GABRIEL GARCIA MARQUEZ

RZECZ O MYCH SMUTNYCH

DZIWKACH

Przełożył Carlos Marroddn Casas

Warszawskie Wydawnictwo Literackie

MUZA SA

Tytuł oryginału: Memoria de mis putas tristes

Projekt okładki: Luz de la Mora

Redakcja: Marta Szafrańska-Brandt

Redakcja techniczna: Zbigniew Katafiasz

Korekta: Maria Mirecka

ISBN 83-7200-131-6

Warszawskie Wydawnictwo Literackie

MUZA SA

Warszawa 2005

TŁUMACZ SIĘ TŁUMACZY

Widniejący na okładce tytuł powieści jest tytułem zastępczym, tytułem roboczym,

tytułem wstydliwym i ocenzurowanym. Gabriel Garcia Marquez dał swojej powieści tytuł Rzecz

o mych smutnych kurwach i tak też przetłumaczył to tłumacz, w pamięci mając twórczość

takich mistrzów, jak Jan Kochanowski, Daniel Naborowski czy Jan Andrzej Morsztyn (z

przyczyn oczywistych nie wspomnę Juliana Tuwima). Na okładce widnieje jednak bezpieczny

tytuł, a to w wyniku prawniczych ekspertyz, sugerujących, iż wydrukowanie tytułu nadanego

przez tłumacza grozi nieobliczalnymi konsekwencjami jak np.: prokuratorski zakaz (w wyniku

doniesienia o popełnieniu przestępstwa) rozpowszechniania książki. Kodeks o wykroczeniach.

Rozdział XVI. Wykroczenie przeciw obyczajności publicznej. Art.141. Taki jest stan prawny w

Polsce - można dzieła artystyczne cenzurować, bezkarnie niszczyć; artystów nie tylko można,

ale po prostu, jak Dorotę Nieznalską, skazuje się na więzienie. Przyjdzie czas na karę banicji,

może na obozy swoistej resocjalizacji. Ale ten stan prawny chroni hunwejbinów święcie

wierzących w sprawczą moc słowa polskiego (nie wywołuj wilka z lasu). Stoją więc na straży

czystości języka polskiego, nie odróżniając dopełniacza od biernika, o wołaczu w ogóle nie

pamiętając, mieszając związki frazeologiczne, ortografię myląc z kaligrafią. Za to na wyrywki

znają cały repertuar obecny w Słowniku polskich przekleństw i wulgaryzmów (autora nie

podam, bo nie chcę być donosicielem).

Powieść Garcii Marqueza to skromna elegia o późnej miłości, a nie swawolny

przewodnik po zamtuzach, o czym mam nadzieję przekonają się ci czytelnicy, którzy będą

mieli odwagę po tę książkę sięgnąć. Tłumaczowi pozostaje jedynie wierzyć, że jednak

nadejdzie czas, gdy Rzecz o mych smutnych kurwach będzie mogła pod tym właśnie tytułem

się ukazać.

Carlos Marrodan Casas

Proszę niczego nie robić w złym guście. Nie wolno na przykład wkładać palców do ust

śpiącej dziewczyny! - ostrzega starego Eguchiego kobieta z hotelu.

Śpiące piękności, Yasunari Kawabata

(przełożył Mikołaj Melanowicz)

W roku mych dziewięćdziesiątych urodzin chciałem sprawić sobie w prezencie szaloną

noc miłosną z nieletnią dziewicą. Przywołałem w pamięci osobę Rosy Cabarcas, właścicielki

domu schadzek, która mając w rękach coś nad wyraz specjalnego, zwykła była powiadamiać

o tym swych najlepszych klientów. Nigdy nie uległem tego rodzaju pokusom, ani wielu innym

jej plugawym propozycjom, ale Rosa i tak nie wierzyła w czystość moich zasad. Nawet

moralność jest tylko kwestią czasu, mawiała ze złośliwym uśmieszkiem, sam się przekonasz.

Była nieco młodsza ode mnie, a że od lat nie miałem o niej żadnych wieści, więc równie

dobrze od dawna mogło jej nie być pośród żywych. Ledwie jednak przebrzmiał pierwszy

sygnał w słuchawce, natychmiast rozpoznałem jej głos i wypaliłem bez zbędnych wstępów:

- Dziś chcę.

Westchnęła: Och, ty mój smutny mędrku, przepadasz gdzieś na dwadzieścia lat, a jak

już się pojawiasz, to tylko po to, żeby żądać rzeczy niemożliwych. Natychmiast jednak

odzyskała swój zawodowy kunszt i podsunęła z pół tuzina rozkosznie zapowiadających się

sugestii, jednak, nie da się ukryć, już użytkowanych. A ja, że nie, że musi być panna i na tę

właśnie noc. Zaniepokojona spytała: A co chcesz sobie udowodnić? Nic, odparłem, trafiony w

najczulsze miejsce, bardzo dobrze wiem, co mogę i czego nie mogę. Rosa niewzruszona

stwierdziła, że mędrkowie wiedzą wszystko, ale nie wszystko: Jedyne Panny, jakie jeszcze

chodzą po świecie, to takie Panny sierpniowe jak ty. Nie mogłeś poprosić mnie o to

odpowiednio wcześniej? Natchnienie ma to do siebie, że nie uprzedza, odpowiedziałem. Ale

poczekać chyba może, skwitowała, nieodmiennie i jak żaden mężczyzna przemądrzała, i

poprosiła o przynajmniej dwa dni, żeby dokładnie przebadać rynek. Odrzekłem, najzupełniej

serio, że w tym interesie, w którym robi, każda godzina w moim wieku jest jak rok. To znaczy,

że się nie da, podsumowała, bez cienia wątpliwości w głosie, ale to akurat nieważne, za to

bardzo emocjonujące, a co tam, kurwa, oddzwonię w ciągu godziny.

Nie muszę o tym wspominać, bo z daleka widać, jaki jestem: brzydki, nieśmiały i

staroświecki. Ale usilnie dbając o to, ażeby właśnie takim nie być, zacząłem odgrywać swe

całkowite przeciwieństwo. Do dnia dzisiejszego, kiedy to z własnej i nieprzymuszonej woli

przystępuję do opowiedzenia sobie samemu, jaki naprawdę jestem, choćby po to tylko, by

przynieść ulgę swemu sumieniu. Zacząłem od niecodziennego telefonu do Rosy Cabarcas, bo

jeśli spojrzeć na to dziś, właśnie ta rozmowa dała początek nowemu życiu w wieku, w którym

znakomitą większość śmiertelników śmierć już dawno zabiera.

Mieszkam w kolonialnym budynku po słonecznej stronie parku San Nicolas, w domu,

gdziem spędził wszystkie dni swego życia bez żony i bez fortuny, tu, gdzie również żyli byli i

dokonali żywota moi rodzice, i wreszcie tu, gdzie zamiarem moim było umrzeć samotnie, w

tym samym łóżku, w którym przyszedłem na świat, i w dniu oby najodleglejszym i oby

bezboleśnie. Mój ojciec nabył ów dom na aukcji publicznej pod koniec XIX wieku, po czym

parter wynajął konsorcjum Włochów prowadzącemu sieć luksusowych sklepów, zatrzymując

dla się to właśnie piętro, ażeby tam zaznać szczęścia z córką jednego ze swych włoskich

arendarzy, znamienitą interpretatorką Mozarta, poliglotką i garibaldzistką i najpiękniejszą i

najbardziej utalentowaną kobietą, jaka kiedykolwiek żyła w tym mieście, z Floriną de Dios

Cargamantos: moją matką.

Mieszkanie jest przestrzenne i jasne, ze stiukowymi sklepieniami, z podłogami

wyłożonymi szachownicą florenckich mozaik, z czworgiem szklanych drzwi wychodzących na

długi szeregowy balkon, gdzie moja matka siadywała, aby wespół ze swymi włoskimi

kuzynkami śpiewać arie miłosne. Widać stąd park San Nicolas z katedrą i pomnikiem

Krzysztofa Kolumba, a dalej składy rzecznego nabrzeża i portu i rozległy widnokres rzeki

Magdalena, dwadzieścia mil od jej estuarium. Jedyną niedogodnością tego mieszkania jest

słońce przechodzące w ciągu dnia przez wszystkie okna po kolei; trzeba je więc wszystkie

zamykać, by spróbować przynajmniej uciąć sobie sjestę w skwarnym półmroku. Kiedy, w

wieku trzydziestu dwu lat, zostałem sam, przeniosłem się do dotychczasowej sypialni mych

rodziców, kazałem przebić z niej drzwi bezpośrednio do biblioteki i zacząłem wyprzedawać na

licytacjach to, co mi do życia nie było potrzebne, czyli niemal wszystko - jak miało się z

czasem okazać - poza książkami i pianolą.

Przez czterdzieści lat byłem depeszowcem, czy też nadmuchiwaczem, jak na nas

mawiano, w gazecie „El Diario de La Paz”, a praca moja polegała na rekonstruowaniu i

dopowiadaniu w miejscowej prozie wyłapywanych przez nas wiadomości krążących w

przestrzeni na falach krótkich lub w kodzie Morse’a. Dziś utrzymuję się jako tako z emerytury

wypracowanej w tym wymarłym zawodzie; poza tym otrzymuję prawie nic jako emerytowany

nauczyciel gramatyki języka hiszpańskiego i łaciny, tyle co nic za coniedzielny felieton, pisany

regularnie od ponad pół wieku, i mniej niż nic za teksty do programów muzycznych i

teatralnych, które łaskawie raczą mi publikować, gdy przybędą do nas znamienici artyści z

gościnnymi występami. Poza pisaniem nic właściwie innego w życiu nie robiłem, ale brak mi

powołania i narracyjnego talentu, zupełnie są mi nieznane zasady dramaturgicznej konstrukcji,

jeśli więc podjąłem się tego trudu, to dlatego, iż ufam w światłość tego wszystkiego, com w

życiu przeczytał, a przeczytałem bez liku. Mówiąc najzwyczajniej, szaraczkowy ze mnie literat

i pewnie niczego szczególnego nie miałbym do przekazania potomnym, gdyby nie zdarzenia,

z których, na ile mi mój talent pozwoli, chciałbym właśnie zdać sprawę w tej rzeczy o mej

wielkiej miłości. W dzień moich dziewięćdziesiątych urodzin obudziłem się, jak zwykle, o piątej

rano. Był piątek, więc czekało mnie jedynie napisanie felietonu publikowanego w niedzielnym

wydaniu „El Diario de La Paz”. Wszystkie poranne objawy i znaki idealnie wprost odwodziły od

jakichkolwiek radosnych i szczęśliwych myśli: od świtu łamało mnie w kościach, w tyłku paliło i

co chwila rozlegały się grzmoty pierwszej, po trzech miesiącach bez kropli deszczu, burzy.

Nastawiłem kawę i wykąpałem się, wypiłem kubek kawy posłodzonej miodem, zjadłszy do

tego dwa placki z casabe, i wdziałem płócienny chałat, używany przeze mnie w domu.

Tematem felietonu na ów dzień miały być, jakżeby inaczej, moje dziewięćdziesiąte

urodziny. Nigdy mój wiek nie jawił mi się jako plama na suficie, z której spadające krople

odmierzają człowiekowi czas, jaki mu jeszcze do końca życia pozostał. Kiedy byłem mały,

słyszałem, iż gdy ktoś umiera, wszy gnieżdżące się w owłosieniu konającego rzucają się w

panice do ucieczki przez poduszki, wstyd czyniąc rodzinie. Tak się tym przejąłem, że kiedy

miałem iść po raz pierwszy do szkoły, kazałem ogolić sobie całkiem włosy, a i dziś te kilka

kosmyków, jakie mi jeszcze pozostają, wciąż szoruję szarym mydłem. Świadczy to o tym,

teraz to mogę zaświadczyć, że już od małego miałem o wiele silniej ukształtowane społeczne

poczucie wstydliwości i czystości niż poczucie śmierci.

Już parę miesięcy wcześniej założyłem sobie, że mój urodzinowy felieton nie będzie

zwykłym lamentem za minionymi laty, lecz wprost przeciwnie: gloryfikacją starości. Zacząłem

od pytania, kiedy uświadomiłem sobie, że jestem starym już człowiekiem, i wydaje mi się, że

stało się to właśnie tuż przed owym dniem. Gdy ukończyłem czterdzieści dwa lata, udałem się

do lekarza, skarżąc się na utrudniający mi oddychanie ból w plecach. Zbagatelizował problem:

to naturalny ból w pańskim wieku, stwierdził.

- W takim razie - odpowiedziałem - rzeczą nienaturalną jest mój wiek.

Lekarz uśmiechnął się z pożałowaniem. Widzę, że jest pan filozofem. To wówczas po

raz pierwszy pomyślałem o swoim wieku w kategoriach starości, ale nie zwlekałem zbytnio,

ażeby puścić te myśli w niepamięć. Przywykłem budzić się codziennie z odmiennym bólem,

który z biegiem lat zmieniał natężenie i charakter i doskwierał mi w coraz to innym miejscu.

Bywał i taki, jakby śmierć już zatapiała swe szpony, a nazajutrz nagle znikał. W tamtym

właśnie okresie zdarzyło mi się usłyszeć, iż pierwszym symptomem starości w przypadku

mężczyzny jest upodabnianie się od pewnego momentu do własnego ojca.

Widocznie jestem skazany na wieczną młodość, pomyślałem wówczas, bo mojemu

końskiemu profilowi nijak do urokliwokaraibskich rysów mojego ojca, a tym bardziej do

cesarskorzymskiego profilu mojej matki. To prawda, że pierwsze zmiany następują tak wolno,

iż właściwie niedostrzegalnie, my zaś, patrząc na siebie własnymi oczyma, widzimy się takimi,

jakimi zawsze byliśmy i jesteśmy, ale inni, spoglądając z zewnątrz, natychmiast dostrzegają

najmniejszą zmianę.

Z piątym krzyżykiem zacząłem mieć jakie takie wyobrażenie o starości, kiedy zaczęły

doskwierać mi pierwsze luki w pamięci. Wywracałem do góry nogami cały dom, szukając

okularów, po czym odkrywałem, że mam je na nosie, albo wchodziłem w nich pod prysznic,

lub nakładałem szkła do czytania, nie zdjąwszy tych do patrzenia. Zdarzyło mi się pewnego

dnia dwukrotnie zjeść śniadanie, bo zdążyłem zapomnieć, że już je jadłem, i nauczyłem się

rozpoznawać ogarniający moich przyjaciół popłoch, gdy nie stawało im odwagi, by choćby i

delikatnie zmitygować mnie, że opowiadam coś, com już relacjonował w zeszłym tygodniu. W

owych latach sporządziłem sobie w pamięci dwie listy, z których jedna zawierała spis znanych

twarzy, druga zaś spis odpowiadających im imion i nazwisk, ale gdy przyszło mi się z kimś

witać, nie potrafiłem przypasować twarzy do nazwiska. Nigdy nie przejmowałem się swoim

seksualnym wiekiem, moje możliwości zależały bowiem w dużej mierze nie tyle ode mnie, ile

od kobiet, a one, jeśli chcą, świetnie wiedzą, co, jak i dlaczego. Dziś śmieję się z chłopaków z

osiemdziesiątką na karku, którzy przerażeni nagłym niedomaganiem, bezzwłocznie szukają

pomocy u lekarza, jeszcze nieświadomi, że po dziewięćdziesiątce jest jeszcze gorzej, ale staje

się to zarazem nieistotne: wciąż żyjesz, więc coś za coś. Triumfem życia z kolei jest

szwankowanie pamięci ludzi starych wobec błahostek, atoli rzadko owa pamięć niedomaga,

gdy rzeczy mocno nas dotyczą. Cyceron ujął to krótko: Nie ma starca, który zapomniałby,

gdzie skarb swój ukrył.

Dzieląc się tymi i podobnymi refleksjami, nakreśliłem pierwszy zarys felietonu, kiedy

sierpniowe słońce wybuchło pośród migdałowców w parku, a pocztowy statek rzeczny,

opóźniony o tydzień z powodu suszy, bucząc, wpłynął do portowego kanału. Pomyślałem: Oto

przybija mój dziewięćdziesiąty roczek. Nigdy nie dowiem się dlaczego, i nawet o to stać nie

będę, ale jest prawdą, iż w chwili, gdy wywołałem to zniechęcające przypomnienie,

postanowiłem zarazem zatelefonować do Rosy Cabarcas, by pomogła mi uczcić urodziny

libertyńską nocą. Już lata temu dałem sobie z ciałem święty pokój; pozwalało mi to poświęcić

czas na ponowne lektury co smakowitszych stron mych klasyków i na słuchanie utworów

muzyki poważnej we własnym wyborze i układzie, ale pożądanie, które odczułem owego dnia,

było tak natarczywe, iż zdało mi się zesłane od Pana Boga. Po tej rozmowie telefonicznej już

nie mogłem pisać. W kącie biblioteki, gdzie rano słońce jeszcze nie dociera, zawiesiłem

hamak i położyłem się w nim, czując na piersiach zmorę oczekiwania.

Gdym dorastał, byłem oczkiem w głowie zarówno obdarzonej licznymi przymiotami

mamy, zgładzonej w wieku pięćdziesięciu lat przez gruźlicę, jak i taty pedanta, któremu nikt

nigdy nie wykazał najmniejszego błędu i którego odnaleziono martwego w jego łożu wdowca

w dniu podpisania traktatu w Neerlandii kończącego wojnę Tysiąca Dni i tyle innych

ubiegłowiecznych wojen domowych. Wraz z pokojem nadeszły zmiany tyleż nieprzewidziane,

co niepożądane. Tłumy wolnych kobiet zasiliły do granic szaleństwa stare kantyny przy ulicy

Ancha, która później miała stać się bulwarem Abello, a teraz jest aleją Kolumba, w tym moim

mieście najukochańszym, tak lubianym przez swoich, jak i przyjezdnych, ze względu na miłe

usposobienie mieszkańców i czystość światła.

Nigdy nie przespałem się z żadną kobietą, nie płacąc za to, tych kilka zaś spoza branży

przekonałem siłą argumentów lub argumentem siły, by przyjęły ode mnie pieniądze, nawet

jeśli miałyby je potem wyrzucić do śmieci. Jako dwudziestolatek zacząłem prowadzić rejestr

zawierający imię, wiek, miejsce oraz króciutki opis okoliczności i specyfiki. Gdy kończyłem lat

pięćdziesiąt, spisanych miałem pięćset czternaście kobiet, z którymi byłem przynajmniej raz.

Przestałem prowadzić rejestr, kiedy ciało już zaczynało mi odmawiać posłuszeństwa, więc

stosunkowo łatwo przychodziło mi prowadzić rachuby w pamięci. Miałem swoje zasady. Nigdy

nie brałem udziału w grupowych harcach ani w wiadomych wszem trójkątach, nie dzieliłem z

nikim sekretu i nikomu też nigdym się nie zwierzył z jakiejkolwiek przygody cielesnej czy

duchowej, bo już jako młody chłopak zdałem sobie sprawę, że żadna z nich nie pozostaje

bezkarna.

Jedynym dziwnym związkiem, jaki utrzymywałem przez wiele lat, był związek z wierną

Damianą. Gdy pojawiła się u mnie, była właściwie jeszcze dzieckiem. Miała indiańskie rysy,

silna i dzika, odzywała się rzadko, ale stanowczo i chodziła po domu boso, by nie

przeszkadzać mi w pisaniu. Pamiętam, że czytałem Konterfekt zalotnej Andaluzyjki w hamaku

na korytarzu i przypadkiem ujrzałem ją pochyloną nad praniem, w spódnicy tak krótkiej, że

całkiem odsłaniającej jej smakowite krągłości. Rażony gorączką nie do wytrzymania, zadarłem

jej spódnicę, ściągnąłem pluderki poniżej kolan i pokryłem ją całkiem od tyłu. Proszę pana,

zajęczała ponuro, to wymyślono jako wyjście, a nie wejście. Głębokie drżenie przeszyło jej

ciało, ale wytrzymała do końca. Upokorzony upokorzeniem jej, chciałem zapłacić Damianie

dwa razy tyle, ile liczyły sobie wówczas te najdroższe, ale nie przyjęła ani grosza, więc

zmuszony byłem podnieść jej pensję, która uwzględniała ową dodatkową i świadczoną raz w

miesiącu usługę, zawsze podczas prania i zawsze od zaplecza. Kiedyś nasunęła mi się myśl,

że owa łóżkowa buchalteria mogłaby stanowić dobrą pożywkę dla relacji o nędzy mojego

rozwiązłego życia, i tytuł spadł mi z nieba:

Rzecz o mych smutnych kurwach. Moje życie publiczne za to, było w ogóle mało

ciekawe: sierota bez ojca i matki, stary kawaler bez przyszłości, przeciętny dziennikarz,

czterokrotny finalista Turniejów Poetyckich w Cartagena de Indias i absolutny faworyt

karykaturzystów dzięki swej bezprzykładnej brzydocie. Inaczej mówiąc: zmarnowane życie,

które źle się zaczęło owego popołudnia, kiedy matka, trzymając mnie, dziewiętnastolatka, za

rękę, zaprowadziła mnie do redakcji „El Diario de La Paiz”, by się wywiedzieć, czy można w

gazecie wydrukować kronikę z życia szkolnego, którą napisałem jako wypracowanie z

hiszpańskiego i retoryki. Rzecz ukazała się w niedzielnym wydaniu, poprzedzona paroma,

nader życzliwymi, słowami redaktora naczelnego. Po wielu latach, gdy dowiedziałem się, że

matka zapłaciła za publikację tego debiutu i siedmiu następnych artykułów, było za późno, by

się zawstydzić, bo mój cotygodniowy felieton chadzał już własnymi ścieżkami, a poza tym

byłem depeszowcem i krytykiem muzycznym.

Z chwilą otrzymania świadectwa maturalnego z wyróżnieniem zacząłem udzielać lekcji

hiszpańskiego i łaciny w trzech szkołach publicznych naraz. Byłem złym nauczycielem,

brakowało mi wykształcenia zawodowego, nie czułem powołania ani nie miałem jakiejkolwiek

litości dla tych biednych dzieciaków, które szły do szkoły, bo był to najłatwiejszy sposób

ucieczki od tyranii ojców. Jedyne, co mogłem dla nich uczynić, to dyscyplinować je moją

drewnianą linijką, ażeby przynajmniej został im po mnie mój ulubiony wiersz: To, na co z

bólem patrzysz, mój Fabiusie miły, pola szczyre, samotne i wzgórek rzewliwy, przesławną

Italiką dawno temu były- Już jako stary człowiek, dowiedziałem się, zresztą przypadkiem, że

uczniowie obdarzyli mnie złośliwym przezwiskiem: Profesor Wzgórek Rzewliwy.

I to wszystko, com dostał od życia, nic nie uczyniwszy, by zyskać więcej. Jadałem

obiad jedynie pomiędzy jedną lekcją a drugą, a o szóstej po południu przybywałem do

redakcji, by wyławiać sygnały z przestrzeni gwiezdnej. O jedenastej w nocy, kiedy zamykano

poranne wydanie, zaczynało się moje prawdziwe życie. Spałem w chińskiej dzielnicy dwa lub

trzy razy w tygodniu, tak często zmieniając towarzystwo, iż dwukrotnie zostałem uhonorowany

tytułem Klienta Roku. Po zjedzeniu kolacji w pobliskiej Cafe Roma wybierałem burdel na

chybił trafił i wchodziłem tam po kryjomu, tylnymi drzwiami od podwórza. Robiłem to dla

przyjemności, ale w końcu stało się to częścią mojej pracy zawodowej, a to dzięki

niepohamowanemu gadulstwu wielkich baronów polityki, którzy jak gdyby nigdy nic referowali

tajemnice państwowe swym kochankom jednej nocy, nie biorąc w ogóle pod uwagę, że przez

cieniutkie kartonowe ściany słucha ich również opinia publiczna. W tenże sposób, rzecz jasna,

odkryłem także, że moje nieuleczalne starokawalerstwo przypisywano mej nocnej pederastii,

która znajdywała zaspokojenie dopiero pośród chłopców sierot z ulicy del Crimen. Miałem to

szczęście, że udało mi się o tym zapomnieć, choćby i dlatego, że dochodziły mnie również

życzliwe sądy o mej osobie, tym dla mnie cenniejsze, iż szczere.

Nigdy nie miałem serdecznych przyjaciół, a ci, którzy mogli z czasem nimi zostać, są w

Nowym Jorku. To znaczy: nie żyją, bo tam, jak mniemam, odchodzą dusze pokutujące, by nie

przeżuwać prawdy o swym życiu minionym. Od przejścia na emeryturę niewiele mam do

roboty, jeśli nie liczyć dostarczania redakcji kilku stroniczek w każdy piątkowy wieczór czy też

paru równie istotnych zajęć: koncertów w Towarzystwie Sztuk Pięknych, wernisaży w Centrum

Artystycznym, którego jestem członkiem założycielem, od czasu do czasu wysłuchania jakiejś

użytecznej prelekcji w Stowarzyszeniu Naprawy Społecznej albo obecności na wydarzeniu tak

wielkiej rangi jak sezon Virginii Fabregas w teatrze Apollo. Za młodu chadzałem do kinowych

sal pod gołym niebem, gdzie z równym powodzeniem mogło zaskoczyć nas zaćmienie

księżyca, co rozległe zapalenie płuc będące następstwem oberwania chmury. Ale bardziej od

filmów interesowały mnie nocne ptaszyny, które dawały za cenę biletu, albo nawet za darmo

czy też na kredyt. Bo kino to nie moja sztuka. Obsceniczny kult Shirley Temple był kroplą,

która przelała czarę. Jedynymi podróżami, jakie odbyłem, były cztery wyjazdy na Turnieje

Poetyckie do Cartagena de Indias, przed trzydziestym rokiem życia, i jedna paskudna noc w

łodzi motorowej, gdy zostałem zaproszony przez Sacramento Montiel na inaugurację jego

nowego burdelu w Santa Marta. Co zaś się tyczy mego życia domowego, jestem raczej

niejadkiem, a gust mam całkiem prosty. Kiedy Damiana się zestarzała, w domu przestano

gotować, a jedynym moim regularnym posiłkiem była od tamtej pory tortilla z ziemniaków w

Cafe Roma po zamknięciu porannego wydania.

W przeddzień mych dziewięćdziesiątych urodzin zostałem więc bez obiadu i trudno mi

było skupić się na lekturze, bo w napięciu czekałem na wieści od Rosy Cabarcas. W spiekocie

godziny drugiej po południu cykady ćwierkały do granic obłędu, a wędrówka słońca

wpadającego przez otwarte okna trzykrotnie zmusiła mnie do przewieszania hamaka. Zawsze

miałem wrażenie, że dzień moich urodzin wypada w okresie największych upałów, i nawet

nauczyłem się je przetrzymywać, ale w owym dniu nie stało mi nastroju. O czwartej

spróbowałem poprawić sobie samopoczucie, słuchając sześciu suit na wiolonczelę solo Jana

Sebastiana Bacha, w nieprześcignionej interpretacji Pabla Casalsa. W moim mniemaniu to

absolut muzyki, niemniej miast przynieść mi jak zwykle spokój, suity wprowadziły mnie w stan

całkowitego przygnębienia. Zdrzemnąłem się przy drugiej, nieco moim zdaniem rozlazłej, i

przez sen podstawiłem pod żałosny lament wiolonczeli smętne buczenie odpływającego

statku. Dosłownie w chwilę później obudził mnie terkot telefonu i pordzewiały głos Rosy

Cabarcas przywrócił mnie życiu. Głupi to ma szczęście, powiedziała. Znalazłam ci

turkaweczkę cudo, coś o wiele lepszego, niż sobie zażyczyłeś, tyle że jest jedno ale: nie ma

chyba nawet czternastu lat. Mam zmieniać pieluchy?, proszę bardzo, odparłem kpiarskim

tonem, nie całkiem pojmując, do czego pije. Tu nie o ciebie chodzi, powiedziała, rzecz w tym,

kto mi zapłaci za trzy lata więzienia? Nikomu żadne więzienie nie groziło, a już na pewno nie

jej. Zbierała swój narybek spośród nieletnich robiących zakupy w jej sklepie, następnie

poddawała je inicjacji i wyciskała z nich, ile się dało, do momentu kiedy odchodziły od niej, by

żyć gorszym życiem utytułowanych kurew w historycznym burdelu Czarnej Eufemii.

Nigdy nie zapłaciła nawet najskromniejszego mandatu, jej patio było bowiem arkadią

lokalnych władz, od gubernatora począwszy, a na ostatnim ratuszowym łapówkarzu

skończywszy, i trudno było sobie wyobrazić, żeby właścicielce tego ogrodu rozkoszy nagle

zabrakło zdolności, by naginać prawo do swego widzimisię. A teatralnie okazywane skrupuły

miały na celu jedynie podbijanie ceny: tym większej, im surowszy paragraf. Początkową

sprzeczność interesów załatwiliśmy polubownie, o dwa pesos podwyższając cenę usługi i

uzgadniając, że o dziesiątej w nocy zjawię się u niej w domu z pięcioma pesos w gotówce,

które zapłacę z góry. Ani minuty wcześniej, gdyż mała musiała jeszcze nakarmić i ułożyć do

snu młodsze rodzeństwo, jak również pomóc położyć się do łóżka chorej na reumatyzm

matce.

Brakowało czterech godzin. W miarę ich upływu serce zalewała mi kwaśna piana

utrudniająca oddychanie.

Spróbowałem skrócić czas garderobianymi fortelami, ale bezskutecznie. Zresztą to dla

mnie nic nowego, bo nawet Damiana mówi, że przy ubieraniu odprawiam rytuały jak ksiądz

biskup. Zaciąłem się brzytwą, musiałem odczekać, aż spłynie z rur woda nagrzana słońcem, a

przy niezbyt energicznym wycieraniu ręcznikiem zalałem się potem. Ubrałem się stosownie do

nocnych okoliczności: w biały lniany garnitur i koszulę w niebieskie prążki z nakrochmalonym

kołnierzykiem, założyłem krawat z chińskiego jedwabiu, getry wyczyszczone bielą cynkową i

zegarek ze złota koronnego z dewizką przywiązaną do butonierki. Na koniec podwinąłem do

środka mankiety spodni, ażeby nie można było spostrzec, że skurczyłem się o cal.

Mam opinię dusigrosza, bo nikomu nie przychodzi do głowy, że mogę być biedny, skoro

mieszkam tam, gdzie mieszkam, ale taka noc jak ta znacznie przekraczała moje możliwości. Z

ukrytej pod łóżkiem szkatułki z oszczędnościami wyjąłem dwa pesos na wynajem pokoju,

cztery dla właścicielki, trzy dla małej i jeszcze pięć zapasowych, na moją kolację i inne

drobniejsze wydatki. W sumie czternaście pesos, czyli tyle, ile wynosi moje miesięczne

honorarium za niedzielne felietony. Ukryłem je w niewidocznej kieszonce paska i

wyperfumowałem się wodą kwiatową Lanman & Kemp-Barclay & Co. w rozpylaczu. Wtedy

poczułem szpony paniki i z pierwszym uderzeniem na ósmą zszedłem po schodach, nie

zapalając światła, i mokry cały ze strachu wyszedłem w promieniejącą w przededniu moich

urodzin noc.

Ochłodziło się nieco. W alei Kolumba mężczyźni stojący w grupkach, pośród

zaparkowanych obok siebie na trotuarze taksówek, zażarcie przekrzykiwali się w dyskusji o

futbolu. Orkiestra dęta pod kwitnącymi drzewami przy bulwarze wykonywała melancholijnego

walca.

Jedna ze smutnych kurewek z ulicy Notariuszy, polujących na klientów gołodupskich,

poprosiła mnie jak zawsze o papierosa i jak zawsze odpowiedziałem jej to, co zawsze:

Rzuciłem palenie równo trzydzieści trzy lata, dwa miesiące i siedemnaście dni temu.

Przechodząc obok sklepu złotniczego El Alambre de Oro, przejrzałem się w rozświetlonych

szybach witryny i zobaczyłem nie siebie takiego, jakim się czułem, ale kogoś znacznie

starszego i fatalnie ubranego.

Tuż przed dziesiątą wsiadłem do taksówki i poprosiłem szofera, żeby zawiózł mnie na

Cmentarz Komunalny, nie chcąc, by wiedział, gdzie się w rzeczywistości udaję. Rozbawiony,

przyjrzał mi się w lusterku wstecznym i powiedział: Niech mnie pan lepiej nie straszy, panie

mądry, daj Boże, żebym miał w sobie tyle życia co pan. Dojechawszy do cmentarza,

wysiedliśmy razem z taksówki, bo nie miał reszty, i poszliśmy rozmienić do Trumienki, podłej

kantyny, gdzie opłakują swoich zmarłych pijaczkowie zaranni. Gdym wreszcie uregulował

należności, szofer na pożegnanie powiedział mi całkiem serio: Niech pan szanowny uważa,

bo lokal Rosy Cabarcas to już nie to samo co kiedyś. Mogłem mu tylko podziękować,

przeświadczony, że nie było na świecie takiego sekretu, którego nie znaliby taksówkarze z alei

Kolumba.

Zagłębiłem się w dzielnicę biedaków, która nie miała już nic wspólnego ze znaną mi

ongiś. Niby te same szerokie, pokryte gorącym piaskiem ulice, niby te same domy o otwartych

drzwiach, o ścianach zbitych z surowych desek, dachach z gałęzi palmowych i podwórkach

wysypanych żwirem. Ale jej mieszkańcy stracili spokój. W większości domów odbywały się

piątkowe fety, tak huczne, że aż w trzewiach dudniło. Każdy mógł za pięćdziesiąt centavos

przyłączyć się do zabawy, która najbardziej mu odpowiadała, ale można było i potańczyć

przed domem za Bóg zapłać. Szedłem, marząc jedynie o tym, żeby ziemia pochłonęła mnie w

tym moim ancugu tropikalnego absztyfikanta, ale nikt nie zwrócił na mnie uwagi, prócz

chudego Mulata podrzemującego na progu jednego z okolicznych domów.

- Dobrej nocy, doktorze - wrzasnął, najserdeczniej jak mógł - szczęśliwego bzykanka.

Nie miałem innego wyjścia, jak tylko podziękować. Pokonując ostatnią stromą uliczkę,

musiałem trzykrotnie stanąć, by złapać oddech. A gdy już się wspiąłem, zobaczyłem ogromny

księżyc z miedzi unoszący się na horyzoncie i niespodziewana potrzeba żołądka kazała mi

zwątpić w celowość mej wyprawy, ale na szczęście trwało to tylko chwilę. Dotarłszy do końca

ulicy, gdzie zabudowa osiedla przeistaczała się w las drzew owocowych, wszedłem do sklepu

Rosy Cabarcas.

Ona, ale jakby nie ona. Była najdyskretniejszą bajzelmamą, stąd też i najbardziej

znaną. Kobietą o dużych gabarytach, którą w swoim czasie chcieliśmy wynieść do stopnia

nadbrygadiera straży ogniowej, ze względu zarówno na jej korpulencję, jak i jej skuteczność w

gaszeniu pożarów wśród parafian. Ale samotność skurczyła jej ciało, ściągnęła skórę i

wyostrzyła głos tak zmyślnie, iż wyglądała jak stara dziewczynka. Z dawnych czasów

pozostały jej wspaniałe zęby, z których jeden kazała sobie pozłocić, dla kokieterii. Ubrana była

w żałobę po mężu zmarłym po pięćdziesięciu latach wspólnego życia, dodatkowo pogłębioną

czymś w rodzaju czarnego biretu, noszonego po śmierci jedynego syna, który pomagał matce

w prowadzeniu szwindli. Żywotność zachowały jedynie jej przezroczyste i okrutne oczy, i to

dzięki nim zdałem sobie sprawę, że w niczym jej się nie zmienił charakter.

Żarówka rzucająca spod sufitu bladawe światło i puste niemal półki stanowiły sklepową

scenografię, niestarającą się nawet być przykrywką dla rzeczywistego i oczywistego interesu,

o którym wiedział każdy, ale którego nikt nie przyjmował do wiadomości. Rosa Cabarcas

zajmowała się klientem, gdy cichutko wszedłem na paluszkach. Nie wiem, czy rzeczywiście

mnie nie poznała, czy też, dla zachowania pozorów, postanowiła udawać. Usiadłem na

ławeczce i czekając na swą kolej, spróbowałem przypomnieć sobie Rosę sprzed lat. Gdy nic

nam nie szwankowało, nieraz spieszyła mi z natychmiastową pomocą. Chyba czytała w moich

w myślach, bo spojrzała ku mnie i zaczęła przyglądać mi się zatrważająco wnikliwie. Czas cię

omija, westchnęła smutno. Chciałem ją pocieszyć:

Ciebie nie omija, ale ci i nie szkodzi, wręcz przeciwnie. Ja nie żartuję, odparła, nawet

udało mu się wskrzesić trochę tę twoją twarzyczkę zdechłego konia. Pewnie dlatego, że

zmieniłem stołówkę, odpowiedziałem nie bez złośliwości. Ożywiła się. O ile mnie pamięć nie

zawodzi, miałeś pałę galernika. Jak się trzyma? Wywinąłem się: Pali mnie w tyłku, i jest to

jedyna zmiana, jaka nastąpiła od naszego ostatniego spotkania. Natychmiast postawiła

diagnozę:

Nie używasz, to i boli. Po to go mam, po co go Pan Bóg stworzył, zawyrokowałem, ale i

dawniej też mnie paliło, nie ma się co oszukiwać, i to zawsze podczas pełni. Rosa zaczęła

szperać w swym przyborniku krawcowej, by po chwili wyciągnąć i otworzyć puszeczkę z

zieloną pomadą o zapachu arniki. Powiedz małej, żeby paluszkiem posmarowała ci bolące

miejsce, o tak, zademonstrowała, kręcąc z bezwstydną dosłownością wskazującym palcem.

Odparłem, że Bogu dzięki jeszcze potrafię się obyć bez indiańskich smarowideł. Miast się

speszyć, zakpiła: Och, mistrzu, daruj mi życie, błagam. I przeszła do sedna. Mała przebywa w

pokoju od dziesiątej; jest śliczna, czysta i grzeczna, ale ledwie żywa ze strachu, bo jedna z jej

koleżanek puściła się z dokerem z Gayra i wykrwawiła się w dwie godziny. Skądinąd nic w tym

dziwnego, zastrzegła Rosa, bo ci z Gayra ponoć nawet mulice doprowadzają do stanu łaski. I

wróciła do tematu:

Biedne dziecko, jakby tego było mało, musi calusieńki boży dzień przyszywać guziki w

fabryce. Chyba to nie jest taka ciężka praca, wyraziłem zdziwienie. Tak się mężczyznom

wydaje, odparła, ale to gorsze niż walenie kilofem. Przyznała mi się, że podała małej roztwór

bromku z walerianą, po którym dziewczynka zasnęła. Wyraziłem obawę, czy aby odwoływanie

się do współczucia nie jest jeszcze jedną sztuczką prowadzącą do podniesienia ceny, ależ

nie, oburzyła się, nigdy nie cofam raz danego słowa. Ale, jak zwykle, zasady są niezmienne:

wszystko płatne osobno, gotówką i z góry. I tak się stało. Ruszyłem za nią przez podwórze,

rozczulony jej zwiędniętą skórą i tym, jak ciężko było jej się poruszać na spuchniętych nogach,

opatulonych w grube bawełniane pończochy. Księżyc w pełni zaczynał zajmować sam środek

nieba i świat wyglądał jak zanurzony w zielonych wodach. Nieopodal sklepu wznosiła się wiata

przeznaczona na fety urzędników administracji publicznej, pokryta dachem z palmowych liści,

pod którym stało sporo skórzanych stołków i wisiało kilka rozpiętych na słupach hamaków. Na

tyłach podwórza, w miejscu, gdzie zaczynał się las drzew owocowych, znajdował się budynek

z niepalonej cegły, mieszczący sześć sypialni z oknami przesłoniętymi płótnem przeciw

komarom. W jedynym zajętym pokoju świeciło się nikłe światełko, a w radioodbiorniku Tona la

Negra śpiewała o złych miłościach. Rosa Cabarcas nabrała powietrza i westchnęła:

Bolero to samo życie. Zgadzałem się z nią, ale dopiero dzisiaj mam odwagę to napisać.

Pchnęła drzwi, weszła i po chwili wyszła. Śpi, drobiażdżek, przestrzegła mnie. Najlepiej byś

zrobił, gdybyś pozwolił się jej wyspać, ile dusza zapragnie, twoja noc jest dłuższa od jej nocy.

Byłem zakłopotany: To co mam wobec tego robić? Ty już będziesz wiedział najlepiej, co masz

robić, odparła z niezwykłą u niej łagodnością, ty tu rządzisz. Obróciła się i zostawiła mnie sam

na sam ze strachem.

Nie było już odwrotu. Ze ściśniętym sercem wszedłem do pokoju i zobaczyłem śpiącą

dziewczynkę, nagą i bezbronną w ogromnym łożu do wynajęcia, taką, jaką ją matka urodziła.

Leżała na boku, twarzą do drzwi, a padające na nią bezpośrednio światło było tak intensywne,

że wydobywało najmniejszy szczegół. Przysiadłem na brzegu łóżka, by przyjrzeć jej się w

zauroczeniu wszystkich pięciu zmysłów. Miała czarne włosy i letnie ciało. Poddano ją jakimś

zabiegom higienicznym i upiększającym, nie pomijając nawet ledwo wschodzącego meszku

na wzgórku łonowym. Skręcono jej włosy w loki, a paznokcie u dłoni i nóg pokryto lakierem

naturalnym, ale cera koloru melasy wyglądała na szorstką i zaniedbaną. Rysujące się dopiero

piersi niewiele się jeszcze różniły od chłopięcych, niemniej można było dostrzec, że

wypychane są przez skrytą energię, która lada chwila eksploduje. Najprzyjemniejszą częścią

jej ciała były duże stopy, w sam raz do cichego stąpania, o długich i wrażliwych jak u rąk

palcach. Mimo działającego wentylatora zlana była świetlistym potem, a upał dopiero narastał.

Za to nie można było się nawet domyślić wyglądu jej twarzy wypacykowanej, jakby tynk kładli,

pokrytej grubą warstwą pudru i dwiema tapetami różu, przystrojonej sztucznymi rzęsami i z

uczernionymi jakby sadzą brwiami i powiekami, i ustami obmalowanymi powiększająco jakąś

mazią czekoladową. Ale żadne gałgany czy kosmetyki nie były w stanie przesłonić jej

przymiotów najistotniejszych: dumnego nosa, zbiegających się brwi, pełnych ust. Pomyślałem:

Milutki byczek do walki. O jedenastej udałem się za swoimi rutynowymi potrzebami

higienicznymi do łazienki, gdzie na krześle leżało jej ubranie ubogiej dziewczyny złożone

niczym kreacja krezuski: sukienka z etaminy w motyle, żółte majtki z madapolamu i sandały z

sizalu. Na wierzchu spoczywała straganowa bransoletka i drobniutki łańcuszek z medalikiem

Matki Boskiej. Na półeczce nad umywalką torebeczka ze szminką, różem, kluczem i kilkoma

monetami. Wszystko tak tanie i zużyte, że nie potrafiłem wyobrazić sobie kogoś biedniejszego

od niej.

Rozebrałem się i powiesiłem ubranie na wieszaku, najstaranniej jak mogłem, żeby nie

pomiąć jedwabiu koszuli i wyprasowanego lnu. Załatwiłem się do muszli klozetowej na

siedząco, tak jak mnie od dziecka uczyła Florina de Dios, ażeby nie pobrudzić brzegów

muszli, sikając nadal - bez fałszywej skromności - silnym i nieprzerwanym strumieniem

dzikiego źrebaka, po czym pociągając za łańcuszek, spuściłem wodę. Przed opuszczeniem

łazienki przejrzałem się jeszcze w wiszącym nad umywalką lustrze. Koń, który spojrzał na

mnie, był nie tyle zdechły, co ponury, z obwisłym podgardlem, opuchniętymi powiekami i

resztkami mej grzywy pianisty. - Cholera - powiedziałem mu - a co ja poradzę, skoro mnie nie

kochasz?

Starając się nie obudzić dziewczyny, usiadłem nagi na łóżku, przyzwyczaiwszy już

wzrok do zwodniczego czerwonego światła, i przemierzyłem dotykiem jej ciało cal po calu.

Opuszkiem palca wskazującego przesunąłem po mokrym karku, a ona wzdrygnęła się w

sobie, jakby przebiegło przez nią arpeggio, i chrząknąwszy, odwróciła się ku mnie i osnuła

mnie chmurą swego kwaśnego oddechu. Ścisnąłem jej nos między kciukiem i palcem

wskazującym; otrząsnęła się, cofnęła głowę i nie przytomniejąc, odwróciła się do mnie

plecami. Ulegając nagłej pokusie, spróbowałem rozdzielić kolanem jej nogi. Raz i drugi oparła

się, napinając uda. Zaśpiewałem jej do ucha: Wokół łóżka Delgadiny aniołów cała gromada.

Rozluźniła się nieco. Poczułem ciepły prąd w żyłach i moje nierychliwe zwierzę w stanie

spoczynku przebudziło się z długiego letargu.

Delgadino, duszko moja, błagalnie i pożądliwie westchnąłem. Delgadino. Jęknęła

posępnie, wywinęła się z moich ud, odwróciła plecami i zwinęła jak ślimak w muszli. Napitek z

waleriany był widocznie nader skuteczny, zarówno wobec mnie, jak i wobec niej, bo nic się nie

stało, ani jej, ani nikomu. Ale nie obruszyło to mnie. Pomyślałem, że po co ma ją budzić ktoś

tak upokorzony, smutny i zimny jak nóżki w galarecie.

Wyraźnie i nieuchronnie rozbrzmiały wówczas dzwony o północy i zaczął się dzień 29

sierpnia, dzień męczeństwa świętego Jana Chrzciciela. Ktoś na ulicy płakał wniebogłosy i nikt

nie zwracał na to uwagi. Przeżegnałem się i pomodliłem zań, może mu się przyda, a i za

siebie też się pomodliłem, w podzięce za otrzymane łaski: Niech człek się żaden nie łudzi, że

to, co dopiero się budzi i ma nadejść, trwać będzie dłużej niż to, co sam dotąd widział na oczy

własne.

Dziewczyna jęknęła przez sen i za nią też się pomodliłem:

Bo wszystko mija jednako i właśnie tak minąć musi. A następnie wyłączyłem na noc

radio i światło.

Obudziłem się o świcie, nie pamiętając, gdzie jestem.

Dziewczyna wciąż spała plecami do mnie i w tej samej pozycji płodowej. Nie mogłem

oprzeć się niejasnemu wrażeniu, że wstawała w ciemnościach i że słyszałem dochodzący z

łazienki odgłos wody płynącej z kranu, ale równie dobrze to wszystko mi się śniło.

Doświadczałem czegoś zupełnie nowego. Nieznane mi były fortele uwodzenia, zawsze na

chybił trafił wybierałem sobie narzeczone jednej nocy, kierując się raczej przystępnością ceny

niż wdziękami, i kochaliśmy się, nie kochając, na wpół ubrani najczęściej, ale zawsze w

ciemnościach, by wyobrażać sobie, że jesteśmy lepsi. Tej nocy odkryłem nieprawdopodobną

rozkosz w kontemplowaniu ciała śpiącej kobiety bez bata pożądania czy zakłopotania wstydu.

Wstałem o piątej, dość niespokojny, bo mój niedzielny felieton powinien znaleźć się na

stole redakcyjnym przed dwunastą. Załatwiłem się, jak to regularnie zwykłem czynić o tej

porze, odczuwając jeszcze palenie księżyca w pełni, a kiedy pociągnąłem za łańcuszek,

poczułem, że wszystkie moje lęki z przeszłości spłynęły rurami kanalizacyjnymi. Kiedy

odświeżony i ubrany wróciłem do sypialni, dziewczyna spała na plecach, z twarzą obróconą

ku uspokajającemu światłu poranka, z rozrzuconymi na bok rękami, pani absolutna swego

dziewictwa. Niech Bóg ci go strzeże, powiedziałem jej. Wszystkie pieniądze, jakie jeszcze przy

sobie miałem, te jej należne i swoje, położyłem na poduszce i pocałunkiem w czoło

pożegnałem się z nią na zawsze. Dom, jak każdy burdel o świcie, był niemal rajem.

Wyszedłem furtką od ogrodu, ażeby nikogo nie napotkać. W prażącym słońcu ulicy zacząłem

odczuwać ciężar mych dziewięćdziesięciu lat i odliczać minutę po minucie minuty wszystkich

nocy brakujących mi do śmierci.

Piszę rzecz tę w ogołoconej już niemal całkiem bibliotece mych rodziców, której regały

runą zresztą niebawem wskutek cierpliwej nieustępliwości korników. Koniec końców, mając na

względzie to, co mi jeszcze pozostało do zrobienia w życiu, mógłbym śmiało poprzestać na

mych słownikach wszelakiego rodzaju oraz na dwóch pierwszych seriach Epizodów

narodowych don Benita Pereza Galdosa i na Czarodziejskiej górze, dzięki której zdołałem

zrozumieć nastroje mojej matki wynaturzone przez gruźlicę.

W przeciwieństwie do innych mebli i mnie samego stół, przy którym piszę, wydaje się z

upływem czasu w coraz w lepszym zdrowiu, bo wyszedł spod ręki mego dziadka ze strony

ojca, cieśli okrętowego. Nawet jeśli nie muszę pisać, czyszczę stół codziennie rano z

nadgorliwą pilnością, która doprowadziła do zguby tyle moich miłości. W zasięgu ręki mam

moich książkowych wspólników: obydwa tomy pierwszego ilustrowanego słownika Akademii

Królewskiej z 1903 roku, Thesaurus języka kastylijskiego alias hiszpańskiego don Sebastiana

de Covarrubias; gramatykę don Andresa Bello, na wypadek gdyby zaistniała jakaś

uzasadniona wątpliwość natury semantycznej; nowatorski Diccionario ideologico don Julia

Casaresa, szczególnie ze względu na antonimy i synonimy; Vocabolario della Lingua Miana

Nicoli Zingarellego, by mieć styczność z językiem mojej matki, znanym mi od kołyski; wreszcie

słownik łaciny, którą uważam za swój język rodzimy, a to dlatego, iż ona to dała życie moim

dwóm pierwszym językom.

Z lewej strony biurka zawsze trzymam pięć arkusików papieru satynowanego, formatu

biurowego, dla mojego niedzielnego felietonu, i rożek z piaskiem do listów, który przedkładam

nad nowoczesny bibularz. Z prawej mam zaś kałamarz i lekką obsadkę z balsy ze złotą

stalówką, wciąż piszę bowiem piórem, stawiając litery podług wzorców pisma romantycznego,

jakiego nauczyła mnie Florina de Dios, by uchronić mój charakter pisma przed urzędową

kaligrafią swego małżonka, notariusza i buchaltera przysięgłego do ostatnich dni swoich. Już

jakiś czas temu w gazecie narzucono nam wymóg pisania na maszynie, by sprawniej wyliczać

tekst do składu linotypowego i dokładniej przygotowywać makietę, ale nigdy nie mogłem się

dostosować do tej szkodliwej nowinki. Nadal pisałem więc piórem, by później przepisywać

tekst na maszynie - stukając palcami w klawisze jak dziobiąca kura - dzięki wątpliwemu

przywilejowi bycia najstarszym pracownikiem. Teraz już jako emeryt, ale wciąż pod bronią,

korzystam ze świętego przywileju pisania w domu, odłączam telefon, żeby nikt mi nie

przeszkadzał, i nie mam cenzora, który zagląda mi przez ramię, sprawdzając, co też tam

piszę.

Mieszkam bez psów, ptaków i bez służby, jeśli nie liczyć wiernej Damiany, która

wyciągała mnie w przeszłości z niewyobrażalnych wprost opresji, a teraz przychodzi raz w

tygodniu, żeby zrobić, co jest do zrobienia, pomimo swego stanu, bo i niedowidzi, i z głową już

u niej nie najlepiej. Matka na łożu śmierci błagała mnie, bym się ożenił młodo, z białą kobietą, i

byśmy mieli co najmniej trójkę dzieci, w tym córkę, która odziedziczyłaby po niej imię, tak jak

ona odziedziczyła je po swojej matce, a ta z kolei po swojej. Prośbę zakarbowałem sobie w

pamięci, ale młodość była dla mnie pojęciem tak płynnym, że ciągle wydawało mi się, że mam

jeszcze czas. Do owego upalnego popołudnia, kiedy to w domu rodziny Palomares de Castro

w Pradomar pomyliłem drzwi i zobaczyłem całkiem nagą Ximenę Ortiz, młodszą z córek

gospodarzy, odpoczywającą w czas sjesty w sąsiednim pokoju. Leżała plecami do drzwi,

chcąc zatem przez ramię spojrzeć na intruza, odwróciła tak szybko głowę, że nie zdążyłem

uciec. Och, przepraszam, zdołałem jedynie wykrztusić z duszą na ramieniu. Uśmiechnęła się i

obróciła z wdziękiem gazeli, ukazując mi się w całej okazałości. Pokój zdawał się przesycony

jej intymnością. Całkiem naga nie była, gdyż za uchem miała trujący kwiat o pomarańczowych

płatkach, jak Olimpia Maneta, a poza tym również naszyjnik z drobnych pereł, a na prawym

nadgarstku złotą bransoletkę. Do głowy by mi nie przyszło, że kiedykolwiek w całym

czekającym mnie życiu uda mi się zobaczyć coś równie przejmującego, i dziś mogę zapewnić,

że miałem rację.

Cofnąłem się i jak mogłem najszybciej, trzasnąłem za sobą drzwiami, zawstydzony

swym brakiem taktu, postanawiając z całą determinacją zapomnieć o niej. Ximena Ortiz nie

dała mi jednak o sobie zapomnieć. Za pośrednictwem wspólnych koleżanek przesyłała mi

bileciki, dwuznaczne liściki z brutalnymi groźbami, podczas gdy równolegle już zaczynała

krążyć wieść, że szalejemy z miłości do siebie, aczkolwiek nigdy nie zamieniliśmy ze sobą

słowa. Nie sposób było się oprzeć. Miała oczy zdziczałej kotki, ciało równie prowokujące w

ubraniu, jak i bez, i gęste włosy ze zmierzwionego złota, których kobieca woń doprowadzała

mnie do takiego stanu, że z wściekłości zalewałem poduszkę łzami. Wiedziałem, że nigdy nie

przerodzi się to w miłość, ale szatański urok, jaki na mnie wywierała, był tak upajający, że

usiłowałem wytrzeźwieć z niego, rzucając się na pierwszą lepszą zielonooką kurewkę. Nigdy

nie udało mi się zdusić wspomnienia o nagiej Ximenie na łóżku w Pradomar, więc złożyłem

broń, występując jak najformalniej o jej rękę, zaręczając się z nią i zapowiadając ślub przed

Zielonymi Świątkami.

Wieść wywarła większe wrażenie w chińskiej dzielnicy niż na salonach. Z początku

wywoływała kpiarskie komentarze, z czasem przeistoczyła się jednak w swoiste

rozczarowanie uczonych panienek, postrzegających małżeństwo raczej jako błazenadę niż

sakrament. Narzeczeństwo moje wypełniło wszystkie rytuały chrześcijańskiej moralności w

scenerii amazońskich orchidei i wiszących paproci w domu mojej narzeczonej. Zjawiałem się

tam regularnie o siódmej wieczorem, cały białolniany, z nieodzownym i miłym drobiazgiem

rękodzielno-odpustowym czy też bombonierką szwajcarskich czekoladek, i rozmawialiśmy pół

szyfrem, pół serio do dziesiątej, w czujnym towarzystwie ciotki Argenidy, która ledwie

zatrzepotała powiekami, już zasypiała, jak wszystkie przyzwoitki z ówczesnych powieści.

Im bliżej się poznawaliśmy, tym Ximena stawała się bardziej żarłoczna, zrzucając z

siebie gorsety i halki w miarę narastania dokuczliwych czerwcowych upałów, i z łatwością

można było sobie wyobrazić, jaką niszczycielską siłę okaże w półmroku. Po dwóch

miesiącach nie mieliśmy już o czym rozmawiać, a ona znienacka poddała temat dzieci, bez

słowa, przyjmując mnie z szydełkiem w ręku i robiąc z wełny buciki dla niemowląt. Grzeczny

narzeczony, nauczyłem się przy niej szydełkować i tak upływały nam zbędne godziny

pozostałe do ślubu, podczas gdy ja robiłem szydełkiem niebieskie buciki dla chłopczyków, ona

zaś różowe dla dziewczynek, oboje ciekawi, które z nas trafi, dopóki nie wyszydełkowaliśmy

tego dla ponad pół setki dzieci. Tuż przed dziesiątą wsiadałem do powozu i ruszałem do

chińskiej dzielnicy, by przeżyć swoją noc w bożym spokoju.

Huczne wieczory kawalerskie, jakie mi urządzano w chińskiej dzielnicy, a sztywne

imprezy, jakie na moją cześć wydawano w Resursie, to były dwa odmienne, a nawet

przeciwstawne światy, co pozwoliło mi ostatecznie rozeznać, który z obu tych światów był

rzeczywiście moim światem, i wykoncypowałem sobie, że i jeden, i drugi, ale każdy we

właściwych dla siebie godzinach, będąc w jednym z nich, widziałem bowiem, jak drugi się

oddala z rozdzierającym westchnieniem wydawanym przez żegnające się na pełnym morzu

statki. Ostatni wieczór kawalerski, w Poder de Dios, noc przed ślubem, zakończył się

ceremonią, której odprawienie mogło wpaść do głowy tylko i wyłącznie pewnemu księdzu

galisyjskiemu, od dawna osiadłemu na mieliźnie lubieżności: wystroił cały damski personel w

białe welony i zaopatrzył w białe wiązanki ślubne, aby wszystkie poślubiły mnie w

powszechnym sakramencie. Była to noc wielkiego bluźnierstwa, podczas której dwadzieścia

dwie oblubienice przysięgły mi miłość i posłuszeństwo, a ja im wierność i oparcie aż do

śmierci.

Przeczucie, że coś się nieuchronnie stanie, nie dawało mi zasnąć przez resztę nocy.

Od świtu liczyłem każde uderzenie katedralnego zegara, kwadrans po kwadransie, godzina po

godzinie, aż wreszcie nastąpiło siedem coraz bardziej napawających mnie strachem uderzeń,

z których wybiciem powinienem już być w kościele. Telefon zaczął dzwonić o ósmej; dzwonił

długo, uporczywie, nieprzewidywalnie, przez ponad godzinę. Nie tylko go nie odbierałem: ja

nawet nie oddychałem. Tuż przed dziesiątą zastukano do drzwi; najpierw rozległo się pukanie,

później walenie pięścią, wreszcie krzyki osób znanych i odrażających. Bałem się, że wyważą

drzwi z powodu jakiegoś nieszczęścia, ale około jedenastej zaległa pełna napięcia cisza, jaka

zapada po strasznych katastrofach.

Wtedy zapłakałem nad nią, i nad samym sobą zapłakałem, i pomodliłem się gorliwie o

to, ażeby już nigdy więcej jej nie spotkać do końca dni swoich. Któryś ze świętych wysłuchał

mnie, choć połowicznie, bo Ximena Ortiz wyjechała z kraju tej samej nocy i wróciła po

dwudziestu dopiero latach, szczęśliwie wydana za mąż i jako matka siedmiorga dzieci, których

mogłem być ojcem. Niemało zabiegów musiałem wszcząć, by zachować i swoje stanowisko w

„El Diario de La Paz”, i swój cotygodniowy felieton po sprokurowaniu takiego towarzyskiego

afrontu. Nie z tego jednak powodu przesunięto mój stały artykuł na stronę jedenastą, ale z

przyczyny ślepego impetu, z jakim nastał wiek dwudziesty. Postęp zawładnął miastem.

Wszystko się zmieniło; zaczęły latać samoloty i jakiś przedsiębiorczy człek cisnął z junkersa

workiem listów i wymyślił pocztę lotniczą. Nie uległy żadnej przemianie jedynie moje felietony.

Młode pokolenia atakowały je, widząc w nich mumię przeszłości, którą powinno się odstawić

do lamusa, ale ja utrzymałem je w tym samym tonie, bez żadnych koncesji i na przekór

odnowicielskim prądom. Byłem głuchy na wszystko. Skończyłem czterdzieści lat, ale młodzi

dziennikarze nazywali moje felietony Kolumną Koszałka Opałka. Ówczesny naczelny wezwał

mnie do siebie i poprosił, żebym dostosował się do nowych tendencji. Z uroczystą powagą,

jakby właśnie przed chwilą sam na to wpadł, oświadczył: Świat idzie do przodu.

Tak, odpowiedziałem, do przodu, ale nieustannie kręcąc się wokół Słońca. Utrzymał

mój niedzielny felieton, bo nie znalazł na moje miejsce nowego depeszowca. Dziś wiem nie

tylko, że miałem rację, ale wiem również dlaczego. Młodzi z mojego pokolenia, rzuciwszy się

żarłocznie na życie, zapomnieli w żywy kamień o nadziejach wiązanych z przyszłością, póki

rzeczywistość nie przekonała ich, że przyszłość nie jest taka, jaka im się marzyła, i wtedy

odkryli nostalgię. A tam czekał na nich mój niedzielny felieton, niczym archeologiczna relikwia

pośród zgliszcz przeszłości, i pojęli wówczas, że skierowany jest zarówno do starych, jak i do

tych młodych, którzy nie boją się zestarzeć. Felieton wrócił więc na strony redakcyjne, a w

specjalnych okolicznościach drukowany był nawet na pierwszej stronie.

Tym, którzy pytają, zawsze i zgodnie z prawdą odpowiadam: przez kurwy nie miałem

czasu się ożenić.

Aczkolwiek muszę przyznać, że nieznane mi było to usprawiedliwienie aż do dnia

moich dziewięćdziesiątych urodzin, kiedy opuszczałem dom Rosy Cabarcas zdecydowany już

nigdy więcej nie kusić losu. Czułem się dziwnie inaczej. Nastrój mi się popsuł na widok

posterunków wojskowych rozstawionych wokół parkowego ogrodzenia. Zastałem Damianę

myjącą na czworakach podłogę w salonie i młodość jej ud w jej wieku przyprawiła mnie o

drżenie z innej epoki. Widocznie poczuła to, bo szybko opuściła spódnicę. Nie mogłem się

oprzeć pokusie i jednak zadałem jej to pytanie: Niech Damiana powie, co najbardziej Damiana

pamięta? Pamiętać to niczego nie pamiętam, odparła, ale jak już pan zapytał, to mi się

wszystko przypomniało. Poczułem ucisk w piersi. Nigdy nie byłem zakochany, powiedziałem

jej. Ona zaś, niemal wpadając mi w słowo, odparła: A ja byłam. I nie przerywając zmywania

podłogi, dokończyła: dwadzieścia lat łzy lałam przez pana. Serce mi skoczyło. Chcąc wyjść z

tego jakoś honorowo, stwierdziłem: Byłaby z nas całkiem niezła parka. I po co mi pan to teraz

mówi, skwitowała z żalem, teraz to już nawet pociechy w tym nie znajdę. A wychodząc z

domu, jakby nigdy nic wyznała: Nie uwierzy mi pan, ale wciąż jestem dziewicą, dzięki Bogu.

Nieco później odkryłem, że w całym domu poustawiała wazony z czerwonymi różami, a

na poduszce złożyła karteczkę: Życzę by dożył pan sto lat. Czując niesmak po tym wszystkim,

usiadłem do biurka, by dokończyć porzucony poprzedniego dnia felieton. I nie odrywając się

już od pracy, skończyłem go pisać w niecałe dwie godziny, ukręciwszy łabędziowi szyję, żeby

wszystko wyszło z dna trzewi, ale bez śladu jakiegokolwiek szlochu. Pod natchnieniem, które

zaczęło spływać na mnie pod koniec pisania, postanowiłem zakończyć felieton zapowiedzią, iż

nim właśnie doprowadzam do szczęśliwego końca długie i godziwe życie, nie umierając

wszakże.

Miałem zamiar zostawić artykuł w portierni redakcji gazety i wrócić do domu. Ale nie

udało mi się. Cały personel czekał na mnie, by uczcić moje urodziny. Budynek był w remoncie,

obstawiony rusztowaniami, wszędzie walał się gruz, ale na czas uroczystości roboty zostały

wstrzymane. Na warsztacie stolarskim stały napoje czekające na wzniesienie toastu i prezenty

w kolorowo fantazyjnych opakowaniach. Cokolwiek oszołomiony błyskami lamp, pozowałem

na tym tle do pamiątkowych zdjęć. Szczerze się uradowałem, spotkawszy tam dziennikarzy z

radia i z innych dzienników wychodzących w naszym mieście: z konserwatywnej „La Prensa”,

z liberalnego „El Heraldo” i z sensacyjnej popołudniówki „El Nacional”, starającej się

uśmierzyć napięcia polityczno-społeczne materiałami w tonacji odcinkowych romansideł. W

tym, że znaleźli się tu wszyscy razem, nie było niczego dziwnego, bo zgodnie z duchem

naszego miasta żołnierze utrzymywali więzy przyjaźni, podczas gdy wojny prasowe

wywoływali i prowadzili marszałkowie. Przybył również w charakterze prywatnej osoby

oficjalny cenzor, don Jeronimo Ortega, którego przezywaliśmy Odrażający Drab z Dziewiątej

Punkt, bo zawsze zjawiał się w redakcji o tej właśnie godzinie, ze swym krwawym ołówkiem

konserwatywnego satrapy. I siedział tak długo, dopóki nie nabrał całkowitej pewności, że w

porannym wydaniu nie będzie ani jednej karalnej literki. Darzył mnie osobistą awersją za moje

sadzenie się na arbitra gramatyki, a może i dlatego, że używałem włoskich słów - nie

zaznaczając ich cudzysłowem czy też kursywą - gdym odnosił wrażenie, że niosą z sobą

większy ładunek ekspresji niż hiszpańskie wyrażenia, co zresztą, ze względu na syjamskie

podobieństwo obu tych języków, powinno być, moim zdaniem, powszechnie stosowaną

zasadą. Po czterech latach znoszenia go z zaciśniętymi zębami w końcu go

zaakceptowaliśmy jako nasz chodzący wyrzut sumienia.

Sekretarki wniosły do salonu tort z dziewięćdziesięcioma zapalonymi świeczkami, które

po raz pierwszy postawiły mnie wobec faktycznej liczby moich lat. Musiałem powstrzymać łzy,

kiedy zaśpiewano mi sto lat, i nagle bez żadnej przyczyny przypomniałem sobie dziewczynkę.

Nie był to strach, ale zapóźnione współczucie dla osoby, której nie spodziewałem się

zachować w pamięci. Kiedy anioł już przeleciał, ktoś włożył mi do ręki nóż, żebym pokroił tort.

Nie chcąc narazić się na kpiny, nikt nie zaryzykował przemówienia. Wolałbym umrzeć niż

wygłosić w odpowiedzi swoje. Na zakończenie uroczystości redaktor naczelny, którego nigdy

nie darzyłem nadmierną sympatią, sprowadził nas na bezlitosną ziemię. A teraz, nasz

szanowny dziewięćdziesięciolatku: Gdzie pański felieton?

To prawda, że przez cały wieczór czułem, jak kartki felietonu niemal mnie parzą w

kieszeni, ale byłem tak głęboko poruszony, że nie miałem serca psuć im uroczystości moją

rezygnacją. Odparłem: A dziś dla odmiany go nie mam. Naczelny był wyraźnie rozgniewany

uchybieniem bez precedensu nienotowanym od zeszłego wieku. Chociaż raz proszę o

wyrozumiałość, odpowiedziałem mu, miałem tak ciężką noc, że obudziłem się ciemny jak

tabaka w rogu. I o tym właśnie trzeba było napisać, odparł z charakterystycznym dlań

kwaśnym poczuciem humoru. Czytelnicy chcieliby się dowiedzieć z pierwszej ręki, jak się żyje

z dziewięćdziesiątką na karku. Jedna z sekretarek wtrąciła się. A może to słodki sekret - i

spojrzała na mnie złośliwie: Czy to możliwe? Krew uderzyła mi do głowy. A niech to diabli,

pomyślałem, rumieniec nie należy do lojalnych sprzymierzeńców. Inna z sekretarek,

promieniejąc, wyciągnęła ku mnie palec wskazujący. Sama rozkosz! Pan jeszcze potrafi się

staroświecko rumienić. Po jej impertynencji na już palącym mnie rumieńcu wystąpił kolejny

rumieniec. Coś mi mówi, że ta noc nie minęła na darmo, odezwała się ta pierwsza: Tylko

pozazdrościć! I pocałunkiem wymalowała mi swoje usta na policzku. Fotografowie tylko na to

czekali. Skonfundowany, oddałem felieton naczelnemu i wyjaśniłem mu, że to, co

powiedziałem przedtem, to oczywiście był żart, proszę, oto artykuł, po czym, oszołomiony

ostatnią salwą braw, uciekłem, nie chcąc być przy tym, jak odkryją, że jest to list z rezygnacją

po pół wieku niewolniczych galer. Gdy później w nocy rozpakowywałem prezenty, wciąż

jeszcze odczuwałem lęk. Linotypiści nie trafili, obdarowując mnie elektrycznym ekspresem do

kawy, których nazbierało mi się już trzy z poprzednich urodzin. Typografowie podarowali mi

pełnomocnictwo do odebrania kota rasy angora z miejskiego schroniska dla zwierząt.

Księgowość dała mi symboliczną bonifikatę. Sekretarki podarowały mi trzy pary jedwabnych

kalesonków z odbitymi śladami ust i karteczką, na której napisały, że w każdej chwili gotowe

są mi je zdjąć. Pomyślałem sobie, że jednym z uroków starości są prowokacje, na jakie

pozwalają sobie młode panny, przekonane, że jesteśmy już złomem wycofanym z ruchu.

Nigdy nie dowiedziałem się, kto przesłał mi płytę z dwudziestoma czterema preludiami

Szopena w wykonaniu Stefana Askenasego. Dziennikarze w większości podarowali mi modne

w tym czasie książki. Rozpakowywałem jeszcze prezenty, kiedy zadzwoniła Rosa Cabarcas z

pytaniem, którego nie chciałem usłyszeć: A tobie co się stało z tą małą? Nic, odpowiedziałem

bez namysłu. Ładne mi nic, nawet jej nie obudziłeś, z pretensją stwierdziła Rosa Cabarcas.

Żadna kobieta nigdy nie wybaczy mężczyźnie takiej wzgardy akurat wtedy, kiedy ma to być jej

pierwszy raz. Na swoją obronę wywodziłem, że to niemożliwe, by mała była aż tak

wycieńczona samym przyszywaniem guzików, i że być może udawała śpiącą, bojąc się tego,

co ją czeka. Najgroźniejsze w tym wszystkim, powiedziała Rosa, jest tylko to, że mała

naprawdę myśli, że ty już się po prostu nie nadajesz, a wolałabym, żeby nie zaczęła o tym

paplać na lewo i prawo.

Chciała mnie zbić z pantałyku, ale się nie dałem. Nawet gdyby tak w istocie było, stan,

w jakim się ta mała znajduje, jest tak beznadziejny, że to ona - nieważne, śpiąca czy nieśpiąca

- do niczego się nie nadaje: a może i się nadaje, ale do łóżka szpitalnego. Rosa Cabarcas

spuściła z tonu: To wszystko przez ten pośpiech, z jakim ją szykowano, ale to można

naprawić, zobaczysz. Przyrzekła wydobyć z dziewczynki, co się da, a gdyby okazało się, że

zachodzi taka konieczność, zmusić ją nawet do zwrotu pieniędzy, no i co ty na to? Daj spokój,

powiedziałem, nic się takiego nie stało, za to przynajmniej odkryłem, iż z takich swawoli po

prostu wyrosłem. W tym sensie mała ma rację: już się nie nadaję. Odłożyłem słuchawkę,

przepełniony nigdy mi przedtem nieznanym uczuciem odzyskanej wolności, zerwawszy

wreszcie kajdany trzymające mnie w poddaństwie od trzynastego roku życia.

O siódmej wieczorem byłem gościem honorowym na koncercie Jacques’a Thibauda i

Alfreda Cortota w sali Towarzystwa Sztuk Pięknych, podczas którego przepięknie wykonali

sonatę na skrzypce i fortepian Cesara Francka, a w przerwie musiałem wysłuchać

nieprawdopodobnych komplementów. Maestro Pedro Biava, nasz wielki muzyk, siłą właściwie

zaciągnął mnie do garderoby, by przedstawić mnie artystom. Tak się zmieszałem, że

pogratulowałem im interpretacji sonaty Schumanna, której nie zagrali, i ktoś grubiańsko

poprawił mnie przy wszystkich obecnych. Wśród miejscowego środowiska mogło powstać

wrażenie, żem w ignorancji swej pomylił dwie sonaty, co dodatkowo pogłębiłem, usiłując

usprawiedliwić się mętnie w opublikowanej po tygodniu recenzji z koncertu. Po raz pierwszy w

życiu poczułem, że jestem zdolny zabić. Wróciłem do domu podjudzany przez złe licho

podszeptujące mi niszczące odpowiedzi, których nie udzieliłem w odpowiednim czasie, i mimo

muzyki i książek złość mi nie odeszła. Na szczęście Rosa Cabarcas wyprowadziła mnie z

szału, wrzeszcząc przez telefon:

Mam gazetę i nie posiadam się z radości: byłam przekonana, że kończysz nie

dziewięćdziesiąt, ale sto lat. Odpowiedziałem jej przez zęby: Rozumiem, że wypadłem w

twoich oczach jak ostatnia pierdoła, tak? Wprost przeciwnie, odparła, naprawdę byłam

zaskoczona, że tak świetnie wyglądasz. I naprawdę się cieszę, że nie jesteś jednym z tych

starych świntuchów, co to dodają sobie lat, żeby ludzie podziwiali, jak dobrze się trzymają. I

nagle wolta: Mam oczywiście prezencik dla ciebie. Zaskoczyła mnie całkiem. A co takiego?

Nasza dziewczynka, odrzekła.

Nie zastanawiałem się ani przez chwilę. Dziękuję, powiedziałem, ale już mi przeszło.

Rosa ciągnęła jakby nigdy nic: Wysyłam ci ją do domu owiniętą w papier satynowany i po

kąpieli parowej w dymach z drewna sandałowego, wszystko gratis. Nie zmieniłem zdania, ona

z kolei zaczęła tłumaczyć się dość pokrętnie, ale chyba - takie odniosłem wrażenie - szczerze.

Usprawiedliwiała się, że dziewczyna w piątek znajdowała się w tak żałosnym stanie, bo była

po calusieńkim dniu machania igłą i naparstkiem, dwieście guzików przyszyła. Że owszem,

rzeczywiście strasznie się boi krwawych gwałtów, ale już została poinstruowana w kwestii

ofiary. Że tamtej nocy ze mną wstała, by pójść do łazienki, a ja spałem tak mocno, że nie

miała serca mnie budzić, a z kolei mnie już nie było, kiedy obudziła się rano. Obruszyłem się

tym, co zdało mi się niepotrzebnym zupełnie kłamstwem. No dobrze, kontynuowała Rosa

Cabarcas, nawet jeśli jest tak, jak ci się wydaje, to dziewczynie jest naprawdę przykro. Stoi tu

przy mnie, biedactwo. Chcesz z nią porozmawiać? Nie, na miłość boską, odparłem.

Właśnie zacząłem pisać, kiedy zadzwoniła sekretarka z gazety. Z informacją, że prezes

zaprasza mnie do siebie na jutro na jedenastą rano. Stawiłem się punktualnie. Huk prac

remontowych zdawał się nie do wytrzymania, uderzenia młotów, unoszący się betonowy pył i

dym smoły czyniły atmosferę cokolwiek dziwną, ale w redakcji nauczono się myśleć w rutynie

chaosu. Chłodne i ciche biura prezesa tkwiły dla odmiany w kraju może i idealnym, ale nie

naszym.

Trzeci Marco Tulio, o młodzieńczym wyglądzie, ujrzawszy mnie w drzwiach swego

gabinetu, wstał i nie przerywając telefonicznej rozmowy, uścisnął mi dłoń ponad biurkiem i

wskazał, bym raczył spocząć. Przez myśl mi nawet przeszło, że po drugiej stronie linii

telefonicznej nie ma nikogo i że prezes odgrywa tę farsę, aby zrobić na mnie wrażenie, ale

szybko zorientowałem się, że rozmawia z gubernatorem i był to zaiste trudny dialog pomiędzy

dwoma serdecznymi wrogami. Ponadto śmiem sądzić, że starał się wobec mnie pozować na

człowieka energicznego i silnego, choć zarazem całą swą rozmowę z przedstawicielem

władzy odbył na stojąco.

Już na pierwszy rzut oka widać było, że schludność jest jego obsesją. Skończył właśnie

dwadzieścia dziewięć lat, znał cztery języki i posiadał dyplomy ukończenia trzech

zagranicznych uczelni, w odróżnieniu od pierwszego dożywotniego prezesa i swego dziadka

ze strony ojca, który został praktykującym dziennikarzem, zbiwszy wpierw fortunę na handlu

kobietami. Był gładki w obyciu, przesadnie elegancki i pogodny, i tylko fałszywe tony w jego

głosie czyniły tę wytworność kancerowatą. Miał na sobie sportową marynarkę ze świeżą

orchideą w klapie i wszystko na nim leżało jak ulał, ale wszystko, co miał na sobie, nie było

uszykowane pod nasz uliczny żar, lecz skrojone na miarę wiecznej wiosny jego gabinetu. Po

dwóch godzinach spędzonych przed lustrem, by jako tako się ubrać, poczułem jarzmo biedy i

złość we mnie zakipiała.

To było jednak nic, bo jad śmiertelny sączył się z wykonanego w trakcie uroczystości

dwudziestopięciolecia gazety panoramicznego zdjęcia, na którym krzyżykiem nad głową

zaznaczono zmarłe od tego czasu osoby. Stałem tam trzeci od prawej, w słomkowym

kapeluszu, w krawacie zawiązanym na gruby węzeł i ze spinką z perłą, z pierwszym wąsem

pułkownika w cywilu, jaki nosiłem do czterdziestki, i w okularach w metalowej oprawce

prezbiteriańskiego seminarzysty, bez których tak naprawdę nie mogłem się obyć dopiero pół

wieku później. Przez lata trafiałem na tę wędrującą po ścianach różnych gabinetów fotografię,

ale dopiero teraz jej znaczenie stało się dla mnie tak boleśnie jasne: z czterdziestu ośmiu

pracujących wówczas żyło nas tylko czterech, a najmłodszy odsiadywał karę dwudziestu lat za

wielokrotne morderstwo.

Prezes skończył rozmawiać przez telefon, przyłapał mnie na przyglądaniu się fotografii

i uśmiechnął się.

Krzyżyki to nie ja, powiedział. To w złym guście. Usiadł przy biurku i zmienił ton: mam

nadzieję, że nie obrazi się pan, jeśli powiem, że jest pan najbardziej nieprzewidywalnym

człowiekiem, jakiego znam. I widząc moje zdziwienie, nie zwlekał dłużej: A twierdzę tak ze

względu na pańską rezygnację. Z niejakim trudem zdołałem mu odpowiedzieć: to całe życie.

Odrzekł, że właśnie dlatego nie jest to trafna decyzja. Felieton w jego ocenie był znakomity i

wszystko, co napisałem w nim o starości, należy do najwspanialszych stronic, jakie

kiedykolwiek zdarzyło mu się przeczytać, stąd w jego mniemaniu pozbawione sensu jest

zakończenie go decyzją, która wygląda na śmierć cywilną. Na szczęście - dodał - Odrażający

Drab z Dziewiątej Punkt przeczytał felieton już po złamaniu strony redakcyjnej i uznał go za

niedopuszczalny. Nie konsultując się z nikim, pokreślił tekst od góry do dołu swym

inkwizytorskim ołówkiem. Kiedy rano się o tym dowiedziałem, poleciłem wysłać notę

protestacyjną do miejscowych władz. To mój obowiązek, oczywiście, ale między nami mówiąc,

mogę się panu przyznać, że bardzo jestem wdzięczny cenzorowi za jego arbitralność. To

znaczy, nie miał najmniejszego zamiaru akceptować mojej decyzji o przerwaniu pisania

stałego felietonu. Błagam na wszystko, powiedział. Proszę nie opuszczać statku na pełnym

morzu. I zakończył wytwornie: Przed nami tyle jeszcze rozmów o muzyce. Wydał mi się tak

zdeterminowany, że nie śmiałem pogłębiać dzielącej nas różnicy zdań jakąś błahą wymówką.

Niemniej istotny problem polegał na tym, że nawet teraz nie potrafiłem znaleźć porządnego

argumentu za wyjściem z kieratu i przeraziła mnie myśl, że mogę raz jeszcze wyrazić zgodę,

byle zyskać na czasie. Musiałem się hamować, żeby nie zdradzić się z bezwstydnym

wzruszeniem wyciskającym mi łzy. I znów, jak zawsze, ustaliliśmy to co zawsze, od tylu lat.

W następnym tygodniu, w stanie bliższym konfuzji niż radości, zaszedłem do

schroniska, by odebrać podarowanego mi przez drukarzy kotka. Ze zwierzętami mam złą

chemię, tak jak i z dziećmi, które jeszcze nie nauczyły się mówić. Jakby nie one, ale ich dusze

były całkiem nieme. Nie żebym czuł nienawiść, ale nie znoszę ich, bo nie nauczyłem się z nimi

pertraktować. Odnoszę wrażenie, że to wbrew naturze, by mężczyzna dogadywał się lepiej ze

swoim psem niż z własną żoną i uczył go jeść i wydalać w ściśle określonych godzinach,

odpowiadać na pytania i dzielić smutki. Ale gdybym nie odebrał kota, popełniłbym afront

wobec typografów. A poza tym był to przepiękny okaz angory, o błyszczącej i różowawej

sierści i świecących oczach, którego miauczenie ocierało się już o pełne słowa. Przekazano

mi go w wiklinowym koszyku z certyfikatem rodowodowym i poradnikiem obsługi, takim jak

instrukcja składanego roweru. Wojskowy patrol przed wpuszczeniem przechodniów na teren

parku San Nicolas sprawdzał ich dowody tożsamości. Nigdy czegoś podobnego nie widziałem

i nie potrafiłbym sobie wyobrazić czegoś równie przygnębiającego jako symptomu mojej

starości. Był to czteroosobowy patrol, dowodzony przez młodziutkiego oficera, właściwie

dzieciaka jeszcze. Żołnierzami byli twardzi i małomówni, pachnący stajnią mężczyźni z równin

stepowych. Oficer, o policzkach w czerwone placki, charakterystycznych dla andyjskich górali,

którzy trafili na nadmorskie plaże, czujnie przyglądał się wszystkim. Sprawdziwszy mój dowód

tożsamości i legitymację prasową, zapytał, co mam w koszyku. Kota, odpowiedziałem.

Chciał go zobaczyć. Odkryłem wieko, zachowując daleko idącą ostrożność, ażeby nie

spłoszyć kota, ale jeden z patrolujących wolał sprawdzić, czy w koszyku nie ma czegoś

więcej, i kot zadrapał go. Oficer odsunął delikatnie acz zdecydowanie żołnierza. Cudny

angora, stwierdził. Zaczął głaskać kota i coś mu szeptać, i kot nie rzucił się nań z pazurami,

ale i nie zareagował jakoś szczególnie. W jakim jest wieku? zapytał oficer. Nie wiem, dostałem

go właśnie w prezencie. Pytam, bo widać, że to stary kot, będzie miał z dziesięć lat, może

więcej. Chciałem zapytać go, skąd wie, i zadać mu jeszcze parę pytań, ale mimo jego dobrych

manier i kwiecistej mowy nie czułem się na siłach, ażeby wdawać się z nim w konwersacje.

Wydaje mi się, że to porzucony kot, które niejedno przeżył, powiedział. Niech go pan

dokładnie obserwuje i nie stara się dostosować do siebie, ale na odwrót, niech pan mu

pozwoli chadzać własnymi ścieżkami i czeka, póki nie zyska pan jego zaufania. Przymknął

wieko koszyka i zapytał mnie:

A co pan robi? Jestem dziennikarzem. Od dawna? Od stu lat, odparłem. Nie wątpię w

to, odparł. Uścisnął mi dłoń i pożegnał się ze mną zdaniem, które równie dobrze mogło być

dobrą radą, co groźbą:

- Proszę uważać na siebie.

W południe wyłączyłem telefon, by skryć się w wybornym programie muzycznym:

rapsodia na klarnet i orkiestrę Wagnera, Debussy’ego rapsodia na saksofon altowy i orkiestrę i

kwintet smyczkowy Brucknera, rajski zakątek w kataklizmie jego dzieł. I rychło przeniosłem się

w ciemną otulinę studia. Poczułem zarazem, jak pod stołem prześlizguje się coś, co nie

sprawiało wrażenia żywego ciała, ale czegoś nadprzyrodzonego, i ociera się o moje nogi.

Skoczyłem jak oparzony, wrzeszcząc wniebogłosy. Był to kot ze wspaniale napuszonym

ogonem, ze swą tajemniczą ospałością i swym mitycznym rodem, i nie potrafiłem opanować

dreszczy na myśl, że przebywam sam w domu z żywą, acz nie ludzką istotą. Kiedy w katedrze

wybiła siódma, na niebie w kolorze róż błyszczała jedna tylko, jasna gwiazda; jakiś statek

posłał markotne pożegnanie i poczułem w gardle niemalże gordyjski węzeł tych wszystkich

miłości, które mogły się stać, ale się nie stały. Już dłużej nie mogłem. Chwyciłem za

słuchawkę i z trudem łapiąc powietrze, powolutku, żeby się nie pomylić, wykręciłem cztery

cyfry, by po trzecim sygnale rozpoznać głos. No dobrze, kobieto, powiedziałem,

westchnąwszy z ulgą: wybacz mi poranną awanturę. Ona, spokojnie: Nie przejmuj się,

czekałam na twój telefon. Przestrzegłem Rosę: Chcę, żeby dziewczynka czekała na mnie, jak

ją Pan Bóg stworzył, bez żadnych tapet na twarzy. Zaśmiała się tym swoim gardłowym

śmiechem. Jak sobie życzysz, odparła, ale tracisz całą przyjemność rozbierania jej część po

części, tak jak to lubią, nie wiem dlaczego, starsi panowie. A ja wiem, odparłem: Bo są coraz

starsi. Rosa Cabarcas uznała to za rzecz oczywistą.

- No dobrze - powiedziała - rozumiem, że jesteś dziś w nocy punktualnie o dziesiątej,

zanim nam ostygnie ciepłe danie.

Jak mogła mieć na imię? Ani razu nie padło to imię z ust Rosy Cabarcas, która mówiła

o niej jedynie: mała. A ja, idąc tropem nazw geograficznych czy pseudonimów, uczyniłem z

tego imię własne. Rosa Cabarcas nadawała zresztą swoim pupilkom przeróżne imiona w

zależności od klienta. Bawiło mnie odgadywanie tych imion z twarzy i od samego początku

byłem przekonany, że dziewczyna ma długie imię, na przykład Filomena czy Saturnina lub

Nicolasa. I nad tym się właśnie zastanawiałem, kiedy mała obróciła się plecami do mnie, a

mnie się zdało, że odsłoniła pod sobą kałużę krwi wielkości i kształtu ciała. Ogarnęło mnie

przerażenie, które ustąpiło, gdy stwierdziłem, że jest to plama potu na prześcieradle.

Rosa Cabarcas uczuliła mnie, ażebym delikatnie obchodził się z małą, bo dziewczynka

jak się bała za pierwszym razem, tak wciąż się boi. Nie dość: sądzę, iż powaga rytuału

pogłębiła te lęki, więc najwidoczniej zwiększono jej dawkę waleriany, bo teraz spała tak

smacznie, że szkoda byłoby ją obudzić, nie szepnąwszy jej przedtem paru słodkich słów.

Zacząłem więc delikatnie wycierać ją ręcznikiem, nucąc cichutko piosenkę o Delgadinie,

młodszej córce króla, której ojciec wyznał swą miłość. W miarę jak ją wycierałem, ona

odsłaniała mi to prawy, to lewy spocony bok w rytm mojego śpiewu: Delgadino, Delgadino, ty

będziesz mą ukochaną. Była to niekończąca się rozkosz, ledwie bowiem wytarłem jej jeden

bok, drugi już zaczynał spływać potem, żeby piosenka nigdy nie dobiegła końca. Delgadino,

wstań, kochanie, w suknię się ubierz jedwabną, nuciłem jej do ucha. A kiedy już służący króla

odnajdywali ją martwą w łożu, zmarłą z pragnienia, odniosłem wrażenie, że moja mała się

budzi, reagując na imię. A więc to ona: Delgadina.

Wróciłem do łóżka w obcałowanych szminką majtkach i położyłem się obok niej.

Spałem do piątej rano, kołysany gruchaniem jej cichego oddechu. Ubrałem się, najszybciej jak

mogłem, nie myjąc się, i dopiero wtedy zobaczyłem sentencję wypisaną szminką na lustrze

nad umywalką:

Tygrys nie je daleko. Z całą pewnością nie było tego napisu w nocy i na pewno nikt nie

mógł dostać się do pokoju, przyjąłem to więc jako podarek od diabła. Już stałem w drzwiach,

gdy rozległ się przeraźliwy grzmot i cały pokój zaniósł się ostrzegawczą wonią mokrej ziemi.

Nie miałem czasu, by ujść cało. Nim znalazłem wolną taksówkę, rozpętała się jedna z tych

ulew, które między majem a październikiem potrafią całkowicie zdezorganizować życie miasta,

bo schodzące ku rzece ulice z palących piasków przeistaczają w rwące potoki porywające

wszystko, co na drodze. Wody tego dziwnego września, po trzech miesiącach suszy, mogły

równie dobrze przynieść ratunek, jak i zniszczenie.

Ledwie otworzyłem drzwi, opadło mnie fizycznie odczuwane wrażenie, że nie jestem

sam u siebie. Zdołałem tylko ujrzeć cień zeskakującego z sofy i wymykającego się na balkon

kota. W miseczce walały się resztki jedzenia, które nie ja mu podałem. Fetor jego zakisłego

moczu i ciepłych odchodów rozniósł się po całym domu.

Zacząłem uczyć się kota, tak jak niegdyś wkuwałem łacinę. Z poradnika dowiedziałem

się, że koty wygrzebują dziurę w ziemi, ażeby zakopać tam swoje odchody, i że w domach

takich jak ten, nieposiadających podwórza, robią to w donicach z kwiatami albo w

jakimkolwiek podobnym miejscu. Najlepiej było przygotować im od samego początku pudło z

piaskiem, by już od pierwszego dnia mogły postępować zgodnie ze swymi przyzwyczajeniami.

Tak też uczyniłem. W poradniku wyczytałem również, że pierwsze, co koty robią w nowym

domu, to zaznaczają swe terytorium przez obsikanie, czego się da, i tak pewno właśnie się

stało, ale w książce nie było ani słowa, jak temu przeciwdziałać. Starałem się śledzić

wszystkie szlaki, którymi wędrował mój kot, ażeby poznać dokładnie jego obyczaje, ale nie

dotarłem do kryjówek, miejsc wypoczynku ani przyczyn zmiennych humorów. Chciałem, by kot

nauczył się jeść o stałych porach, korzystał z kuwety z piaskiem na tarasie, by nie wchodził na

moje łóżko, gdy śpię, i nie wąchał mojego jedzenia na stole, i nie potrafiłem dać mu do

zrozumienia, że ten dom jest po prostu jego domem, a nie łupem wojennym. W rezultacie

pozwoliłem mu robić, co mu się żywnie podoba.

O zmierzchu stanąłem do walki z ulewą i z huraganowymi wiatrami grożącymi

zawaleniem się domu. Ogarnął mnie atak niedającego się powstrzymać kichania, czaszka

pękała mi od bólu, trawiła mnie gorączka, ale czułem zarazem, że wstępują we mnie siły i

ogarnia mnie determinacja, jakiej nigdy dotąd i z żadnej przyczyny nie doświadczyłem. Gdzie

się tylko dało, poustawiałem garnki pod kapiącą wodę, odkrywając przecieki, których zeszłej

zimy jeszcze nie było. Największy zaciek pojawił się na prawej ścianie biblioteki.

Pospieszyłem na ratunek autorom greckim i rzymskim, rezydującym w owej części, i zdjąwszy

książki, natrafiłem na strumień wody bijący z pękniętej rury w murze. Szmatami zatkałem

dziurę, byle mieć czas na ratowanie książek. Z parku dochodził coraz głośniejszy hurgot

deszczu i wzmagało się wycie wiatru. Widmo błyskawicy rozświetliło niebo i niemal w tym

samym czasie rozległ się grzmot, który nasycił powietrze duszącym zapachem siarki, wiatr

rozbił w drobny pył szyby od strony balkonu i straszliwa wichura morska, rozrywająca kłódki,

wdarła się do domu. Po niespełna dziesięciu minutach wszystko jednak nagle ucichło.

Wspaniałe słońce osuszyło ulice pełne wyrzuconych szczątków i znów zaczął się upał.

Ulewa minęła, mnie jednak nie opuszczało towarzyszące mi przez cały czas wrażenie,

że nie jestem w domu sam. Jedyne wytłumaczenie, jakie przychodzi mi na myśl, to to, że

podobnie jak często zapominamy o zdarzeniach, które naprawdę miały miejsce, tak z kolei w

naszych wspomnieniach potrafią istnieć fakty całkowicie urojone. We wspomnieniach tej

wyjątkowej ulewy pojawiałem się bowiem w domu nie w pojedynkę, ale zawsze w

towarzystwie Delgadiny. Tak dalece czułem jej bliskość tej nocy, iż słyszałem szmer jej

oddechu w sypialni i pulsowanie jej policzków na mojej poduszce. W ten oto sposób pojąłem,

jak wiele zdołaliśmy zrobić w tak krótkim czasie. Wspominałem siebie, jak stoję na drabince

przy bibliotece, i wspominałem ją, w kwiecistej sukni, jak odbiera ode mnie książki, by

przenieść je w bezpieczne miejsce. Widziałem, jak mokra od deszczu, po kostki w wodzie,

biega po całym mieszkaniu, walcząc z burzą. Wspominałem, jak następnego dnia

przygotowywała śniadanie, którego nigdy nie było, i jak nakrywała do stołu, podczas gdy ja

wycierałem podłogi i doprowadzałem dom do porządku po katastrofie morskiej. Nigdy nie

zapomniałem jej pochmurnego spojrzenia podczas śniadania: Dlaczego poznałeś mnie tak

późno? Powiedziałem jej prawdę: Człowiek ma tyle lat, na ile się czuje, i te lata się liczą, a nie

metryka.

Od tamtej pory była obecna tak wyraźnie w mojej pamięci, że robiłem z nią wszystko,

na co miałem ochotę. Zmieniałem jej kolor oczu w zależności od mego stanu ducha: barwy

wody tuż po przebudzeniu, bursztynowej barwy syropu, kiedy się śmiała, barwy żaru, kiedy ją

drażniłem. Ubierałem ją, stosownie do wieku i kondycji, jakie jej przypisywałem, w zależności

od swego humoru: jako dwudziestolatka była zakochaną nowicjuszką, wykwintną kurwą - po

czterdziestce, jako sześćdziesięciolatka była królową Babilonii, i świętą - jako stulatka.

Śpiewaliśmy miłosne duety Pucciniego, bolera Agustina Lary, tanga Carlosa Gardela i

stwierdzaliśmy kolejny raz, że ludzie, którzy nie śpiewają, nie mogą sobie nawet wyobrazić,

czym jest szczęście śpiewania. Dziś wiem, że nie były to halucynacje, lecz jeszcze jeden cud

pierwszej miłości mojego życia, która nadeszła, kiedy skończyłem dziewięćdziesiąt lat.

Gdy dom został doprowadzony do porządku, zadzwoniłem do Rosy Cabarcas. Boże

święty! - wykrzyknęła, usłyszawszy mój głos - myślałam, że utonąłeś. Nie potrafiła zrozumieć,

że mogłem spędzić kolejną noc z dziewczyną, nie dotknąwszy jej. Nie podoba ci się - twoje

prawo, ale przynajmniej miej odwagę zachować się jak dorosły człowiek. Próbowałem

wyjaśnić jej wszystko, ale Rosa nagle zmieniła temat: I tak mam już upatrzoną inną

dziewczynę, trochę starszą, śliczną i też dziewicę. Jej tata chce ją wymienić na dom, ale coś

niecoś możemy jeszcze utargować. Zmroziło mi serce. Jeszcze czego, zaoponowałem

wystraszony, ja wcale nie chcę innej, chcę tę samą i tak samo jak zwykle, bez kompromitacji,

bez kłótni, bez złych wspomnień. Po drugiej stronie zapadło milczenie i dopiero po jakimś

czasie cichy głos odezwał się jakby tylko do siebie: No tak, to chyba jest to, co lekarze

nazywają starczą demencją.

Pojechałem o dziesiątej wieczorem z szoferem znanym mi z rzadkiej cnoty

niezadawania pytań. Wziąłem ze sobą mały wentylator i obrazek Orlanda Rivery, kochanego

Figurity, jak również młotek i gwoździk. Po drodze zatrzymałem się, by kupić pastę do zębów,

mydło, wodę kwiatową, lukrecjowe tabletki. Chciałem też przywieźć jakiś wazon i bukiet

żółtych róż, żeby odpędzić zły urok papierowych kwiatów, ale nigdzie nie było otwartej

kwiaciarni, więc skończyło się na tym, że ukradłem z czyjegoś ogródka pęk świeżo rozkwitłych

astromelii. Zgodnie z instrukcjami właścicielki przybyłem ulicą od strony akweduktu, żeby nikt

nie widział, jak wchodzę ogrodową furtką. Szofer przestrzegł mnie: Ostrożnie, profesorku, bo

w tym domu mordują. Odparłem mu: Jeśli z miłości, to proszę bardzo. Patio tonęło w

ciemnościach, ale w oknach jaśniało światło życia i z sześciu pokojów dobiegała muzyczna

wrzawa. Z mojego dochodził, nastawiony na pełny regulator, ciepły głos don Pedra Vargasa,

tenora Ameryki, śpiewającego bolero Miguela Matamoros. Poczułem, że zaraz umrę.

Pchnąłem drzwi, wstrzymując oddech, i zobaczyłem Delgadinę, która leżała w łóżku

identycznie jak w moich wspomnieniach: była naga i spała błogim snem na lewym boku.

Zanim się położyłem, wyregulowałem gramofon, wymieniłem stary, pordzewiały

wentylator na nowy i powiesiłem obrazek w miejscu, w którym mogłaby go zobaczyć, nie

ruszając się z łóżka. Wyciągnąłem się u jej boku i przypomniałem ją sobie centymetr po

centymetrze. W niczym nie różniła się od tej, która chodziła po moim mieszkaniu: miała te

same ręce, którym wystarczało mnie dotknąć w ciemnościach, by mnie rozpoznać, te same

stopy, których bezdźwięczne stąpanie łatwo można było wziąć za koci chód, ten sam zapach

potu moich prześcieradeł, ten sam palec od naparstka. Niewiarygodne: leżąca przed oczyma,

namacalna z krwi i kości, wydawała mi się mniej rzeczywista niż w moich wspomnieniach.

Na wprost łóżka, na ścianie, wisi obraz, powiedziałem jej. Namalował go Figurita,

którego bardzo kochaliśmy, najlepszy burdelowy tancerz wszech czasów i człowiek tak

gołębiego serca, że nawet diabłu współczuł. Namalował go farbami okrętowymi na okopconym

kawałku płótna, jaki ostał się po wraku samolotu rozbitego w Sierra Nevada de Santa Marta,

pędzlami, które sam zrobił z sierści swego psa. Kobieta na obrazie to zakonnica, którą porwał

z klasztoru, i z którą się później ożenił. Zostawiam ci ten obraz, żebyś mogła go od razu

zobaczyć, jak się tylko obudzisz.

Kiedy o pierwszej nad ranem zgasiłem światło, nie ruszyła się, a oddech miała tak

bezdźwięczny, że aż zmierzyłem jej puls, by stwierdzić, że żyje. Krew krążyła po jej żyłach

lekko, jak piosenka, i rozgałęziała się ku najbardziej skrytym zakątkom jej ciała, by następnie

wrócić do serca oczyszczona przez miłość.

Przed odejściem o świcie przerysowałem na kartce linie jej dłoni, a następnie

przekazałem je do odczytania Divie Sahibi, by poznać duszę dziewczyny. I wyszło, że jest to:

osoba, która mówi tylko to, co myśli. Doskonała w robótkach ręcznych. Ma kontakt z kimś, kto

już umarł, wciąż oczekując od niego pomocy, ale jest w błędzie - wsparcie, którego szuka, jest

w zasięgu jej ręki. Nie była jeszcze w żadnym związku, ale umrze jako stara kobieta i

zamężna. Teraz ma czarnowłosego mężczyznę, ale to nie będzie mężczyzna jej życia. Może

mieć ośmioro dzieci, ale zdecyduje się na trójkę. Gdy będzie mieć lat trzydzieści pięć, jeśli

zrobi to, co jej dyktuje serce, a nie rozum, będzie dysponować dużymi pieniędzmi, a jako

czterdziestolatka otrzyma spadek. Będzie dużo podróżować. Ma podwójne życie i podwójne

szczęście i może zmieniać swoje przeznaczenie. Lubi wszystkiego próbować, z ciekawości,

ale nigdy sobie nie wybaczy, jeśli nie będzie kierować się sercem.

Rozgorączkowany z miłości, przystąpiłem do naprawienia szkód wyrządzonych przez

sztorm, wykonując przy okazji to wszystko, co od lat odkładałem w nieskończoność z braku

środków albo ze zwykłego lenistwa. Zreorganizowałem bibliotekę, ustawiając książki według

kolejności ich przeczytania. Wreszcie wystawiłem na sprzedaż pianolę, jako relikwię

historyczną, i jej sto zwojów klasyków, i kupiłem adapter - używany, ale lepszy od mojego, z

głośnikami hi-fi, które znacznie powiększyły przestrzeń mojego mieszkania. Znalazłem się na

krawędzi ruiny, ale po wielekroć wynagrodzony cudem, że jeszcze w moim wieku mogę

cieszyć się życiem.

Dom odradzał się z popiołów, a ja żeglowałem po miłości Delgadiny, niesiony takim

zapamiętaniem i szczęściem, jakich nigdy w poprzednim życiu nie zaznałem. Dzięki niej, z

dziewięćdziesięcioma latami na karku, po raz pierwszy stanąłem twarzą w twarz z własną

naturą.

Odkryłem, iż moje obsesyjne nastawanie, by wszystko było na swoim miejscu i

wszystko miało miejsce w swoim czasie, a każde słowo zachowywało odpowiedni styl, nie

było w pełni zasłużoną nagrodą w pełni uporządkowanego umysłu, ale wręcz odwrotnie,

wielce rozbudowanym systemem symulacji wymyślonym przeze mnie po to tylko, żeby ukryć

bałagan własnej natury. Odkryłem, że nie jestem zdyscyplinowany z przyrodzenia, ale w

wyniku reakcji na swe bałaganiarstwo; że wydaję się szczodry, ażeby skryć swoje sknerstwo,

że jestem przesadnie ostrożny z powodu czarnowidztwa, że jestem pojednawczy, by nie ulec

hamowanej złości, że jestem punktualny, bo nie chcę, by się ktokolwiek dowiedział, jak mało

mnie obchodzi cudzy czas. Odkryłem wreszcie, że miłość nie jest stanem duszy, ale znakiem

zodiaku.

Stałem się inny. Spróbowałem wrócić do lektur klasyków, którzy ukształtowali mnie w

młodości, i nie mogłem przebrnąć choćby przez stroniczkę. Zatopiłem się w dziełach

romantycznych, odrzucanych ze wstrętem ongiś, gdy matka chciała narzucić mi ich czytanie, a

teraz, dzięki nim, uświadomiłem sobie, że tą niewidzialną siłą, która wprawia świat w ruch, nie

są miłości szczęśliwe, ale nieszczęśliwe właśnie. Kiedy moje muzyczne gusta uległy

kryzysowi zwątpienia, poczułem się zacofany i stary, i otworzyłem swoje serce na rozkosze

przypadku.

Zastanawiam się, jak mogłem ulec temu nieustającemu zawrotowi, do którego sam się

doprowadzałem, lękając się go nieodmiennie. Unosiłem się pomiędzy błędnymi chmurami i

rozmawiałem z samym sobą przed lustrem, łudząc się, że wreszcie odkryję, kim naprawdę

jestem.

Dziwactwo moje osiągnęło już taki stan, iż podczas jednej z demonstracji studenckich,

z latającymi kamieniami i butelkami, mało brakowało, bym stanął na czele pochodu z

transparentem głoszącym wszem i wobec moją prawdę:

Oszalałem z miłości.

Odurzony nieubłaganym wspomnieniem śpiącej Delgadiny, zmieniłem bez jakiejkolwiek

złej intencji charakter moich niedzielnych felietonów. Niezależnie od poruszanego tematu

pisałem je dla niej, wyśmiewałem i wypłakiwałem dla niej, i w każde słowo wkładałem całe

swoje życie. Miast korzystać z tradycyjnej formuły, teraz pisałem je w formie listów miłosnych,

które każdy mógł uznać za własne. Zaproponowałem redakcji, żeby przy ich druku

zrezygnowano z normalnej czcionki na rzecz mojej florenckiej kaligrafii. Naczelny, a jakże,

odebrał to jako kolejny przejaw starczej próżności, ale prezes przekonał go stwierdzeniem,

które dotąd krąży po redakcji:

- Może popełnić pan wielki błąd: nieszkodliwi wariaci wyprzedzają przyszłość.

Reakcja czytelników była natychmiastowa i entuzjastyczna i wyraziła się ogromną

liczbą listów od zakochanych czytelników. Niektóre z tych felietonów czytano w radiowych

wiadomościach niczym depesze z ostatniej chwili i odbijano na powielaczu albo przepisywano

przez kalkę, a kopie następnie sprzedawano obok papierosów z przemytu na rogach ulicy San

Blas. Od początku było oczywiste, że felietony są wyrazem moich własnych przemyśleń i

chęci podzielenia się nimi, ale szybko weszło mi w krew wykorzystywanie listów od

czytelników przy kolejnych felietonach, aczkolwiek zawsze był to głos

dziewięćdziesięcioletniego mężczyzny, który nie nauczył się myśleć jak starzec. Środowisko

intelektualistów okazało jak zwykle daleko idący dystans i podzieliło się w opiniach, i nawet

grafologowie wywołali niespodziewane kontrowersje swymi błędnymi analizami mojej kaligrafii.

To oni właśnie zantagonizowali nastroje, rozpalili atmosferę i wprowadzili modę na nostalgię.

Pod koniec roku ustaliłem z Rosą Cabarcas, że w pokoju zostanie propeler, co nieco

kosmetyków i to wszystko, co będę tam w przyszłości znosić, aby uczynić gniazdko

przytulniejszym. Przychodziłem o dziesiątej wieczór, zawsze z jakimś nowym drobiazgiem dla

niej lub też czymś mającym sprawić przyjemność nam obojgu i przez parę minut wyciągałem

wszystkie pochowane elementy dekoracji, by przygotować scenę dla teatru naszych nocy.

Przed wyjściem, najpóźniej i nieodmiennie o piątej rano, chowałem i zamykałem wszystko na

klucz w bezpiecznym miejscu. Alkowa zaś znowu stawała się mało przytulnym pokojem dla

smutnych miłości przypadkowych klientów. Pewnego dnia usłyszałem, że Marcos Perez,

najbardziej słuchany przed południem głos w radio, postanowił w swych poniedziałkowych

audycjach odczytywać mój niedzielny felieton. Kiedy zdołałem jakoś dojść do siebie po

doznanym szoku, powiedziałem: Sama widzisz, Delgadino, sława to taka gruba dama, która

co prawda z nami nie sypia, ale 68 kiedy człowiek się budzi, nie kto inny, a właśnie ona

zawsze stoi przy łóżku i bacznie się nam przygląda. W tamtych mniej więcej dniach spotkałem

się przy śniadaniu z Rosą Cabarcas, która mimo swej ciężkiej żałoby i czarnego biretu

zachodzącego na brwi przestała mi się jawić jako całkiem zgrzybiała starucha. Jej śniadania

cieszyły się znaczną sławą, a serwowane pikantności doprowadzały mnie zawsze do płaczu.

Skosztowawszy pierwszy kęs żywego ognia, powiedziałem jej, skąpany cały we łzach: Mogę

sobie dziś darować księżyc w pełni, tyłek będzie mnie i tak palić jak nigdy. Nie narzekaj, nie

narzekaj, odparła. Jeśli cię pali, to znak, że jeszcze go masz, Bogu dzięki.

Była zaskoczona, kiedy wymówiłem imię Delgadiny. Ale ona wcale się tak nie nazywa,

zareagowała, ona ma na imię... Nie mów, przerwałem jej, dla mnie jest Delgadiną. Wzruszyła

ramionami: No dobra, niech ci będzie, jest twoja, ale mnie to brzmi jak diuretyna albo inny

środek moczopędny. Opowiedziałem jej o wymalowanym przez małą na lustrze zdaniu o

tygrysie. Niemożliwe, mała nie mogła tego napisać, stwierdziła Rosa, bo nie umie ani czytać,

ani pisać. To kto wobec tego? Po raz kolejny wzruszyła ramionami: Może ktoś, kto umarł w

tym pokoju.

Śniadania z Rosą Cabarcas stanowiły dla mnie okazję, by otworzyć przed nią duszę, a

jednocześnie prosić ją o wyświadczenie drobnych przysług, mających na celu poprawę losu i

wyglądu Delgadiny. Bez namysłu zgadzała się spełnić te życzenia, z łobuzerską miną

uczennicy.

Pęknąć można ze śmiechu! powiedziała mi w tamtych dniach. Czuję się tak, jakbyś

prosił mnie o jej rękę. A tak w ogóle, nagle wpadło jej do głowy, dlaczego się z nią nie

ożenisz? Zamurowało mnie. Nie, no poważnie, taniej ci wyjdzie. W gruncie rzeczy w twoim

wieku jedynym problemem jest to, czy się nadajesz, czy się nie nadajesz, ale mówiłeś mi, że

ten problem masz z głowy. Przytaknąłem jej: W seksie szukamy pociechy, gdy cierpimy na

niedostatek miłości.

Zaśmiała się: Och, ty mój mędrku, nigdy nie trzeba było mnie przekonywać, że z ciebie

jest kawał chłopa, że zawsze nim byłeś, i cieszę się z całego serca, że nadal nim jesteś, gdy

tymczasem twoi wrogowie już składają broń. Nie bez kozery tyle się o tobie mówi. Słuchałeś

Marcosa Pereza? Wszyscy go słuchają, odpowiedziałem, żeby uciąć temat. Ale nie zraziła się:

Profesor Camacho y Cano w Co nieco wszystkiego powiedział wczoraj, że świat już nie jest

taki jak kiedyś, bo niewielu jest takich mężczyzn jak ty. Z końcem owego tygodnia zastałem

Delgadinę z gorączką i kaszlem. Obudziłem Rosę Cabarcas, ażeby dała mi jakiś domowy

specyfik i przyniosła do pokoju apteczkę ze środkami pierwszej pomocy. W niedzielę

wieczorem Delgadina wciąż niedomagała i mowy nie było, by mogła wrócić do pracy i

przyszywania guzików. Lekarz kazał jej zostać w domu i tam leczyć się z grypy, która powinna

ustąpić po tygodniu, niemniej wyraził swe poważne zaniepokojenie jej niedożywieniem.

Przestałem się z nią widywać, a bardzo mi jej brakowało, ale wykorzystałem jej nieobecność,

by wyszykować pokój bez niej.

Zaniosłem tam między innymi rysunek piórkiem Cecylii Porras do tomu opowiadań

Alvaro Cepedy Wszyscy trwaliśmy w oczekiwaniu. Przyniosłem sześć tomów Jana Krzysztofa

Romain Rollanda, by mieć na czym trawić czas czuwania. Kiedy Delgadina mogła znów

pojawić się w pokoju, zastała go godnym szczęścia osiadłego już na stałe: z powietrzem

oczyszczonym aromatycznym środkiem owadobójczym, ze ścianami pomalowanymi na

różowo, z lampami w stosownym kolorze, świeżymi kwiatami w wazonach, z moimi ulubionymi

książkami, z cennymi obrazami mojej matki, ale inaczej porozwieszanymi, zgodnie z

dzisiejszymi gustami. Wymieniłem stary radioodbiornik na nowy z falami krótkimi, na których

miałem program z muzyką poważną, aby Delgadina nauczyła się spać przy kwartetach

Mozarta, choć pewnej nocy odkryłem, że nastawione jest na stację wyspecjalizowaną w

modnych bolerach. Taki był jej gust, niewątpliwie, i przyjąłem to bez bólu, bo i ja uwielbiałem

bolera z głębi serca w mych najszczęśliwszych dniach. Następnego dnia przed wyjściem do

domu napisałem szminką na lustrze: Maleńka moja, jesteśmy sami na tym świecie.

W owym czasie odnosiłem dziwne wrażenie, że mała dorasta jakby za szybko.

Przekazałem Rosie Cabarcas tę uwagę, ale jej wydało się to całkiem naturalne. Piątego

grudnia kończy piętnaście lat, powiedziała mi. Idealny Strzelec. Zaniepokoiło mnie, że jest aż

tak realna, iż nawet może obchodzić urodziny. A jaki prezent byłby najlepszy? Rower,

powiedziała Rosa Cabarcas. Żeby dotrzeć do pracy musi dwa razy dziennie jechać przez całe

miasto. I pokazała mi stojący na zapleczu rower używany przez dziewczynę; w istocie

sprawiał wrażenie żelastwa niegodnego kobiety otaczanej tak szczerą miłością. Ale

szczególnie mnie poruszył jako namacalny dowód, że Delgadina istnieje w rzeczywistym

życiu. Kiedy kupowałem najlepszy dla niej rower, nie potrafiłem oprzeć się pokusie, by odbyć

próbną jazdę, więc wsiadłem i przejechałem parę rundek na rampie przy sklepie. Sprzedawcy,

który zapytał mnie o wiek, odpowiedziałem ze specyficzną dla starości kokieterią:

Idzie mi na dziewięćdziesiąty pierwszy rok. Sprzedawca powiedział dokładnie to, co

chciałem, żeby powiedział:

A wygląda pan na dwadzieścia mniej. Ja sam nie pojmowałem, jakim cudem nie

zatraciłem umiejętności nabytej w zamierzchłych latach szkolnych, i poczułem, że przepełnia

mnie promieniejąca rozkosz. Zacząłem śpiewać. Wpierw pod nosem, cichuteńko, a po chwili

już z całych sił - jakbym mógł się równać z Caruso - przebijając się przez pstrokaciznę bazaru

i obłędny ruch miejskiego targowiska. Ludzie przyglądali mi się rozbawieni, krzyczeli do mnie,

nakłaniali do wystartowania w wyścigu dookoła Kolumbii w wózku inwalidzkim. Machałem do

nich, śląc pozdrowienia szczęśliwego żeglarza i nie przerywając piosenki. W owym tygodniu i

w hołdzie grudniowi napisałem kolejny odważny felieton: Jak być szczęśliwym na rowerze -po

dziewięćdziesiątce.

W noc urodzin Delgadiny zaśpiewałem jej całą piosenkę i obcałowałem całe jej ciało do

utraty tchu: kręgosłup, kręg po kręgu, po wymizerowane pośladki, bok z pieprzykiem, ten od

strony wielkiego, niewyczerpanego serca. W miarę obcałowywania podnosiła się jej

temperatura, a ciało zaczynało wydawać dziką woń. W odpowiedzi posyłała mi nowe wibracje

przez każdy cal swej skóry i w każdym z nich znajdywałem odmienne ciepło, smaki swoiste i

nowy jęk, i cała wewnątrz rozbrzmiała arpeggio i sutki rozkwitły nawet nietknięte. Zaczynałem

już zasypiać o świcie, kiedy poczułem jakby wrzawę tłumów nad morzem i jakąś panikę w

drzewach, przeszywające mi serce. Udałem się wówczas do łazienki i napisałem na lustrze:

Delgadino, życie moje, zaczęły wiać bryzy Bożego Narodzenia. Jednym z moich

najszczęśliwszych wspomnień było odurzenie, jakie poczułem podobnego ranka, wychodząc

ze szkoły. Co się ze mną dzieje? Nauczycielka w nie lepszym stanie odpowiedziała mi: Och,

dzieciaku, nie widzisz, że to bryzy? Osiemdziesiąt lat później poczułem to samo, gdy

obudziłem się w łóżku Delgadiny i był to ten sam co zawsze i powracający punktualnie

grudzień, ze swym przejrzystym niebem, piaskowymi burzami, ulicznymi trąbami

wyrywającymi dachy i unoszącymi spódnice uczennicom. Miasto nabierało wówczas

widmowego pogłosu. W czasie wiejących bryz można było w nocy usłyszeć w najwyżej

położonych osiedlach krzyki z leżącego daleko w dole targowiska miejskiego, jakby dochodziły

zza najbliższego rogu. Fale grudniowych wiatrów pozwalały nam nierzadko odnaleźć po

głosach przyjaciół zagubionych w dalekich burdelach.

A jednak razem z bryzami dotarła do mnie również wiadomość, że nie ze mną

Delgadina spędzi święta Bożego Narodzenia, ale z rodziną. Jeśli czegoś na świecie

szczególnie nienawidzę, to właśnie tego świątecznego przymusu, kiedy ludzie płaczą, bo się

radują, tych zimnych ogni, głupawych kolęd, łańcuchów z krepiny, które nie mają nic

wspólnego z dzieciątkiem urodzonym dwa i pół tysiąca lat temu w skromnej stajence. Kiedy

jednak nadeszła noc, nostalgia okazała się silniejsza ode mnie i udałem się do pokoju bez

małej. Spałem dobrze i obudziłem się wtulony w pluszowego misia, który stał na dwóch

nogach jak niedźwiedź polarny z dołączoną karteczką: Dla papy brzydala. Rosa Cabarcas

powiedziała mi, że Delgadina uczy się czytać dzięki mym pisanym na lustrze lekcjom, a jej

ładne pismo wydało mi się cudowne. Szybko jednak ściągnęła mnie na ziemię, informując, że

miś jest od niej, noc sylwestrową spędziłem więc we własnym domu, a od ósmej we własnym

łóżku, zasypiając bez żalu. Byłem szczęśliwy, bo gdy wybiła północ, w huku wściekłego bicia

w dzwony, w wyciu syren fabrycznych i syren straży ogniowej, lamentów statków, wybuchów

petard, ogni sztucznych, poczułem, jak na paluszkach wchodzi Delgadina, kładzie się przy

mnie i całuje mnie. Tak rzeczywista, że w ustach pozostał mi jej zapach lukrecji.

Z początkiem nowego roku zaczęliśmy się poznawać, tak jakbyśmy mieszkali razem i

na jawie, odnalazłem bowiem odpowiednio ostrożny ton głosu, który słyszała, nie budząc się,

a odpowiadała mi naturalnym językiem ciała. Stany jej ducha widoczne były po sposobie, w

jaki spała. Przemęczona dzikuska, na początku, teraz zaczęła przystosowywać się do stanu

wewnętrznego spokoju, który upiększał jej twarz i wzbogacał sny. Opowiadałem jej swe życie,

czytałem do ucha szkice niedzielnych felietonów, w których i tak była obecna, choć o tym nie

mówiłem, ona i tylko ona.

W tamtych dniach zostawiłem jej na poduszce kolczyki ze szmaragdami, które należały

do mojej matki. Miała je włożone przy naszym następnym spotkaniu, ale nie było jej w nich

dobrze. Przyniosłem jej więc kolczyki bardziej pasujące do tonacji jej cery. Wyjaśniłem jej: w

tych pierwszych, które ci przyniosłem, nie było ci dobrze ze względu na typ twej urody i rodzaj

fryzury.

W tych będzie ci znacznie lepiej. Na dwa następne spotkania nie włożyła ani pierwszej

pary, ani drugiej i dopiero na trzecią randkę włożyła te, które jej poradziłem. Dzięki temu

zrozumiałem, że nie jest ślepo posłuszna moim poleceniom, ale czeka na sposobność, by

sprawić mi przyjemność. W tym okresie zacząłem tak przyzwyczajać się do tego swoistego

życia domowego, że miast spać nago, przyniosłem piżamy z chińskiego jedwabiu, których

przestałem używać, bo nie miałem się dla kogo z nich rozbierać. Zacząłem czytać jej Małego

Księcia Saint-Exupery’ego, autora francuskiego podziwianego przez cały świat bardziej niż

przez samych Francuzów. To była pierwsza książka, która ją zainteresowała - nie budząc jej -

tak dalece, że byłem zmuszony przyjść dwa dni z rzędu, by dokończyć jej lekturę. Później

przeczytaliśmy Baśnie Perraulta, Historię świętą, Baśnie z tysiąca i jednej nocy w wersji

okrojonej i zdezynfekowanej dla dzieci, i obserwując różnice w odbiorze poszczególnych

tytułów, zdałem sobie sprawę, że głębokość jej snu była wielostopniowa i zależała od tego, jak

bardzo ją wciągała dana książka. Kiedy czułem, że właśnie dociera do samego dna, gasiłem

światło i zasypiałem, wtulony w nią, aż do pierwszego piania kogutów.

Czułem się tak szczęśliwy, że delikatnie całowałem ją w powieki, aż nadeszła noc,

kiedy stało się, niczym światłość na niebie: uśmiechnęła się po raz pierwszy.

Później, bezprzyczynnie zaczęła kręcić się w łóżku, odwróciła się do mnie plecami i z

żalem powiedziała: To przez Isabel ślimaki się popłakały. Podniecony nadzieją dialogu,

zapytałem w tym samym tonie: A czyje były te ślimaki? Nie odpowiedziała. W jej głosie dało

się słyszeć plebejskie pozostałości, jakby to nie był jej głos, ale głos kogoś obcego, kto w niej

siedział. Jakikolwiek cień wątpliwości prysł natychmiast w mojej duszy: wolałem ją śpiącą.

Moim jedynym problemem był kot. Nie chciał jeść, zachowywał się nieprzyjaźnie, od

dwóch dni siedział osowiały w swoim kąciku i rzucił się na mnie z pazurami jak ranione

zwierzę, kiedy chciałem przenieść go do wiklinowego koszyka, ażeby Damiana mogła pójść z

nim do weterynarza. Nie bez trudu udało jej się wreszcie wrzucić kota do sizalowego wora i

wynieść go, choć strasznie się miotał. Po jakimś czasie zadzwoniła do mnie ze schroniska, by

powiedzieć, że nie ma innego wyjścia, trzeba się go pozbyć, więc potrzebna jest moja zgoda.

Dlaczego? Bo już jest bardzo stary, odpowiedziała Damiana. Pomyślałem w złości, że i mnie

mogliby żywcem spalić w piecu dla kotów. Wzięty w dwa ognie, czułem się całkiem bezradny:

nie nauczyłem się kochać kota, ale i nie miałem serca, by kazać go zabić tylko dlatego, że był

stary. Co na to poradnik?

Incydent tak mnie poruszył, że napisałem felieton niedzielny pod tytułem

przywłaszczonym z Nerudy:

Jestli kot najmniejszym tygrysem salonowym? Artykuł dał początek kolejnej kampanii,

która znów podzieliła czytelników na miłośników kotów i ich przeciwników. Po pięciu dniach

przeważyła opinia, że uśpienie kota może być zasadne, jeśli w grę wchodzą przyczyny

związane z higieną publiczną, ale nie dlatego, że jest stary.

Po śmierci matki nie mogłem zasnąć ze strachu, że ktoś mnie dotknie przez sen.

Pewnej nocy poczułem dotyk, ale głos matki uspokoił mnie: Figlio mio poveretto. I raz jeszcze

poczułem czyjś dotyk, pewnego dnia o świcie w pokoju Delgadiny, i przeciągnąłem się z

rozkoszy, sądząc, że to jej ręka. Ale nie: to była Rosa Cabarcas w ciemnościach. Ubieraj się i

chodź za mną, powiedziała, mam problem.

I rzeczywiście miała, i to o wiele bardziej skomplikowany, niż z początku sądziłem.

Jednego z poważnych i liczących się klientów firmy zadźgano nożem w pierwszym pokoju

pawilonu. Zabójca zbiegł. W łóżku przesiąkniętym krwią leżało ciało, ogromne, całkiem nagie,

ale w butach, i blade bladością kurczaka ugotowanego na parze. Natychmiast rozpoznałem

zwłoki: to był J.M.B., wielki bankier, słynny ze swej postawy, życzliwości i elegancji, a przede

wszystkim z nieskazitelności swego domu. Miał na szyi dwie rany, sine jak wargi, i ciągle

krwawiące cięcie na brzuchu. Jeszcze nie zaczął drętwieć. I nie rany zrobiły na mnie

wrażenie, ale to, że miał nałożoną prezerwatywę, chyba jeszcze przed użyciem, na

zdmuchnięty przez śmierć członek.

Rosa Cabarcas nie miała pojęcia, z kim tu bywał, bo i on korzystał z przywileju

wchodzenia przez furtkę ogrodową. Nie wykluczano podejrzenia, iż spotykał się tu z

mężczyzną. Właścicielka oczekiwała ode mnie jedynie pomocy przy ubraniu nieboszczyka.

Zachowywała się tak spokojnie i tak pewnie, że zaniepokoiła mnie myśl, iż śmierć jest być

może dla niej chlebem powszednim. Nie ma nic trudniejszego niż ubrać trupa, powiedziałem

jej. Robiłam to już z setki razy, odparła. Nic łatwiejszego, o ile ktoś mi go przytrzyma.

Zwróciłem jej uwagę: A kto, twoim zdaniem, przełknie bajkę o poszatkowanych nożami

zwłokach wbitych w niczym nie draśnięty garnitur angielskiego dżentelmena? Zacząłem bać

się o Delgadinę. Najlepiej będzie, jak ją sam odwieziesz, powiedziała mi Rosa Cabarcas. Po

moim trupie, odparłem, z trudem przełykając ślinę. Rosa Cabarcas zauważyła to i nie mogła

się powstrzymać, by nie okazać swej pogardy: Ty się trzęsiesz! Bo się boję o nią,

powiedziałem, choć była to tylko część prawdy. Uprzedź ją, że musi jak najszybciej stąd

odejść, zanim ktoś tu się zjawi. Dobrze, odparła, chociaż ty jesteś dziennikarzem, więc tobie

nic się nie stanie. A i tobie włos z głowy nie spadnie, powiedziałem z niejakim przekąsem.

Jesteś jedynym liberałem, który ma coś do powiedzenia w tym rządzie.

Miasto, kąsek łakomy ze względu na swój pokojowy charakter i naturalne

bezpieczeństwo, co roku doświadczało okrutnego i zakrawającego na skandal morderstwa.

Ale tego zabójstwa do takich nie zaliczono. Oficjalna wersja, zbyt krzykliwa w nagłówkach i

nader skromna w konkretach, głosiła, iż młody bankier, napadnięty z nieznanych powodów na

drodze do Pradomar, poniósł śmierć w wyniku zadanych nożem ran. Nie miał wrogów.

Komunikat władz wskazywał, iż przypuszczalnych morderców należy szukać pośród

uciekinierów z wewnątrz kraju, rozpętujących falę przestępstw pospolitych, obcych

obywatelskiemu duchowi miasta. W pierwszych godzinach aresztowano ponad pięćdziesięciu

podejrzanych.

Wzburzony udałem się do redaktora kierującego działem prawnym, typowego

dziennikarza z lat dwudziestych, z celuloidowym zielonym daszkiem na czole i z

podciągającymi gumkami na rękawach, który chełpił się tym, że uprzedzał fakty. Tym razem

jednak był w posiadaniu jedynie strzępów informacji dotyczących morderstwa, więc

uzupełniłem jego wiedzę, zachowując granice roztropności. W rezultacie napisaliśmy na

cztery ręce pięć stron artykułu przeznaczonego na osiem kolumn pierwszej strony i

powołującego się na wiecznie bijące źródła godne naszego pełnego zaufania. Ale

Odrażającemu Drabowi z Dziewiątej Punkt - cenzorowi - nawet ręka nie drgnęła, gdy narzucał

oficjalną wersję, głoszącą, że był to napad bandytów związanych z partią liberałów. Obmyłem

sumienie, nałożywszy na rękaw krepę żałoby podczas najbardziej cynicznego i

najtłumniejszego pogrzebu stulecia.

Kiedy owej nocy wróciłem do domu, zadzwoniłem do Rosy Cabarcas, by wywiedzieć

się, co się stało z Delgadiną, ale nikt nie odbierał telefonu, ani wtedy, ani przez następne

cztery dni. Piątego dnia udałem się do niej, zaciskając zęby. Drzwi były zaplombowane, ale

nie przez policję, lecz przez władze sanitarne. Z sąsiedztwa nikt nic nie widział i nie słyszał.

Nie mając znaku życia od Delgadiny, rzuciłem się na jej poszukiwania, szaleńcze, a i

nierzadko błazeńskie, po których ledwie dychałem. Przesiadując całymi dniami w tumanach

kurzu na stopniach parkowych schodów, gdzie dzieci żmudnie wspinały się na obtłuczony

posąg Simona Bolivara, przyglądałem się bacznie młodziutkim rowerzystkom. Pedałując,

przejeżdżały obok jak łanie; piękne, chętne, gotowe do klepnięcia w berku. Kiedy nie starczyło

mi już cierpliwości, schroniłem się w spokoju boler. Było to jak zatrute źródło: każde słowo to

ona. Zawsze w trakcie pisania potrzebowałem ciszy, bo umysł mój skupiał się bardziej na

muzyce niż na tekście. Teraz było zupełnie na odwrót: mogłem pisać tylko w cieniu boler.

Życie moje napełniło się nią. Felietony napisane w tym i w następnym tygodniu stały się

gotowymi modelami listów miłosnych. Naczelny, skonfundowany lawiną listów, jakie nadeszły,

zażądał, bym nieco utemperował miłosne wyznania, a raczej zastanowił się z nim, jak mamy

teraz pocieszyć tylu zakochanych czytelników.

Niepokój obrócił wniwecz rygorystycznie dotąd przestrzegany przeze mnie plan dnia.

Budziłem się o piątej, owszem, ale pozostawałem w półmroku pokoju, wyobrażając sobie, jak

Delgadina w swym nierzeczywistym życiu budzi swoje rodzeństwo, ubiera je do szkoły, podaje

śniadanie, o ile w ogóle jest cokolwiek na śniadanie, i przejeżdża przez całe miasto na

rowerze, ażeby odbyć karę przyszywania guzików. Zdziwiony zastanowiłem się: O czym myśli

dziewczyna, kiedy guzik przyszywa? Myśli o mnie? Czy ona też szuka Rosy Cabarcas, żeby

mnie odnaleźć? Przez cały tydzień nie zdejmowałem z siebie chałatu mechanika

samochodowego, ani za dnia, ani w nocy, nie kąpałem się, nie goliłem, nie myłem zębów, bo

miłość nauczyła mnie poniewczasie, że człowiek szykuje się dla kogoś, że ubiera się i

perfumuje dla kogoś, a ja nigdy nie miałem tego kogoś. Damiana, natrafiwszy na mnie

nagiego w hamaku o dziesiątej rano, uznała, że jestem chory. Spojrzałem na nią oczyma

mętnymi od pożądania i zaprosiłem ją do potarzania się nago. Z pogardą odrzekła:

- Rozumiem, że pan już wie, co pan zrobi, jak się zgodzę?

W ten sposób dowiedziałem się, jak dalece cierpienie mnie zepsuło. Nie

rozpoznawałem siebie samego w odczuwanym młodzieńczym bólu. Z domu przestałem

wychodzić, żeby telefon nie zadzwonił pod moją nieobecność. Pisałem, nie wyłączając go, i

ledwie rozlegał się pierwszy dzwonek, rzucałem się na niego z nadzieją, że może to Rosa

Cabarcas. Co jakiś czas przerywałem to, czym akurat byłem zajęty, żeby zadzwonić, i

godzinami wykręcałem numer do Rosy Cabarcas, dzień po dniu, póki nie zrozumiałem, że jest

to telefon bez serca. Wracając pewnego deszczowego popołudnia do domu, natknąłem się na

kota zwiniętego na schodach przed wejściem. Był brudny, sponiewierany i potulny, aż żal

serce ściskał. Z poradnika wynikało, że kot jest chory, więc postępując zgodnie z instrukcjami,

przystąpiłem do leczenia. Gdy podrzemywałem w porze sjesty, raptem zelektryzowała mnie

myśl, że kot może mnie zaprowadzić do domu Delgadiny. Zaniosłem go w torbie na zakupy do

sklepu Rosy Cabarcas, który nadal był zamknięty na cztery spusty i zaplombowany, 82 ale

ledwie doszliśmy, kot zaczął tak się rzucać w torbie, iż w końcu udało mu się z niej uciec, a

następnie przeskoczyć ogrodzenie sadu, by zniknąć wśród drzew. Walnąłem pięścią w drzwi,

drzwi nie puściły, za to rozległ się wojskowy głos: Stój, kto idzie? Swój, odparłem, żeby nie być

gorszy. Szukam właścicielki. Nie ma właścicielki, odparł głos. Proszę mi otworzyć, chciałbym

przynajmniej wziąć kota, nie rezygnowałem. Kota też nie ma, usłyszałem w odpowiedzi.

Zapytałem: A kim pan jest? - Nikim - odparł głos.

Zawsze wydawało mi się, że umieranie z miłości to po prostu licentia poetica. Tego

wieczoru, powróciwszy do domu ciągle bez kota i bez niej, stwierdziłem, że nie tylko można

umrzeć, ale że nie kto inny tylko ja, stary i całkiem samotny, właśnie umieram z miłości. Ale

zdałem sobie również sprawę, że w pełni uzasadniona jest też przeciwstawna prawda: za nic

w świecie nie oddałbym rozkoszy mojej udręki. Przez ponad piętnaście lat próbowałem

nadaremnie przetłumaczyć pieśni Leopardiego i dopiero tego wieczoru poczułem je w pełni:

Nieszczęsnym, bo jeśli to miłość, skąd tyle udręki.

Moje wtargnięcie do redakcji w chałacie i z kilkudniowym zarostem wzbudziło pewne

wątpliwości co do mojego stanu umysłowego. Wyremontowana siedziba redakcji, z

jednoosobowymi szklanymi kabinami i światłami padającymi z sufitu, wyglądała jak klinika

położnicza. Cichutki i w pełni komfortowy sztuczny klimat skłaniał do rozmawiania szeptem i

stąpania na paluszkach. W holu wisiały niczym poczet zmarłych wicekrólów olejne portrety

trzech dożywotnich prezesów i fotografie sławnych gości. W ogromnej głównej sali -

gigantyczne zdjęcie całego personelu aktualnej redakcji z dnia moich urodzin. Nie mogłem się

powstrzymać, by nie porównać go z fotografią zrobioną, kiedy miałem lat trzydzieści, i po raz

kolejny stwierdziłem z przerażeniem, że człowiek starzeje się bardziej i gorzej na portretach

niż w rzeczywistości. Sekretarka, która pocałowała mnie na uroczystościach urodzinowych,

zapytała, czy nie jestem chory. Rozpierało mnie ze szczęścia, iż mogę powiedzieć jej prawdę,

w którą nie będzie mogła uwierzyć:

Tak! Jestem chory z miłości. Odpowiedziała wówczas:

Szkoda, że nie z miłości do mnie! Nie pozostałem dłużny:

Nie bądź taka pewna.

Redaktor działu prawnego wyskoczył ze swej kabiny, wrzeszcząc, że w amfiteatrze

miejskim znaleziono ciała dwojga dziewcząt o nieustalonej tożsamości. Wystraszony

zapytałem: A w jakim wieku? Młodziutkie, odparł. To mogą być uciekinierki z interioru, których

dopadły rządowe zbiry. Odetchnąłem z ulgą. Sytuacja zalewa nas w milczeniu jak plama krwi,

stwierdziłem. Redaktor działu prawnego, już z dala, odkrzyknął:

- Mistrzu, jaka tam plama i jaka tam krew, po prostu najzwyklejsze gówno.

Coś gorszego jeszcze przydarzyło mi się parę dni później, kiedy dziewczyna z

identycznym jak mój kocim koszem przeszła niczym dreszcz obok księgarni Mundo.

Ruszyłem za nią, przepychając się przez tłum w upale punkt dwunastej. Była bardzo

piękna, stawiała długie kroki i tak swobodnie płynęła pośród tłumu, iż ledwo za nią nadążałem.

W końcu przegoniłem ją i spojrzałem jej w twarz. Odepchnęła mnie, nie zatrzymując się i bez

słowa przeprosin. To nie była ta, o której myślałem, ale jej wyniosłość zabolała mnie tak, jakby

to była właśnie ona. Zrozumiałem wówczas, że nie potrafiłbym rozpoznać Delgadiny ubranej i

na nogach, a i ona nie mogła przecież wiedzieć, jak wyglądam, jeśli mnie nigdy nie widziała.

W odruchu szaleństwa zamknąłem się na trzy dni w domu i zrobiłem szydełkiem dwanaście

par niebieskich i dwanaście par różowych buciczków, usiłując podtrzymywać się na duchu, by

nie słuchać, nie śpiewać i nie przypominać sobie piosenek, które przypominały mi ją.

Ale tak naprawdę byłem już u kresu, bo brak sił wobec miłości zaczynał uświadamiać

mi, jak bardzo jestem stary. Czekało mnie jeszcze kolejne, o wiele dramatyczniejsze

doświadczenie, gdy miejski autobus potrącił rowerzystkę w najruchliwszym punkcie centrum.

Gdy się tam znalazłem, dziewczynę właśnie zabrała karetka, a rozmiary nieszczęścia widać

było po kupie złomu, jaka została z roweru, i kałuży niezakrzepłej jeszcze krwi. Skóra mi

ścierpła nie tyle na widok całkiem zniszczonego roweru, ile z powodu jego marki, modelu i

koloru. To mógł być tylko ten sam rower, który podarowałem Delgadinie.

Świadkowie potwierdzali zgodnie, że ranna rowerzystka była bardzo młoda, wysoka i

chuda, że miała krótkie kręcone włosy. Roztrzęsiony, wsiadłem do pierwszej przejeżdżającej

taksówki i kazałem się zawieźć do szpitala Miłosierdzia, mieszczącego się w starym budynku

o żółtawo-rdzawych murach, który wyglądał jak więzienie osadzone na pustynnych piaskach.

Około pół godziny strawiłem, żeby dostać się na teren szpitala, i kolejne pół, żeby wyjść z

wonnego patia drzew owocowych, gdzie umęczona chorobą kobieta przecięła mi drogę,

spojrzała w oczy i wykrzyknęła:

- Ja jestem tą, której nie szukasz.

Wówczas dopiero przypomniałem sobie, że to tutaj przebywali na wolności pacjenci

miejskiego szpitala dla psychicznie chorych, uznani za łagodniejsze przypadki. Musiałem

okazać dyrekcji szpitala legitymację prasową, aby pielęgniarz zaprowadził mnie do oddziału

pogotowia ratunkowego. W księdze przyjęć zostało wpisane:

Rosalba Rios, lat siedemnaście, zawód nieznany. Rozpoznanie: wstrząśnienie mózgu.

Prognostyk: umiarkowany. Zapytałem ordynatora oddziału, czy mogę zobaczyć dziewczynę, z

cichą nadzieją, że odmówi, ale lekarze zaprowadzili mnie z wielką przyjemnością, łudząc się,

że może zechcę napisać, w jakim fatalnym stanie znajduje się szpital.

Przeszliśmy przez pstrokatą salę, przepełnioną poupychanymi na wcisk łóżkami, w

której unosiła się gryząca woń kwasu karbolowego. W głębi, w izolatce, na metalowym łóżku,

leżała ta, której szukaliśmy. Głowę miała całą w bandażach, opuchnięta i zsiniała twarz była

nie do rozpoznania, ale wystarczyło mi zobaczyć jej stopy, by stwierdzić, że to nie ona. I

dopiero wtedy zaświtało mi w głowie pytanie: A co bym zrobił, gdyby to była ona?

Oplątany jeszcze pajęczyną nocy, odważyłem się następnego dnia pojechać do fabryki

koszul, gdzie, jak twierdziła niejednokrotnie Rosa Cabarcas, ponoć mała była zatrudniona, i

poprosiłem właściciela, by oprowadził nas po swoim, dla nas modelowym, zakładzie, w

związku z ogólnokontynentalnym projektem Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Właścicielem był gruboskóry i mrukliwy Libańczyk, który na oścież otworzył przed nami wrota

swego królestwa z nadzieją, iż staną się wzorem dla całego świata.

Trzysta dziewcząt w białych bluzach z popiołem środy na czołach przyszywało guziki w

rozległej oświetlonej hali. Na nasz widok wszystkie zerwały się na równe nogi niczym

uczennice i zaczęły przypatrywać się nam spod oka, podczas gdy fabrykant wyjaśniał swój

wkład w wiekopomną sztukę przyszywania guzików. Badawczo przyglądałem się każdej

twarzy, z przerażeniem oczekując chwili, gdy odkryję Delgadinę ubraną i na nogach. Ale to

jedna z nich mnie odkryła, swym budzącym grozę spojrzeniem bezlitosnego podziwu.

- A czy to nie pan przypadkiem pisze do gazety listy miłosne?

Nigdy by mi przez myśl nie przeszło, że śpiąca dziewczyna może w człowieku siać

takie spustoszenia. Uciekłem z fabryki bez pożegnania, nawet nie zastanawiając się, czy

pośród tych dziewic czyśćcowych obecna jest w końcu ta, której szukam. Kiedy wyszedłem

stamtąd, z wszystkich doznawanych dotąd w życiu uczuć pozostała mi jedynie chęć do

płaczu.

Rosa Cabarcas zadzwoniła po miesiącu z mało prawdopodobnym usprawiedliwieniem:

po morderstwie bankiera wyjechała na zasłużony urlop do Cartagena de Indias. Nie

uwierzyłem jej, rzecz jasna, niemniej pogratulowałem szczęśliwego zrządzenia losu i

pozwoliłem się utwierdzić we własnym kłamstwie, zanim zadałem bąbelkujące w mym sercu

pytanie:

- A co z nią?

Zapadło długie milczenie. No, żyje, odezwała się w końcu Rosa Cabarcas, ale jej głos

brzmiał już wykrętnie. Trzeba trochę odczekać. Trochę? To znaczy ile? Nie mam pojęcia, dam

ci znać. Czułem, że mi się wyślizguje, więc postawiłem sprawę jasno: Czekaj, czekaj, jakiś

trop przynajmniej. Żadnego tropu, odparła i dodała: Lepiej uważaj, bo możesz sobie

zaszkodzić, a jej już na pewno. Nie miałem nastroju na takie łamańce. Raz jeszcze

poprosiłem, by dała mi choćby szansę na zbliżenie się do prawdy. W końcu jesteśmy

wspólnikami. Nie zmiękła. Uspokój się, powiedziała, dziewczynie nic nie jest i tylko czeka na

mój telefon, ale dziś nic się nie da zrobić, a i ja już nic więcej nie powiem. Z Bogiem.

Stałem przez jakiś czas ze słuchawką, bezradny, bo znałem ją na tyle, żeby wiedzieć,

że nic nie wskóram, jeśli nie będę próbował załatwić tego po dobroci. Po południu pozwoliłem

sobie wpaść do niej bez zapowiedzi, ale dom nadal był zamknięty i oplombowany przez

władze sanitarne. Uznałem, że Rosa Cabarcas dzwoniła nie od siebie, może nawet z innego

miasta, i na samą myśl opanowały mnie złe przeczucia. O szóstej wieczorem jednak, w

najmniej spodziewanym momencie, rozległo się przez telefon moje własne hasło i odzew:

- No dobra, teraz chcę.

O dziesiątej w nocy, drżąc cały, zagryzając wargi, by nie wybuchnąć płaczem, stawiłem

się, obładowany bombonierkami czekoladek szwajcarskich, nugatów i cukierków, i z koszem

płonących róż, by obsypać nimi łóżko. Drzwi były uchylone, światła zapalone, a z

radioodbiornika sączyła się niezbyt głośno sonata numer jeden na skrzypce i fortepian

Brahmsa. Delgadina leżała w łóżku tak promienna i tak odmieniona, że ledwie ją poznałem.

Urosła, ale nie we wzroście się to uwidaczniało, lecz w intensywnej dojrzałości, która czyniła z

niej jakby osobę o dwa, trzy lata starszą i nagą jak nigdy dotąd. Wystające kości policzkowe,

skóra opalona słońcami wzburzonego morza, delikatne usta i krótkie kręcone włosy nadawały

jej twarzy bezpłciowego blasku Apollina Praksytelesa. Ale tu nie było najmniejszej wątpliwości,

bo piersi jej tak urosły, że nie mieściły mi się w dłoni, biodra już się ukształtowały, a kości stały

się twardsze i bardziej harmonijne. Uradowała mnie i zauroczyła owa celność natury, ale w

osłupienie wprawiły mnie dodatki: sztuczne rzęsy, paznokcie u rąk i nóg pomalowane

perłowym lakierem i jakieś tanie perfumy, które nie miały nic wspólnego z miłością. A już

całkiem wyprowadziła mnie z równowagi fortuna, jaką miała na sobie: złote kolczyki ze

szmaragdami, naszyjnik z naturalnych pereł, złota bransoletka z diamencikami i pierścionki z

kamieniami szlachetnymi na każdym palcu. Na krześle leżała jej suknia wieczorowa z

cekinami i haftami i pantofelki jedwabne. Dziwne wapory uniosły się z mych trzewi. - Kurwa! -

wrzasnąłem.

Diabeł podszepnął mi bowiem myśl straszną. A było tak: w noc zabójstwa Rosa

Cabarcas nie miała pewnie ani czasu, ani głowy, by ostrzec dziewczynę, w rezultacie policja

odnalazła w pokoju osobę nieletnią w nader wątpliwych i niczym nieusprawiedliwionych

okolicznościach. W tak beznadziejnych sytuacjach Rosa Cabarcas jest jedyna i niezastąpiona:

sprzedała dziewictwo małej jednej ze swych grubych ryb w zamian za wyciągnięcie jej samej z

kłopotów. Przede wszystkim, rzecz jasna, należało zniknąć, dopóki skandal nie przycichnie.

Cudownie! Miodowy miesiąc dla całej trójki, tych dwoje w łóżku, Rosa Cabarcas zaś pośród

przybasenowych luksusów, zażywająca szczęśliwej bezkarności. Ślepy z bezrozumnej

wściekłości, zacząłem ciskać o ściany wszystkim, co mi wpadło w ręce: lampami, radiem,

wentylatorem, lustrem, wazonem, szklankami. Rzucałem niespiesznie, ale i nie zatrzymując

się, z dużym hukiem i z metodycznym zamroczeniem, które uratowało mi życie. Mała po

pierwszej eksplozji podskoczyła, ale nie spojrzała na mnie, lecz zwinęła się plecami do mnie i

w tej pozycji przeleżała bombardowanie, od czasu do czasu jedynie wzdrygając się. Kury na

podwórzu i psy wyjące o świcie dołączyły do wrzawy. W oślepiającej jasności furii miałem

zamiar jeszcze podpalić dom, kiedy w drzwiach zjawiła się niewzruszona postać Rosy

Cabarcas w nocnej koszuli. Nic nie powiedziała. Wzrokiem przeprowadziła inwentaryzację

katastrofy, stwierdzając przy okazji, że mała leży zwinięta w kłębek niczym ślimak i chowa

głowę w ramionach: przerażona, ale cała. - Mój Boże! - wykrzyknęła Rosa Cabarcas. - Czego

ja bym nie dała za taką miłość!

Zmierzyła mnie od stóp do głów litościwym wzrokiem i rozkazała: Idziemy! Potulnie

poszedłem za nią do jej domu, gdzie bez słowa podała mi szklankę wody i wskazała, bym

usiadł naprzeciwko, jakbym miał przystąpić do spowiedzi. Świetnie, powiedziała, a teraz

przestań zachowywać się jak młokos i powiedz mi: co się z tobą dzieje? Wyznałem jej moją

prawdę objawioną. Rosa Cabarcas wysłuchała mnie w milczeniu, nie okazując najmniejszego

zdziwienia, a na końcu chyba doznała iluminacji. To piękne, powiedziała. Zawsze twierdziłam,

że zazdrość od prawdy mądrzejsza. I opowiedziała mi, co się naprawdę wydarzyło.

Rzeczywiście, przyznała, w skołowaceniu, w jakie popadła, dowiedziawszy się o zabójstwie,

całkiem zapomniała o śpiącej w tym pokoju dziewczynie.

Jeden z jej klientów, i na dodatek adwokat nieboszczyka, zajął się przekupywaniem i

przekabacaniem, kogo się dało, a jednocześnie zaprosił Rosę Cabarcas do kompleksu

hotelowo-wypoczynkowego w Cartagena de Indias, dopóki skandal nie przycichnie. Uwierz mi,

że calusieńki czas myślałam o tobie i małej. Wróciłam przedwczoraj i od razu zadzwoniłam do

ciebie, ale nikt nie odpowiadał. Za to dziewczyna zjawiła się natychmiast, ale w tak podłym

stanie, że wykąpałam ci ją, ubrałam i wysłałam do salonu kosmetycznego, żeby zrobili z niej

księżniczkę. No i sam widzisz, z jakim rezultatem: cudo. A luksusowa suknia? Takie suknie

wypożyczam moim najbiedniejszym dziewczynom, kiedy wybierają się na tańce ze swymi

klientami. A biżuteria? Moja własna, powiedziała. Wystarczy dotknąć, żeby się zorientować, że

to diamenty ze szkła i błyskotki z puszki. Więc przestań się rzucać. No idź już, obudź ją,

przeproś i wreszcie zajmij się nią, do kurwy nędzy. Nikt tak nie zasługuje na szczęście jak

właśnie wy.

Z całych sił próbowałem jej uwierzyć, ale rozsądek musiał ulec miłości. A wy kurwy

jedne! Wrzasnąłem, zamroczony żywym ogniem palącym me wnętrzności.

Bo tym właśnie jesteście jedna z drugą! wrzeszczałem: zasranymi kurwami! Nie chcę

mieć już nigdy do czynienia z tobą ani z żadną dziwką, a z nią to już na pewno. Stojąc w

drzwiach, machnąłem jej ręką, żegnając ją na zawsze. Rosa Cabarcas nie miała co do tego

wątpliwości. - Z Bogiem - powiedziała mi z grymasem smutku i wróciła na ziemię. - Ale żebyś

sobie nie myślał, bo za ten Meksyk, jaki zrobiłeś w moim pokoju, wyślę ci rachunek.

Czytając Idy marcowe, natknąłem się na złowrogie zdanie przypisane przez autora

Juliuszowi Cezarowi:

To niemożliwe, ażeby w końcu nie stać się tym, za kogo inni cię mają. Nie mogłem

odnaleźć rzeczywistego źródła tej sentencji w samym dziele Juliusza Cezara ani w dziełach

jego biografów, od Swetoniusza po Jerome’a Carcopino, ale warto było ją poznać. Jej fatalizm

zastosowany do tego, czym było moje życie, przez następne miesiące uzbroił mnie w

determinację, niezbędną nie tylko do spisania niniejszej rzeczy, ale przede wszystkim po to,

by bez fałszywego wstydu zacząć ją od miłości do Delgadiny.

Nie mogłem zaznać chwili spokoju, jadłem tyle co nic, schudłem tak bardzo, że spodnie

nie trzymały mi się w pasie. Wędrujące bóle osiadły mi w kościach, bezzasadnie i gwałtownie

zmieniał mi się nastrój, spędzałem całe noce w otępieniu, które nie pozwalało mi ani czytać,

ani słuchać muzyki, za to w ciągu dnia morzyła mnie głupia, bo niepozwalająca wcale zasnąć,

senność. Wybawienie spadło mi z nieba. W zatłoczonej łodzi do Loma Fresca sąsiadka, której

nie przypatrzyłem się przy wsiadaniu, szepnęła mi do ucha: Bzykasz jeszcze? Była to Casilda

Armenta, stara miłość i na moją kieszeń, kobieta, która od swych dziewczęcych lat znosiła

mnie jako stałego klienta. Kiedy schorowana i bez grosza wycofała się z interesu, wyszła za

mąż za chińskiego ogrodnika, który dał jej swe nazwisko, opierunek i być może odrobinę

miłości. W wieku siedemdziesięciu trzech lat miała tę samą figurę co zawsze, wciąż była

piękna i oprócz silnego charakteru cechowała ją nadal zawodowa zuchwałość.

Zaprosiła mnie do swojej rezydencji pośród chińskiego ogrodu warzywnego na

wzgórzu przy drodze schodzącej do morza. Usiedliśmy w plażowych leżakach na zacienionym

tarasie, pośród paproci i gąszczu astromelii, i porozwieszanych wszędzie klatek z ptakami.

Można było dostrzec pracujących na stoku wzgórza chińskich ogrodników, chroniących

się przed palącym słońcem pod stożkowymi kapeluszami, a w dali szare morze przy Bocas de

Ceniza, z dwoma skalnymi falochronami kanalizującymi rzekę przez kilka jeszcze mil w

morzu. W trakcie rozmowy widzieliśmy wpływający do ujścia rzeki biały transatlantyk i

przypatrywaliśmy mu się w milczeniu, dopóki nie usłyszeliśmy jego zwierzęcego ryku z portu

rzecznego. Casilda westchnęła. No i popatrz? Po raz pierwszy w ciągu półwiecza nie

przyjmuję cię w łóżku. Zmieniliśmy się, odparłem. Ona, nie zważając na moje słowa, ciągnęła:

Zawsze, kiedy mówią tobie w radio, a to że ludzie strasznie cię lubią, a to że jesteś

nauczycielem i mistrzem miłości, myślę sobie, że nikt tak nie poznał twoich zalet i twoich

słabości jak ja. Poważnie, rzekła, tylko ja bym z tobą wytrzymała i nikt inny.

Dłużej już nie mogłem. Wyczuła to, zobaczyła, jak łzy nabiegają mi do oczu, i chyba

dopiero wtedy odkryła, że naprawdę się zmieniłem, że już nie jestem tym, kim byłem, i

wytrzymałem jej spojrzenie z hartem ducha, o który nigdy bym siebie nie podejrzewał. Wiesz,

zaczynam się powoli starzeć, powiedziałem. Już jesteśmy starzy, westchnęła. Rzecz w tym,

że człowiek nie czuje tego w środku, za to po człowieku wszyscy to widzą. Nie mogłem nie

otworzyć przed nią serca, więc opowiedziałem jej całą historię, która mnie gryzła, od

pierwszego telefonu do Rosy Cabarcas w przeddzień moich dziewięćdziesiątych urodzin po

tragiczną noc, kiedy zdemolowałem pokój, by nigdy już tam nie wrócić. Słuchała mego

wywnętrzania, jakby sama to przeżywała, przeżuła wszystko raz i drugi, powoli, wreszcie

uśmiechnęła się.

- Zrobisz, co zechcesz, ale nie strać tej małej - powiedziała mi. - Nie ma gorszego

nieszczęścia jak umierać w samotności.

Pojechaliśmy do Puerto Colombia w kolejce jak zabawka i nie szybszej od konia.

Zjedliśmy obiad przy drewnianym, przeżartym już przez korniki molo, gdzie przedtem wpływał

do kraju cały świat, zanim nie pogłębiono Bocas de Ceniza. Usiedliśmy pod palmowym

daszkiem, gdzie czarne matrony serwowały smażone pagrusy z ryżem kokosowym i plastrami

zielonych bananów. Zdrzemnęliśmy się w skwarze drugiej po południu i kontynuowaliśmy

rozmowę, póki w morzu nie utonęła ogromna świeca słońca. Rzeczywistość wydawała mi się

fantastyczna. No i popatrz, gdzie nam przyszło spędzić nasz miesiąc miodowy, zażartowała.

Ale już na poważnie dodała: Patrzę dziś za siebie, widzę sznur tysięcy mężczyzn, którzy

przeszli przez moje łóżka, i oddałabym duszę, żeby zostać choćby i z tym najgorszym. Dzięki

Bogu, zdążyłam spotkać mojego Chińczyka. Oczywiście, to tak jakby mieć za męża mały

paluszek, ale przynajmniej jestem pewna, że jest mój i tylko mój. Spojrzała mi w oczy,

wybadała moją reakcję na swoje ostatnie słowa i powiedziała: A to znaczy, że masz

natychmiast odszukać tę biedną dziewczynę, nawet jeśli jest prawdą to, co ci podpowiada

zazdrość; miej to w nosie, bo coś przetańczył, to twoje, i nikt ci tego nie odbierze. Ale daruj

sobie wszelkie sentymentalne i dziadkowe ochy i achy. Obudź ją i przeleć w jedną i w drugą

stronę tym swoim wyciorem oślim, jakim cię diabeł wynagrodził za tchórzostwo i podłość.

Poważnie, powiedziała od serca: żeby nie było tak, że umrzesz, nie spróbowawszy, jak

cudownie jest się pieprzyć z miłości.

Ręce mi drżały, kiedy nazajutrz wykręcałem numer telefonu. Z powodu ewentualnego

spotkania z Delgadiną, jak i ze względu na nieprzewidywalną reakcję Rosy Cabarcas.

Pokłóciliśmy się nie na żarty, gdy wystawiła mi mocno przesadzony rachunek za

spowodowane przeze mnie zniszczenia. Musiałem sprzedać jeden z najulubieńszych obrazów

matki, którego wartość szacowano na fortunę, ale w godzinę prawdy nie osiągnął nawet jednej

dziesiątej ceny moich nadziei. Do tej kwoty dołożyłem swoje oszczędności i zaniosłem

pieniądze Rosie Cabarcas z nieodwołalną deklaracją: Bierzesz albo nie. Był to samobójczy

odruch, bo wystarczyłoby jej sprzedać jeden z moich sekretów, żeby zniszczyć moje dobre

imię. Ale nie targowała się, zostawiając sobie obrazy, które wzięła w zastaw w noc kłótni.

Jednym ruchem przegrałem wszystko: zostałem bez Delgadiny, bez Rosy Cabarcas i bez

swoich ostatnich oszczędności. Usłyszałem w słuchawce pierwszy sygnał, drugi, trzeci i

wreszcie ona: Tak? Słucham? Głos uwiązł mi w gardle. Odłożyłem słuchawkę. Padłem w

hamak, usiłując się uspokoić ascetyczną liryką Erika Satie, i tak się spociłem, że płótno

przemokło. Odwaga wróciła mi dopiero następnego dnia. - Słuchaj, kobieto - powiedziałem

stanowczym głosem. - Dziś chcę.

Rosa Cabarcas, jakżeby inaczej, była ponad to. Och, mój ty smutny mędrku,

westchnęła z niezwyciężonym hartem ducha, przepuszczasz dwa miesiące, a jak już się

pojawiasz, to tylko po to, żeby prosić o złudzenia.

Wytłumaczyła mi, że nie widziała Delgadiny od ponad miesiąca, że mała sprawiała

wrażenie, jakby już całkiem przeszedł jej szok po moim ostatnim wyczynie, że nawet nic nie

mówiła o ruj nacji ani o mnie nie pytała, i była bardzo zadowolona ze swego nowego zajęcia,

znacznie przyjemniejszego i lepiej płatnego niż przyszywanie guzików. Żywy ogień rozlał mi

się po wnętrznościach. Może być tylko kurwą, powiedziałem. Rosa odpowiedziała obojętnie:

Nie bądź idiotą, gdyby rzeczywiście tak było, siedziałaby tutaj. A gdzie byłoby jej lepiej? Tempo

jej logiki pogłębiło moje wątpliwości. A skąd mam wiedzieć, że jej tam właśnie nie ma? W tym

przypadku, odparła, wolałabym na twoim miejscu o tym nie wiedzieć. Nie sądzisz?

Znienawidziłem ją po raz kolejny. Rosa, niewzruszona, przyrzekła jedynie, że spróbuje

odnaleźć dziewczynę. Ale żadnych obietnic, bo telefon sąsiadki, gdzie dotąd dzwoniła, jest

ciągle wyłączony, a sama Rosa nie ma najmniejszego pojęcia, gdzie mała mieszka. Ale to nie

znaczy, cholera, że od razu należy sobie strzelać w łeb, powiedziała, w ciągu godziny

oddzwonię.

Ta godzina trwała trzy dni, ale odnalazła dziewczynę, całą i chętną. Wróciłem pełen

pokory i całowałem ją centymetr po centymetrze, w akcie skruchy, od dwunastej w nocy do

pierwszych kogutów. To były długie przeprosiny, które przyrzekłem sobie zawsze powtarzać, i

było tak, jakbym zaczynał od nowa. W pokoju wszystko uległo przemeblowaniu lub

zniszczeniu i właściwie z tego, co w swoim czasie tam przyniosłem, nic nie zostało. Rosa

zostawiła to na żywioł, tłumacząc mi, że jeśli chcę w nim dokonać jakichś zmian, to muszę

załatwić to sam, choćby ze względu na kwoty, jakie jeszcze jestem jej winien. Ale moja

sytuacja ekonomiczna była fatalna. Emerytura starczała na coraz mniej. To, co jeszcze

nadawało się w domu do sprzedaży - poza świętą biżuterią mojej matki - pozbawione było

jakiejkolwiek wartości handlowej, a nic nie było na tyle stare, żeby uchodzić za antyk. W

lepszych czasach gubernator złożył mi kuszącą ofertę kupienia ode mnie hurtem książek

klasyków greckich, łacińskich i hiszpańskich dla naszej departamentalnej biblioteki, ale nie

miałem serca ich sprzedać. A później, po zmianach politycznych i w ogóle po stoczeniu się

świata na psy, nikt z władz nie myślał o sztuce czy literaturze. Zmęczony szukaniem

przyzwoitego wyjścia, wsadziłem do kieszeni biżuterię, którą oddała mi Delgadina, i udałem

się ku prowadzącym na miejskie targowisko ponurym zaułkom, by ją tam zastawić.

Zachowując się jak roztargniony profesor, pokręciłem się w ciasnocie uliczek pełnych

podejrzanych kantyn, antykwariatów i lombardów, ale godność Floriny de Dios zamknęła mi

drogę: nie miałem śmiałości. Wówczas postanowiłem sprzedać je z podniesionym czołem

najstarszemu i najszacowniejszemu jubilerowi. Subiekt, przyglądając się biżuterii przez okular,

zadał mi kilka pytań. Zachowaniem, wzbudzającymi lęk formami, przypominał lekarza.

Wyjaśniłem mu, że kosztowności te odziedziczyłem po matce. Chrząknięciem kwitował każde

z moich wyjaśnień, w końcu zdjął okular. - Przykro mi - powiedział - ale to jest szkło

butelkowe.

Widząc moje zdziwienie, wyjaśnił z niejakim współczuciem: Ale przynajmniej złoto jest

złotem, a platyna platyną. Poklepałem się po kieszeni, ażeby upewnić się, iż mam przy sobie

faktury zakupu, i powiedziałem grzecznie:

- Dziwne, bo zostały nabyte w tej właśnie przezacnej firmie ponad sto lat temu.

Nie zareagował. Zdarza się, powiedział, że z rodowych kosztowności z upływem czasu

znikają najwartościowsze kamienie, podmieniane przez rodzinne czarne owce albo

niegodziwych jubilerów, i dopiero kiedy ktoś próbuje je sprzedać, przestępstwo wychodzi na

jaw. Niemniej jeśli pan pozwoli, na chwilę pana opuszczę, powiedział i zniknął z

kosztownościami za drzwiami w głębi sklepu. Po chwili zjawił się znów i bez słowa wyjaśnienia

wskazał mi krzesło, sam zaś wrócił do swych zajęć.

Rozejrzałem się po sklepie. Bywałem tu w swoim czasie z mamą i zapadła mi w

pamięć powtarzana przez nią prośba: Tylko nie mów o tym tacie. Nagle opadła mnie myśl,

która mnie zmroziła: czy przypadkiem Rosa Cabarcas i Delgadina nie zmówiły się, by

sprzedać oryginalne kamienie, a mnie oddać biżuterię z fałszywymi?

Szarpały mną coraz większe wątpliwości, gdy pojawiła się sekretarka, która poprosiła

mnie, bym kierując się ku owym drzwiom za kontuarem, udał się za nią do małej oficyny z

długim regałem wypełnionym opasłymi tomami. Rosły Beduin wstał zza biurka w głębi pokoju i

uścisnął mi dłoń, zwracając się do mnie po imieniu z wylewnością starego znajomego.

Robiliśmy razem maturę, powiedział w formie pozdrowienia. Dość łatwo przyszło mi go sobie

przypomnieć: był najlepszym piłkarzem w szkole i arcymistrzem naszych pierwszych burdeli.

Przestałem go widywać w pewnym trudnym do ustalenia momencie, zresztą

najprawdopodobniej ujrzał mnie już tak stetryczałym, że pomylił mnie z kolegą z podstawówki.

Na szklanym blacie biurka miał rozłożoną jedną z owych ksiąg archiwalnych, w których

widniały wszystkie zapisy dotyczące kosztowności mojej matki - dokładne noty, z datami i

szczegółami, z których wynikało, iż to ona osobiście poleciła wymienić kamienie dwóch

pokoleń pięknych i dostojnych przedstawicielek rodu Cargamantos, by prawdziwe sprzedać w

tej samej firmie. Miało to miejsce w czasach, kiedy ojciec obecnego właściciela stał na czele

firmy, a my chodziliśmy do szkoły. Szybko mnie uspokoił: do takich drobnych forteli często się

uciekano w nader szacownych, lecz podupadających rodach, ażeby bez uszczerbku na

honorze rozwiązać nieoczekiwane problemy finansowe. Wobec nieubłaganej rzeczywistości

postanowiłem zachować biżuterię jako pamiątkę po Florinie de Dios, jakiej nigdy nie znałem. Z

początkiem lipca poczułem, ile mnie naprawdę dzieli od śmierci. Moje serce zwolniło bieg i

zacząłem wszędzie dostrzegać i słyszeć nieomylne oznaki końca. Najwyraźniejszy pojawił się

podczas koncertu w Towarzystwie Sztuk Pięknych. Wentylatory odmówiły posłuszeństwa i

artystyczno-literacka śmietanka z wolna zaczynała się kwasić w parowej łaźni, w jaką

zamieniała się zatłoczona sali, ale magia muzyki roztaczała niebiańskie klimaty.

W finale, przy Allegretto poco mosso, doznałem porażającego objawienia, że oto

właśnie słucham ostatniego koncertu, jakim los mnie obdarzał przed śmiercią. Nie czułem ani

bólu, ani strachu, a jedynie przepełniające mnie wzruszenie, że dane mi było tego dożyć.

Kiedy w pocie czoła udało mi się wreszcie przecisnąć przez wszystkie uściski i trzask

fleszy, stanąłem twarzą w twarz z Ximeną Ortiz, rozpartą niby stuletnia bogini w wózku

inwalidzkim. Sama jej obecność jawiła mi się jak grzech śmiertelny. Odziana była w jedwabną

suknię barwy kości słoniowej, równie gładką jak jej skóra, na szyi miała trzykrotnie owinięty

naszyjnik z pereł, włosy koloru masy perłowej przycięte na lata dwudzieste ze schodzącym ku

policzkowi zwężającym się skrzydłem mewy i ogromne żółte źrenice rozświetlone przez

naturalny cień podkrążonych oczu. Wszystko w niej pozostawało w jawnej sprzeczności z

plotką o tym, iż jej umysł staje się beznadziejnie pusty w wyniku nieuleczalnej erozji pamięci.

Osłupiały i całkiem wobec niej bezradny, zapanowałem nad falą ognia napływającą mi do

twarzy i pozdrowiłem ją w milczeniu, oddając wersalski ukłon. Uśmiechnęła się jak królowa i

złapała mnie za rękę. Uzmysłowiłem sobie, że i ta chwila jest swoistą okazją podsuwaną mi

przez los, więc chwyciłem się jej i nie pozwoliłem uciec, ażeby wyrwać zadrę, doskwierającą

mi, od kiedy pamiętam. Lata marzyłem o tej chwili, powiedziałem jej. Nie zrozumiała chyba.

Coś takiego! Krzyknęła. A ty kim jesteś? Nigdy się nie dowiedziałem, czy rzeczywiście

zapomniała, czy była to jej ostatnia zemsta.

Ostateczna pewność co do mej śmiertelności zaskoczyła mnie za to tuż przed

pięćdziesiątką, przy podobnej okazji, w jedną z karnawałowych nocy, gdy tańczyłem

apaszowskie tango z fenomenalną kobietą, której twarzy nigdy nie zobaczyłem, bardziej

korpulentną ode mnie, bo mogła ważyć ze czterdzieści funtów i wyższa była o jakieś dwie

piędzi, a jednak pozwalała się prowadzić jak piórko. Tańczyliśmy wtuleni w siebie, czułem, jak

krew tętni w jej żyłach, i było mi tak, jakbym przysypiał z przyjemności słuchania jej

pracowitego dyszenia, wdychania jej woni amoniaku i wpatrywania się w jej cycki astronomki,

kiedy nagle po raz pierwszy targnął mną i niemal cisnął o ziemię wstrząs śmierci. Tak jakby

wyszeptano mi do ucha brutalną wróżbę: Cokolwiek zrobisz, w tym roku albo za sto lat, i tak

będziesz martwy na zawsze. Kobieta odsunęła się ode mnie przestraszona: Co panu jest?

Nic, odparłem, próbując złapać się za serce:

- Przez panią drżę.

Od tamtego czasu zacząłem odmierzać życie nie latami, ale dekadami. Pięćdziesiątka

była decydująca, bo nabrałem świadomości, że niemal wszyscy są młodsi ode mnie. Lata po

sześćdziesiątce były najintensywniejsze z powodu podejrzenia, że nie mam już czasu na

jakąkolwiek pomyłkę. Siódmy krzyżyk był pełen bojaźni ze względu na duże

prawdopodobieństwo, iż będzie ostatni. Atoli kiedy obudziłem się żywy pierwszego ranka

mych dziewięćdziesięciu lat w szczęśliwym łóżku

Delgadiny, przeszyła mnie nader sympatyczna myśl, że życie może nie jest czymś, co

przemija jak wzburzona rzeka Heraklita, lecz jedyną okazją, by odwrócić się na ruszcie i

smażyć na drugim boku przez następne dziewięćdziesiąt lat.

I do płaczu stałem się skłonny. Jakiekolwiek uczucie ocierające się o czułość

natychmiast chwytało mnie za gardło i często nie byłem w stanie nad tym zapanować, więc

nawet zacząłem przemyśliwać, czy nie zrezygnować z samotniczej rozkoszy czuwania nad

snem Delgadiny, nie tyle z powodu niepewności co do mojej śmierci, ile ze względu na ból,

jaki odczuwałem, kiedy wyobrażałem ją sobie już beze mnie przez resztę jej życia. W jeden z

tych niepewnych dni trafiłem przez roztargnienie na przezacną ulicę Notariuszy i poruszyło

mnie, że odnalazłem tam jedynie nędzne resztki starego hotelu na godziny, w którym tuż

przed swoimi dwunastymi urodzinami siłą zostałem wprowadzony w arkana sztuki miłosnej.

Budynek był kiedyś rezydencją dawnych armatorów, okazałą jak mało która w mieście, z

kolumnami obłożonymi alabastrem i zdobnymi fryzami, otaczającymi patio pod kopułą ze szkła

w siedmiu kolorach, roztaczającą blask szklarni. Na parterze, do którego prowadził gotycki

portal, mieściły się kolonialne kancelarie notarialne, gdzie przez całe życie fantastycznych

mrzonek pracował, wzbogacił się i zrujnował mój ojciec. Historyczne rody z wolna opuszczały

górne piętra, które w końcu zostały zajęte przez legion nieszczęsnych mewek, krążących do

bladego świtu po schodach, w górę i w dół, z klientami złapanymi na tanią przynętę w

kantynach pobliskiego portu rzecznego.

Gdy miałem lat dwanaście i chodziłem jeszcze w krótkich spodenkach i w bucikach od

szkolnego mundurka, trudno mi było nie ulec pokusie wywiedzenia się, co się dzieje na

górnych piętrach, podczas gdy ojciec zajęty był kolejnym ze swych niekończących się zebrań,

i tak natrafiłem na niebiańskie widowisko. Kobiety, które do świtu kupczyły swym ciałem,

zaczynały wstawać już od jedenastej rano, kiedy kanikuła szklanej kopuły stawała się nie do

zniesienia, i zmuszone były prowadzić swe życie domowe, krążąc nago po całym domu, a

przy okazji na cały głos zwierzając się ze swych nocnych przypadków. Struchlałem. Jedyne,

co mi wpadło do głowy, to salwować się ucieczką tą samą drogą, jaką tu dotarłem, ale nie

zdążyłem się nawet odwrócić, kiedy jedna z owych nagusek o ciele masywnym i pachnącym

leśnym mydłem objęła mnie od tyłu i uniósłszy, przetaszczyła ku swej dziupli z kartonu, w

uścisku tak mocnym, że wierzgając wśród wrzasków i oklasków nagich lokatorek, nie mogłem

zobaczyć jej twarzy. Rzuciła mnie na swoje czteroosobowe łóżko, zdjęła mi z mistrzowską

wprawą spodnie i dosiadła mnie, ale spływający po mnie lód przerażenia nie pozwolił mi

zachować się jak mężczyzna. Owej nocy, już we własnym łóżku, dręczony wstydem z powodu

napaści, nie mogłem zasnąć przez ponad godzinę, pragnąc znów ujrzeć swoją napastniczkę.

A następnego dnia rano, kiedy wszyscy odsypiali jeszcze pracowitą noc, wszedłem, dygocąc,

na górę do jej dziupli i obudziłem ją, płacząc wniebogłosy i zakochany szaloną miłością, która

trwała, póki nie porwał jej bezlitośnie wicher prawdziwego życia. Kobieta miała na imię

Castorina i była królową tego domu.

Dziuple w hotelu kosztowały jedno peso dla miłości przechodnich, ale niewielu z nas

wiedziało, że tyle samo płaciło się za całą dobę. Ponadto Castorina wprowadziła mnie w swój

pieski świat, gdzie dziewczyny zapraszały biednych klientów na wykwintne śniadania,

pożyczały im mydło, udzielały pierwszej pomocy przy bólach zębów, a w nagłych przypadkach

nie odmawiały miłości z miłosierdzia.

W wieczory mojej ostatniej starości nikt już jednak nie pamiętał nieśmiertelnej i zmarłej

Bóg jeden wie kiedy Castoriny, która z nędznych zaułków rzecznego nabrzeża wybiła się na

święty tron arcybajzelmamy, z piracką przepaską miast oka straconego w knajpianej bójce. Jej

ostatni etatowy przydupas, Murzyn szczęśliwy z Camaguey, zwany Jonaszem Galernikiem,

był trębaczem, z tych największych, w Hawanie, póki nie stracił całego uśmiechu w katastrofie

kolejowej.

Wracając z tej gorzkiej wizyty, poczułem ukłucie w sercu, którego nie zdołałem

uśmierzyć przez trzy dni żadnym z domowych wywarów. Lekarz, do którego udałem się po

ratunek, członek sławnego rodu, był wnukiem tego, który badał mnie, gdy miałem lat

czterdzieści dwa, i przestraszyłem się, że to on we własnej osobie, bo był tak stary jak jego

dziadek, gdy miał siedemdziesiąt, wskutek przedwczesnej łysiny, okularów nieodwracalnego

krótkowidza i bezbrzeżnego smutku. Przebadał mnie dokładnie od stóp do głów, skupiony jak

złotnik. Osłuchał z przodu i z tyłu, zmierzył ciśnienie, sprawdził reakcje kolan, dno oka, barwę

powieki od wewnątrz. W przerwach, kiedy zmieniałem pozycję ciała na leżance, zadawał mi

pytania tak ogólnikowe i tak szybkie, że ledwie miałem czas pomyśleć nad odpowiedziami. Po

godzinie spojrzał na mnie uśmiechnięty. No tak, powiedział, wydaje mi się, że nic dla pana nie

mogę zrobić. Co chce pan przez to powiedzieć? Że stan pańskiego zdrowia jest najlepszym z

możliwych w pańskim wieku. To ciekawe, odparłem, to samo powiedział mi pański dziadek,

kiedy miałem czterdzieści dwa lata, jakby czas stał w miejscu. Zawsze trafi pan na kogoś,

odparł, kto powie panu to samo, bo zawsze będzie pan w określonym wieku. Ja zaś,

prowokując go do wydania najstraszniejszej sentencji, skwitowałem: Jedynym określonym i

ostatecznym wiekiem jest śmierć. Tak, rzekł, ale niełatwo jest jej dożyć w tak dobrym zdrowiu

jak pan. Proszę mi wierzyć, jest mi naprawdę przykro, że niczego innego nie mogę panu

powiedzieć.

Były to miłe wspomnienia, ale w przeddzień 29 sierpnia poczułem bezmierny ciężar

stulecia, które czekało na mnie niewzruszenie, gdy stawiając ołowiane kroki, pokonywałem

schody do swego mieszkania. I wtedy raz jeszcze ujrzałem Florinę de Dios, moją matkę, w

moim łóżku, które było jej łożem do śmierci; i udzieliła mi takiego samego błogosławieństwa

jak wtedy, gdy ujrzałem ją po raz ostatni, na dwie godziny przed śmiercią. Przejęty i

wzruszony zrozumiałem, że to zwiastun ostateczny, i zadzwoniłem do Rosy Cabarcas, ażeby

zaprowadziła mnie do mej małej tej samej nocy, na wypadek gdyby miało się nie spełnić owo

marzenie przeżycia do tchu ostatniego moich dziewięćdziesięciu lat. Zadzwoniłem raz jeszcze

o ósmej, ale powiedziała mi, że to niemożliwe. Musi być możliwe, cena nie gra roli,

wrzasnąłem przerażony. Odłożyła słuchawkę bez słowa pożegnania, ale po kwadransie

oddzwoniła:

- No dobra, czeka tu na ciebie.

Przybyłem o dziesiątej dwadzieścia w nocy i wręczyłem Rosie Cabarcas ostatnie listy

mego życia, łącznie z dyspozycjami dotyczącymi losu dziewczyny po moim strasznym końcu.

Pomyślała, że pewnie jestem wciąż pod wrażeniem zabójstwa, bo w kpiarskim tonie

powiedziała mi: jeśli masz umrzeć, to bardzo proszę, wszędzie, tylko nie tutaj. Ale ja jej

odparłem: Powiedz, że przejechał mnie pociąg z Puerto Colombia, ten biedny, zabytkowy

złom, który nawet czasu nie jest w stanie zabić.

Przygotowany tej nocy na wszystko, ległem na plecach, czekając na ból ostateczny w

pierwszych chwilach moich dziewięćdziesięciu jeden lat. Usłyszałem bicie dzwonów w oddali,

poczułem zapach duszy Delgadiny śpiącej na boku, usłyszałem krzyk na horyzoncie, płacz

kogoś, kto może zmarł sto lat temu w alkowie. I wówczas zgasiłem światło w ostatnim

tchnieniu, wplotłem swe palce w jej palce, by poprowadzić ją za rękę, i odliczyłem dwanaście

uderzeń dwunastej w nocy i moich dwanaście ostatnich łez, dopóki nie zaczęły piać koguty, a

po nich nie rozległy się dzwony chwały i petardy święta, które uczciły radość niebywałą, że

cały i zdrowy przeżyłem swoje dziewięćdziesiąt lat.

Pierwsze słowa skierowałem do Rosy Cabarcas: Kupuję dom od ciebie, cały, razem ze

sklepem i ogrodem. Ona zaś powiedziała: A może lepiej zróbmy taki zakład staruszków: kto z

nas przeżyje drugiego, bierze cały jego majątek, i spiszemy to w obecności notariusza. Nie, bo

jeśli ja umrę, to wszystko ma być dla małej. Na jedno wychodzi, odparła Rosa Cabarcas, ja

zaopiekuję się małą, a później zostawię jej wszystko, i moje, i twoje; nie mam nikogo więcej na

tym świecie. A tymczasem wyremontujemy twój pokój, polepszymy to i owo, założymy

klimatyzację, powstawiamy twoje książki, przeniesiemy twoją muzykę.

- Myślisz, że ona się na to zgodzi?

- Och, mój ty smutny mędrku, chcesz być stary, proszę bardzo, ale naprawdę nie

musisz być głupim ciulem - powiedziała Rosa Cabarcas. - To biedne dziecko oszalało z

miłości do ciebie.

Wyszedłem na ulicę, promieniejąc, i po raz pierwszy dostrzegłem siebie i rozpoznałem

na dalekim horyzoncie mojego pierwszego stulecia. Dom mój, cichy i posprzątany o szóstej

piętnaście, zaczynał cieszyć się kolorami szczęśliwej jutrzenki. Damiana śpiewała na cały głos

w kuchni, a zmartwychwstały kot otarł się ogonem o moje kostki i aż do biurka już mnie nie

odstąpił. Porządkowałem właśnie swoje pożółkłe papiery, kałamarz, gęsie pióro, kiedy

pomiędzy parkowymi migdałowcami eksplodowało słońce i pocztowy statek rzeczny,

opóźniony o tydzień z powodu suszy, bucząc, wpłynął do portowego kanału. To było wreszcie

najprawdziwsze życie, z moim jak najbardziej zdrowym sercem, skazanym na śmierć z dobrej

miłości, w szczęśliwej agonii jakiegokolwiek dnia po ukończeniu przeze mnie stu lat.

Maj, 2004

Document Outline

Rzecz o mych smutnych dziwkach
- Tłumacz się tłumaczy

Gabriel Garcia Marquez Rzecz o mych smutnych dziwkach

Document Outline