Leopold Staff

Kowal

Całą bezkształtną masę kruszców drogocennych,

Które zaległy piersi mej głąb nieodgadłą,

Jak wulkan z swych otchłani wyrzucam bezdennych

I ciskam ją na twarde, stalowe kowadło.

Grzmotem młota w nią walę w radosnej otusze,

Bo wykonać mi trzeba dzieło wielkie, pilne,

Bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę,

Serce hartowne, mężne, serce dumne, silne.

Lecz gdy ulegniesz, serce, pod młota żelazem,

Gdy pękniesz, przeciw ciosom stali nieodporne:

W pył cię rozbiją pięści mej gromy potworne!

Bo lepiej giń, zmiażdżone cyklopowym razem,

Niżbyś żyć miało własną słabością przeklęte,

Rysą chorej niemocy skażone, pęknięte.

Sny o potędze, 1901

Sen nieurodzony

Będę tworzył! Rozmachem szaleje mi ramię!

Hartowanym młotem będzie mi piorun mej siły!

Oto szukam olbrzymiej , cyklopowej bryły,

By sen mój z ognia wcielić w marmuru odłamie...

Wybrałem ogrom skalny, głaz ginący w chmurze,

Krzyk potęgi zakrzepły w kamienną kolumnę...

Bo potrzeba kolosu na me dzieło dumne,

Bo sen mój chodzi w świetnej, królewskiej

purpurze!

Wiem: nikły będzie w głazu skończoność odziany.

Nie w ciebie, karla bryło, zaklinać tytany!

Nie ma w świecie ogromu godnego mej mocy!

Cała ziemia na posąg mego snu za mała!...

Uśmiecham się wyniośle...dłoń spada wzdłuż ciała...

Hej! śnie nieurodzony, śnie mych wielkich nocy!...

Sny o potędze, 1901

Mocarz

W kryształowej komnacie na tygrysich skórach

Leżę odziany w przepych miękkich, wschodnich

tkanin,

Ja, bałwochwalca życia, potęgi ? poganin ?

Król rozkochany w słońcu, kwiatach i marmurach.

Podnoszę do ust czarę w ametyście rżniętą,

Piję na cześć mej mocy, na jej wieczne trwanie!

Jeden mój ruch niedbały, a świat nowy wstanie!

Wezbrane życie święci we mnie wieczne święto!

Nie ma na świecie rzeczy pragnionej przeze mnie.

Mam wszystko... Pono są gdzieś ludzie, co tajemnie

Trawią się żarem tęsknot... Hej, zwołać ich, raby!

Szczęśliwy stać się musi każdy nędzarz słaby!

Dam im złoto, klejnoty, kosztowne kobierce*

I serce moje, wielkie, dobre moje serce!

Sny o potędze 1901

Deszcz jesienny

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...

Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną

I światła szarego blask sączy się senny...

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

Wieczornych snów mary powiewne, dziewicze

Na próżno czekały na słońca oblicze...

W dal poszły przez chmurną pustynię piaszczystą,

W dal ciemną, bezkresną, w dal szarą i mglistą...

Odziane w łachmany szat czarnej żałoby,

Szukają ustronia na ciche swe groby,

A smutek cień kładzie na licu ich młodem...

Powolnym i długim wśród dżdżu korowodem

W dal idą na smutek i życie tułacze,

A z oczu im lecą łzy... Rozpacz tak płacze...

To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...

Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną

I światła szarego blask sączy się senny...

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

Ktoś dziś mnie opuścił w ten chmurny dzień słotny...

Kto? Nie wiem... Ktoś odszedł i jestem samotny...

Ktoś umarł... Kto? Próżno w pamięci swej grzebię...

Ktoś drogi... wszak byłem na jakimś pogrzebie...

Tak... Szczęście przyjść chciało, lecz mroków się zlękło.

Ktoś chciał mnie ukochać, lecz serce mu pękło,

Gdy poznał, że we mnie skrę roztlić chce próżno...

Zmarł nędzarz, nim ludzie go wsparli jałmużną...

Gdzieś pożar spopielił zagrodę wieśniaczą. . .

Spaliły się dzieci... Jak ludzie w krąg płaczą...

To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...

Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną

I światła szarego blask sączy się senny...

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

Przez ogród mój szatan szedł smutny śmiertelnie

I zmienił go w straszną, okropną pustelnię...

Z ponurym, na piersi zwieszonym szedł czołem

I kwiaty kwitnące przysypał popiołem,

Trawniki zarzucił bryłami kamienia

I posiał szał trwogi i śmierć przerażenia...

Aż, strwożon swym dziełem, brzemieniem ołowiu

Położył się na tym kamiennym pustkowiu,

By w piersi łkające przytłumić rozpacze,

I smutków potwornych płomienne łzy płacze...

To w szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...

Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną

I światła szarego blask sączy się senny...

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...

Dzień duszy, 1903

Wędrówka wesołego pielgrzyma

Jest w dali miasto tajne, skryte w mgle,

W wieńcu ogrodów wiecznej, złotej wiosny...

Idę ku niemu przez mroki i dżdże,

A krok mój lekki i śpiew mój radosny.

Choć droga żmudna, uciążliwy szlak,

Żądze wędrówki ku niemu nie zginą,

Póki choć jeden szczyty kocha ptak,

Póki choć jedna łódź płynie głębiną.

Na brudnych strzępach poszarpanych chmur

Żegluje głucha, ziewająca nuda

I popiół strąca z swych obmokłych piór...

W rozciekłe błoto rozlewa się gruda.

Niebo roztapia szary smutek swój

W kałużach... Wierzba garbata przy płocie

Chłostana wichrem skarży się na znój,

Jęcząc pieśń słotną o chorej tęsknocie.

Zmokłe topole w dal wloką się ? hen...

Czasem poruszą zaspanymi czoły,

Kroplami strząsną z siebie słotny sen

Szepcąc: ,,Świat płacze... Czemuś ty, wesoły?..."

A ja radosny, nowy rzucam śpiew:

Zawsze-m wesoły i nic mnie. nie smęci.

Niewdzięcznik bólom jestem... Znam ich gniew,

Lecz im nie daję wdzięczności pamięci

Odkąd mi człowiek, jako bratu brat,

W twarz patrzy, ledwo ćwierć wieku czas znaczy.

Jak śmiać się ? biczem nauczył mnie świat!

Przeto wesoły mój żywot tułaczy...

Dalekie miasto gdzieś o tysiąc staj

Leży... Już długo wędruję ku niemu...

Co dzień przebiegam jakiś nowy kraj

Nieznany, jako ja sobie samemu...

Wytrwale zdążam i krzepki mój chód...

Cóż bardziej nęci nad miasto nieznane?

Może u jego 'jutro stanę wrót

Olśniony dziwem ? albo i nie stanę.

I posłyszała mej beztroski pieśń

Smutna, zmęczona trudem dróg niewiasta...

Litością piersi jej wezbrała cieśń:

,,Wstrzymaj się! Nie ma tam żadnego miasta!

Wracam z odległych, tam gdzie zdążasz, stron.

Lecz wszędzie pustka, chwast ugór zarasta...

Wszędzie tam głusza, słota, lęk i zgon...

Tam nigdzie nie ma tajemnego miasta."

A jam jej starą ucałował dłoń:

Radość mi niosą słowa twe z łez zwite.

Gdyby to miasto kto znał, szedłbym-ż doń?

Dążę doń przeto, że jest nie odkryte.

Nie płacz, że próżno szał gna mię jak liść...

Jam rad, że ludzie tam jeszcze nie byli. ,

Mnie ono ,dotąd czeka... Mam gdzie iść...

Bóg spłać wieść twoją, daną w dobrej chwili!

Niewiasta leje siwe perły łez:

"Szał wieczny twoim zdradnym przyjacielem!

A gdy, nim dojdziesz, przyjdzie zgon i kres?"

Hej! I to miasto nie jest moim celem!

Każdy sam sobie ciągle jeno śni,

Przeżywa swoją własną baśń o sobie...

Im piękniej złoci mi się cel mych dni,

Tym większym drogę swą urokiem zdobię!

Tutaj w krąg błoto i słota, i dżdże...

Tam cuda, chociaż niewidne i mgliste.

A jeśli nie ma miasta, ja je śnię!

I to jest zdobycz moja ? te sny czyste!

Niewiasta biada: "Lecz to jeno cień,

A tu jest prawda, ślepcze najbiedniejszy!"

Matko! Szczęśliwszy jednak mój jest dzień!

Wasz świat prawdziwy, ale mój ? piękniejszy!

I przeto idę w miasto skryte w mgle,

Pośród ogrodów wiecznej złotej wiosny...

Idę ku niemu przez mroki i dżdże,

A krok móji lekki i śpiew mój radosny...

Ze mi na. oczach sen mój złoty^lśni,

Przeto pieśń moja nie jęczy w żałobie...

Każdy sam siebie ciągle jeno śni,

Przeżywa swoją własną baśń o sobie...

Dzień duszy 1903

Przedśpiew

Czciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów,

Wyznawca snów i piękna i uczestnik godów,

Na które swych wybrańców sprasza sztuka boska:

Znam gorycz i zawody, wiem, co ból i troska,

Złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia,

A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia -

Bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach.

Pamięcią swe dni chmurne i dni w słońca krasach

Przechodzę, jakby jakieś wielkie, dziwne miasta,

Z myślą ciężką, jak z dzbanem na głowie niewiasta,

A dzban wino ukrywa i łzy w swojej cieśni.

Kochałem i wiem teraz, skąd się rodzą pieśni;

Widziałem konających w nadziejnej otusze

I kobiety przy studniach brzemienne, jak grusze;

Szedłem przez pola żniwne i mogilne kopce,

Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce.

Przeto myśli me, które stoją przy mnie w radzie,

Choć smutne, są pogodne jako starcy w sadzie.

I uczę miłowania, radości w uśmiechu,

W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,

I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,

Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.

Gałąź kwitnąca, 1908

Modlitwa żebraka

Niedołężnym, szczęśliwym i głupim bełkotem

Sławię cię, wielki Panie. Jesteś mi nie znany,

Lecz widzieć cię nie żądam. Dość mi są twe łany,

Słońce i cień, co chodzi skroń zwilżoną potem.

Mam osła, co mnie nosi, i żebrzę. Łachmany

Nie kuszą rzezimieszka. Nie napycham złotem

Sakwy. Woda jest chłodna, słodki sen pod płotem

I dobry chleb szczerstwiały u progu mi dany.

Dzięki tobie, żeś o mnie nie zapomniał. Opieki

Twojej mi nie potrzeba, bo stworzyłeś drogi,

A pókim żyw, na świat twój mogę wznieść powieki.

Jeśli proszę, by łaska przypadła mi jaka,

To, abym w cieniu osła mógł w skwar mieć sen

błogi,

A w duszy swej pogodę i wolność żebraka.

Gałąź kwitnąca, 1908

Curriculum vitea

Dzieciństwa mego blady, niezaradny kwiat

Osłaniały pieszczące, cieplarniane cienie.

Nieśmiałe i lękliwe było me spojrzenie

I stawiając krok cudzych czepiałem się szat.

Młodość ma pierwsze skrzydła swe wysłała w świat,

Kiedy nad wiosnę milsze zdały się jesienie.

Więc kochałem milczenie, wspomnienie, westchnienie

I plotłem chmurom wieńce z swych kwietniowych lat.

Dopiero od posągów, od drzew i od trawy,

Z którymi żyłem długo wśród dalekich dróg,

Nauczyłem się prostej, pogodnej postawy.

I kiedym, stary smutku dom zburzywszy w gruzy,

Uczynił z siebie jeno wschodom słońca próg,

Rozumie mnie me serce i kochają Muzy.

W cieniu miecza, 1911

Dzieciństwo

Poezja starych studni, zepsutych zegarów,

Strychu i niemych skrzypiec pękniętych bez grajka,

Zżółkła księga, gdzie uschła niezapominajka

Drzemie - były dzieciństwu memu lasem czarów...

Zbierałem zardzewiałe, stare klucze... Bajka

Szeptała mi, że klucz jest dziwnym darem darów,

Że otworzyły mi zamki skryte w tajny parów,

Gdzie wejdę - blady książę z obrazu Van Dycka.

Motyle-m potem zbierał, magicznej latarki

Cuda wywołałem na ściennej tapecie

I gromadziłem długi czas pocztowe marki...

Bo było to jak podróż szalona po świecie,

Pełne przygód odjazdy w wszystkie świata częście...

Sen słodki, niedorzeczny, jak szczęście...

jak szczęście...

Ptakom niebieskim, 1905

Sonet szalony

Włóczęga, król gościńców, pijak słońca wieczny,

Zwycięzca słotnych wichrów, burz i niepogody,

Lecę w prześcigi z dalą i złudą w zawody,

Niewierny wszystkim prawdom i sam z sobą

sprzeczny.

Pod gwiezdnym niebem w polu gospody.

Snem i płaszczem nakryty, śpię wszędzie bezpieczny.

U głowy mej zatknięty kij, jak krzew jabłeczny,

Rodzi mi kwiat marzenia i owoc swobody.

Lekkomyślność śpi ze mną, płocha weselnica,

Sakwę , gdziem mądrość chował, przedarła psotnica...

W drodze szczęśliwie-m zgubił swą mądrość

znużoną.

Proszę cię, duszo moja, bądźże mi szaloną,

Bo ukradłem nadzieję gdzieś w karczmie

przydrożnej!

Ciesz się zgubą! Niech będzie przeklęty ostrożny!

Ptakom niebieskim, 1905

Życie bez zdarzeń

Przyszedłem z pieśnią - pójdę bez słów

I długo milczeć będę...

Odejdę od was, by wrócić znów,

I przy was już osiędę...

Zwyczajna będzie ma noc i mój dzień,

Bez zdarzeń tygodnie, miesiące;

Czasem z chmur padnie przelotny cień,

A czasem blask rzuci słońce...

Będę do pracy szedł w ranny świt

I wracał o wieczorze,

Nic mnie nie będzie gnębić zbyt,

Gdy do snu się położę...

W święto na pola zwrócę krok,

Patrzeć, jak sad dojrzewa,

Jak w gronach winnych wzbiera sok,

I słuchać, jak ptak śpiewa...

A gdy mi myśli w smutku nagle

Rozprószą się w rozsypce,

Grać będę stare piosnki swe

Na swojej dobrej skrzypce.

Ludzie niejeden zbiorą plon,

Niejedni pojmą się młodzi,

Niejeden starzec pójdzie w zgon,

Niejedno się dziecko urodzi...

Aż szlakiem swych wiosennych dróg

Młodość jak ptak uleci.,.

Nieznacznie żal się wciśnie w mój próg,

Że nie mam żony ni dzieci...

Z czasem, jak ojciec mój i jak dziad,

Będę miał siwe włosy...

Zbytnich rozkoszy nie da świat

Ni twarde zbyt dotkną mnie losy.

Gdy stary będę, poznam, że mnie

Nie różni nic od braci...

Nie było dobrze mi ani źle,

Nikt mną nie zyskał ni traci...

Żaden mym oczom nie błysnął cud,

Nic z mroku się nie wyłania,

Nici splątane w węzłach złud

I Nie mają rozwiązania...

A jednak poznam, gdy śmierć do snu

Gasić mi będzie blask powiek,

Żem widział rzeczy, których tu

Nie widział żaden człowiek...