliskie podłoże

42

5.3.

Śnieg

42

5.4.

Lawiny

46

5.5

Spadające kamienie

51

6.

Zakończenie

52

7.

Literatura i źródła

53

8.

Załączniki

54

8.1.

601 100 300

54

8.2.

ICE

55

8.3.

Podział polskich gór w zakresie ratownictwa

56

8.4.

Słowacka Horska Sluzba

65

8.5

Czeska Horska Sluzba

66

8.6.

Dekalog turysty górskiego

67

8.7.

Dekalog zimowego turysty

68

8.8. WSTĘP

8.9.

8.10.

Mówi się, że ludzi można podzielić na dwa rodzaje: tych którym nie trzeba

wyjaśniać, dlaczego chodzi się po górach i tych, którzy nigdy nie będą w stanie tego pojąć.
Pewnie jest wiele powodów, dla których chodzenie po górach to tak popularne hobby.

Piękne krajobrazy, kontakt z naturą, wyciszenie. Okazja do tego, aby wiosną obserwować
jak cała przyroda budzi się do życia, a jesienią przyglądać się jak zasypia. Można zmagać

się ze swoimi słabościami, starając się pokonywać coraz to nowe szczyty. Bezmierna
przestrzeń, miejsce w którym nikt nam nie przeszkadza. Dają spokój i ciszę
nieporównywalną z niczym innym.
8.11.

Pojawiają się też osoby, które lubią chodzić po górach z bardziej prozaicznych

powodów. W końcu jest to okazja, aby zmierzyć się z sobą, ze swoją kondycją – sprawdzić
jak daleko i jak długo będziemy w stanie chodzić. Miłośnicy sportów ekstremalnych też
znajdą coś dla siebie. Nie brak bardzo trudnych tras, gdzie wyrusza się ze specjalnym
sprzętem, aby przejść szlak. Góry mogą być też pewnego rodzaju odskocznią. Na co dzień
większość z nas jest uwikłana w zwykłe sprawy: szkołę, naukę, pracę, życie codzienne.
Góry pozwalają od tej szarości uciec. Sprawiają, że czujemy się wolni i mamy okazję, aby
zastanowić się nad swoim życiem, nad tym czego naprawdę potrzebujemy i czego chcemy.
Jednak góry dają też bardziej praktyczne korzyści. Są okazją, aby spotkać interesujące
osoby, posiadające podobne zainteresowania. Ludzie na szlaku są na ogół serdeczni i
chętni do zawierania znajomości lub wspólnej wędrówki. Nie ma chyba nic lepszego niż
przyjaciele, z którymi łączy nas aktywność, wspólne zainteresowania i sposób spędzania
wolnego czasu. Lepiej się żyje, kiedy pasja podpowiada co robić.

8.12.

8.13.

Dlaczego chodzimy po górach? Wracamy w miejsca dobrze już znane i

wyruszamy w zupełnie nowe? Czego w górach szukamy?

8.14.

8.15.

Dla wspaniałych widoków ze szczytów, otwartych przestrzeni, pięknych

krajobrazów nie dających się opisać słowami, ale za każdym razem innych...

8.16.

Dla kontaktu z górską przyrodą; dla dotyku skały, zapachu kwiatów, smaku

górskiej wody, zachwytu nad lasem, każdym drzewem, a nawet listkiem, dla
wsłuchiwania się w szum lasu i potoków, w śpiew ptaków...

8.17.

Dla ruchu na świeżym powietrzu dla zdrowia, kondycji, sportu,

rekordów, przygody; dla sprawdzania siebie i swoich możliwości; dla odpoczynku
poprzez fizyczne zmęczenie; dla odkrywania nowych miejsc; dla ryzyka i związanej z
nim adrenaliny...

8.18.

Dla oderwania się od cywilizacji, od codziennych obowiązków, od spraw

przyziemnych, zgiełku, pośpiechu; dla zmiany dotychczasowego trybu życia, spojrzenia z
innej perspektywy, z dystansu...

8.19.

Dla szukania podobnych sobie osób; poznawania ich; ludzi, którzy mogą nam

tam wysoko na górze w razie potrzeby pomóc; ludzi, którym my możemy pomóc; dla
zrozumienia ich i przez to zrozumienia siebie; dla bycia tam, gdzie prawie każdy jest
przyjacielem, prawie z każdym można usiąść i tak zwyczajnie pogadać; dla bycia tam,
gdzie nieznajomi mówią sobie "cześć" lub "dzień dobry"...

8.20.

Dla poszukiwania wyciszenia; samotności innej niż gdzie indziej; niemej

rozmowy z Bogiem, górami, z samym sobą...

8.21.

W górach delektujemy się małymi przyjemnościami, jakie nie zawsze

dostrzegamy w codziennym życiu...

8.22.

Góry uwznioślają; czynią małym, a jednocześnie dają coś z siebie: spokój,

pewność, ukojenie... Uczą nie tylko wytrwałości w dążeniu do celu, ale też pokory, której
wielu brakuje...

8.23.

Zanim podejmiesz decyzję o wyjściu w góry, zastanów się, czy posiadasz

dostateczne doświadczenie. Przed wyjściem oceń stan zdrowia i siły, swoje i twoich
współtowarzyszy, a w szczególności dzieci i osób starszych uczestniczących w wyprawie. Jeśli brak

ci doświadczenia, nie podejmuj trudnych wycieczek. Dostępne na rynku księgarskim przewodniki
i mapy turystyczne pozwolą przygotować ci dokładny plan wycieczki.

8.24.

Skorzystaj z usług miejscowej informacji turystycznej oraz profesjonalnych serwisów

internetowych. Podczas pobytu w górach korzystaj ze wskazówek przewodników górskich,
dyżurujących członków GOPR, gospodarzy schronisk, miejscowej ludności, którzy dostarczą ci wielu

informacji, pomogą podjąć decyzję w jaki rejon gór się udać, określą przybliżony czas przejścia,
dadzą wiedzę o warunkach na danym szlaku, trudności terenowych oraz orientację jakich

ewentualnych zagrożeń możesz się spodziewać na szlaku.

8.25.

Podstawowe informacje jakie powinniśmy zebrać to:

8.26.



miejsce i czas pobytu, ilość osób (ocenić ich przygotowanie, określić najsłabszego uczestnika

grupy)



przebieg szlaku turystycznego ( stopień trudności, różnice wzniesień na podejściach i zejściach ),

wysokości nad poziomem morza (n.p.m.) , właściwości terenu po którym będziemy szli ( stok leśny,
otwarty grzbiet, hala itp.) oraz przybliżony czas przejścia od planowanego punktu wyjścia do punktu
docelowego lub do punktu początkowego. miejsce noclegowe ( sieć schronisk turystycznych, kwater
prywatnych, pensjonatów, hoteli

8.27.



lokalizacja obiektów, które mogę ewentualnie stanowić awaryjne schronienie na szlaku ( w przypadku

załamania się pogody, wypadku ...) tj. szałasy, schrony, koleby, leśniczówki itp.

8.28.



alternatywne drogi powrotu jeżeli podejmiemy decyzję o skróceniu naszej wędrówki (deszcz, mgła,

burza, zranienie, wypadek ...)

8.29.

Pamiętaj, że w górach, zwłaszcza w Tatrach, bardzo szybko i często diametralnie

zmieniają się warunki atmosferyczne, dlatego niezbędna jest przeciwdeszczowa odzież chroniąca
przed złą pogodą i zimnem oraz mocne, ciepłe, wysokie buty na profilowanej podeszwie. Zawsze
miej ze sobą czapę oraz rękawiczki. Nie daj się zaskoczyć kapryśnej, zmiennej aurze.
8.30.

Wychodząc na wycieczkę, zawsze pozostaw w domu, w schronisku czy u znajomych

wiadomość o celu i trasie wycieczki oraz godzinie powrotu. W ten prosty sposób zapewnisz sobie
szybką pomoc w razie wypadku. Podczas wycieczki nigdy nie zmieniaj zaplanowanej trasy, chyba że
wymagają tego względy bezpieczeństwa. Pamiętaj, że pozorne skróty bywają często o wiele
dłuższe i niejednokrotnie kończą się jeszcze większymi kłopotami i interwencją ratowników GOPR.
8.31.

Jeśli to możliwe, powiadom o zmianie trasy osoby zainteresowane ( np. za pomocą

telefonu komórkowego, sms-a, innych osób ...). Decyzja o zmianie trasy lub zawróceniu z drogi
gdy załamie się pogoda, nadejdzie mgła lub trasa okaże się zbyt trudna to nie wstyd, lecz głos

8.32.

rozsądku.

8.33.

Nigdy nie należy udawać się na wędrówkę samotnie. Uczestnicy wyprawy nie mogą

być osobami przypadkowo dobranymi, muszą mieć podobne możliwości, siłę i kondycję. Zawsze
należy dostosować tempo całej grupy do najsłabszego uczestnika.

8.34.

Pod żadnym pozorem nie wolno nikogo popędzać ponad jego siły, ani też

pozostawiać na szlaku samego.

8.35.

Staraj się dojść na miejsce przed zmrokiem, ponieważ nie ma nic gorszego w

górach niż błądzenie po ciemku, które zawsze bywa dla turystów bardzo niebezpieczne.
8.36.

W czasie wędrówki, szczególnie na szlakach wysokogórskich, wszystkie rzeczy należy

nosić w plecaku, tak aby obie ręce były wolne i w razie potrzeby móc się podtrzymać lub złapać
równowagę. Kolory jakimi oznaczone są szlaki turystyczne, nie odzwierciedlają stopnia trudności.

8.37.

Według danych statystycznych Grupy Podhalańskiej GOPR przyczyny wypadków to:

-

brak wyobraźni 41 %

-

brawura 26 %

-

lekkomyślność 16 %

-

nieprzygotowanie do wyjścia w góry 10 %

-

nieznajomość gór 7 %

8.38.

Uważaj na każdy stawiany krok - upadki zdarzają się także w pozornie łatwym terenie.

Szczególnej ostrożności wymagają trudniejsze trasy: strome, mokre lub zaśnieżone stoki, płaty
starego zalegającego śniegu. Nigdy nie zbaczaj z oznakowanego szlaku - jest on zawsze
poprowadzony optymalnie zarówno pod względem bezpieczeństwa, jak i wysiłku na pokonanie
trasy.
8.39.

Przestrzegaj regulaminów Administracji Lasów Państwowych, Nadleśnictwa, Parków

Narodowych i Krajobrazowych i innych. Szanuj przyrodę, nie hałasuj. Dbaj o czystość i porządek w
górach. Usuwając śmieci, dajesz dowód swej kultury. Nie strącaj kamieni i odłamków skalnych,
ponieważ narażasz w ten sposób innych turystów na poważne niebezpieczeństwo. Miejsce
zagrożone przez spadające odłamki skalne przechodź szybko i uważnie.

8.40.

Jeśli mimo ostrożności zdarzy się wypadek - przede wszystkim zachowaj spokój.

8.41.

Poszkodowanego ułóż w bezpiecznej pozycji, w widocznym miejscu. Jeśli trzeba pójść

po pomoc, przy poszkodowanym powinien ktoś pozostać np. jeden z uczestników wycieczki lub
napotkany na szlaku turysta. Przyjętymi w górach sygnałami wezwij na pomoc GOPR. Pamiętaj, że
turyści w górach często są zdani sami na siebie, dlatego tak ważne jest rygorystyczne
przestrzeganie powyższych zasad należy, szczególnie w Tatrach.
8.42.

Góry potrafią być śmiertelnie groźne. Powinny się kojarzyć zawsze z miłymi

wspomnieniami, czego sobie i wam życzę.

8.43.

Wybierając się na wycieczkę nie możemy popełnić największego grzechu -

zlekceważyć gór. Pamiętajmy o tym, że pogoda w Tatrach zmienia się błyskawicznie, występują
duże różnice temperatury (zwłaszcza temperatury odczuwalnej) między dolinami a szczytami.
Planując trasę wycieczki bierzmy pod uwagę własne (i współtowarzyszy) możliwości, a nie tylko
ambicje. Zagrożenia w Tatrach możemy podzielić na "wewnętrzne" i "zewnętrzne". Czyli po takie,
których możemy uniknąć, gdyż wynikają z naszej winy i zewnętrzne, które

8.44.

spowodowane są czynnikami niezależnymi od nas. Pierwszych możemy uniknąć a te

drugie powinniśmy umieć przewidywać i postępować tak, aby wycieczka nie skończyła się

wypadkiem.
8.45.

Zagrożenia wewnętrzne (subiektywne) czyli te, których możemy uniknąć

zachowując podstawy zdrowego rozsądku i nie lekceważąc gór.

8.46.

8.47.

Wyposażenie turysty

8.48.

Większość adeptów turystyki górskiej, dodajmy - rozważnych turystów -

zadaje sobie przed wyruszeniem na swoje pierwsze wędrówki pytanie; co ze sobą zabrać?

8.49.

8.50.

Trudno jest udzielić na tak postawione pytanie jednoznacznej odpowiedzi, gdyż

poszczególne elementy naszego wyposażenia uzależnione są od długości i skali trudności

wytyczonej drogi, pory roku, znajomości terenu, zasobności portfela i wielu innych
czynników.

8.51.

8.52.

Z jednej strony należy uznać, że powinniśmy mieć ze sobą w górach

wszystko to, co jest w stanie zapewnić nam niezbędny poziom komfortu - czyli wszystko,

co może się przydać w każdej sytuacji.

8.53.

8.54.

Z drugiej zaś strony ograniczają nas możliwości "pakowne" plecaka i

zdrowy rozsądek definiowany ciężarem, który trzeba wynieść na własnych
ramionach.

8.55.

8.56.

Jak z tego widać, zabierane wyposażenie jest pewnego rodzaju kompromisem

pomiędzy - nazwijmy to "chciejstwem" a bezwzględną koniecznością. Chciejstwo to
gadżety, które podnoszą naszą niezależność i dobre samopoczucie, ale bez których
możemy się obejść.

8.57.

8.58.

Konieczność to wszystko to, co jest wstanie zapewnić nam przynajmniej minimalny

poziom bezpieczeństwa, pozwoli przetrwać trudne chwile i sytuacje, a w efekcie powrócić cało i
zdrowo z górskiej eksploracji.

8.59.

8.60.

Artykuł ten odnosi się tylko do tych koniecznych elementów wyposażenia,

którym każdy szanujący się turysta powinien poświęcić więcej uwagi i przygotowań. Nie
będzie tu jednak odnośników do poszczególnych producentów, marek czy modeli, a
jedynie ogólne uwagi mogące pomóc w należytym przygotowaniu.

8.61.
8.62.

8.63.

Plecak

8.64.

8.65.

O tym, jaki komfort w przenoszeniu ładunków zapewnia plecak może się

przekonać każdy, kto był zmuszony nieść w rękach walizki, torby czy ciężkie siatki. Co prawda
większość turystycznych szlaków górskich przechodzi się ogólnie rzecz biorąc na nogach, to
jednak "wolne" ręce przydają się na trudniejszych fragmentach drogi, w trzymaniu kijków lub
czekana lub chociażby w przypadku zwykłego potknięcia na nierównej górskiej perci.

8.66.

8.67.

Gama oferowanych na rynku plecaków jest niezwykle szeroka; dziesiątki

producentów, gabaryty
8.68.

- od małych ulicznych do ogromnych wyprawowych, użyte

materiały, kolorystyka, specjalistyczne systemy troczenia itd. Itd.

8.69.

To czy wolimy nosić plecak małej pojemności o zwartej konstrukcji, czy też lepiej

czujemy się z dużym "garbem" na plecach pozostaje - z zastrzeżeniem pewnych sytuacji
krytycznych - indywidualnym upodobaniem każdego turysty.

8.70.

8.71.

Bez względu na to czym nas ujmie plecak, przed dokonaniem wyboru

zakupu powinniśmy zwrócić uwagę na następujące elementy;

8.72.

8.73.

Pojemność gwarantująca spakowanie niezbędnego wyposażenia,

8.74.

8.75.

System nośny zapewniający możliwość wszechstronnej regulacji w celu

dopasowania do naszej sylwetki. Warto tu przynajmniej ogólnikowo wspomnieć o sposobie
rozmieszczania ładunków wewnątrz plecaka. Jeżeli nasza wędrówka będzie przebiegać w miarę

płaskim terenem, pakunki należy umieszczać tak, aby te cięższe (np. kuchenka gazowa z
kartuszem, zapas picia, namiot itp.) znajdowały się wyżej - w górnej części plecaka i bliżej pleców.

W terenie o większym nastromieniu ciężkie elementy należy ułożyć nisko bliżej dna. Takie
rozmieszczenie pozwoli maksymalnie odciążyć nasz kręgosłup i zapewni większy komfort marszu.
I jeszcze jedno ważne spostrzeżenie - nazwa plecak związana jest z częścią ciała, na której jest

lokowany - ale nie noszony. Zdecydowana większość ciężaru plecaka winna spoczywać na
naszych biodrach za pomocą dobrze wyregulowanego pasa biodrowego, zaś pasy ramienne

spełniają tylko funkcje stabilizacyjne. Pamiętajmy więc, aby nabywając plecak wybrać dobry
"biodrak".

8.76.

8.77.

Stelaż wewnętrzny zapewniający minimum stabilności zapakowanego plecaka.

Bezwzględnie należy unikać plecaków ze sztywnymi stelażami zewnętrznymi, które zahaczając
o wystające formacje skalne np. w eksponowanym terenie mogą spowodować utratę
równowagi, a podczas podejść w gęstwinie krzewów skutecznie uczą kręcenia
nieplanowanych piruetów.

8.78.

8.79.

Materiał zewnętrzny, z którego wykonany jest plecak. Dokonując wyboru warto

pokusić się, aby był to materiał odporny na rozdarcia i uszkodzenia mechaniczne, o które nie
trudno w skalnym środowisku. Następną kwestią jest odporność na przemakanie, gdyż nic tak
nie potrafi uprzykrzyć życia jak wyciąganie mokrej bielizny, w którą chcieliśmy się przebrać po
forsownym marszu. Tak czy inaczej, bez względu na zapewnienia producenta o wodoodporności,
wskazanym jest zaopatrzenie się w autentycznie nieprzemakalny worek, który w przypadku
wystąpienia intensywnych opadów należy założyć na wierzch plecaka. Ponadto, przed
wyruszeniem w drogę warto spakować bieliznę w foliowe woreczki skutecznie zabezpieczające
przed zamoczeniem. Warto zapamiętać, że oprócz pozbawienia nas możliwości skorzystania z
suchego, ciepłego ubrania, kompletnie przemoczony plecak wraz z zawartością potrafi ważyć
trzy razy więcej niż w stanie suchym. Niektóre modele plecaków posiadają tzw. "suchą kieszeń"
na dokumenty, jednakże i w tym przypadku wskazane jest dodatkowo zabezpieczyć dokumenty i
pieniądze foliowymi woreczkami.

8.80.

8.81.

Specjalistyczne systemy troczeń, ułatwiające szybkie i proste dopięcie kijków,

czekanów, raków, karimaty, namiotu itd., bez konieczności użycia dodatkowych pasków lub
karabinków.

8.82.

8.83.

Ponadto dokonując wyboru plecaka warto zwrócić uwagę na;

8.84.

8.85.

Rodzaj zastosowanych zamków błyskawicznych pamiętając, że drobne

plastikowe ząbki posiadają mniejszą wytrzymałość i mogą się rozejść w najmniej
odpowiednim momencie.
8.86.
8.87.

Ilość i łatwy dostęp do kieszeni, w których można przenosić drobne wyposażenie

podręczne.

8.88.

8.89.

Tzw. przeponę wewnętrzną, umożliwiającą łatwiejszy dostęp do

wybranych elementów wyposażenia przy zachowaniu porządku wewnątrz plecaka.

8.90.
8.91.

Odzież i bielizna

8.92.

8.93.

Słowa starej turystycznej piosenki brzmią : ... gdy na Rysach ujrzysz ze zdumieniem

alpinistę w czarnym garniturze ... . No cóż, można i tak. Zdarzało się w przeszłości, że stara

taternicka brać urządzała swego rodzaju "festiwal radości", podczas którego Mnich oblegany
był chłopcami i dziewczętami robiącymi drogi w strojach iście bankietowych. Była to wszakże
tylko sympatyczna zabawa, poparta jednak gruntowną wiedzą i umiejętnościami

wspinaczkowymi.

8.94.

8.95.

Wędrując dzisiaj po górskich szlakach można spotkać turystów, którzy prezentując

posiadane wyposażenie, na dobrą sprawę nie powinni się tam znaleźć Nie chodzi mi tutaj o
zamykanie gór dla ludzi, którzy dopiero uczą się "górskiego rzemiosła" lub których

najzwyczajniej nie stać na najnowsze zdobycze technologii outdoorowych. Zresztą, nie w
każdych warunkach takie "ekstremalne" wyroby są konieczne lub potrzebne.

8.96.

8.97.

Warto jednak, planując wyjście w góry znać i zastosować się do pewnych ogólnych

zasad, dzięki którym będziemy odczuwać komfort, ciepło, wygodę - a tym samym uchronimy

nasz organizm przed niebezpieczeństwami związanymi z warunkami atmosferycznymi
występującymi w górach.

8.98.

8.99.

Jakkolwiek - co wydaje się oczywiste - sposób ubierania się latem i zimą różni się od

siebie zasadniczo, to jednak w obydwu przypadkach występuje wiele cech wspólnych.

8.100.
8.101.

Buty

8.102.

8.103.

Gdy w środkach masowego przekazu - w związku z jakąś "głośną" akcją ratowniczą

- wybucha publiczna dyskusja na temat nie przygotowania turystów do górskich wycieczek,
głównym ośrodkiem zainteresowania są z reguły buty.

8.104.

8.105.

W istocie, asortyment obuwia, które można zobaczyć na nogach turystów

przemierzających górskie szlaki nie zawsze odpowiada miejscu, w którym się znajdują. Widuje
się i pantofle, i klapki i sandały, czasami kalosze, a niekiedy góry są zaszczycane obecnością w
swoich progach obecnością drewniaków lub nawet szpilek.
8.106.

O ile oczywiście nie ma zakazu wstępu w tereny górskie w obuwiu -

nazwijmy je nieadekwatnym do okoliczności - to jednak każdego powinna obowiązywać
jakaś umowna granica zdrowego rozsądku, której przekraczać się nie powinno.
8.107.

Tak jak w przypadku innego asortymentu górskiego wyposażenia, tak i w

przypadku butów możliwy wybór jest bardzo szeroki.

8.108.

Ponieważ obuwie górskie nie należy do najtańszych, przed dokonaniem wyboru

zakupu, warto sobie odpowiedzieć na kilka pytań, czego od naszych butów będziemy oczekiwać.

8.109.

8.110.

Tak więc:

8.111.

Czy będziemy wędrować latem, zimą czy we wszystkie pory roku?

8.112.

Czy nasze wędrówki ograniczymy do wycieczek po dolinkach, wygodnymi szlakami

do schronisk, czy też przemierzać zamierzamy surowe wysokogórskie perci?

8.113.

8.114.

Czy góry będziemy nawiedzać sporadycznie, czy też zamierzamy bratać się ze

szczytami niemalże na stałe itp.?

8.115.

8.116.

Dopiero uzyskawszy odpowiedzi na tak postawione pytania można dokonać

wyboru; czy zakupić buty "lżejsze", czy zdecydować się na mocniejsze "cięższe"

8.117.

8.118.

Bez względu na to jakiego wyboru dokonamy, aby but spełnił pokładane w nim

nadzieje, winniśmy zwracać uwagę na następujące czynniki:

8.119.

-

Powinien chronić staw skokowy, czyli raczej krój wysoki ponad kostkę,

8.120.

-

Powinien posiadać w miarę sztywną, nie ślizgającą się podeszwę,
8.121.

-

Powinien być wykonany z możliwie jak najmniejszej ilości płatów. Mnogość szwów zmniejsza odporność na

przemakanie i może ocierać stopy,
8.122.
8.123.

-

Powinien posiadać "bogaty" system sznurowania, z możliwością dodatkowego usztywnienia stóp podczas

schodzenia w celu ochrony palców,
8.124.
8.125.

-

Powinien być w miarę możliwości wodoodporny,
8.126.

-

Powinien posiadać dodatkową osłonę ze specjalnej, bardzo twardej gumy powyżej podeszwy, chroniącej

powłokę buta przed mechanicznymi uszkodzeniami.
8.127.

8.128.

Oprócz tych głównych wymagań, w zależności od zasobności portfela być może warto

pokusić się o dodatkowe udogodnienia jak np. zastosowane membrany oddychające, specjalne wkładki
w podeszwach tzw. "absorbery", chroniące nasze kolana i kręgosłup przed nadmiernymi wstrząsami.

8.129.

8.130.

Jeżeli buty mają nam służyć zimą, na mocniej nastromionych stokach, winniśmy wybrać

modele cięższe, sztywniejsze, lepiej tolerujące obecność raków.

8.131.

8.132.

Każdy but powinien być należycie pielęgnowany tzn;

8.133.

-

Należy dość często buty impregnować, stosując dostępne impregnaty - inne do butów skórzanych -

na bazie wosku, inne do butów z nubuku - w aerozolach
-

Zawilgocone lub zamoczone buty należy suszyć powoli, w nieznacznie wyższej niż pokojowa temperaturze,

wkładając do środka np. zmięte gazety doskonale pochłaniające wilgoć. Nigdy nie należy suszyć butów w wysokiej
temperaturze, na piecach, w pełnym słońcu, gdyż w takich warunkach na powłokach powstają mikropęknięcia
osłabiające konstrukcję i zmniejszające

8.134.

walory użytkowe, a tym samym żywot butów

8.135.

8.136.

Nie będę omawiał całego działu poświęconego tzw. "skorupom" - plastikowym butom

posiadającym specjalne termoaktywne botki wewnętrzne, gdyż tego rodzaju obuwie znajduje

9

zastosowanie w zasadzie jedynie podczas wspinaczki lodowej lub w górach bardzo wysokich o

charakterze himalajskim, w ekstremalnych warunkach pogodowych.

8.137.

8.138.

I na koniec w części dotyczącej obuwia. Zanim wybierzemy się na długą górską wycieczkę,

wypróbujmy nasze buty w łatwiejszym terenie, sprawdźmy jak się spisują, czy nie obcierają stóp itd.

8.139.

8.140.
8.141.

8.142.

Lato

8.143.

8.144.

Po przestudiowaniu prognozy pogody przewidywanej na dzień naszej górskiej

wycieczki zabieramy się przygotowywania "ciuchów" na eskapadę.

8.145.

8.146.

Po pierwsze - "najbliższa ciału koszula". Zanim zdecydujemy, co na siebie wrzucimy

warto wiedzieć, jakimi cechami charakteryzują się poszczególne materiały.

8.147.

8.148.

Bawełna. Gdy jest sucha zapewnia poczucie lekkości, jest przewiewna, miła dla ciała.

Jednak już po pewnym okresie marszu, gdy wydalimy z siebie odpowiednią ilość potu okazuje się, że
pochłania całą wilgoć, mokra przylega do ciała a wszechobecne podmuchy wiatru nawet przy pełnym

słońcu przyprawiają nas o niemiłe dreszcze. Schnie długo wychładzając nasz organizm w nadmierny
sposób. Podobny dyskomfort spotka nas, gdy zaskoczą nas krople deszczu.

8.149.

8.150.

Wełna i flanela. Podobnie jak bawełna, sucha jest przyjemna i ciepła, można powiedzieć,

że dodatkowo grzeje. Gdy jednak pochłonie znaczną ilość wilgoci, do czego ma wielkie skłonności,
oblepia nasze ciało jak kompres a dodatkowo jej ciężar zwiększa się niemiłosiernie przypominając
nasączoną gąbkę. O tym, że wiatr lub słońce zdąży ją szybko wysuszyć możemy z pewnością
zapomnieć. Niewątpliwą zaletą w stosunku do bawełny jest fakt, że mokra nie powoduje uczucia
wychłodzenia.

8.151.

8.152.

Materiały termoaktywne. Różnego rodzaju syntetyki używane do produkcji nadają tym

wyrobom wysokie walory użytkowe. Podstawową ich zaletą jest fakt, że system kapilarów tworzących
strukturę materiału transportuje większość wilgoci "na zewnątrz" co sprawia, że ciało pozostaje w
zasadzie suche i ciepłe. Materiały te schną bardzo szybko a zmoczone tylko nieznacznie zwiększają swój
ciężar. Oczywiście stopień "oddychalności" materiałów termoaktywnych jest w pewnej mierze
uwarunkowany czynnikami zewnętrznymi takimi jak temperatura, ciśnienie i wilgotność powietrza - o
czy nie będę w tym miejscu szerzej pisał - jednakże z pewnością wyroby te są najbardziej godne
polecenia. Przy okazji warto zaznaczyć o pewnej - nazwijmy to - wadzie. Pot w kontakcie z niektórymi
syntetykami powoduje powstawanie mało przyjemnej mieszanki zapachowej, dlatego też wskazane
jest używanie antyperspirantów, niwelujących w znakomity sposób tę przykrą "dolegliwość".

8.153.

8.154.

Po drugie - coś na wierzch. Wędrując w chłodniejsze dni a także nawet w upalne, gdy

8.155.

zatrzymujemy się na mały odpoczynek, warto założyć coś na wierzch, aby podtrzymać

temperaturę organizmu i uchronić się przed wyziębieniem. Każda forma ochrony przed utratą energii
cieplnej jest dobra, ale tak jak pisałem powyżej, zamierzony efekt można osiągnąć w różnym stopniu
komfortu. Zabieranie swetrów, bluz czy pulowerów wykonanych z tradycyjnych materiałów związane
będzie z ryzykami opisanymi powyżej.

8.156.

8.157.

I w tym przypadku najbardziej przydatne będą okrycia wykonane z materiałów

termoaktywnych, z których najbardziej popularne są tzw. polary. Posiadają one doskonałe właściwości
"oddychające", są lekkie, szybkoschnące, ciepłe. Ponadto, w wielu modelach stosowana jest dodatkowa
membrana tzw. "windstoper", która doskonale chroni przed przenikaniem podmuchów wiatru. W
zależności od naszych potrzeb można nabyć polary w różnej kategorii grubości; od tzw. 100 do 300.

8.158.

8.159.

Trzeba w tym miejscu przestrzec przed licznie oferowanymi tak zwanymi polarami,

które na pierwszy rzut oka bardzo przypominają oryginalny materiał "POLARTEC", jednakże oprócz

10

tego, że są ciepłe i dość szybko schną nie posiadają właściwości "oddychających". Dokonując zatem

zakupu warto zapłacić trochę więcej za należytą jakość.

8.160.

8.161.

Po trzecie - kurtka. Gama dostępnych na rynku kurtek jest niezwykle bogata pod

względem przeznaczenia, rodzaju użytych materiałów i oczywiście cen. Różni producenci prześcigają się
w stosowanych powłokach zewnętrznych, krojach, membranach. Oczywistym jest, że im bardziej

zaawansowaną technologicznie kurtkę będziemy posiadali, tym więcej walorów użytkowych ona spełni,
począwszy od funkcji "oddychających" poprzez ochronę przed wiatrem, deszczem, śniegiem a na
mrozie kończąc.

8.162.

8.163.

W każdym bądź razie są elementy, na które na pewno warto zwrócić uwagę

pod kątem przydatności w różnych warunkach atmosferycznych. Należą do nich:

8.164.

8.165.

Zastosowane membrany powinny spełniać funkcje "oddychania" transportując

nagromadzony pot "na zewnątrz"

8.166.

8.167.

Powłoka zewnętrzna powinna być odporna na uszkodzenia mechaniczne, w tym

głównie na rozdarcia

8.168.

8.169.

Impregnacja powłoki zewnętrznej powinna chronić przed przemakaniem i nasiąkaniem,

zaś wybór czasu "wodoodporności" zgodnie z informacją zamieszczoną przez producenta należy do
użytkownika

8.170.

8.171.

Krój kurtki, np. poprzez system regulacji, powinien umożliwiać swobodne

wykonywanie ruchów, w szczególności podniesienie rąk nie powinno powodować unoszenia
się kurtki i odsłaniania przedramion, a kołnierz w postaci stójki winien należycie osłaniać kark

8.172.

8.173.

Chowany w kołnierz kaptur nie powinien opadać na oczy i powinien posiadać

regulacje dopasowujące do twarzy i uniemożliwiające zsuwanie się z głowy

8.174.

8.175.

Kieszenie i zapięcia powinny być zabezpieczone dodatkowymi nakładkami

zabezpieczającymi przed przedostawaniem się wody

11

8.176.

Szwy - jako najsłabsze ogniwo - powinny być zgrzewane zabezpieczając przed

przedostawaniem się wody

8.177.

8.178.

Kurtka powinna posiadać wewnętrzny zamek błyskawiczny umożliwiający wpięcie

polara (zwracać uwagę na rodzaj ząbków zamka)

8.179.

8.180.

Dół kurtki, pas oraz rękawy na wysokości nadgarstków powinny dać się regulować w celu

np. umożliwienia lepszej wentylacji wewnętrznej

8.181.

8.182.

Wymienione elementy stanowią tylko podstawowe i zasadnicze kryteria doboru

kurtki. Za odpowiednią dopłatą można oczywiście pokusić się o szereg dodatkowych gadżetów,

które niekoniecznie muszą okazać się przydatne.

8.183.

8.184.

Istotną natomiast uwagą jest unikanie naszywania na kurtkę naszywek bądź wpinanie

znaczków, gdyż można w ten sposób trwale uszkodzić membranę, a już na pewno osłabić powłokę i jej
impregnację.

8.185.

8.186.

Po czwarte - spodnie. Wskazówki dotyczące spodni są praktycznie tożsame z zawartymi

odnośnie najbliższej ciału koszuli. Warto tu wiedzieć, że w wyniku wysiłku zaczynamy się pocić
stopniowo. Najpierw krople potu ujrzymy w pachwinach, potem na skroniach i czole, w dalszej
kolejności na tułowiu, następnie na ramionach i przedramionach i dopiero w ostatniej kolejności na
udach i podudziach - (spocenie się nóg stanowi o rzeczywiście znacznym zmęczeniu).
8.187.

Wynika z tego, że spodnie - przynajmniej w normalnych warunkach pogodowych -

nie są najważniejszym elementem naszego ubioru.

8.188.

8.189.

Całkiem dobrze sprawdzają się lekkie spodnie płócienne, ewentualnie z odpinanymi

nogawkami poniżej kolan. Powtórzę jeszcze raz; poniżej kolan. Dotyczy to również tzw. krótkich
spodni.
8.190.

Marsz z odkrytymi kolanami przy nasłonecznieniu w nastromionym terenie z

pewnością może zakończyć się poparzeniami słonecznymi, a w rezultacie bólem, drgawkami, i
znacznym dyskomfortem.

8.191.

8.192.

Z pewnością nie są najlepszym rozwiązanie jeansy, które łatwo nasiąkają potem lub

wodą stając się ciężkie i zimne, a których twarde szwy skutecznie mogą doprowadzić do bolesnych
otarć (szczególnie w okolicach pachwin)

8.193.

8.194.

Niezwykle użytecznym rozwiązaniem jest posiadanie dodatkowych spodni

wodoodpornych, posiadających rozpięcia na całej długości obydwu nogawek, które w przypadku
wystąpienia opadów atmosferycznych błyskawicznie można założyć "na stojąco" chroniąc się
przed przemoczeniem.

8.195.

8.196.

Po piąte - coś przed deszczem. W przypadku, gdy nasza kurtka posiada ograniczone

właściwości wodoodporne, niezbędnym jest posiadanie rzeczywiście nieprzemakalnego odzienia.
Może to być zwykły, ale obszerny "sztormiak", pałatka lub płachta. Ważne, żeby faktycznie
chroniła przed przemoczeniem, była lekka a po zwinięciu niewielka gabarytowo.
8.197.

Co prawda użycie takiego plastikowo-gumowego odzienia zaburzy cały system naszej

oddychającej odzieży, ale na pewno lepiej jest trochę bardziej się spocić niż być przemoczonym
8.198.

do szpiku kości.

8.199.

8.200.

Po szóste - bielizna osobista. I znów pojawia się zagadnienie oddychalności. Mokre od

spocenia majtki potrafią nieźle dokuczyć podczas chłodnych podmuchów wiatru, a przeziębienie
pęcherza, korzonków lub jajników skutecznie pozbawi nas możliwości zaznawania górskich uniesień.

8.201.

Podobnie dużą uwagę należy poświęcić skarpetom. Te oddychające pozwolą nam

utrzymać względną suchość wewnątrz buta. Poza tym nie trzeba chyba wielkiej wyobraźni aby
domyślić się, jakie spustoszenie może wywołać zbyt gruby szef na palcach lub ciągle przekręcająca się
w bucie zbyt obszerna skarpeta. No cóż, ponieważ to nogi nas niosą, musimy o nie bardzo dbać.

8.202.

8.203.

Po siódme - coś przed słońcem. Udar słoneczny może być jednym z najgroźniejszych

wrogów turysty w górach. Zwykle przedawkowaniu słońca towarzyszy ból głowy, torsje, zawroty
głowy, osłabienie, wysoka temperatura, drgawki itp. Wystąpienie takich objawów może się przyczynić
do całkowitej utraty sił, a tym samym uniemożliwić nam bezpieczny powrót do domu. Nie trzeba

chyba wspominać o możliwych skutkach zaburzenia równowagi w eksponowanym górskim terenie.

8.204.

8.205.

Dlatego też, w celu zapobieżenia udarowi słonecznemu bezwzględnie należy

przestrzegać poniższych zasad zasłaniając możliwie wszystkie części ciała:

8.206.

8.207.

Głowa i kark osłonięte

czapką lub chustką, Ramiona osłonięte

rękawami,

8.208.

Kolana osłonięte spodniami,

8.209.

8.210.

Twarz, a w szczególności nos i uszy chronione kremem z

filtrem UV, Oczy chronione okularami przeciwsłonecznymi.

8.211.

Pamiętajmy, że na zażywanie kąpieli słonecznych jest wiele naprawdę

lepszych i bezpieczniejszych miejsc, niż górski szlak.

8.212.

8.213.

Podsumowując należy stwierdzić, że pogodne letnie niebo przed wyruszeniem na szlak

wcale nie musi oznaczać, że wymarzona pogoda utrzyma się przez cały dzień. Specyfika górskiego
mikroklimatu powoduje, że warunki atmosferyczne potrafią zmienić się niezwykle szybko.
8.214.

Gwałtowne burze z opadami deszczu, gradu czy śniegu w środku upalnego lata nie są w

górach czymś nadzwyczajnym i niespotykanym. Dlatego też pakując plecak na górski wypad należy
niezwykle starannie dobierać elementy ubrania, przykładając należytą uwagę do ich jakości i
niezawodności. W skrajnie trudnych warunkach, które mogą nas niespodziewanie zaskoczyć gdzieś
wysoko i daleko od schronienia, właściwie przygotowane i dobrane ubranie jest w stanie pozwolić
nam przetrwać, uratować zdrowie lub nawet życie.

8.215.
8.216.

Zima

8.217.

8.218.

Taktyka stosowana w doborze odzieży na zimowe górskie wędrówki nie odbiega

zasadniczo od
8.219.

tego, czym kierujemy się w porze letniej. Oczywiście z zastrzeżeniem, że zimą proces

wychłodzenia organizmu następuje dużo szybciej, a jego skutki mogą być znacznie poważniejsze - do
zamarznięcia włącznie. Większa musi być zatem nasza dbałość o jakość poszczególnych elementów, a
także gruntowne przestrzeganie poniższych podstawowych zasad i wskazówek:

8.220.

8.221.

Ubieranie się na tzw. "cebulkę", czyli wielowarstwowo. Metoda ta posiada szereg zalet.

Po pierwsze - transportowane na zewnątrz, ogrzane ciałem powietrze przemieszcza się stopniowo, a
pozostając pomiędzy poszczególnymi warstwami stanowi swego rodzaju "termos" utrzymujący
organizm w stanie należytej ciepłoty. Po drugie - podmuchy zimnego wiatru nie są wstanie tak łatwo
przebić się przez kilka warstw izolowanych ciepłym powietrzem. Po trzecie - zarówno w przypadku
przegrzania się jak i uczucia chłodu mamy możliwość stopniowego dochodzenia do optymalnego

poziomu komfortu i nie jesteśmy zmuszeni do zrzucania z siebie bądź nakładania od razu zasadniczej

warstwy ubrania.

8.222.

8.223.

Głowa i kończyny muszą być chronione w szczególny sposób. W tym miejscu wiedzieć

należy, że przy znacznych spadkach temperatur potęgowanych przez wiatr przyspieszający
wychłodzenie, poszczególne organy wewnętrzne człowieka zaczynają pomiędzy sobą rywalizować o

życiodajną krew. W sytuacji zagrożenia utraty ciepła - mózg, płuca, wątroba, nerki gromadzą jej
większą niż zwykle ilość, co odbywa się kosztem kończyn narażonych tym samym na odmrożenie.
Sam proces odmrażania nienależycie zabezpieczonych części ciała postępuje dość szybko - od uczucia

"gorąca", szczypania, poprzez odrętwienie aż do trwałych zmian tkanek. Stąd też tak bardzo istotne
jest zapewnienie im należytej ochrony.

8.224.

8.225.

Czapki powinny chronić czoło z zatokami, uszy i potylicę. Znakomicie sprawdzają się w

tym względzie "kominiarki", jednak być może warto pomyśleć o dwóch czapkach, zarówno tej

lżejszej jak i cieplejszej. Z pewnością, nawet w pełnym słońcu dającym złudne poczucie "gorąca"
przy kilkustopniowym mrozie nie należy wędrować z gołą głową.

8.226.

8.227.

Nos i policzki należy chronić zarówno przed mrozem jak i słońcem, które odbite od

śniegu działa ze zdwojoną siłą. Najlepszym zabezpieczeniem są specjalistyczne kremy, o których

będzie mowa w części poświeconej wyposażeniu dodatkowemu.

8.228.

8.229.

Oczy muszą być chronione okularami z filtrem UV. W zaśnieżonym terenie górskim

promienie słoneczne działają bardzo agresywnie nawet przy zachmurzonym niebie, a ich siła
potęgowana przez biel śniegu może doprowadzić do tzw. ślepoty śnieżnej, której towarzyszy bardzo
silny ból oczu i praktycznie nie możność widzenia.

8.230.

8.231.

Dłonie należy chronić rękawiczkami odpowiednio długimi, tak aby osłaniały nadgarstki.

Warto wiedzieć, że rękawiczki pięciopalczaste stanowią słabszą ochronę niż dwu - lub trzypalczaste.
Przy silnych mrozach znakomitym rozwiązaniem jest stosowanie dwóch par w ten sposób, że na
cienkie polarowe pięciopalczaste zakłada się drugie, dwu- lub trzypalczaste. W przypadku konieczności
np. manipulowania przy zamkach plecaka, kurtki itp. zdejmujemy rękawicę zewnętrzną, a dłoń, nie
pozbawiona zdolności manualnych jest w dalszym ciągu chroniona.
8.232.

Często stosowanym rozwiązaniem jest przyszywanie do rękawiczek tasiemki

przełożonej przez kark pod kurtką (jak stosują mamy u małych dzieci), co zapobiega przed utratą
rękawiczki w najmniej sprzyjających i oczekiwanych okolicznościach.

8.233.

8.234.

Spodnie. W tym przypadku, w odróżnieniu od pory letniej musimy zadbać o wyrób

spełniający wysokie walory użytkowe. Jak we wszystkich innych przypadkach, rynek zapewnia

dostępność do specjalistycznych produktów, spełniających funkcje "oddychające", wodoodporne itp.
8.235.

Powszechnie stosowaną metodą jest używanie dwóch par spodni; wewnętrznych

polarowych i zewnętrznych wodoodpornych. Jako że nogi mają niemalże stały kontakt ze śniegiem,

muszą być zabezpieczone przed zmoczeniem, nic bowiem ( w moim przypadku ) nie wzbudza więcej
"ironicznego ale i serdecznego współczucia" jak widok turysty wędrującego w "zamrożonych"

jeansach, a którego każdy krok okupiony jest chrzęstem kruszonego w kolanach i pachwinach lodu.

8.236.

8.237.

Stuptuty - czyli ochraniacze na buty. Latem czasami przydatne podczas opadów

atmosferycznych, zimą stanowią wyposażenie obowiązkowe. śnieg przedostający się do wewnątrz
buta, tworzący już po chwili zimną kąpiel dla naszych stóp jest w stanie całkowicie uniemożliwić

dalszą wędrówkę.

8.238.

8.239.

Na zakończenie kilka uwag ogólnych. Podstawowym zagrożeniem zimowych górskich

wędrówek są niezwykle szybkie i gwałtowne zmiany pogody. Przyjemny spacer wysoko nad poziomem
morza zawsze może się przerodzić w desperacką walkę o przetrwanie. Zawieje i zamiecie śnieżne,

podczas których z ledwością dostrzeżemy czubek wyciągniętej dłoni, huraganowy wiatr, paraliżujący
mróz są w stanie skutecznie odciąć nam jakąkolwiek możliwość bezpiecznego powrotu. Wtedy
pozostaje tylko jedyne rozsądne rozwiązanie - czekać na poprawę warunków bądź wezwać pomoc i
czekać. Jeżeli nie będziemy należycie przygotowani, jeżeli "lekkość" plecaka będzie dla nas stanowiła
większą wartość niż kompletne zabezpieczenie przed mrozem - wtedy nasze szanse przetrwania mogą
spaść do zera.

8.240.

8.241.

Wyposażenie dodatkowe

8.242.
8.243.

8.244.

Gdy plecak stoi już przygotowany do spakowania, gdy dobrane ciuchy leżą na "kupce", a

zapastowane buty stoją gotowe w kącie, powinniśmy się zabrać do kompletowania wyposażenia, bez
którego wyjścia w góry w ogóle nie powinniśmy brać pod uwagę. Należą do nich:

8.245.

8.246.

Mapa i kompas. Sposoby posługiwania się tymi przyrządami omówione są w rozdziale

dotyczącym nawigacji, zaś w tym miejscu chcę zwrócić uwagę jedynie na ich użyteczność. Gdy
wytyczona marszruta jest nam dobrze znana a pogoda dopisuje, orientacja w terenie przebiega bez
zakłóceń i każdej chwili wiemy gdzie się znajdujemy. Gdy jednak trasa jest nam obca lub pogoda,
nawet na dobrze znanym szlaku całkiem siądzie a mgła lub śnieżyca przesłoni cały świat (łącznie z
topograficznymi punktami odniesienia), wówczas kompas i mapa mogą stanowić jedyny drogowskaz
do celu. Ponadto, świadomość aktualnego miejsca pobytu pozwoli nam zweryfikować przewidywany,
pozostały czas marszu zdążyć z powrotem przed zapadnięciem zmierzchu. Dlatego też wskazanym jest
orientowanie w terenie co pewien czas, nawet w warunkach dobrej widzialności.

8.247.

8.248.

Apteczka. Co nas może spotkać w górach, co utrudni, albo uniemożliwi dalszą

wędrówkę? Praktycznie wszystko. Wymioty, biegunka, gorączka, skręcenie, złamanie, otarcie,
skaleczenie, ból zęba to tylko niektóre z przypadłości, które mogą nas dopaść. Nas, albo innego
turystę w

8.249.

górach, któremu będziemy mogli przynieść doraźną pomoc. Dlatego też warto się

zaopatrzyć w środki zapobiegawcze. Na pewno w apteczne powinny się znaleźć; opatrunek jałowy,
opaska elastyczna, środek dezynfekujący, przeciwbólowy, na dolegliwości żołądkowe, plastry

opatrunkowe, aspiryna. Wybór medykamentów należy do indywidualnych preferencji każdego
turysty (niektóre warto skonsultować z lekarzem).

8.250.

8.251.

"Niezbędnik", czy jak niektórzy wolą "reperaturka" - czyli zestaw zawierający takie

atrybuty jak igła, nici - w tym wzmocnione, około 1 metra cienkiego repsznura, ostry nóż, zapasowa

sznurówka, agrafka. Przedmioty te mogą się okazać niezwykle przydatne w przypadku awarii części
ubrania, plecaka, urwania sznurówki itp.

8.252.

8.253.

Światło (ze sprawnymi bateriami). Aczkolwiek najpraktyczniejsza jest tzw. "czołówka",

czyli latarka zakładana na głowę - (posiadamy wolne ręce), to jednak jakiekolwiek źródło światła jest

lepsze niż żadne.

8.254.

8.255.

Gwizdek. Nieocenione urządzenie w przypadku konieczności wzywania pomocy.

Gdy wysiądzie nam głos albo dostaniemy totalnej chrypy, dźwięk gwizdka będzie znakomicie
słyszalny.

8.256.

8.257.

Folia NRC. Metalizowana płachta folii służąca do okrywania podczas chłodnych biwaków.

Charakteryzuje się znakomitymi właściwościami izolacyjnymi, zatrzymuje ciepło, chroni przed
wychłodzeniem. Małe gabaryty, lekkość i niezawodność czynią z niej nieocenionego pomocnika w
nagłych przypadkach.

8.258.

8.259.

Raki i czekan. Dotyczy to oczywiście wyłącznie zimowych wyjść na trudniejsze drogi

(czasem raki mogą być przydatne także latem, podczas przekraczania stromych płatów
zlodowaciałego śniegu). Sprawne posługiwanie się tymi przyborami wymaga odpowiedniego treningu
w łatwiejszym terenie, jednakże pokonanie niektórych formacji zimą bez ich użycia może się okazać
zbyt trudne lub niebezpieczne.

8.260.

8.261.

Zegarek. Znając godzinę zachodu słońca i porównując ją z czasem aktualnym

możemy zaplanować powrót przed zapadnięciem ciemności.

8.262.

8.263.

Kremy (w zależności od pory roku przeciwsłoneczne i/lub przeciwodmrożeniowe).

Bezwzględnie muszą to być kremy posiadające filtr UV, i to raczej w wyższej niż w niższej skali
8.264.

- na pewno powyżej 10. Kremy używane zimą powinny być wykonane na bazie tłuszczu

(na mrozie nie wolno stosować kremów nawilżających lub żelów wykonanych na bazie wody !!!). W
skrajnie trudnych warunkach jeszcze bardziej skuteczne są kremy wykonane na bazie cynku.

8.265.

8.266.

Telefon komórkowy. Zastanawiałem się, czy umieścić go na liście niezbędnych. Jeżeli

jednak jesteśmy posiadaczami takiego urządzenia, na pewno warto mieć je ze sobą w górach. Nie po to,
aby informować naszych przyjaciół o kolejnych zdobytych przełęczach lub szczytach. Lepiej jest
oszczędzać baterie, gdyż mogą się przydać w nagłych przypadkach konieczności wzywania pomocy i
podczas korespondencji z centrum ratownictwa.

8.267.

8.268.

Zdrowy rozsądek - obowiązkowo !!!. Góry stoją dzisiaj, będą na swoim miejscu także

jutro i przez następne stulecia. Nadmierna ambicja jest złym doradcą, to czego nie zrobimy dziś,

8.269.

możemy zrobić za tydzień, za rok. Mierzmy siły na zamiary. śledźmy prognozę pogody,

uczmy się czytania pogodowych zwiastunów zmian. Pytajmy o radę ratowników lub bardziej
doświadczonych kolegów. Przestrzegajmy ostrzeżeń i zakazów, w szczególności dotyczących terenów

zagrożonych lawinami. Czyńmy wszystko, aby przez lekkomyślność nasza radosna wycieczka nie
przerodziła się w koszmar.

8.270.

8.271.

Oprócz wymienionych powyżej, istnieje jeszcze cała gama najróżniejszych atrybutów,

które mogą się okazać bardzo przydatne podczas górskich eksploracji. Korzystanie z nich zależy od

indywidualnych preferencji użytkownika a także od rodzaju wędrówki, pory roku, terenu i innych
czynników determinujących zabranie takiego a nie innego wyposażenia. Spośród całego wachlarza

przyborów warto wymienić między innymi:

8.272.

8.273.

Kijki teleskopowe, które pozwalają znacznie bardziej oszczędzać stawy kolanowe i

kręgosłup

8.274.

8.275.

Odbiornik GPS - urządzenie, które za pomocą odbierania namiarów satelitów określa w

stopniu bardzo precyzyjnym nasze położenie, punktów topograficznych, kierunek i prędkość marszu
itd. Można powiedzieć - taki mały, elektroniczny górski przewodnik.

8.276.

8.277.

Karimata i namiot - w zależności od długości planowanej wycieczki.

8.278.

8.279.

Płachta biwakowa - mininamiot, pozwalający w całkiem znośnych warunkach spędzić

noc pod gołym niebem, nawet w złych warunkach atmosferycznych.

8.280.

8.281.

Kuchenka i paliwo, menażka, zapałki (najlepszym sposobem ochrony zapałek i draski

przed zamoczeniem jest umieszczenie ich w zamykanym, plastikowym pudełku po filmie
fotograficznym) - w zależności od długości planowanej wycieczki. Warto tu zaznaczyć, że jeżeli już
korzystamy w terenie z kuchenki podczas biwaku, używajmy jej na zewnątrz lub najwyżej w
przedsionku namiotu. Używanie wewnątrz namiotu może spowodować pożar lub zatrucie oparami
gazów powstających podczas spalania.

8.282.

8.283.

Uprząż z lonżami do wędrowania po via ferratach - czyli trudniejszych

fragmentach dróg dodatkowo ubezpieczonych łańcuchami, klamrami, drabinkami itp. Stanowi
pewne zabezpieczenie na wypadek obsunięcia się lub odpadnięcia w eksponowanym terenie.

8.284.

8.285.

Kask. Nie trzeba mówić jakich spustoszeń może dokonać kamień spadający z góry.

Gdy poruszamy się w terenie, ponad którym wypiętrzają się skalne ściany, kask może się okazać
zbawienny.

8.286.

8.287.

Jedzenie i picie.

8.288.

8.289.

Pożywienie. Jakże więc powinien kształtować się jadłospis, który pozwalałby turyście

na możliwie największą sprawność? W normalnych warunkach zapotrzebowanie dobowe organizmu,
to: 118 gr. białka, 56 gr. tłuszczu i 500 gr. węglowodanów, co odpowiada ilości 3000 kcal, z czego
strawieniu ulega około 2500 - 2700 kcal. Z doświadczeń poczynionych w górach okazuje się, że
człowiek o wadze 70 kg, przy wysiłku fizycznym na wysokości 2000 m
8.290.

n.p.m. zużywa dziennie ilość energii, odpowiadającą 3500 kcal. Ilość energii dostarczona

zatem w podanym składzie byłaby niewystarczająca. Zaradzić temu można na dwa sposoby:

8.291.

Spożywając większe ilości jedzenia z zachowaniem wyżej podanego stosunku składników,

albo też zwiększając stosunek składników o większej sile odżywczej, czyli tłuszczów.

8.292.

Zwiększona ilość pokarmu łatwo może spowodować przeciążenie przewodu

pokarmowego i tak już w tych warunkach działającego mniej sprawnie. Korzystniejszym więc w tym

wypadku będzie zwiększenie ilości tłuszczu, który spożyty w odpowiedniej formie trawi się łatwo, nie
obciąża zbytnio przewodu pokarmowego swą objętością, a w ilościach wagowo równych białku i
węglowodanom dostarcza 2,5 raza więcej energii.
8.293.

Jakie pokarmy najkorzystniej brać ze sobą w drogę?

8.294.

Ze środków spożywczych białkowatych najlepiej zaopatrzyć się w ser w różnych

odmianach oraz jajka na twardo, natomiast zapas węglowodanów nosimy ze sobą pod postacią
chleba, bułek, cukru, ciast, owoców, czekolady itp. Przy zaopatrywaniu się w chleb należy dać

pierwszeństwo gatunkom ciemnym. Doskonałym rozwiązaniem jest zastąpienie niedoboru
węglowodanów w formie bardziej skoncentrowanej. Szczególnie nadaje się w tym względzie cukier i
jego przetwory, cukier posiada bowiem tę zaletę, że łatwo ulega wchłonięciu i utlenieniu. Spożywanie

więc częste małych ilości cukru dostarcza również energii mięśniom, dlatego cennym pożywieniem w
drodze jest czekolada, która daje się długi czas przechowywać, nader wygodnie ją przenosić, a obfita

ilość tłuszczu i węglowodanów w niej zawarta wspomaga odżywianie. Słodycze i owoce (rodzynki,
śliwki, jabłka itp.) smakują w drodze wyśmienicie i orzeźwiają dzięki zawartości cukru i kwasów
organicznych. Również owoce suszone przedstawiają dużą wartość odżywczą dla turysty.

8.295.
8.296.

8.297.

Zawartość kalorii w niektórych produktach przydatnych podczas wędrówki:

8.298.
8.299.
8.300.
8.301.
8.302.

8.303.

Produkt

8.304.

Ilość

8.305.

Kal

orie (kcal)

8.306.

Grahamka

8.307.

1 szt.

8.308.

250

8.309.

Kabanos

8.310.

100g

8.311.

332

8.312.

Banan

8.313.

100g

8.314.

120

8.315.

Brzoskwinie

8.316.

100g

8.317.

52

8.318.

Brzoskwinie suszone

8.319.

100g

8.320.

295

8.321.

Daktyle suszone

8.322.

100g

8.323.

210

8.324.

Gruszki

8.325.

100g

8.326.

40

8.327.

Gruszki suszone

8.328.

100g

8.329.

352

8.330.

8.331.

Jabłka

8.332.

100g

8.333.

50

8.334.

Jabłka suszone

8.335.

100g

8.336.

341

20

8.337.

Kiwi

8.338.

100g

8.339.

40

8.340.

Mandarynki

8.341.

100g

8.342.

35

8.343.

Nektarynki

8.344.

100g

8.345.

40

8.346.

Śliwki węgierki

8.347.

100g

8.348.

34

8.349.

Śliwki suszone

8.350.

100g

8.351.

100

8.352.

Pestki słonecznika

8.353.

100g

8.354.

565

8.355.

Rodzynki

8.356.

100g

8.357.

274

8.358.

Baton Mars duży

8.359.

80g

8.360.

300

8.361.

Baton Snickers duży

8.362.

80g

8.363.

310

8.364.

Wafel Prince Polo mały

8.365.

20g

8.366.

108

8.367.

Czekolada mleczna

8.368.

100g

8.369.

550

8.370.

Herbatniki w czekoladzie

8.371.

100g

8.372.

462

8.373.

Cukierki - dropsy owocowe

8.374.

100g

8.375.

390

8.376.

Orzechy włoskie, obrane

8.377.

100g

8.378.

688

8.379.

Kompot z wiśni

8.380.

1 szklanka

8.381.

210

8.382.

Soki owocowe

8.383.

1 szklanka

8.384.

140

8.385.
8.386.
8.387.

8.388.

W jaki sposób gasić pragnienie. Wzmożona utrata wody w następstwie pocenia się

wymaga stopniowego jej uzupełniania. Doświadczenie jednak uczy, że spożywanie większej ilości
zimnej wody w czasie marszu nie jest korzystne - gasi pragnienie tylko na krótki czas, sprowadzając
przy tym osłabienie. Szczególnie zaspokajanie pragnienia wodą wypływającą spod śniegów, a nawet
samym śniegiem, nie prowadzi do celu. W krótkim czasie użycie takiej wody budzi jeszcze większe
pragnienie, powoduje osłabienie i brak łaknienia. Wynika to ze

21

8.389.

znacznego oziębienia żołądka oraz składu chemicznego takiej wody. Woda ściekająca z

granitowych turni, najczęściej śniegowa, zawiera minimalne ilości składników mineralnych, soli. Zbliża
się więc swym składem do wody destylowanej, która dla organizmu jest szkodliwa. Własności tych

można ją pozbawić z łatwością przez dodanie soku owocowego. W tym celu najlepiej pozostałą, choćby
niewielką ilość soku w butelce uzupełnić wodą z potoku i nosić przy sobie jakiś czas, aby temperatura

nie była niższa od +8" C. W ten sposób otrzymamy napój zdrowy i smaczny. Aby uniknąć picia zimnej
wody w większych ilościach warto pamiętać, że uczucie pragnienia w znacznym stopniu łagodzi także
spożywanie owoców suszonych lub świeżych, słodyczy itp.
8.390.

Z napojów używanych w czasie wycieczek na pierwszym miejscu wymienić należy

herbatę. Każdy podróżujący w górach miał sposobność poznać orzeźwiający wpływ tego napoju.
8.391.

Zarówno herbata jak i kawa zawdzięczają pobudzające działanie obecności alkaloidu,

zwanego kofeiną, który działa podniecająco na serce i służą znakomicie w czasie wypoczynku po
trudach dłuższego marszu. Dzięki swojemu aromatowi i rozgrzewającemu działaniu pobudzają
łagodnie także i czynność trawienia - jednym słowem działają orzeźwiająco i wzmacniająco, tym

bardziej, że ich użyciu towarzyszy zwykle przyjęcie większej lub mniejszej ilości środków odżywczych
istotnie siłotwórczych. Posilanie się w czasie wędrówki czarną kawą, względnie większymi ilościami

herbaty jest środkiem obosiecznym. Akcja serca i płuc, wzmożona silnie wskutek pracy mięśni zostaje
spotęgowana ich działaniem jeszcze bardziej, w wyniku czego łatwiej może przyjść osłabienie.
8.392.

Mówiąc o napojach trudno pominąć sprawy użyteczności, względnie szkodliwości

napojów alkoholowych. Przez początkowe pobudzenie akcji serca i działanie drażniące na błonę
śluzową żołądka, wywołane tą drogą przekrwienie, powoduje uczucie ciepła wewnątrz. Wkrótce
jednak przychodzi do rozszerzenia naczyń skórnych i wzmożonej utraty ciepła przez promieniowanie i
przewodzenie na zewnątrz. Chwilowo, pod wpływem kilku łyków alkoholu uczucie pokrzepienia i siły
do dalszej wędrówki wzrasta, jednak bardzo szybko wpływ ten mija i w niespełna kwadrans później
uczucie zmęczenia wraca i to w stopniu daleko wyższym.
8.393.

Szczególnie osłabiający wpływ na układ mięśniowy i nerwowy wywiera piwo, albowiem

prócz niewielkiej ilości alkoholu zawiera w sobie jeszcze pewne własności wyciągowe, składniki
chmielu, które także znacznie obniżają pobudliwość nerwową. Tym tłumaczy się usypiające poniekąd
działanie piwa.
8.394.

Jakie więc napoje brać ze sobą? Orzeźwiająco i wzmacniająco działają zarówno

gotowe soki kupne, jak i roztwory soków owocowych, które rozcieńczone wodą (zaopatrzyć się w
nią w górach łatwo), dają wyśmienity napój, a nawet dzięki zawartości cukru i nieco odżywczy.

8.395.
8.396.

8.397.

Błędy przy wyborze trasy

1)

Trasa niedostosowana do możliwości.

8.398.

Pamiętajmy, że chodząc po Tatrach używamy nieco innych mięśni niż chodząc po

płaskim lub ćwicząc na siłowni. Szczególnie ostrożnie należy planować trasę jeśli wiemy, lub
podejrzewamy, że możemy mieć problem ze stawami. Przy długich i stromych zejściach często
"odzywają się" kolana dlatego czasem znacznie łatwiejsze jest wejście na Kasprowy pieszo i zjechanie
kolejką niż odwrotnie. Pamiętajmy też, aby nie planować trasy, która może być ponad
8.399.

nasze możliwości techniczne. Zastanówmy się 2x czy warto stać w kolejce na łańcuchach i

czy to właśnie przez nas ta kolejka nie będzie się tworzy.

2) Plany wycieczki niedostosowane do pogody

8.400.

Przed wyjściem w Tatry sprawdźmy prognozę pogody... i ZAWSZE bądźmy przygotowani

na deszcz a późnym latem, jesienią i zimą - na śnieg. Jeśli za oknem widzimy ciężkie chmury lub wieje
silny wiatr - nie planujmy wycieczek w wyższe partie gór. Tatry widocznie nie chcą nas tego dnia
zapraszać do siebie. Skorzystajmy z okazji i wybierzmy się na wycieczkę po Zakopanem lub okolicach.

8.401.

8.402.

Zagrożenia zewnętrzne (obiektywne) czyli te, których czasem nie sposób uniknąć, ale

należy je przewidzieć i być na nie przygotowanym.

8.403.
8.404.

8.405.

Warunki pogodowe

8.406.

Dużo wypadków zaistniało przy ładnej pogodzie. Przy sprzyjającej pogodzie w góry

wyrusza znaczna grupa ludzi, a zatem i liczba wypadków jest większa. W popularnych miejscach Tatr
panuje wręcz tłok, sprzyjający wypadkom w trudnym terenie (mijanie się, próby wyprzedzania na

szlaku, strącanie kamieni przez człowieka idącego wyżej od osoby poszkodowanej itp.).

8.407.

8.408.

8.409.
8.410.

8.411.

Wpływ warunków pogodowych na wypadki w Tatrach.

1) Deszcz

8.412.

Innym i częstym zjawiskiem pogodowym, które towarzyszy wypadkom (11%),

8.413.

jest zachmurzenie, a wraz z nim – również opady atmosferyczne. Chmury ograniczają

dopływ promieniowania słonecznego podczas dnia, a przy dużym stopniu pokrycia nieba przez
chmury w górach robi się znacznie ciemniej. Brak słońca w zimie powoduje brak kontrastów w
krajobrazie, a przez to turysta ma problem z dostrzeżeniem szczegółów mikrorzeźby terenu –
zagłębień, wybrzuszeń, krawędzi zasp. Wielkość zachmurzenia decyduje też o typie pogody. Kiedy
na niebie pojawią się chmury, często towarzyszą im opady – rozlewne lub nawalne, co także
bardzo często przyczynia się

8.414.

do wypadków na szlaku. W ciepłej połowie roku chmury kłębiaste

rozbudowują się maksymalnie w godzinach popołudniowych.
8.415.

Opady atmosferyczne w Tatrach mogą występować w różnej postaci: deszczu,

8.416.

śniegu, deszczu ze śniegiem, gradu i mżawki. Jak podają analizowane karty

wypadków TOPR, spośród tej grupy wypadki najczęściej zdarzają się podczas opadów
deszczu
8.417.

i śniegu. Opady deszczu mogą zaskoczyć turystę na szlaku, kiedy

niespodziewanie nadejdzie zmiana pogody, ale także towarzyszyć mu w czasie całej wyprawy.

Osoby przyjeżdżające na długo wyczekiwany urlop decydują się wyjść w góry, nie zdając sobie
sprawy z konsekwencji, jakie może za sobą nieść deszczowa pogoda. Dodatkowo zagrożenia

te może spotęgować brak nieprzemakalnego ubioru i obuwia, co może się przyczynić do
przemoknięcia i zachorowania turysty na szlaku. Intensywne opady deszczu powodują m.in.
wezbranie potoków i rzek, które w pewnych odcinkach
8.418.

mogą występować z koryt i zalewać górskie szlaki, utrudniając miejscami ich

przejście.
8.419.

Szlaki, które przecinają się z ciekami i po których często spływają

strumienie wody, są mokre i śliskie, a na odcinkach leśnych – błotniste. Bardzo trudne
warunki
8.420.

na szlakach występują również po nocnych opadach deszczu, ale także pod

wieczór, kiedy temperatura może gwałtownie się obniżyć i sprawić, że mokre wcześniej
szlaki stają się miejscami oblodzone i bardzo niebezpieczne – zwłaszcza w wyżej położonych
8.421.

partiach Tatr. Wszystko to stwarza niesprzyjające warunki do

uprawiania turystyki w Tatrach i można sądzić, że jest to główna bezpośrednia
przyczyna wypadków.
8.422.

Aż 16% analizowanych wypadków zaszło przy opadach atmosferycznych,

a dodatkowo 8% – podczas oblodzenia.
8.423.

Wraz z wysokością nad poziomem morza ilość opadów w skali roku wzrasta. Reguła

ta nie dotyczy tylko najwyższych szczytów tatrzańskich znajdujących się często ponad poziomem
chmur deszczowych. Najbardziej niekorzystne są opady, którym towarzyszy silny wiatr i niska
temperatura. W takiej sytuacji prędzej czy później dochodzi do przemoczenia naszych ubrań co
nie jest przyjemne a może być niebezpieczne jeśli trwa odpowiednio długo (wychłodzenie). Nie
ma się co łudzić, że świeżo kupiona droga kurtka i spodnie przeciwdeszczowe ochronią nas
wystarczająco. Owszem na początku tak ale po jakimś czasie będziemy przesiąknięci wilgocią.
Wyobraźmy sobie trudny szlak, łańcuchy, drabinki, do tego konieczność podnoszenia rąk w
trakcie pokonywania przeszkód i spływające do rękawów stróżki wody. Czasem wiatr powoduje,
że deszcz pada poziomo lub wręcz „pod górę”. W takich warunkach, dodatkowo przy śliskim
podłożu turysta porusza się coraz wolniej i mniej pewnie, zmarznięte dłonie nie trzymają dobrze
chwytów a mocno zaciągnięty kaptur ogranicza pole widzenia do minimum. Chyba nie trzeba
nikogo przekonywać, że jedynym rozsądnym rozwiązaniem jest wówczas podjęcie decyzji o
odwrocie. Podczas spadku temperatury zdarza się, że opady deszczu przechodzą w śnieg co w
konsekwencji doprowadza do zamarznięcia naszego przemoczonego ubrania. Jest to sytuacja
skrajnie niebezpieczna jednak nie występuje często i jest możliwa do uniknięcia dzięki znajomości
prognozy pogody.

8.424.
8.425.

2) Burze i pioruny

8.426.

8.427.

Gwałtowna ulewa i porażenie piorunem to główne niebezpieczeństwa

niesione przez burzę. Jakkolwiek porażenie piorunem nie jest częstym zjawiskiem, należy
się jednak z nim poważnie liczyć.

8.428.

Jak powstaje burza?

8.429.

Powietrze w górnych warstwach atmosfery jest o wiele zimniejsze niż przy

powierzchni Ziemi. Ciepłe powietrze jest lżejsze od zimnego, więc unosi się do góry. W
trakcie wznoszenia powietrze się rozpręża, a przy rozprężaniu wszystkie gazy bardzo się
ochładzają. (Tak wygląda na przykład wypływ dwutlenku węgla z przebitego naboju do

syfonu.
8.430.

Rozprężający się gaz ochładza się tak bardzo, że jego temperatura spada poniżej

-80°C i gaz zamienia się w tak zwany suchy lód, a cały nabój pokrywa się szronem). Wznoszące
się powietrze w trakcie rozprężania staje się chłodniejsze od otoczenia, a więc cięższe i opada na
dół. Inaczej przebiega ten proces, gdy wznoszące się powietrze zawiera dużo pary wodnej.

8.431.

W miarę ochładzania się powietrza, zawarta w nim para wodna kondensuje się,

czyli skrapla. Przy kondensacji, wydziela się dużo ciepła (tyle samo, ile wcześniej należało

dostarczyć, aby woda odparowała). Uwalniające się ciepło powoduje, że powietrze wilgotne
stygnie wolniej i jest stale cieplejsze, a więc lżejsze od otoczenia.
8.432.

To jest właśnie mechanizm, który powoduje, że w obszarze burzy powietrze

bardzo gwałtownie - z prędkością pociągu pospiesznego - wznosi się do góry i osiąga wysokość
powyżej 15000m. Na tej wysokości temperatura jest bardzo niska (około -60°C).
8.433.

Skondensowane kropelki wody zamieniają się w lód, stopniowo łącząc się z sobą

i tworząc coraz większe kryształy. Gdy cząsteczki lodu stają się zbyt wielkie,
8.434.

zaczynają spadać, pociągając za sobą w dół zimne powietrze. W trakcie opadania

cząsteczki lodu topnieją i z chmury zaczyna padać deszcz. Ponadto stosunkowo chłodne
powietrze, gdy tylko dotrze do powierzchni Ziemi, zaczyna rozchodzić się na boki. Dlatego
zwykle przed burzą wieje chłodny wiatr. Opadanie cząsteczek lodu lub kropel wody związane
jest z jeszcze jednym zjawiskiem. Ponieważ Ziemia naładowana jest ujemnie, dół kropli lub
kryształka lodu ładuje się przez indukcję ładunkiem dodatnim.

8.435.

Rodzaje burz

8.436.

Jak się okazuje "burze z piorunami" to nie tylko burze deszczowe, ale także burze

piaskowe i śnieżne. Do ciekawszych należą te drugie - burze śnieżne. W Polsce należą do
rzadkości, ale w wyższych szerokościach geograficznych (południowa Wielka Brytania, Norwegia,
Szwecja) to ok. 8% wszystkich burz. Może to mieć związek z ciepłym Prądem Zatokowym, który
obmywając zachodnie wybrzeża Europy i niosąc ciepłe powietrze sprzyja powstawaniu burz.
Wyładowania występujące w czasie śnieżnego lub piaskowego "burzowania" są słabsze niż
podczas "zwykłych" burz (co nie oznacza, że nie są niebezpieczne). Najbardziej ciekawe są burze
występujące przy gigantycznych pożarach lasów. Zdarzają się one bardzo rzadko, bo służby
ratownicze docierają do miejsca pożaru stosunkowo szybko, ale w historii można spotkać opisy
burzy powstającej z oparów i dymu wytworzonych podczas pożarów.

8.437.

Ognie świętego Elma zwiastunem burzy

8.438.

Jeszcze zanim niebo przetną błyskawice, pierwszą oznaką zbliżania się burzy

są Ognie świętego Elma. Turyści i żeglarze często traktują je jako system wczesnego
ostrzegania przed nagłą zmianą pogody.

8.439.

Tuż przed zbliżającą się burzą z różnych przedmiotów wydobywają się niewielkie

iskierki świadczące o tym, że dochodzi do dużego przyrostu natężenia pola elektrycznego.
8.440.

Wyładowania te są najczęściej ciche, ale czasem zdarza się, że są słyszalne w

postaci świstów. Chociaż mogą wywołać strach, to jednak same w sobie nie są groźne, lecz mają
za zadanie ostrzeżenie nas przed zbliżającą się burzą. Ognie Elma ujawniają w ten sposób
wszelkie przedmioty w które w każdej chwili może uderzyć piorun. Zazwyczaj są to przedmioty o
ostrych krawędziach, a więc anteny, maszty i skały. Przebywanie w pobliżu nich może się okazać
bardzo niebezpieczne, zwłaszcza jeśli znajdujemy się na otwartej przestrzeni. Ognie św. Elma to
znak zbliżającej się burzy dla wspinaczy, którzy na górskich stokach nie mają szansy szybko się
schować w bezpiecznym Gdy dochodzi do
8.441.

miniaturowych wyładowań, które można poczuć nawet na swym ciele,

uderzenia pioruna zwiększa się. Podobne wskazówki od przyrody otrzymują żeglarze i

rybacy. Na masztach pojawiają się świetliki, które jednoznacznie świadczą o bliskości burzy.

Bagatelizowanie tych znaków nie jest dobrym pomysłem.

8.442.
8.443.

8.444.

Pioruny

8.445.

Pioruny to niezwykle ciekawe zjawiska występujące w czasie burzy. (Burze powstają

w sytuacji, gdy w ciągu niespełna godziny wstępujący prąd ciepłego, wilgotnego powietrza
zmienia niewielkie chmury kłębiaste [tzw. Cumulusy] w ciężkie, gęste chmury burzowe [tzw.

Cumulonimbusy] wysokości 10-16 kilometrów i szerokości około 8 kilometrów. Z potężnymi
prądami wstępującymi sąsiadują zstępujące prądy chłodniejszego powietrza, które razem tworzą
w chmurze wyjątkowo silne zawirowania. Szybko wznoszące się powietrze porywa w górę duże

krople wody, kryształki lodu i grad. Ich zderzenia wytwarzają potężne ładunki elektryczne. Gdy
zgromadzi się ich odpowiednia ilość, następuje wyładowanie elektryczne.

8.446.

Do najczęściej występujących i najlepiej znanych należą wyładowania liniowe, czyli

rozgałęzione iskry o długości od kilku do kilkudziesięciu km. Wyładowanie jest widoczne w

postaci błyskawicy spowodowanej wypromieniowaniem energii przez wzbudzone podczas
wyładowania atomy, której towarzyszy przedłużony huk-grzmot, powstający przy rozprężaniu
nagrzanych mas powietrza w otoczeniu kanału wyładowania. Rzadko też występują inne rodzaje

piorunów: piorun kulisty (jaskrawo świecąca kula zjonizowanego gazu o średnicy kilkudziesięciu
cm) i piorun paciorkowaty, zwany też łańcuchowym lub perełkowym (łańcuszek złożony z
oddzielnych punktów świetlnych). Około 75 % wszystkich piorunów rozładowuje swoja energię w
chmurach, a tylko jakieś 25 % miedzy chmurami a ziemią. Niestety do dnia dzisiejszego nikomu
nie udało się wyjaśnić do końca mechanizmu powstawania piorunów. Istniejące teorie są w
stanie opisać większość zjawisk elektrycznych zachodzących w burzowej chmurze, ale zawsze
pozostaje jakiś mały fragment, który nie chce się za nic w świecie zmieścić w danej teorii, lub też
istnieją w niej tzw. słabe punkty. Wiemy na przykład, że dodatnie ładunki elektryczne gromadzą
się w górnej i środkowej części chmury, a ujemne - w dolnej części. Środkowy obszar ładunku
dodatniego jest w dużej mierze zagadką, ale przypuszcza się, że są to dodatnio zjonizowane
atomy lecące ku górze porwane przez prąd wstępujący, które straciły swoje elektrony na skutek
zderzeń z elektronami lecącymi z góry na dół. Na całej kuli ziemskiej tworzy się rocznie blisko 15
milionów burz z około 30 miliardami piorunów. Jest to niewyobrażalna ilość energii elektrycznej
– wewnątrz pioruna panuje natężenie rzędu 20 tysięcy amperów. Na podstawie tych danych
matematycy wyliczyli, że prawdopodobieństwo zostania trafionym przez piorun jest wciąż trzy
razy większe, niż szansa wygrania szóstki w totolotka.

8.447.

8.448.

8.449.

8.450.

Rozkład ładunków elektrycznych w dojrzałej chmurze burzowej

8.451.

8.452.

Objawy i skutki



Najczęstszymi objawami wskazującymi na wystąpienie w danym miejscu wyładowania

atmosferycznego są: ciche wyładowanie charakteryzujące się cichym "bzykaniem" lub
trzeszczeniem, elektryzowanie się odzieży oraz stawanie włosów do góry.



W górach piorun uderza najczęściej - choć nie jest to regułą ! - w wyizolowane z otoczenia
szczyty i granie; a na rozległych, płaskich przestrzeniach (polany, hale) uderzenie pioruna może

nastąpić w każdy punkt wystający ponad poziom.



Droga pioruna nie kończy się po wyładowaniu, ale biegnie dalej po linii najmniejszego oporu

powierzchnią terenu, a w terenie skalnym przeskakuje małe zagłębienia, przebiega przez
wilgotne rynny i szczeliny skalne, przez cieki wodne i powierzchnie porośnięte mokrymi
porostami.



Zwykle następuje gwałtowny spadek temperatury i wzmaga się prędkość wiatru.



Porażenie człowieka przez piorun (wyładowanie) kończy się zwykle śmiercią.



Odpadnięcie w skutek podmuchu fali uderzeniowej wyładowania.



Mokre, a niekiedy oblodzone skały i trawy.



Wskutek uderzenia pioruna: ukruszenie skały i wywołanie lawiny kamiennej.



Deprymujące działanie na psychikę człowieka, często wyzwolenie panicznego strachu.



Stosunkowo szybkie przemoczenie odzieży, co wpływa na gwałtowne obniżenie odporności

organizmu przeciw wyziębieniu.

8.453.

8.454.

Jak sobie radzić



Wybierając się nawet na najkrótszą, górską wycieczkę należy zawsze zabierać ze sobą okrycie
przeciwdeszczowe z kapturem.



W miarę możliwości, jak najszybciej z zachowaniem pełnego bezpieczeństwa należy

8.455.

opuścić partie szczytowe, grań czy grzbiet. W trudnym, eksponowanym

terenie należy dokonać tego tylko oznakowaną ścieżką !!!



O ile to możliwe schodzić z grzbietu na stronę zawietrzną, ponieważ wyładowania atmosferyczne z
"napierającej" chmury na stok nawietrzny mogą wystąpić również poniżej grzbietu (rys.1).



Nigdy nie chować się pod wyizolowane, samotne drzewa (grupę drzew), wieże świątyń lub wieże
widokowe, dzwonnice, kapliczki, na myśliwskich ambonach, itp. (rys.2).



Przeczekując burzę należy usiąść ze złożonymi razem i podciągniętymi pod siebie stopami (po "turecku")
na plecaku, linie, płaskim kamieniu; lub kucnąć trzymając zwarte stopy. Jeżeli znajdujemy się w ściance
skalnej, wybrać - o ile to możliwe miejsca odległe co najmniej 1 metr od ściany lub przynajmniej nie
opierać się o skałę (rys.3a).



Chroniąc się w grocie lub niszy skalnej nie należy: stać przy wyjściu (możliwy przeskok pioruna
między stropem na podłożem), opierać się o ściany (możliwe porażenie prądem powierzchniowym)
(rys.3b).

8.456.



Natychmiast opuścić miejsca ze sztucznymi ubezpieczeniami. Jeżeli jest to nie możliwe, przywiązać

się do haka linką na wysokości pasa (nigdy na wysokości piersi) i puścić ubezpieczenia.



Przeczekując burzę pod okapem budynku nie opierać się o ścianę i odsunąć od piorunochronu.



Grupa przeczekująca burzę powinna rozlokować się w stosunkowo dużym rozproszeniu, aby na
wypadek uderzenia pioruna nie wszyscy zostali porażeni, a pozostałe osoby mogły udzielić pierwszej
pomocy oraz powiadomić służby ratownicze (rys.4).



Zabrania się przeczekiwania burzy w pozycji leżącej - niebezpieczeństwo porażeniem prądem
powierzchniowym !!!



Metalowe i optyczne przedmioty (menażka, termos, lornetka, aparat fotograficzny) schować w
plecaku.



Zaleca się wyłączenie telefonów komórkowych, oraz nie nadawanie przez
krótkofalówki.



Należy pamiętać, że wyładowanie atmosferyczne występuje nie tylko w czasie opadu deszczu, ale
także w pochmurny i wilgotny dzień (tzw. sucha burza).

8.457.

Klatka Faradaya.

8.458.

Jeśli odgrodzimy określoną przestrzeń wystarczająco gęstą, metalową siatką (nazwa

klatka Faradaya pochodzi od nazwiska wynalazcy Michaela Faradaya, który skonstruował ją w 1836
roku), spowodujemy, że owa przestrzeń będzie chroniona przed działaniem pół elektrycznych.
Wielu ludzi, którzy znaleźli się podczas burzy w samochodach, przyczepach kempingowych,
wagonikach kolejek linowych, samolotach itd.., odczuwa niepokój, mimo iż pewnie w szkole
słyszeli coś o klatce Faradaya. Doświadczenia przeprowadzane w laboratoriach wysokiego napięcia
wykazały, że przy uderzeniu pioruna w samochodzie nadpalić się mogą co najwyżej opony, ale
pasażerom nie spadnie nawet włos z głowy.

8.459.
8.460.
8.461.

3) Wiatr

8.462.

Wiatr w górach a w szczególności w Tatrach jest obecny praktycznie zawsze. Czasem

możemy spotkać się jednak z jego znacznym nasileniem. Jest to tak zwany "wiatr halny" związany ze
specyficznym układem ciśnienia wokół łańcucha Tatr. Na graniach jego średnia prędkość to około 80-
100 km, a w porywach dochodzi do 140-150 km/h. a nawet więcej. Podczas halnego góry nie są
dobrym miejscem na wycieczki. Niebezpiecznie jest zarówno w wyższych partiach gór jak i w
dolinach.

8.463.

Wiatr halny powstaje w szczególnych warunkach układu barycznego przy przesuwającym

się ku wschodowi niżu atlantyckim. Gdy na wschód od pn. Karpat leży obszar wysokiego ciśnienia, a na
zach. od nich pojawi się ośrodek niskiego ciśnienia, wtedy masy powietrza (w związku z ruchem

obrotowym ziemi) dążą z pd. ku pn. Napotykając zaporę masywu tatrzańskiego podnoszą się po

zboczach pd. i ochładzają adiabatycznie o ok. 0,6 C na każde 100 m, przy czym skrapla się zawarta w
powietrzu para wodna i jej drobniutkie kropelki tworzą charakterystyczny podłużny wał chmur nad
górami. Pozbawione pary wodnej masy powietrza przewalają się przez grań Tatr i spadając wzdłuż ich

pn. stoków ogrzewają się adiabatycznie o 1 C na każde 100 m spadku - i dlatego im niżej tym w. h. jest
cieplejszy, na szczytach górskich zaś raczej chłodny lub nawet zimny. Nadejście wiatru halnego

zapowiada silny i gwałtowny spadek ciśnienia barometrycznego, suchość i przejrzystość powietrza i -
zazwyczaj - tworzenie się owego wielkiego białego wału chmur nad górami. Po wietrze halnym zwykle,
ale nie zawsze, przychodzi deszcz, a w zimie śnieg. Wiatr halny posiada wielką szybkość, w samym

Zakopanem do 25-30 m sek., zaś na graniach dużo większą, w porywach nawet do 60 m sek.
Największą szybkość halnego zanotowano z 6 na 7 V 1968: 86 m sek., tj. ok. 300 km godz. Wiatr halny

zwykle wieje silnymi porywami, po których następuje dłuższy lub krótszy okres ciszy,
8.464.

aczkolwiek zanotowano parokrotnie halne wiejące w sposób ciągły. Czas trwania, bywa

rozmaity: od kilku godz. do paru dni. Przeciętny czas trwania 2 do 3 dni. Najdłużej wiejący halny, 11
dni, zanotowano w 1951. Wiatr halny ma wielkie znaczenie zwł. na wiosnę, gdy szybko topi olbrzymie

masy śniegu. Na jesieni przyspiesza dojrzewanie zbóż i nasion. Silne porywy halnego zrywają nieraz
linie telekomunikacyjne, obalają płoty, zrywają dachy, wyłamują drzewa, powodując czasem powstanie
dużych połaci wiatrołomów leśnych. Wpływ halnego, a właściwie towarzyszących mu zjawisk meteor.

(spadek ciśnienia, suchość i jonizacja powietrza) tuż przed pojawieniem się wiatru i w początkowym
jego stadium odczuwają przykro niektórzy ludzie (choroba fenowa), zwł. chorzy na serce, a także
gruźlicy, którzy zazwyczaj wtedy silniej gorączkują, a często nawet dostają krwotoków. Wiatr halny
początkowo powstaje w Tatrach Niżnich i Wielkiej Fatrze, następnie pojawia się w Tatrach i Małej
Fatrze, a już znacznie słabszy na Babiej Górze i Pilsku. Wieje również w Beskidach i Sudetach. W Alpach
analogicznym wiatrem do halnego jest fen (Föhn).

8.465.

8.466.

Wiatry halne często łamią i wyrywają z korzeniami drzewa powodując ogromne

zniszczenia lasów zwane wiatrołomami. Nie warto wychodzić wtedy z domu, bo nawet w
podtatrzańskich miejscowościach nie można czuć się w pełni bezpiecznie - zerwane szyldy czy reklamy
też mogą wyrządzić krzywdę.

8.467.

8.468.

Powstawanie wiatru dolinnego w górach.

8.469.

8.470.

Niektóre typy wiatrów występujących w górach, będące wynikiem zmian w ciśnieniu

atmosferycznym, powodują obniżenie sprawności samopoczucia, a w pewnych przypadkach
powodują duże napięcia nerwowe, których efektem jest obniżenie sprawności psychofizycznej
organizmu. Dodatkowo, przy nieodpowiednim ubiorze, mogą wpływać na zachwianie jego
równowagi cieplnej.

8.471.

8.472.

Objawy i skutki



Obniżenie samopoczucia, a w pewnych przypadkach powstanie dużego napięcia nerwowego,

których efektem jest obniżenie sprawności psychofizycznej.



Większa niż normalnie utrata ciepła w organizmie.



Zwielokrotniona skłonność do powstawania odmrożeń, zwłaszcza odsłoniętych części ciała.



Na nie zalesionych stokach i grzbietach górskich prędkość wiatru wielokrotnie większa

8.473.

niż w dolinach i na osłoniętych zboczach.



Na terenie zalesionym powstawanie niebezpieczeństwa przygniecenia przez łamany konar lub pień

drzewa.



Powstawanie wiatrołomów utrudniających poruszanie się w skutek barykadowania odcinków

szlaków.



Utrudnione lub niemożliwe poruszanie się z dużym plecakiem lub nartami.



Utrudnione oddychanie.



Odpadnięcie na eksponowanym odcinku szlaku wskutek gwałtownego podmuchu wiatru.

8.474.

8.475.

Jak sobie radzić



Wybierając się nawet na najkrótszą, górską wycieczkę należy zawsze zabierać ze sobą okrycie

przeciwwiatrowe z kapturem, a wybierając się w wyższe partie gór (nawet w lecie): rękawiczki i
czapkę.



Jeżeli warunki terenowe na to pozwalają, należy wędrować poniżej grani (grzbietu), najlepiej po

stronie zawietrznej, co zminimalizuje prawdopodobieństwo "zrzucenia" z niej (niego).



Podczas wędrówki lasem w więcej niż kilka osób, należy iść w niewielkich odstępach od siebie, aby w

przypadku złamania się drzewa, jak najmniej osób było równocześnie narażonych na przygniecenie.



W przypadku gdy wiatr wieje prosto w twarz i utrudnia oddychanie, należy zakryć usta i nos np. szalikiem

lub kołnierzem kurtki. Odradza się obracanie głowy tyłem, ponieważ za nią samoistnie tworzy się
"próżnia", która tym bardziej uniemożliwia oddychanie.



W trakcie odpoczynków okryć się dodatkową odzieżą, aby nie dopuścić do "zawiania" spoconych

części ciała.

8.476.

8.477.

Prędkość wiatru i jego oznaki

8.478.

8.479.

8.480.

8.481.

8.482.

[k
m

8.483.

8.484.

nazwa
wiatru

8.485.

8.486.

oznaki wiatru na lądzie

8.487.
8.488.

8.489.

0,2

8.490.
8.491.

8.492.

0,
7

8.493.
8.494.

8.495.

cisza

8.496.
8.497.

8.498.

bezruch powietrza

8.499.
8.500.

8.501.

1,5

8.502.
8.503.

8.504.

5,
4

8.505.
8.506.

8.507.

powiew

8.508.
8.509.

8.510.

dym unosi się prawie pionowo w górę

8.511.

8.512.
8.513.

8.514.

3,3

8.515.
8.516.

8.517.

1
1,

8.518.
8.519.

8.520.

słaby

8.521.
8.522.

8.523.

odczuwa się powiew, liście drżą

8.524.
8.525.

8.526.

5,4

8.527.
8.528.

8.529.

1
9,

8.530.
8.531.

8.532.

łagodny

8.533.
8.534.

8.535.

wiatr porusza liście

8.536.
8.537.

8.538.

7,9

8.539.
8.540.

8.541.

2

8,

8.542.
8.543.

8.544.

umiark

owany

8.545.
8.546.

8.547.

wiatr porusza gałązki, unosi kurz i suche

liście

8.548.
8.549.

8.550.

10,
7

8.551.
8.552.

8.553.

3
8,

8.554.
8.555.

8.556.

dość
silny

8.557.
8.558.

8.559.

wiatr porusza krzewy, gwiżdże w uszach

8.560.
8.561.

8.562.

13,
8

8.563.
8.564.

8.565.

4
9,

8.566.
8.567.

8.568.

silny

8.569.
8.570.

8.571.

wiatr porusza gałęzie drzew, świst na

przedmiotach

8.572.
8.573.

8.574.

17,
0

8.575.
8.576.

8.577.

6
1,

8.578.
8.579.

8.580.

bardzo
silny

8.581.
8.582.

8.583.

wiatr porusza cieńsze pnie, opór przy

marszu pod wiatr

8.584.
8.585.

8.586.

24,
4

8.587.
8.588.

8.589.

8
7,

8.590.
8.591.

8.592.

wichura

8.593.
8.594.

8.595.

wiatr unosi drobne przedmioty, łamie duże

gałęzie

8.596.
8.597.

8.598.

32,
6

8.599.
8.600.

8.601.

1
1

8.602.
8.603.

8.604.

silna
wichura

8.605.
8.606.

8.607.

wiatr łamie pnie drzew, spustoszenie

8.608.
8.609.

8.610.

37,
0

8.611.
8.612.

8.613.

1
3

8.614.
8.615.

8.616.

huraga
n

8.617.
8.618.

8.619.

wiatr niszczy budynki

8.620.
8.621.
8.622.
8.623.
8.624.
8.625.
8.626.

8.627.

Ochładzający efekt wiatru

8.628.

8.629.

8.630.

W
I

8.632.

8.633.

TEMPERATURA [

o

C]

8.634.

8.635.

8.636.

8.637.
8.638.

8.639.

10

8.640.
8.641.

8.642.

5

8.643.
8.644.

8.645.

0

8.646.
8.647.

8.648.

-5

8.649.
8.650.

8.651.

-10

8.652.
8.653.

8.654.

-
15

8.655.
8.656.

8.657.

-
20

8.658.
8.659.

8.660.

-
2

8.661.
8.662.

8.663.

-30

8.664.
8.665.

8.666.

8.667.

8.668.

8.669.

8.670.
8.671.

8.672.

9

8.673.
8.674.

8.675.

3

8.676.
8.677.

8.678.

-2

8.679.
8.680.

8.681.

-7

8.682.
8.683.

8.684.

-12

8.685.
8.686.

8.687.

-

17

8.688.
8.689.

8.690.

-

23

8.691.
8.692.

8.693.

-

2

8.694.
8.695.

8.696.

-33

8.697.
8.698.

8.699.

8.700.

8.701.

8.702.

8.703.
8.704.

8.705.

4

8.706.
8.707.

8.708.

-2

8.709.
8.710.

8.711.

-8

8.712.
8.713.

8.714.

-14

8.715.
8.716.

8.717.

-21

8.718.
8.719.

8.720.

-
27

8.721.
8.722.

8.723.

-
34

8.724.
8.725.

8.726.

-
3

8.727.
8.728.

8.729.

-44

8.730.
8.731.

8.732.

8.733.

8.734.

8.735.

2

8.736.
8.737.

8.738.

2

8.739.
8.740.

8.741.

-5

8.742.
8.743.

8.744.

-
1
2

8.745.
8.746.

8.747.

-19

8.748.
8.749.

8.750.

-
25,
5

8.751.
8.752.

8.753.

-
32

8.754.
8.755.

8.756.

-
39

8.757.
8.758.

8.759.

-
4
4

8.760.
8.761.

8.762.

-51

8.763.
8.764.

8.765.

8.766.

8.767.

8.768.

8.769.
8.770.

8.771.

0

8.772.
8.773.

8.774.

-7

8.775.
8.776.

8.777.

-
1

8.778.
8.779.

8.780.

-22

8.781.
8.782.

8.783.

-29

8.784.
8.785.

8.786.

-
35

8.787.
8.788.

8.789.

-
43

8.790.
8.791.

8.792.

-
4

8.793.
8.794.

8.795.

-56

8.796.
8.797.

8.798.

8.799.

8.800.

8.801.

3

8.802.
8.803.

8.804.

-1

8.805.
8.806.

8.807.

-
7,5

8.808.
8.809.

8.810.

-
1
5,

8.811.
8.812.

8.813.

-23

8.814.
8.815.

8.816.

-
30,
5

8.817.
8.818.

8.819.

-
36
,5

8.820.
8.821.

8.822.

-
44
,5

8.823.
8.824.

8.825.

-
5
0,

8.826.
8.827.

8.828.

-58

8.829.
8.830.

8.831.

-
65,
5

8.832.

8.833.

8.834.

8.835.
8.836.

8.837.

-1,5

8.838.
8.839.

8.840.

-8

8.841.
8.842.

8.843.

-
1

8.844.
8.845.

8.846.

-24

8.847.
8.848.

8.849.

-32

8.850.
8.851.

8.852.

-
38

8.853.
8.854.

8.855.

-
46

8.856.
8.857.

8.858.

-
5

8.859.
8.860.

8.861.

-60

8.862.
8.863.

8.864.

8.865.

8.866.

8.867.

8.868.

4

8.869.
8.870.

8.871.

-2

8.872.
8.873.

8.874.

-10

8.875.
8.876.

8.877.

-
1
8

8.878.
8.879.

8.880.

8.881.
8.882.

8.883.

-34

8.884.
8.885.

8.886.

-
40

8.887.
8.888.

8.889.

-
49

8.890.
8.891.

8.892.

-
5
4

8.893.
8.894.

8.895.

-63

8.896.
8.897.

8.898.

-
70,
5

8.899.

8.900.

8.901.

8.902.

8.903.

8.904.

-3

8.905.

8.906.

8.907.

-11

8.908.

8.909.

8.910.

-

1

8.911.

8.912.

8.913.

8.914.

8.915.

8.916.

-35

8.917.

8.918.

8.919.

-

42

8.920.

8.921.

8.922.

-

50

8.923.

8.924.

8.925.

-

5

8.926.

8.927.

8.928.

-67

8.929.

8.930.

8.931.

8.932.

8.933.

8.934.

8.935.
8.936.

8.937.

-3,5

8.938.
8.939.

8.940.

-12

8.941.
8.942.

8.943.

-
2

8.944.
8.945.

8.946.

8.947.
8.948.

8.949.

-36

8.950.
8.951.

8.952.

-
43

8.953.
8.954.

8.955.

-
52

8.956.
8.957.

8.958.

-
5

8.959.
8.960.

8.961.

-68

8.962.
8.963.

8.964.

8.965.
8.966.
8.967.

4) Letnie płaty śniegu

8.968.

Najważniejszym letnim niebezpieczeństwem Tatr są... płaty śnieżne, zalegające przez cały

rok w zacienionych miejscach (np. żlebach), często bezpośrednio na szlaku. Śnieg latem jest wielką

atrakcją, zachęcającą do ślizgania się po stromym stoku. Utrata równowagi i niekontrolowany zjazd
kończy się najczęściej (w pewnym sensie: szczęśliwie) na położonych niżej piargach.
8.969.

Gorzej, gdy płat śniegu kończy się nad eksponowanym (przepaścistym) progiem.

Najmniejszym kosztem takich zjazdów są złamania. Nie wolno ślizgać się na stromych płatach śniegu.
Należy je (jeśli to bezpieczne) obchodzić, a jeśli nie — rąbać stopnie. Poważne wypadki na śniegu
(spowodowane poślizgnięciami) zdarzają się w Tatrach co roku.

8.970.
8.971.

5) Znaczne skoki temperatury

8.972.

Bardzo istotny jest nagły spadek temperatury powietrza. Przyczyną

wypadków jest wtedy najczęściej wychłodzenie, prowadzące do odmrożeń oraz ogólnego
wyczerpania
8.973.

organizmu. Utrata ciepła przez organizm może być przyspieszona przez brak

odpowiedniej odzieży (która ograniczałaby straty ciepła), gorącego napoju i ciepłego posiłku.
8.974.

Równie uciążliwe są dni upalne i parne, podczas których zmniejsza się wydolność

oddechowa płuc, a oddawanie ciepła zarówno z powierzchni ciała człowieka, jak i z dróg
8.975.

oddechowych, jest utrudnione. Temperatura zmienia się także wraz z wysokością. Należy

także pamiętać o tym, iż temperatura odczuwalna może być nawet o kilkanaście lub kilkadziesiąt
stopni niższa od rzeczywistej. Wpływa na to wilgotność powietrza oraz siła wiatru (patrz: wiatr).
Załamania pogody w wysokogórskim terenie słusznie budzą obawy. Przynajmniej z dwóch powodów
przysparzają zmartwień turystom, wspinaczom skalnym i lodowym. Po pierwsze, teren, czy to szlak
turystyczny, czy droga wspinaczkowa, staje się natychmiast trudniejszy. Po drugie, turystom bardzo
dokuczają wychłodzenie na skutek działania wiatru i wilgoci oraz nierozerwalnie związany z
załamaniem pogody spadek temperatury. Rezerwy organizmu zużywane są szybciej niż przy ładnej
pogodzie. W wypadku nagłej zmiany aury wychłodzenie praktycznie zawsze łączy się z wyczerpaniem.

6) Mgła

8.976.

Mgła to ogromny zbiór drobnych (o średnicy od kilku do kilkuset mikrometrów) kropelek

wody zawieszonych w powietrzu. Kropelki te rozpraszają światło a tym samym ograniczają widzialność

do zaledwie 1 km i mniej (w przypadku zamglenia – do 10 km). W 1 cm3 powietrza w czasie gęstej mgły
może się znajdować do kilkuset kropelek wody. Jest to podobna koncentracja jak w chmurze, stąd

określenie, że mgła to po prostu chmura, najczęściej warstwowa (Stratus), która utworzyła się przy
powierzchni ziemi. Jeśli zjawisko występuje przy bardzo niskich temperaturach (poniżej -30ºC), w
powietrzu zamiast kropelek wody unoszą się kryształki lodu.

8.977.

Kiedy powstaje mgła?

8.978.

Kiedy powietrze, w którym jest dostateczna ilość pary wodnej, ulega ochłodzeniu i

zawarta
8.979.

w nim para wodna zaczyna się skraplać. Często sytuacja taka zachodzi, gdy powietrze

ochładza się od podłoża wychłodzonego po nocy. Taką mgłę nazywamy mgłą z wypromieniowania,

czyli radiacyjną. Jeśli znacznemu ochłodzeniu ulega tylko cienka warstwa powietrza – bywa tak w
czasie krótkich, bezwietrznych letnich nocy – to i mgła ściele się nisko przy gruncie. Nazywamy ją mgłą

przyziemną. Mgły z wypromieniowania zazwyczaj rozpraszają się niedługo po wschodzie słońca, które
podgrzewając podłoże, ogrzewa także przyległe powietrze – mgła po prostu wyparowuje. Późną
jesienią i zimą, gdy podczas długich nocy wypromieniowanie ciepła może być znaczne, mgła tego

rodzaju może utrzymywać się długo – nawet kilka dni.

8.980.

Nieco inaczej ma się rzecz z mgłą adwekcyjną. Powstaje ona, gdy wilgotne powietrze

napływa nad chłodniejsze podłoże. Powietrze to oczywiście automatycznie ochładza się, co skutkuje
powstaniem mgły, ponadto ruch powietrza powoduje jego mieszanie się, przez co warstwa mgły
adwekcyjnej jest na ogół znacznie grubsza niż w przypadku mgły radiacyjnej. Zalega ona dość długo,
bywa że do czasu, gdy cyrkulacja powietrza nie wymusi wymiany masy. Mgły adwekcyjne często
tworzą się nad morzami w strefie zetknięcia się ciepłych i chłodnych prądów morskich. W wilgotnym
powietrzu znad ciepłych wód, które napływa nad wody chłodniejsze tworzą się gęste mgły,
niebezpieczne dla żeglugi. Podobnie zdarza się, gdy w chłodnej porze roku cieplejsze powietrze znad
morza napływa nad wychłodzony ląd.

8.981.

Rzadziej niż mgły radiacyjne i adwekcyjne zdarzają się mgły z wyparowania. Mogą one

występować w chłodnym powietrzu nad cieplejszą otwartą wodą. Mogą też powstawać w trakcie
opadu deszczu lub nieco po jego zakończeniu, gdy podłoże silnie paruje, a temperatura opada.
8.982.

Mgła z wyparowania na ogół szybko się rozprasza, gdyż ogrzane powietrze unosi się.

8.983.

W górach można obserwować ławice mgły na stokach, tak zwane mgły zboczowe,

które są w zasadzie chmurami powstałymi dzięki unoszeniu się i ochładzaniu powietrza na
zboczach górskich.

8.984.

Jest często spotykanym zjawiskiem w górach, a bywa, że przychodzi nagle, jest

niebezpieczeństwem bardzo zdradliwym. Nie tylko zasłania nam piękne widoki, a także czasem bardzo
utrudnia orientację w terenie - zwłaszcza jeśli szlak nie jest wyraźny na jakimś odcinku. Mgła powoduje
często błądzenie, szczególnie w terenie otwartym, niezalesionym. W zimie zasypane są szlaki, a często
pod śniegiem znikają znaki turystyczne. Zasłonięte są też wszelakie punkty orientacyjne (okoliczne
szczyty, doliny itp.), co dodatkowo utrudnia orientację. Ponadto mgła, w połączeniu z wiatrem,
powoduje silne oziębienie ciała skutkiem zalegającej w powietrzu

8.985.

wilgoci. Jeśli zatem mgły ulokowały się w górach, nie warto ryzykować wycieczki,

szczególnie wówczas, gdy góry „dymią”, to znaczy, gdy mgły podnoszą się w górę i pojawiają się wciąż
nowe. Natomiast jeśli mgły zalegają w dolinach, to może się okazać, ze ponad stosunkowo niegrubą ich

warstwą rozciąga się pogodne niebo. Szczególnie należy uważać na graniach, gdyż zejście z nich poza
szlakiem może skończyć się tragicznie. Szczególnie niebezpiecznym rejonem w Tatrach są Czerwone

Wierchy, gdyż jest to dość prosty i popularny rejon wędrówek.
8.986.

Czerwone Wierchy są jednak zdradzieckie, gdyż łagodne i zaokrąglone szczyty i

przełęcze dają złudzenie bezpieczeństwa. Zbocza Czerwonych Wierchów to skaliste i przepaściste

ściany skalne a próba zejścia poza szlakiem kończy się upadkiem z dużej wysokości.

8.987.

8.988.

8.989.

Gęstość mgły może być bardzo różna, a widoczność waha się zazwyczaj od kilku do

kilkudziesięciu metrów. Głównym niebezpieczeństwem jakie powoduje mgła, to utrudniona
orientacja w terenie.

8.990.

8.991.

Objawy i skutki



Widoczność waha się zazwyczaj od 50 do 100 metrów, lecz często wynosi zaledwie kilka metrów.



Mgle towarzyszy wilgoć i zimno, a często uporczywa mżawka.



Mokre, a niekiedy oblodzone skały i trawy.



Utrudniona orientacja w terenie, niekiedy przy gęstej mgle całkowita niemożność ustalenia
miejsca pobytu i dalszej drogi.



Deprymujące działanie na psychikę człowieka, wyolbrzymianie konturów skał, drzew itp.



Rozpraszanie światła i fal akustycznych: na terenach płaskich (hale, polany) głos rozchodzi się ze
zwielokrotnioną siłą powodując złudzenie akustyczne, iż rozmawiający znajdują się bardzo
blisko; odwrotnie rzecz się ma na terenach zamkniętych (las, między skałami).



Często na otwartym terenie (hale, polany) turyści w gęstej mgle zataczają duże koła. Błądzący
zazwyczaj zataczają krąg i mniej więcej na 200 metrów marszu zbaczają około 20 metrów w lewo.

8.992.

8.993.

Jak sobie radzić



Za wszelką należy wędrować szlakiem !!!



W przypadku zgubienia szlaku należy wędrować tylko wyraźnymi ścieżkami, drogami
gruntowymi lub leśnymi. Słabo widoczne ścieżki zwykle prowadzą "do nikąd".



Do określenia miejsca pobytu i kierunku dalszego marszu użyć kompasu i mapy, lub jego
satelitarnego odpowiednika - odbiornika GPS. Należy pamiętać, że w bardzo gęstej mgle, lesie lub
głębokim wąwozie odbiornik GPS może stać się bezużyteczny

8.994.

ze względu na zanik sygnału satelitarnego.



Wędrując w więcej niż kilka osób, nie dopuszczać do znacznego rozciągnięcia się grupy, ponieważ
możemy wtedy liczyć na odłączenie się od grupy jednego, czy nawet kilku członków grupy. W wielu

przypadkach jedynym sposobem marszu, jest chwycenie się za ręce (plecaki, kaptury) wszystkich
uczestników wycieczki i marsz gęsiego, bądź zataczanie łuków od trasera (tyczki) do trasera.



Poszukując na otwartych przestrzeniach traserów, ścieżki lub osoby można poruszać się tyralierą,
nie zapominając o trzymaniu się za ręce.

8.995.
8.996.

7) Słońce

8.997.

Każdy z nas uwielbia piękną słoneczną pogodę, która towarzyszy górskim wędrówkom.

Trzeba jednak pamiętać, że słońce stanowi zagrożenie zarówno dla naszej skóry, jak i dla oczu.
8.998.

Poparzenia słoneczne, a zimą ślepota słoneczna, to efekty niewłaściwej ochrony przed

słońcem w górach. W jaki sposób ochronić skórę przed oparzeniami, a oczy przed prześwietleniem?
Oto kilka sprawdzonych sposobów.

8.999.

8.1000.

Przed każdym wyjściem w góry, nawet jeśli aura nie zapowiada się słonecznie należy użyć

kremu z filtrem. Najlepiej sprawdzają się jak najwyższe filtry, nawet 50. Takie kremy można bez
problemów zakupić w aptekach. Najlepiej nabywać kremy w małych jednorazowych opakowaniach, by
nie obciążały nadmiernie naszego bagażu. Zimą należy pamiętać, że oprócz promieni słonecznych nasza
skóra narażona jest na działanie takich czynników jak wiatr i mróz. W takich ekstremalnych warunkach
należy najpierw nałożyć tłusty krem, który ochroni skórę przed wysuszeniem i jako drugą warstwę
krem z filtrem, co najmniej 30. Trzeba pamiętać także o częstym używaniu ochronnej pomadki do ust,
także z filtrem.
8.1001.

To niedoceniany przeciwnik. Wybierając się w góry pamiętajmy zawsze o czapce lub

chustce na głowę oraz filtrze o wysokim faktorze. W górach promieniowanie UV jest znacznie
silniejsze!
8.1002.

Szczególnie niebezpieczny jest śnieg, który odbija promieniowanie i pomimo iż słońce

nie pada bezpośrednio na skórę i tak możemy doznać poparzeń! Promieniowanie odbite od śniegu
może spowodować "kurza ślepotę" dlatego też zawsze powinniśmy mieć ze sobą okulary
przeciwsłoneczne.

8.1003.

8.1004.

Operowanie promieni słonecznych w górach jest niebezpieczne nie tylko przy

bezchmurnym niebie. Udar cieplny może wystąpić również i w dni bezsłoneczne, lecz wilgotne i
gorące.

8.1005.

8.1006.

Objawy i skutki

8.1007.



Oparzenia skóry i przegrzanie organizmu (udar cieplny).



Udar cieplny może wystąpić również w dni pochmurne, ale wilgotne i gorące.



Podrażnienia opon mózgowych, obrzęk mózgu (udar słoneczny).



Promieniowanie słoneczne jaki i wysoka temperatura najbardziej odczuwane są w kotłach i
małych kotlinkach.



Możliwość czasowego, względnie trwałego uszkodzenia wzroku. Zagrożenie to

8.1008.

spotęgowane jest w okresie zimowym, kiedy promienie słoneczne odbijają sie od

śnieżnych i lodowych płaszczyzn.

39



Zmiana miejscowych warunków śnieżnych na trasach narciarskich.

8.1009.

8.1010.

Jak sobie radzić



W górach używać okularów przeciwsłonecznych o absorpcji 60-80 %, najlepiej z filtrem UV lub tzw.
lustrzanek. Dodatkowy atutem będzie wyposażenie okularów w boczne osłonki ze skóry.



Nosić nakrycie głowy z daszkiem lub rondem, które dodatkowo uchronią przed oparzeniami
twarzy i karku.



Nie wystawiać na bezpośrednie działanie promieni słonecznych części ciała, które nie zostały wcześniej
zabezpieczone specjalnym kremem UV.



Na wycieczce używać kremów tłustych z filtrem UV o fakturze powyżej 20. Nie zalecane jest
nakładanie grubych warstw kremów, które powodują rozmiękczenie skóry i zatkanie porów. Nie

używać kremów nawilżających lub półtłustych zawierających pewne ilości wody, co w okresie
zimowym przyspiesza odmrożenia, a w lecie oparzenia.



Często uzupełniać płyny, najlepiej do tego celu nadaje się słabo gazowana woda mineralna.



Odpoczywać w cieniu.



Jadąc na nartach zachować szczególną ostrożność (włącznie ze zmniejszeniem prędkości jazdy) w
miejscu gdzie zmieniają się warunki nasłonecznienia stoku lub trasy narciarskiej.

8.1011.
8.1012.

8.1013.

Warunki terenowe

8.1014.
8.1015.
1) Wysokość i ekspozycja
8.1016.

8.1017.

W taternictwie słowo to oznacza przepaścistość, tj. położenie nad bardzo stromym,

pionowym lub przewieszonym terenem. Np. ekspozycja na pd. Ścianie Zamarłej Turni jest ogromna,
gdyż opuszczony przedmiot spada kilkadziesiąt m wolno w powietrzu zanim uderzy o skały lub o piargi
u podnóża ściany. Ekspozycja w górach zwiększa niebezpieczeństwo, gdyż w razie upadku czy
poślizgnięcia się w miejscu eksponowanym grozi turyście czy taternikowi upadek z dużej wysokości.
Ekspozycja może być otwarta (widoczna) lub ukryta (niewidoczna). W tym ostatnim przypadku od
obrywu terenu czyli skraju przepaści znajdujący się wyżej turysta jest oddzielony kawałkiem mniej
stromego zbocza, ale e. ukryta jest tak samo niebezpieczna w razie poślizgnięcia się. Poza taternictwem
ekspozycja ma też in. znaczenie, np. skierowanie terenu swą pochyłością w jakąś stronę, a więc pd.
stoki Gubałówki nad Zakopanem mają ekspozycję południową, co znaczy, że są zwrócone ku
południowi.
8.1018.

Tatry posiadają wiele szlaków biegnący przez teren przepaścisty i stromy (szczególnie Orla

Perć). Często prowadzi on stromymi graniami, półkami skalnymi nad przepaścią, stromymi żlebami. Jest
to bardzo niebezpieczne szczególnie dla osób mających lek przestrzeni lub lęk wysokości. Zdarza się, iż
lęk jest w stanie zupełnie sparaliżować takie osoby i unieruchomić w eksponowanym miejscu. Jeśli
wiemy, że możemy mieć takie objawy - wybierajmy łatwiejsze szlaki. Pamiętajmy też, żeby zawsze
pomóc osobie, która boi się ekspozycji - czasem wystarczy tylko wziąć ją za rękę i przeprowadzić do
mniej eksponowanego miejsca.

8.1019.
8.1020.

8.1021.

Należy pamiętać, że wraz z wysokością maleje ciśnienie atmosferyczne i zawartość

tlenu w powietrzu. O ile to drugie zjawisko jest niebezpieczne dopiero w górach wysokich, to z
objawami pierwszego możemy się spotkać nawet Beskidach. Podobnie jest z ekspozycją, której

39

występowanie kojarzy się zwykle z górami wysokimi, typu alpejskiego. Należy sobie uświadomić, że

eksponowane miejsca czy ścieżki, znajdują się również w niższych pasmach górskich, chociażby w
Pieninach.

8.1022.

Objawy i skutki

8.1023.

Wysokość



Wraz ze wzrostem wysokości następuje spadek ciśnienia atmosferycznego i obniżenie zawartości tlenu
w powietrzu.



Nagłe przeniesienie organizmu ludzkiego z dolin w wysokie partie gór lub dłuższy pobyt na dużych

wysokościach powoduje niedotlenienie organizmu, które może doprowadzić do wystąpienia
obrzęku płuc i mózgu.



Możliwość wystąpienia zaburzeń świadomości, zadyszki i zawrotów głowy.

8.1024.

Ekspozycja



Deprymujące działanie na psychikę człowieka, często wyzwolenie panicznego strachu, utrata równowagi
psychicznej.



Odpadnięcie wskutek utraty równowagi psychicznej, fizycznej lub (chwilowej) utraty przytomności.



Utrudnione mijanie się na eksponowanych odcinkach szlaków.



Na eksponowanych odcinkach szlaków możliwość wystąpienia zatorów.



Psycho-ruchowy paraliż wywołany uczuciem strachu. Jak

sobie radzić



Wyjeżdżając w góry należy przeprowadzić aklimatyzację wysokościową organizmu, szczególnie w
przypadku małych dzieci i osób starszych. W polskich górach zazwyczaj wystarczają 1-2 dni.



Należy stopniować długość, wysokość i trudności kolejnych marszrut.



Osoby z małym doświadczeniem górskim powinny przemierzać eksponowane odcinki szlaków
trzymając się skały lub sztucznych ułatwień.



Poruszać się w eksponowanym terenie ostrożnie i z rozwagą.



W przypadku złego samopoczucia zrezygnować z wędrówki lub wybrać szlak o łagodnym
przebiegu.



Przestrzega się przed wywożeniem kolejkami linowymi małych dzieci i osób w podeszłym wieku.
Pokonanie dużej różnicy wysokości w tak krótkim czasie może stać się przyczyną zaburzeń
funkcjonowania organizmu.



Przy pokonywaniu formacji skalnych pamiętać o zasadzie "trzech punktów podparcia", tj.:

-

dwoma rękoma trzymać się skały stojąc na jednej nodze i szukając stopnia drugą;

-

stojąc na obu nogach i trzymając się jedną ręką, drugą szukać chwytu.



Przy przechodzeniu sztucznych ubezpieczeń obowiązuje zasada: jedna osoba na jednym odcinku
elementu ubezpieczającego. Zapobiega to wytrąceniu turysty z równowagi przez innego turystę.

39

Korzystając ze sztucznych ułatwień zaleca się używania skórzanych rękawiczek, zapewniających

pewniejszy i wygodny chwyt.



Należy zwrócić szczególną uwagę w czasie wymijania osób na wąskich, eksponowanych ścieżkach, a
także ubezpieczonych odcinkach szlaków, aby nie strącić turysty znajdującego się od strony

eksponowanego stoku. Najlepiej jednak będzie zaczekać w bezpiecznym miejscu, aż turysta idący z
przeciwka opuści niebezpieczny odcinek szlaku.



W trudnych, eksponowanych miejscach można zastosować asekurację 8-10 metrowym odcinkiem liny
wspinaczkowej. Należy jednak wcześniej zasięgnąć informacji na temat lotnej asekuracji, a najlepiej

przećwiczyć jej stosowanie pod nadzorem doświadczonego wspinacza.



Osoby uskarżające się na lęk wysokości lub przestrzeni nie powinny podejmować wędrówek
eksponowanymi szlakami.



Przed wyjazdem w góry, osoby z nadciśnieniem tętniczym bezwzględnie powinny udać się na konsultacje
z lekarzem.

8.1025.
8.1026.
8.1027.

2) Śliskie podłoże

8.1028.

Wbrew pozorom ślisko nie jest tylko zimą, gdy pod butami mamy zmrożony śnieg i lód.

Również latem bardzo łatwo poślizgnąć się na mokrych kamieniach (szczególnie śliskie są bazalty i
wapienie) i gliniastym zboczu. Jest to o tyle niebezpieczne, że często nie spodziewamy się jak śliski
może być kamień. Pamiętajmy o tym wybierając się w Tatry i Pieniny gdy jest mokro.

8.1029.

3)Śnieg – opad atmosferyczny w postaci kryształków lodu o kształtach głównie

sześcioramiennych gwiazdek, łączących się w płatki śniegu. Po opadnięciu na ziemię tworzy
8.1030.

porowatą pokrywę śnieżną o niewielkiej gęstości także zwaną śniegiem.

8.1031.

8.1032.

Śnieg powstaje, gdy w chmurach para wodna krystalizuje, tworząc kryształki lodu (nie

mylcie z letnim gradem, który jest po prostu zamarzniętymi, często nawarstwionymi, kropelkami
wody).

8.1033.

8.1034.

Płatek śniegu to struktura kryształów śniegu, mogąca mieć do kilku centymetrów.

Czasem określa się tak samo również pojedyncze kryształki.

8.1035.

8.1036.

Proces powstawania śniegu

8.1037.

8.1038.

Większość kryształków śniegu jest płaska i ma po sześć, w przybliżeniu identycznych,

ramion. W zależności od temperatury, wilgotności i ciśnienia powietrza, powstają jednak również inne
formy, takie jak kolumny, igły, płytki i grudki. Struktura ich wynika z procesu powstawania, który
zaczyna się od kondensacji lodu na cząstce pyłu. Początkowo powstaje sześciokątny płaski kryształ o
wielkości ułamka milimetra. W temperaturach między –1 a –3°C oraz między –10 a – 20°C warunki
bardziej sprzyjają osadzaniu się lodu na krawędziach i na krysztale wyrasta sześć ramion. W
temperaturach między –5 a –10°C oraz poniżej –20°C bardziej sprzyjają osadzaniu się lodu na
powierzchniach, a wtedy kryształ rośnie w pionie i przyjmuje kształt igły. W przypadkowych miejscach
igły rozpoczyna się krystalizacja nowej igły, tworzącej z wyjściową kąt 60°. Pozostałe kształty powstają,
gdy w czasie wzrostu kryształu warunki zmienią się w którąś stronę.

8.1039.

8.1040.

Kryształki śniegu są prawie idealnie symetryczne, choć większość ma łatwe do zauważenia

nieregularności. Na zdjęciach częściej przedstawia się te najbardziej symetryczne, ze względu na ich

39

urodę. Przyczyna, dla których sześć niezależnie rosnących ramion kryształu przyjmuje identyczny

kształt, a jednocześnie żadne dwa kryształki nie są identyczne, nie jest jeszcze w pełni zrozumiana.
Badania pokazują, że proces rośnięcia jest bardzo wrażliwy na niewielkie zmiany temperatury i
wilgotności. Każdy kryształek poruszając się wewnątrz chmury przechodzi przez unikalne zmiany tych

czynników, dlatego kształt każdego jest inny. Jednocześnie sześć ramion kryształu podróżuje razem,
więc natrafia na identyczne warunki i rośnie identycznie.

8.1041.

8.1042.

Istnieje przekonanie, że nie istnieją dwa identyczne płatki śniegu. Faktycznie w

przypadku każdego makroskopowego obiektu jest niesłychanie mało prawdopodobne żeby istniały we

Wszechświecie jego dwie kopie identyczne na poziomie molekularnym. W praktyce łatwość
zauważania nawet niewielkich różnic w symetrycznej strukturze kryształków śniegu sprawia, że jest

mało prawdopodobne znalezienie dwóch kryształków, dla których różnice nie byłyby widoczne gołym
okiem.

8.1043.

Rodzaje pokrywy śnieżnej z punktu widzenia turysty i narciarza

8.1044.

8.1045.

Cechy fizyczne naturalnego śniegu mogą być bardzo różne. Np. wilgotność śniegu

padającego w Górach Skalistych Stanów Zjednoczonych może spadać do poziomu 3-5%, podczas gdy
wilgotność śniegu w Alpach i Tatrach wynosi przeważnie ponad 15%. Śnieg sztuczny ma wilgotność
ponad 35%

8.1046.

8.1047.
R
o
d

8.1048.

8.1049.

Cechy

fizyczne

8.1050.

8.1051.

W

arunki
występowania

8.1052.
8.1053.

8.1054.Wskazówki dla

turysty
pieszego

8.1055.
8.1056.
8.1057.
8.1058.

8.1059.
P
u
c
h

8.1060.

Lekki

puszysty śnieg.
Poniżej – 8°C
kryształki lodu stają
się kruche i łamią się
pod ciężarem
człowieka,
powodując
charakterystyczne
skrzypienie. Puch w
zachodnich stanach

8.1061.
8.1062.

8.1063.

W

ystępuje w
czasie lub
wkrótce po
opadzie
śniegu przy
temperaturze
poniżej 0°C
(najczęściej w

8.1064.
8.1065.

8.1066.

Przy

grubości warstwy
ponad 30 cm
poruszanie się jest
uciążliwe,
przydatne karple.
Na stromym,
zmrożonym

8.1067.
8.1068.
8.1069.
8.1070.

8.1071.
P
u
c
h

8.1072.

8.1073.

Po

d wpływem
własnego
ciężaru, przy
bezwietrznej i
mroźnej
pogodzie świeży
puch po
kilkudziesięciu
godzinach

8.1074.
8.1075.
8.1076.

8.1077.

Łatwi

ejszy do
wędrówek, łatwiej
iść bez zapadania
się po śladach
poprzednika

8.1078.
8.1079.

8.1080.

G

i

p

s

8.1081.

8.1082.

Ś

nieg zbity
przez wiatr w
twarde płaty,
zaspy lub
formy śnieżno-
lodowe.

8.1083.

8.1084.

Trud

no utrzymać się

na powierzchni,

częste zapadanie,

dla utrzymania

równowagi

39

8.1085.

8.1086.

G
i

8.1087.

8.1088.

Ciężki i

suchy

8.1089.

Większe

powierzchni

e twardego,

8.1090.

Mniej

zapada się

niż gips

8.1091.
Ś

n
i
e

8.1092.

8.1093.

P

owstaje z

krystalizacji

mgły.

Występuje w

8.1094.

8.1095.

Ł

atwe
poruszanie

się, o ile

8.1096.
8.1097.

8.1098.
S
z

r
e

8.1099.
8.1100.

8.1101.

Szreń

to cienka powłoka

lodowa, pod którą

znajduje się puch

zsiadły

8.1102.

8.1103.

P

owstaje po
opadzie

suchego śniegu
po wzroście
temperatury i

powtórnym jej

8.1104.

Jeśli w

czasie wędrówki
powstają płytkie
wgłębienia – po

szreni chodzi się
dobrze. Jeśli

natomiast skorupa
łamie się – płytki

8.1105.

8.1106.
8.1107.

8.1108.
8.1109.
8.1110.
8.1111.
8.1112.
8.1113.

8.1114.
L
o
d
o
s
z
r
e

8.1115.
8.1116.

8.1117.
8.1118.
8.1119.
8.1120.
8.1121.
8.1122.

8.1123.

Matow

a

8.1124.
8.1125.
8.1126.

8.1127.

Po

wstaje po
odwilży z wody
ze stopionego
śniegu, w
temperaturze
poniżej zera,
silniej
zlodowaciała
niż szreń

8.1128.

8.1129.

P

owstaje na
zamarzniętych

8.1130.
8.1131.

8.1132.

Do

chodzenia po
lodoszreni należy
używać raków i
czekana, upadki
grożą poważnymi
urazami, a przy
upadku na stoku
8.1133.

–

urazy w wyniku
ześlizgu

8.1134.

8.1135.

Porus

zanie się
koniecznie z

8.1136.
8.1137.

8.1138.
Ś
n
i

8.1139.

8.1140.

Topniej

ące kryształki śniegu
zatracają swoje
kształty i zlepiają się
w większe płatki

8.1141.

Pr

zy
temperaturach
w okolicy 0°C
lub przy
temperaturach

8.1142.

Przykl

eja się do butów,
przez co jest
uciążliwy w
poruszaniu się.
Powoduje

8.1143.

8.1144.
Ś
n
i
e

8.1145.

Powier

zchnia śniegu składa
się z wyraźnie
widocznych ziaren.
8.1146.

Do

bry to

8.1147.

Cz

ęsto powstaje
po deszczu lub
odwilży przy
ponownym
spadku

8.1148.

Dobry

do poruszania się,
jeśli stanowi cienką
warstwę, ale
powoduje
przemakanie

8.1149.
Z
a
m

8.1150.

Zam

arznięty śnieg
ziarnisty, tworzący
bardzo gęstą

8.1151.
Powst
aje w
wynik

8.1152.

39

8.1153.

8.1154.

8.1155.

F
i
r

n

8.1156.

Duże,

nieregularne ziarna

lodu, nie połączone
ze sobą, stale mokre.
Może sięgać do

znacznych
głębokości. Pomiędzy

8.1157.

W

iosenny śnieg
o konsystencji

ziarnistej.
Tworzy się przy
ekspozycji

słonecznej w

8.1158.
8.1159.

8.1160.

Por

uszanie się –
analogicznie jak

przy śniegu
ziarnistym

8.1161.
8.1162.

8.1163.

Ś
n

i
e

8.1164.

Ma

postać granulowaną

o znacznej gęstości.
Jego wytrzymałość
na nacisk jest 3-5

razy większa niż
śniegu naturalnego.

8.1165.

8.1166.

W

ytwarzany

sztucznie przez
armatki śnieżne

lub dysze
śnieżne przy

8.1167.

8.1168.

Rodzaje opadów śnieżnych



śnieżyca – obfite opady śniegu;



zawieja – śnieżyca połączona z silnym wiatrem;



zamieć śnieżna – zawieja porywająca śnieg leżący już na ziemi, ograniczająca poważnie

39

8.1169.

widoczność;



śnieg ziarnisty – opad w postaci bardzo małych, nieprzezroczystych ziarenek lodu o średnicy poniżej

1 mm;



krupy śnieżne – śnieg w postaci kulistych bryłek o średnicy od 1 do 15 mm;

8.1170.

Kiedy pada śnieg?

8.1171.

Najczęściej i najintensywniej śnieg pada przed i podczas przejścia atmosferycznego frontu

ciepłego oraz frontu okluzji (oczywiście w zimie (rzadziej jesienią i wiosną)). W tych sytuacjach możemy

mieć do czynienia z bardzo intensywnymi opadami, często połączonymi z zawiejami.

8.1172.

Kiedy indziej, podczas silnych mrozów, przy nieomal bezchmurnej, wyżowej pogodzie

możemy zauważyć igiełki lodowe, zwane pyłem diamentowym.

8.1173.

Przy przejściu zimowych frontów chłodnych często padają krupy śnieżne.

8.1174.

Śnieg ziarnisty pada z zalegających chmur Stratus (niskich warstwowych), rzadziej z

chmur Stratocumulus stratiformis (kłębiasto-warstwowe rozpostarte) w tzw. zgniłych wyżach.

8.1175.

Czasami śnieg ziarnisty przybiera postać podobną do szadzi, ale nie

„przylepia” się do powierzchni obiektów – jest luźny (bardzo sypki).

8.1176.
8.1177.

4) Lawiny

8.1178.

Są jednym z największych zimowych zagrożeń. Od 1909 roku Tatry pochłonęły ponad 80

ofiar, które zginęły w lawinach. Zejście lawiny zależy od wielu czynników, które stanowią przedmiot
wielu badań. Podstawową zasadą bezpieczeństwa jest zachowanie zdrowego rozsądku i uważne
śledzenie komunikatów lawinowych ogłaszanych przez TOPR. Nigdy też nie należy wchodzić na szlaki
zamknięte zimą, gdyż nie jest to wymysł mający na celu utrudnienie życia turystom, ale ochrona przed
lawinami.

8.1179.

8.1180.

Co to jest lawina?

8.1181.

8.1182.

Lawina śnieżna (w odróżnieniu od lawiny kamiennej) jest to gwałtowne przemieszczanie

się mas śniegu lub lodu na odległość co najmniej 50 m. Masy śniegu obrywają się ze stoku górskiego
(nachylonego powyżej 20°) i zsuwają w dół z dużą prędkością.

8.1183.
8.1184.
8.1185.

8.1186.

Rodzaje lawin

8.1187.

8.1188.

Ze względu na cechy zewnętrzne, wewnętrzne oraz genezę powstania lawiny dzieli się na:

8.1189.

l

LAWINY PYŁOWE; powstają bezpośrednio po obfitych, świeżych opadach śniegu, poruszające się z dużymi
prędkościami (do 300 km/godz.) i tworzące wysoki welon pyłu śnieżnego, grożący uduszeniem. Do
warunków sprzyjających powstawaniu lawin pyłowych zaliczyć należy dłuższe opady śniegu oraz temp.
poniżej 10° C. Z tego powodu

8.1190.

są one najczęściej spotykane w okresie pomiędzy grudniem a lutym. Panuje przekonanie,

iż człowiek który znajdzie się na drodze takiej lawiny z reguły nie ma szans na przeżycie.

l

DESKI ŚNIEŻNE; jest to obsunięcie się całej warstwy świeżego, jeszcze nie całkiem związanego z
podłożem śniegu spowodowane nagłym wzrostem temperatury powietrza lub "podcięciem" stoku przez
poruszającego się narciarza.

l

LAWINY GRUNTOWE; najczęściej powstają wiosną w wyniku samoistnego zjechania po spodnich

warstwach zmetamorfizowanego śniegu praktycznie całej pokrywy śnieżnej. Lawiny te stanowią ogromną
masę ciężkiego, mokrego, śniegu, która niszczy znajdującą się jej na drodze roślinność, porywa kamienie i
okruchy skał.

8.1191.

8.1192.

Czynniki sprzyjające powstawaniu lawin

8.1193.

8.1194.

Adam Marasek, ratownik Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

wskazuje na istnienie trzech głównych grup warunków lawinotwórczych. Są to:

8.1195.

l

warunki terenowe - położenie geograficzne danego obszaru górskiego; układ orograficzny
( rozczłonkowanie i ukierunkowanie grani i dolin w stosunku do kierunku najczęściej wiejących wiatrów);

ukształtowanie terenu; nachylenie i ekspozycję stoków; rodzaj i charakter podłoża i jego pokrycie przez
szatę roślinną.

l

warunki śniegowe

l

warunki atmosferyczne - opady i pokrywa śnieżna; temperatura; wiatry; promieniowanie słoneczne jak i
promieniowanie powierzchni ziemi (odbicie ciepła).

8.1196.

8.1197.

Ze względu na warunki terenowe szczególnie zagrożone powstawaniem lawin są obszary

położone powyżej górnej granicy lasu. Na tych terenach, szczególnie na stokach zawietrznych,
gromadzą się znaczne ilości śniegu. Jednak czynnikiem decydującym o zejściu lawin jest nachylenie
terenu. Przyjmuje się, że nachyleniem niebezpiecznym z punktu widzenia zagrożenia lawinowego jest
kąt nachylenia terenu pomiędzy 15 a 50 stopni. Poniżej tej granicy nie powinno dojść do osuwania się
mas śniegu. Powyżej - nie ma warunków do gromadzenia się większej pokrywy śniegu. Nie bez
znaczenia pozostaje również ukształtowanie terenu. Przykładowo obszar porośnięty drzewami czy
kosodrzewiną hamuje osuwanie nagromadzonego śniegu.

8.1198.

8.1199.

Warunki śniegowe związane są z właściwościami fizycznymi i mechanicznymi śniegu.

Procentowy udział powietrza, lodu czy wody w śniegu jest zmienny a przez to zmieniają się właściwości
śniegu. Zaś od morfologii kryształów śnieżnych zależy ich spójność. Jednak zasadniczą rolę w spójności
kryształów odgrywa temperatura. Poniżej -10° C tworzy się puszysta lekka warstwa zwana puchem. W
temperaturze pomiędzy - 10° a - 3° C tworzy się puch zsiadły. Ten, przenoszony przez wiatr zmienia się
w puch przewiany. Powyżej - 3 0 C dochodzi do wyraźniejszego łączenia się kryształów i łączenia się ich
z podłożem. Ten rodzaj śniegu jest znacznie cięższy do 200kg/m 3 . Ten rodzaj śniegu nosi nazwę śniegu
wilgotnego. Jest to zarazem śnieg o najwyższej plastyczności. To z kolei oznacza, iż utworzona pokrywa
śnieżna jest znacznie bardziej wytrzymała na działanie sił odrywających (wiatru). śnieg ten podlega
kolejnym przeobrażeniom pod wpływem czynników zewnętrznych tworząc różne gatunkowo warstwy
śniegu zmetamofizowanego (przeobrażonego). Im bardziej zróżnicowane są przyległe warstwy, tym
bardziej chwiejna jest równowaga pokrywy śnieżnej. Jeśli choć jedna warstwa zalegającego śniegu jest
słabo związana z pozostałymi, może to spowodować zejście lawiny.Wśród warunków atmosferycznych
należy zwrócić uwagę na intensywność opadów i grubość, miąższość warstw śnieżnych. Brak
możliwości samostabilizacji pokrywy śnieżnej spowodowany obfitymi opadami świeżego śniegu w
krótkim okresie czasu jak i nagły wzrost nowej warstwy śniegu do wysokości około 30 cm oznacza
wzrost zagrożenia lawinowego. Wpływ temperatury na zagrożenie lawinowe ma charakter dwoisty. Z
jednej strony niskie temperatury mogą prowadzić do tworzenia się pęknięć i szczelin na skutek
kurczenia się masy śnieżnej. Z drugiej - dodatnie temperatury oznaczają iż w głąb pokrywy śnieżnej
przenikają cząsteczki wody. W okresie wiosennym, gdy zwartość wody w śniegu dochodzi do 10% może
dojść do samoistnego schodzenia lawin. Wraz ze zmianą położenia słońca z coraz to innych,
ustawionych do słońca stoków schodzą lawiny mokrego śniegu. Dlatego z jednych schodzą wczesnym
rankiem, a z innych dopiero koło godz. 17:00. Bardzo znamienny wpływ na powstanie lawin mają
również wiatry - przenosząc i osadzając śnieg w górnych partiach gór (na graniach i stokach
zawietrznych), wywiewając i ubijając śnieg na stokach dowietrznych oraz powodując rozdrabnianie
śniegu. Dodatkowo wiejący w Tatrach wiatr halny powoduje wzrost temperatury

8.1200.

8.1201.

Miejsca szczególnie zagrożone zejściem lawin w Tatrach

8.1202.

8.1203.

Mapa miejsc szczególnie zagrożonych zejściem lawin , przy zachowaniu niewielkiego

stopnia szczegółowości, ma za zadanie jedynie wskazać rejony w których można spodziewać się ich
wystąpienia. Potężne lawiny można spotkać w górnych częściach doliny Chochołowskiej czy

Kościeliskiej. Równie niebezpieczne są rejony Giewontu, w tym Przełęczy po Kopą Kondracką. W
okolicach Kasprowego Wierchu zagrożone lawinami są górne piętra Doliny Gąsienicowej, nartostrada z
Hali Gąsienicowej do Kuźnic. W Dolinie Goryczkowej lawiny schodzą w rejonie Pośredniego

Goryczkowego, gdzie już kilkakrotnie dochodziło do wypadków lawinowych.
8.1204.

Zagrożone lawinami są również szlaki turystyczne dochodzące do Schroniska w Morskim

Oku (ze stoków Opalonego) oraz doliną Roztoki do schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. W
Dolinie 5-ciu Stawów obserwuje się lawiny schodzące z Koziego Wierchu, Przeł. Zawrat, czy

Miedzianego.

8.1205.

Stopień zagrożenia lawinowego

8.1206.

8.1207.

Stopień zagrożenia lawinowego podawany jest w skali od jeden do pięciu (w tzw. skali

europejskiej). Określa on stabilność pokrywy śnieżnej jak i prawdopodobieństwo wyzwolenia
(zejścia) lawiny. Stanowi równocześnie niezwykle cenną wskazówkę dla osób planujących wycieczki
w rejony zagrożone lawinami.

8.1208.

8.1209.

W okresie zimowym informacje dotyczące zagrożenia lawinowego podawane są

codziennie rano przez Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. W Internecie o aktualnym
stopniu zagrożenia lawinowego można się dowiedzieć m.in. na naszej stronie internetowej jak i
bezpośrednio na stronie TOPR.

8.1210.

8.1211.

Dane dotyczące stopnia zagrożenia lawinowego przekazywane są równie do instytucji

odpowiedzialnych za bezpieczeństwo na danym terenie Z chwilą powstania zagrożeń lawinowych
odpowiednie służby tych instytucji w terenie ustawiają odpowiednie znaki informujące o zagrożeniu
lawinowym. Ze względu na zagrożenie lawinowe na wniosek TOPR okresowo zamykane są szlaki czy
trasy narciarskie.

8.1212.
8.1213.
8.1214.

8.1215.

Sposoby ustalania stopienia zagrożenia lawinowego przez TOPR

8.1216.

8.1217.

Stopień zagrożenia określany jest na podstawie badań pokrywy śnieżnej, aktualnych

warunków meteorologicznych oraz obserwacji w terenie. Przed ogłoszeniem konsultowany jest on z
IMGW i Instytutem Lawinowym w Jasnej na Słowacji.

8.1218.
8.1219.
8.1220.

8.1221.

Stop
ień

8.1222.

Warunki ogłoszenia

8.1223.

(poza warunkami związanymi z opisaną wcześniej

specyfikacją stopni zagrożenia)

8.1224.

8.1225.

I



ogłasza się przy trwającym dłuższy okres czasu braku świeżych opadów
śniegu, silnych wiatrów oraz stosunkowo jednorodnych, niezbyt dużych
ujemnych temperaturach.

8.1226.

8.1227.

II



w ciągu ostatnich 3 dni przyrost pokrywy śnieżnej wynosi do 20 cm



wiatr wieje z prędkością nie większą niż 5m/s



temperatura w ciągu doby jest w miarę stabilna

8.1228.

8.1229.

III



w ciągu ostatnich 3 dni przyrost pokrywy śnieżnej wynosi do 40 cm (gdy jest opad
śniegu z wiatrem - do 30 cm)



po opadach śniegu wieje wiatr z szybkością 10 - 15 m/s

8.1230.

8.1231.



dochodzi do dość dużych dobowych wahań temperatury

8.1232.
8.1233.

8.1234.

IV



w ciągu 3 dni pokrywa śnieżna wzrosła od 40 do 70 cm (gdy wieje wiatr podczas
opadu do 50 cm).



po opadach śniegu wiatr wieje z prędkością powyżej 15 m/s



dochodzi do znacznego ocieplenia

8.1235.
8.1236.

8.1237.

V



wzrost pokrywy śnieżnej w ciągu ostatnich 3 dni wynosi 70 - 100 cm (przy opadzie
z wiatrem 50 -80 cm)



po opadach śniegu wiatr wieje z prędkością powyżej 20 m/s



dochodzi do gwałtownych zmian temperatury (głównie dużego ocieplenia)

8.1238.
8.1239.
8.1240.
8.1241.
8.1242.

8.1243.

Znaki informujące o zagrożeniu lawinowym.

8.1244.

8.1245.

Znaki informujące o zagrożeniu lawinowym przedstawia tabela poniżej.

8.1246.

8.1247.

Nazwa

8.1248.

Opis

8.1249.

W

ygląd

8.1250.
8.1251.
8.1252.

8.1253.

Teren
zagrożo
ny
lawina
mi

8.1254.

8.1255.

Tego typu znaki można

spotkać na początku szlaków czy tras
narciarskich.

8.1256.

8.1257.

Znaki te oznaczają tereny

zagrożone zejściem lawin przez całą zimę.

8.1258.

8.1259.

8.1260.
8.1261.
8.1262.

8.1263.

Stop

lawiny

8.1264.

8.1265.

Takie znaki ustawiane są

bezpośrednio przed miejscami gdzie

najczęściej schodzą lawiny.

8.1266.

8.1267.

Znak ten informuje iż,

przejście lub przejazd zagraża życiu lub
zdrowiu.

8.1268.

8.1269.

8.1270.

8.1271.
8.1272.

8.1273.
8.1274.
8.1275.

8.1276.

Alarm

lawinow
y

8.1277.
8.1278.

8.1279.

8.1280.

Takie znaki umieszczane są w

terenie z chwilą zaistnienia bardzo dużego

zagrożenia lawinowego.

8.1281.

8.1282.

Znak ten służy zamknięciu

danego terenu dla wszelkiej działalności
górskiej.

8.1283.

8.1284.

8.1285.
8.1286.
8.1287.

5) Spadające kamienie

8.1288.

Stanowią duże zagrożenie na szlakach stromych, w terenie skalistym. Tatry polskie

posiadają wiele takich szlaków, zwłaszcza w rejonie Orlej Perci. Zjawisko to wywoływane jest
najczęściej przez nieostrożnych turystów.

8.1289.

Objawy i skutki

8.1290.

l

Są wynikiem: wietrzenia skał, erozji stromych stoków, strącania przez wodę, nieostrożnych turystów,

gwałtownego podmuchu wiatru oraz ukruszenia na wskutek uderzenia pioruna.

8.1291.

l

Kamienie spadają jako: pojedyncze odłamki, grad kamieni; a niekiedy duże bloki skalne mogą

spowodować lawinę kamienną.

8.1292.

l

Naturalnymi torami są żleby, rynny, kominy, depresje, czyli wszelkie wklęsłe formacje skalne. Należy

mieć jednak świadomość, że spadające kamienie można spotkać wszędzie, na ścianach skalnych i
stromych skałach.

l

Zasypanie przez kamienną lawinę.

l

Odpadnięcie wskutek utraty fizycznej równowagi lub (chwilowej) utraty przytomności.

l

Obrażenia

ciała. Jak sobie

radzić

l

Ochronę naturalną stanowią w terenie skalnym przewieszki, wszelkie wysokie, pionowe progi skalne i

duże skalne bloki.

8.1293.

l

Przed pojedynczymi kamieniami nie uciekać w panice i do ostatniej chwili śledzić ich bieg, aby odskoczyć

w bezpieczną stronę. Uciekając chaotycznie można nadbiec właśnie

8.1294.

pod spadający kamień, który odbijając się zmienił swój tor w ostatniej chwili.

8.1295.

l

Teren narażony należy pokonywać pojedynczo, wcześniej wybierają naturalne osłony, za którymi będzie

się można schronić.

l

Gdy słychać odgłos spadających kamieni, Anie ma możliwości schronienia, należy kucnąć i obrócić

się tyłem w kierunku doskokowym, osłonić głowę rękoma lub plecakiem, który stanowi pewne,

choć prowizoryczne zabezpieczenie.

8.1296.

l

Wędrując skalnym terenem należy uważać na ruchome kamieni, głazy czy rumosz, które strącone mogą

ugodzić, niżej idących turystów.

8.1297.
8.1298.

8.1299.

ZAKOŃCZENIE

8.1300.

Uważny czytelnik na pewno zwrócił uwagę na brak opisów wypadków w górach. Było

to celowe działanie ze strony autora, który skupił się na omówienie zagrożeń zależnych i

niezależnych od turysty. Przykłady opisów mniej lub bardzie tragicznych wypadków w górach
czytelnicy mogą znaleźć w innych publikacjach, na stronach organizacji niosących pomoc w górach,
środkach masowego przekazu itp. W Polsce na bieżąco informacje te są dostępne na stronie TOPR i

GOPR. Z wydawnictw książkowych przytoczę m.in. publikację „Michała Jagiełły, Wołanie w górach.
Wypadki i akcje ratownicze w Tatrach”, czy „Wawrzyniec Żuławski, Sygnały ze skalnych ścian”. Z
obszaru Alp to np. „Pit Schubert, Bezpieczeństwo i ryzyko w skale i lodzie”.

8.1301.

Niebezpieczeństw, które czyhają na człowieka w górach i na odludnych terenach, nie da

się do końca wyeliminować. Możemy tylko próbować je zminimalizować. Pewna doza ryzyka zawsze
pozostanie, ale jest ona przecież elementem przyciągającym w góry i świat dzikiej natury.
8.1302.

Byłoby błędem przypisywać wszystkie niebezpieczeństwa, których z jakichkolwiek

powodów nie chce się uniknąć, pewnej dozie ryzyka. Im większe ryzyko, tym bardziej maleją wraz z
upływem czasu szanse przeżycia. Pozostaje tylko radzić, aby eliminować możliwie najwięcej
niebezpieczeństw. Liczba pozostałych, których, których mimo najszczerszych chęci nie da się
wyeliminować, bo nie da się ich rozpoznać lub są tak nierealne, że nie bierze się ich pod uwagę, i tak
jest jeszcze spora.

8.1303.

Pewien znany wspinacz ekstremalny trafnie to kiedyś ujął: „Życie jest zbyt piękne, by w

górach czy gdziekolwiek indziej świadomie narażać się na niebezpieczeństwa”.
8.1304.

Wybrana

literatura i źródła Strony i

portale internetowe:

1.

Tatry.info.pl

2.

Gorskiswiat.pl

3.

Wirtualne tatry.pl

4.

Tatry.edu.pl

5.

E-tatry.pl

6.

Tpn.pl

7.

Mojegory.p

8.

Natatry.pl

9.

i inne

Pozycje książkowe:

10.

Gajewski J.W. ,Vademecum turysty górskiego

11.

Skibicki Z., Szkoła turystyki górskiej

12.

Lenkiewicz W.S., Marasek A., Zimowa turystyka piesza

13.

Skibicki Z. ,Szkoła turystyki pieszej

14.

Szarota W., Burze, Biblioteczka PTT Oddział Nowy Sącz

15.

Zaruski M. ,O zachowaniu się na wycieczkach zimowych w Tatry

16.

Jagiełło M. , Wołanie w górach. Wypadki i akcje ratunkowe w Tatrach

17.

Żuławski W. , Sygnały ze skalnych ścian

18. Schubert P. , Bezpieczeństwo i ryzyko w skale i lodzie

8.1305.

Załączniki.

8.1306.

1.

601 100 300 - telefon alarmowy GOPR

Przeznaczenie:

8.1307.

Numer dla ludzi w niebezpieczeństwie zaistniałym na terenie gór, dzwoniąc dodzwonisz

się do centrum koordynacyjnego Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (obsługującego
pasmo polskich gór i Jurę)

8.1308.

Czas działania: całą dobę

8.1309.

Terenem działania jest obszar Rzeczypospolitej Polskiej ze

szczegółowym uwzględnieniem regionów górskich i poza granicami kraju.

8.1310.

8.1311.

Zadania statutowe:

-

niesienie pomocy w górach ludziom, których zdrowie lub życie jest zagrożone, zapobieganie wypadkom w

górach oraz ochrona środowiska górskiego - realizuje poprzez 7 Grup Regionalnych, tj:

8.1312.

•

Grupa beskidzka

•

Grupa bieszczadzka

•

Grupa jurajska

•

Grupa karkonoska

•

Grupa krynicka

•

Grupa podhalańska

•

Grupa wałbrzysko-kłodzka

8.1313.

8.1314. Obszar, jaki zabezpiecza GOPR to pasma gór polskich od Karkonoszy poprzez Jurę

Krakowsko-Częstochowską do Bieszczad, o łącznej powierzchni 20.410 km

2

. To 7.200 km szlaków

turystycznych i 425 urządzeń narciarskich.

8.1315.

Jeżeli warunki terenowe uniemożliwiają udanie się po pomoc to wzywamy pomocy

międzynarodowym sygnałem:

8.1316.

JAKIKOLWIEK SYGNAŁ OPTYCZNY LUB AKUSTYCZNY POWTARZANY 6 RAZY NA MINUTĘ

(CO 10 SEKUND), PO CZYM NASTĘPUJE JEDNA MINUTA PRZERWY. ODPOWIEDŻ O ZROZUMIENIU

SYGNAŁU TO TAKI SAM SYGNAŁ LECZ 3 RAZY NA MINUTĘ, PO CZYM 1 MINUTA PRZERWY.

8.1317.

8.1318.

Ten sposób wzywania pomocy należy stosować w tych partiach górskich, z których

będzie widoczny i słyszalny: Tatry, Babia Góra, Bieszczady, Karkonosze.
8.1319.

W partiach zalesionych sygnały optyczne nie będą widoczne, a sygnały akustyczne mogą

być tłumione przez drzewa.

8.1320.

PAMIĘTAJ! KAŻDY MELDUNEK O ZAGINIĘCIU LUB WYPADKU RATOWNICY PRZYJMĄ,

NA KAŻDE WEZWANIE WYRUSZĄ W GÓRY, NIE NADUŻYWAJ ICH OFIARNOŚCI GDYŻ W TYM CZASIE
MOGĄ BYĆ NAPRAWDĘ KOMUŚ POTRZEBNI.

2. ICE

I.C.E. lub ICE (ang. In Case of Emergency, pol. w nagłym wypadku) – skrót informujący ratowników, do kogo
powinni zadzwonić w razie nagłego wypadku. W książce adresowej telefonu komórkowego – jako kontakt „ICE”
wpisuje się numer telefonu osoby, która należy zawiadomić o wypadku. Jeżeli takich osób jest kilka, to oznacza się
je hasłami „ICE1”, :ICE2” itd. Drugą formą to karta ICE wielkości wizytówki w której wpisuje się imię, nazwisko i
numer kontaktowy najbliższych osób. Kartę powinno się nosić cały czas przy sobie.

3. PODZIAŁ POLSKICH GÓR W ZAKRESIE RATOWNICTWA

8.1321.

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie

Ratunkowe tel. alarmowy: (18) 206 34 44,

8.1322.

numer ratunkowy w górach: 601 100 300

8.1323.

fax. [phone]

8.1324.

adres: ul. Piłsudskiego 63a, 34-500

Zakopane Stacje ratunkowe (całoroczne):



HALA GĄSIENICOWA - schronisko PTTK, tel. [phone]



MORSKIE OKO - schronisko PTTK, tel. [phone]

8.1325.

Grupa Bieszczadzka

8.1326.

tel. alarmowy (0-13) 46 32 204,

8.1327.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1328.

fax [phone]

8.1329.

adres: ul. Mickiewicza 49,

38-500 Sanok Stacje ratunkowe
(całoroczne):



USTRZYKI GÓRNE - dyżurka, tel. [phone]



POŁONINA WETLIŃSKA - schronisko PTTK, tel. [phone]

8.1330.

Grupa Krynicka

8.1331.

tel. alarmowy (0-18) 47 12 933,

8.1332.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1333.

fax [phone]

8.1334.

adres: ul. Halna

18, 33-380 Krynica Stacje
ratunkowe (całoroczne):



JAWORZYNA KRYNICKA - dyżurka, tel. schr. (18) 471-54-09



PRZEHYBA - schronisko PTTK, tel. [phone]

8.1335.

8.1336.

Grupa Podhalańska

8.1337.

tel. alarmowy (0-18) 985, (0-18) 26 76 880,

8.1338.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1339.

fax [phone]

8.1340.

adres: Al. 1000-lecia 1,

34-700 Rabka Stacje ratunkowe
(całoroczne):



TURBACZ - schronisko PTTK, tel. [phone]



NOWY TARG KOWANIEC - dyżurka, tel. [phone]



ul. Główna 11, SZCZAWNICA, tel. [phone]

8.1341.

8.1342.

Grupa Beskidzka

8.1343.

tel. alarmowy (0-33) 985, (0-33) 817-89-86,

8.1344.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1345.

tel. [phone] / fax. [phone]

8.1346.

adres: ul. Dębowa 2,

43-370 Szczyrk Stacje ratunkowe
(całoroczne):



KLIMCZOK - dyżurka, tel. [phone]



HALA MIZIOWA - dyżurka, tel. schr. (33) 861-24-20



MARKOWE SZCZAWINY - dyżurka, tel. schr. (33) 877-51-05



BRENNA WĘGIERSKI - dyżurka

60

8.1347.

Grupa Jurajska

8.1348.

tel. alarmowy (0-34) 985, (0-34) 31 52 000,

8.1349.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1350.

fax [phone]

8.1351.

adres: Podlesice 5, 42-345 Kroczyce

8.1352.

Grupa Wałbrzysko-Kłodzka

8.1353.

tel. alarmowy (0-74) 985, (0-74) 84 23 414,

8.1354.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1355.

fax. [phone]

8.1356.

adres: ul. Poznańska 6,

58-303 Wałbrzych Stacje ratunkowe
(całoroczne):



ul. Sanatoryjna 13, MIĘDZYGÓRZE, tel. [phone]



Zieleniec 60, ZIELENIEC, tel. [phone]



8.1357.

8.1358.
8.1359.
8.1360.
8.1361.
8.1362.
8.1363.

8.1364.

Grupa Karkonoska

8.1365.

tel. alarmowy (0-75) 985, (0-75) 75 24 734,

8.1366.

numer ratunkowy w górach 601 100 300

8.1367.

fax. [phone]

8.1368.

adres: ul. Sudecka 79, 58-

500 Jelenia Góra Stacje ratunkowe
(całoroczne):



ul. Urocza 2, SZKLARSKA PORĘBA, tel. [phone]



KARPACZ - dolna stacja kolejki krzesełkowej na Kopę, tel. [phone]



KOPA - górna stacja kolejki krzesełkowej



HALA SZRENICKA - schronisko PTTK, tel. [phone]

8.1369.

Słowacka Horska Sluzba

8.1370.

Stacje centralne (telefon kierunkowy: +421):



Centrum Operacyjne HS - ul. Scherffela 15, Poprad, tel. [phone], tel. 18-300



Rejon Nizke Tatry-sever (Niżne Tatry-północ): Dom HS - Jasna, 032 51 Demänovská Dolina, tel. (44)
559-16-78



Rejon Nizke Tatry-juh (Niżne Tatry-południe): Dom HS - Tále, 997 01 Brezno, tel. [phone]



Rejon Slovenský Raj (Słowacki Raj): Dom HS - Slovenský Raj, 052 01 Spiąská Nová Ves, tel. [phone]-
82



Rejon Orava (Orawa): Dom HS - Ťatliakova 2051, 026 01 Dolný Kubin, tel. [phone]



Rejon Malá Fatra (Mała Fatra): Dom HS - Vrátna, 013 06 Terchová, tel. [phone]



Rejon Vel'ká Fatra (Wielka Fatra): Dom HS - Donovaly, 976 39 Donovaly, tel. [phone]



Rejon Západné Tatry - juh (Tatry Zachodnie-południe): Dom HS - Žiarska Dolina, tel. [phone]



Rejon Vysoké Tatry (Tatry Wysokie): Dom THS - Starý Smokovec 23, 062 01 Starý Smokovec, tel. (52)
442-28-20



8.1371.
5. Czeska Horska Sluzba
8.1372.

8.1373.

Od 15 grudnia 2012 roku wprowadzono na terenie całych Czech jednolity numer

+420 1210. Rozmowa będzie automatycznie przekierowywana do dyspozytora właściwego
obszaru górskiego.
8.1374.

Stacje centralne:



Rejon Krusné Hory (Góry Kruszne): Dom HS - Boži Dar, 362 62 Boži Dar, tel. [phone]



Rejon Jizerské Hory (Góry Izerskie): Dom HS - Bedřichov 277, 468 12 Bedřichov, tel. [phone]



Rejon Krkonoąe (Karkonosze): Dom HS - Špindlerúv Mlýn 260, 543 51 Špindlerúv Mlýn, tel. 499-
433-230



Rejon Orlické Hory (Góry Orlickie): Dom HS - Jedlová 332, 517 91 Deątné v Orlických Horách, tel. 465-
391-100



Rejon Jeseniki (Jesioniki): Dom HS - Červenohorské Sedlo, Domaąov 73, 790 85 Domaąov,
tel. [phone]



Rejon Beskydy (Beskidy): Dom HS - Ondřejnicka 896, 739 11 Frýdlant nad Ostravici, tel. [phone]



Rejon Šumava (Szumawa): Dom HS - Špičák 56, 340 04 Železná Ruda, tel. [phone]

6.

DEKALOG TURYSTY GÓRSKIEGO. I

8.1375.

Zanim wyruszysz w góry zastanów się, czy posiadasz dostateczne doświadczenie. Przed

8.1376.

wyjściem poddaj ocenie stan zdrowia i siły, swoje i towarzyszy a w szczególności

dzieci. II

8.1377.

Przygotuj wcześniej dokładny plan wycieczki. Poczytaj przewodniki, przestudiuj mapy,

skorzystaj z usług informacji turystycznej, przewodników górskich i gospodarzy schronisk.

8.1378.

Przeszukaj zasoby internetowe regionu, w który się udajesz - wielu z tych, którzy tam byli

dzieli się swoimi spostrzeżeniami.

8.1379.

III

8.1380.

W górach szybko i często zmieniają się warunki atmosferyczne, niezbędna jest odzież

chroniąca przed złą pogodą i zimnem oraz mocne, wysokie buty o profilowanej podeszwie.

8.1381.

IV

8.1382.

Wychodząc na wycieczkę pozostaw w domu, w schronisku czy u znajomych wiadomość o

celu i trasie wycieczki oraz godzinie powrotu. W ten sposób zapewnisz sobie szybką pomoc w razie
wypadku. Jeśli posiadasz telefon komórkowy, zabierz go ze sobą, zapisz sobie numer ratunkowy do
GOPR 0-601-100-300.

8.1383.

V

8.1384.

Szybkość poruszania się dostosuj do możliwości najmniej sprawnego uczestnika wycieczki.

"Pożeranie kilometrów" prowadzi do wyczerpania a poza tym ogranicza możliwość podziwiania uroków
górskiego krajobrazu.

8.1385.

VI

8.1386.

Uważaj na każdy krok - wypadki zdarzają się także w łatwym terenie. Szczególnej

ostrożności wymagają trudniejsze partie trasy: strome, mokre i zaśnieżone stoki, płaty starego

śniegu. Nie zbaczaj ze znakowanego szlaku gdyż jest on zwykle poprowadzony optymalnie, zarówno

pod względem bezpieczeństwa jak i wysiłku na pokonanie trasy.

8.1387.

VII

8.1388.

Nie strącaj kamieni gdyż narażasz innych turystów na poważne niebezpieczeństwo.

Miejsce zagrożone przez spadające kamienie przechodź szybko i uważnie.

8.1389.

VIII

8.1390.

Decyzja zawrócenia z drogi to nie hańba lecz głos rozsądku. Nie wstydź się

zawrócenia gdy załamie się pogoda, nadejdzie mgła lub trasa okaże się zbyt trudna.

8.1391.

IX

8.1392.

Szanuj przyrodę, nie hałasuj. Dbaj o czystość i porządek w górach. Usuwając śmieci

dajesz

8.1393.

dowód swej kultury.

8.1394.
8.1395.

8.1396.

X

8.1397.

Jeśli zdarzy się wypadek - przede wszystkim zachowaj spokój. Poszkodowanego ułóż w

bezpiecznej pozycji w widocznym miejscu i pod opieką. Przyjętym w górach sygnałem (dowolny sygnał
optyczny lub akustyczny powtórzony 6 razy na minutę, potem minuta przerwy) wezwij pomoc GOPR
lub TOPR.

8.1398.
8.1399.

8.1400.

7.DEKALOG ZIMOWEGO TURYSTY

1.

Przed wyjazdem zadbaj o odpowiednie przygotowanie kondycyjne. Rozsądnie zaplanuj wyjazd. Jeśli to twój

pierwszy raz w górach zimą, to nie idź od razu na Rysy, tylko dlatego, że są najwyższe.

2.

Kilka dni przed wyjazdem sprawdź warunki w interesującym cię regionie. Zapytaj o nie ludzi będących

codziennie w górach (np. Biuro Przewodników Wysokogórskich tel. [phone]). Sprawdź (np. www.meteo.pl) i
stopień zagrożenia lawinowego (www.topr.pl).

3.

Zadbaj o rezerwację w schronisku - nie zawsze musi być dla ciebie miejsce.

4.

Skompletuj odpowiedni sprzęt i wyposażenie, które będziesz miał zawsze przy sobie w plecaku: mapę

rejonu, latarkę czołową, apteczkę, kompas, płachtę ratunkową NRC, bieliznę oddychającą, komplet
ocieplający typu polar, komplet przeciwwiatrowy Gore Tex.

5.

Zaopatrz się i naucz się używać ''lawinowego ABC'' - detektora lawinowego, łopatki i sondy. Kiedy przysypie cię

lawina, to największe szanse na przeżycie masz przez 12 minut, około 90 proc. To ważne, żeby cała twoja grupa
potrafiła reagować w takim wypadku, bo TOPR przyleci najszybciej po 20 minutach, jeśli pozwoli na start
śmigłowca.

6.

Dzień przed wyjściem sprawdź ponownie pogodę, zostaw informację o planie wycieczki z godziną planowanego

powrotu w schronisku, wpisz numer telefonu alarmowego TOPR (601 100 300).

7.

Wyruszaj w góry w towarzystwie ludzi wcześniej poznanych i sprawdzonych pod względem umiejętności i

odpowiedzialności.

8.

Podczas wyjścia zachowaj odstępy - na podejściu to minimalnie 10-15 metrów, na zejściu, zjeździe więcej.

Ponad 90 proc. wypadków w Tatrach, to niewielkie lawiny typu deska śnieżna o wymiarach 50 na 100 metrów.
Ciężar osób, którzy wchodzą w taką strefę powoduje, że zaczynają się zsuwać się z masami nawianego, źle
związanego z podłożem śniegu. W stromym terenie, zwłaszcza ponad granicą lasu, miej zawsze do dyspozycji raki i
czekan.

9.

Pamiętaj, że zimą znakowane szlaki turystyczne praktycznie nie istnieją. Dla własnego bezpieczeństwa

musisz potrafić decydować o przebiegu swojej trasy. Podczas całej wycieczki nawiguj uważnie przy pomocy
mapy (najlepiej 1:25 000), kompasu i wysokościomierza. Nawigowanie dopiero w trakcie załamania może być
już zbyt trudne.

10. Jeżeli pomimo to zabrniesz w trudności przekraczające twoje kompetencje, poproś służby ratunkowe o
pomoc i cierpliwie czekaj na ich przybycie.

8.1401.