MATERIAŁY POMOCNICZE 1

GDYBY MATURA 2002 BYŁA DZISIAJ

O K R Ę G O W A
K O M I S J A
EGZAMINACYJNA
w K R A K O W I E

HISTORIA SZTUKI

ZESTAWY EGZAMINACYJNE

MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT OCENIANIA

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

2

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

ARKUSZ I – Model odpowiedzi i schemat oceniania

1a [0-1]

1

2

3

1b [0-1]

2, 3, 1.

2. [0-1]

Delfy, Ateny, Olimpia

3.
a)

Akropol

[0-1]

b) [0-1]

Partenon

Erechtejon

świątynia Nike

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

3

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

4. [0-1]

cywilizacja antyczna

nazwa

Egipt głowica palmowa

Grecja

wole oczka (kymation)

Rzym

kaseton z rozetą

5.

za 5 lub 4 odpowiedzi: 2 punkty

za 3 odpowiedzi: 1 punkt

za 2 odpowiedzi: 0 punktów

statyka, rytm, harmonia, równowaga, umiar, ład, logika, przewaga konstrukcji nad dekoracją,
poszukiwanie ponadczasowego wzoru piękna, idealizacja natury, dążność do doskonałych
proporcji, dominacja pierwiastka intelektualnego nad emocjonalnym

6. [0-1]

a)

egipski b)

grecki c)

rzymski

7.

weryzm to: [0-1]
c) naturalistyczne ujęcie, oddające nawet najmniejsze szczegóły przedstawionego obiektu

ikonografia to: [0-1]
b) interpretacja tematów, motywów, symboli

8.

kromlech to: [0-1]
c) kamienny krąg

orant to: [0-1]
a) postać modlącego się człowieka z podniesionymi ku górze rękoma

9.

za 6 lub 5 odpowiedzi: 2 punkty

za 4 odpowiedzi: 1 punkt

za 3 odpowiedzi: 0 punktów

kompozycja, plama barwna, linia, światłocień, walor, faktura

10. [0-1]

a) św. Marek
b) św. Jan
c) św. Łukasz
d) św. Mateusz

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

4

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

11.

a) 1. gotyk – styl łamany; 2. gotyk – styl miękki [0-1]

b) 2 [0-1]

12. [0-1]

a)

Egipt

b)

Etruria,

Rzym

c)

Grecja,

Rzym

13. [0-1]

a)

wirydarz b)

refektarz c)

krużganek

14.

za 4 odpowiedzi: 2 punkty

za 3 odpowiedzi: 1 punkt

za 2 odpowiedzi: 0 punktów

Przykładowe odpowiedzi:
a) Atena Partenos, Zeus Olimpijski, Amazonka, rzeźby Partenonu: Procesja panatenajska, tympanony,
metopy
b) ołtarz Mariacki, krucyfiks, nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, płyta Kallimacha, nagrobek

prymasa Zbigniewa Oleśnickiego w Gnieźnie

15.

za 6 lub 5 odpowiedzi: 2 punkty

za 4 odpowiedzi: 1 punkt

za 3 odpowiedzi: 0 punktów

Poliklet

a, c, f

Praksyteles b, d, e

16.

za 5 odpowiedzi: 2 punkty

za 4 odpowiedzi: 1 punkt

za 3 odpowiedzi: 0 punktów

a)

nawa

b)

transept

c)

prezbiterium d)

apsyda e)

obejście (ambit)

17. [0-1]

ołtarz pergamoński

Muzeum Pergamonu w Berlinie

Wenus z Milo

Luwr w Paryżu

freski z Faras

Muzeum Narodowe w Warszawie

18. [0-1]

a)

pieta

b)

krucyfiks c)

Nawiedzenie

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

5

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

19. [0-1]

a)

benedyktyni b)

cystersi

c)

franciszkanie

20.

Przykładowe odpowiedzi:

emalia – technika zdobienia wyrobów metalowych barwnym szkliwem [0-1]

tempera – malowanie farbami rozpuszczalnymi w wodzie, których spoiwem jest m.in. żółtko

mieszane z olejami i żywicami
[0-1]

trybowanie – kształtowanie wypukłe powierzchni metalowych poprzez wyklepywanie [0-1]

21.

za 6 lub 5 odpowiedzi: 2 punkty

za 4 odpowiedzi: 1 punkt

za 3 odpowiedzi: 0 punktów

styl klasyczny

styl hellenistyczny

a b
c d
e f

22. [0-1]

a)

opat

Sergiusz

b)

cesarz

Oktawian

August c)

cesarz

Justynian

23. [0-1]

a) beczkowe lub kolebkowe (na gurtach) b) krzyżowo-żebrowe c) kryształowe

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

6

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

ARKUSZ II – Model odpowiedzi i schemat oceniania

Temat 1

Numer

polecenia

Proponowana odpowiedź Punktacja

1

„Pochód Justyniana”, mozaika bizantyńska w prezbiterium kościoła San Vitale
w Rawennie.

0-3

2

VI w. (ok. poł. VI w.).

0-1

3

♦ Przedstawia uroczysty orszak cesarza Justyniana w otoczeniu dostojników

dworu niosących dary (ku wizerunkowi Chrystusa na kuli wszechświata
w apsydzie; na przeciwległej ścianie dopełniająca scena z pochodem
cesarzowej Teodory).

0-4

♦ Figury ustawione frontalnie w szeregu z zastosowaniem izokefalicznego

zrównania poziomu głów wydają się unosić pomiędzy zielonym pasem
ziemi a jednolitym złotym tłem symbolizującym boską światłość. Ich
wyraziste oblicza o nieruchomych zapatrzonych w dal oczach podkreślone
delikatnym modelunkiem światłocieniowym wyrażają religijne
uduchowienie. Portretowe potraktowanie wizerunków pary cesarza
i biskupa wyróżnia ich od pozostałych twarzy oddanych w sposób
typizowany. Postacie odziane są w ceremonialne długie szaty
o zrytmizowanych, pionowych fałdach zaznaczonych linearnym konturem.
Umieszczona centralnie sylwetka cesarza reprezentującego najwyższy
autorytet władzy państwowej i kościelnej (cezaropapizm) wyróżnia się
złotym nimbem wokół ukoronowanej głowy i purpurowym płaszczem
spiętym cenną broszą na ramieniu. Jego osoba symetrycznie rozdziela
towarzyszących mu dostojników świty ubranych w białe szaty na
świeckich przedstawicieli dworu i gwardię przyboczną w rynsztunku
z lewej strony oraz kościelnych hierarchów z atrybutami z prawej strony.
Spośród orszaku wyróżnia się stojąca obok cesarza postać biskupa,
a

zarazem namiestnika Rawenny trzymającego krzyż, którego imię

Maksymian uwiecznione zostało powyżej na złotym tle.

0-13

♦ Hieratyczne, pełne dostojeństwa pozy, spokojne gesty, rytmiczny układ

szat nadają scenie charakter ceremonialnej monumentalności.

0-3

♦ Symetria, rytm, uproszczony modelunek decydują o schematyczności

surowych przedstawień. Zrównoważona, jednoplanowo ujęta kompozycja
operuje formą spłaszczonych plam barwnych wyodrębnionych ze złotego
tła usztywnionym konturem. Wyszukane zestawy kolorystyczne
dominujących form zaakcentowane zostały kontrastami dekoracyjnego
detalu.

0-7

♦ Światło padające na mozaikę wzmacnia wrażenie intensywności koloru,

ożywia migotliwym blaskiem jej powierzchnię i jednocześnie daje efekt
odrealnienia obrazu. Dekoracyjny walor mozaiki odbijającej refleksy złota
i koloru na nierównomiernie ułożonej powierzchni drobnych kostek
ceramicznej masy wpływa na spotęgowanie estetycznego i duchowego
klimatu mrocznego wnętrza świątyni.

0-3

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

7

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

Założenia ideowe:

♦ Jest to symboliczny obraz idei zespolenia władzy politycznej i religijnej

cesarza oraz ukazania jego misji jako pośrednika pomiędzy Ziemią
a Niebem (człowiekiem a Bogiem);

0-2

♦ Zaakcentowanie hierarchicznego porządku władzy przez wyeksponowanie

postaci cesarza wśród przedstawicieli najwyższej instancji kościelnej,
świeckiej i wojskowej;

0-1

♦ Symboliczne zastosowanie złotego tła we współdziałaniu ze światłem

wyraża pierwiastek boski w połączeniu z majestatem władzy cesarza na tle
mistycznej przestrzeni nieba.

0-2

4 Spełniała funkcję:

♦ Dekoracyjno-estetyczną, religijną i polityczną przez gloryfikowanie

i umacnianie autorytetu władzy cesarskiej.

0-3

Znaczenie:

♦ Jeden z najbardziej reprezentatywnych i najlepiej zachowanych

przykładów dekoracji mozaikowych wczesnego okresu świetności sztuki
bizantyńskiej (za panowania cesarza Justyniana przed ikonoklazmem
w VIII/IX w.), posiada wartość historyczną przez utrwalenie portretu
zbiorowego dworu cesarskiego oraz wskazanie na rolę Rawenny jako
centrum politycznego i kulturalnego zachodniej części imperium
bizantyńskiego;

0-4

♦ Przyczyniła się do ukształtowania kanonu stylistycznego

i ikonograficznego sztuki średniowiecznej.

0-2

Temat 2

Numer

polecenia

Proponowana odpowiedź Punktacja

1 Rzeźba przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem zwana Madonną z Krużlowej,

wykonana z drewna polichromowanego ok. 1410 r. ew. pocz. XV w.;
(znaleziona z końcem XIX w. we wsi Krużlowa, pierwotnie stanowiła główny
akcent gotyckiego ołtarza); obecnie przechowywana w zbiorach Muzeum
Narodowego w Krakowie.

0-5

2

♦ Pełna dziewczęcego wdzięku, smukła, młodziutka Madonna odziana

w obfite szaty, stoi lekko przegięta, trzymając na ręku nagie Dzieciątko. Jej
głowa o bardzo wysokim wypukłym czole, ozdobiona skromnym
diademem, okolona jest miękką falą włosów podkreślających łagodny owal
twarzy. Lekko zmrużone w uśmiechu migdałowate oczy, wąski nosek,
rumieńce ożywiające jasną karnację i drobne czerwone usta nadają jej
wyraz słodyczy.

0-6

♦ Ten typ urody jest zgodny z ówczesnym kanonem piękna. Idealizacja

Marii stapia się tu z umiejętnością oddania jej życia wewnętrznego,
z wyrazem lekkiej zadumy, w której jest pogrążona jakby przeczuwała
przeznaczenie Jezusa. Macierzyńską czułość, intymny związek między
matką i rozigranym, figlarnym Dzieciątkiem, podkreśla przechylenie ku
niemu głowy Madonny oraz gest smukłej dłoni podtrzymującej bosą
stópkę.

0-5

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

8

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

♦ Liryczny nastrój rzeźby współtworzy płynny, „muzyczny” ruch stojącej

postaci typowy dla gotyckiego kontrapostu, nadającego kompozycji falistą
linię lekko zarysowanej w przestrzeni litery „S”. Powstała ona dzięki
przeniesieniu ciężaru ciała na jedną nogę i naturalnemu wygięciu linii
kręgosłupa, równoważącemu ciężar trzymanego na ręku Dzieciątka.

0-4

♦ Temu ruchowi wtórują rytmy fałdów szaty układające się w harmonijne,

miękkie linie. Złoty płaszcz zebrany został po bokach w festony drobnych,
pionowych rurek o falistych brzegach pośrodku tworząc układ
poprzecznych łuków, spływających ku dołowi i rozchodzących się na boki
u samej ziemi. Pod nimi zarysowuje się lekko ugięta w kolanie noga; spod
wierzchniej szaty wyłania się spodnia, czerwona suknia i koniec
pantofelka. Fałdy draperii kryjące drobne kształty ciała, nie podkreślając
budowy anatomicznej przenoszą akcent na duchowy wymiar postaci.

0-6

♦ Złoto i czerwień szat oraz atrybuty – diadem i jabłko królewskie w rączce

Dzieciątka przekazują boski charakter Madonny i Jezusa.

0-2

3

♦ Opisywana Madonna z Dzieciątkiem poprzez swoje cechy formalne

wyraża w pełni program ideowy sztuki późnego gotyku eksponującej
sugestywnie sferę uczuć. Jest szczególnie częstym tematem związanym
z typowym dla tego okresu kultem maryjnym.

0-3

♦ Kontemplacja dzieł towarzyszyła osobistemu wczuwaniu się w radosne,

a także i bolesne wydarzenia z życia Marii.

0-1

♦ Równocześnie realizm oraz bezpośredniość w oddaniu macierzyńskiej

czułości i prawdziwie dziecięcej istoty synka Marii sprzyja przeżyciom
religijnym wiernych.

0-2

♦ Inne treści natomiast wyrażały przedstawienia o tej samej tematyce w stylu

romańskim. Rzeźby Madonny to surowe, dostojne wizerunki tronującej
Królowej Świata, a Dzieciątko na jej kolanach odziane w długą szatę to
Władca i Sędzia Sprawiedliwy. Takie hieratyczne wyobrażenie sprzyja
innemu odbiorowi przez wiernych, stwarza dystans i ma charakter
symboliczny. Natomiast Madonny gotyckie dzięki zawartemu w nich
ładunkowi emocjonalnemu pozostając bliżej życia wyzwalają uczucie
miłości, służąc ówczesnemu programowi kościoła.

0-7

4 Reasumując powyższe rozważania i wyciągając wnioski z opisu można

stwierdzić, że:

♦ Cechy stylistyczne Madonny z Krużlowej pozwalają określić ją jako

rzeźbę przynależną do typu tzw. Pięknych Madonn w ramach „stylu
międzynarodowego”, który opanował sztukę gotycką pod wpływem
dworskiej, pełnej elegancji i wyrafinowania kultury francuskiej XIV w.,
a także rozprzestrzenił się w Europie Środkowej, (w tym w Czechach, na
Morawach, na Śląsku oraz w warsztatach mistrzów małopolskich).
Natomiast na podstawie układu draperii możemy rozpoznać tzw. styl
miękkich szat, właściwy dla rzeźby i malarstwa 1. połowy XV w. na
terenie Polski.

0-6

♦ Idealne połączenie harmonijnego piękna i wdzięku z sugestywnością

przekazywanych uczuć pozwala zaklasyfikować nasz zabytek jako dzieło
wybitne w swej kategorii.

0-1

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

9

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

Temat 3

Numer

polecenia

Proponowana odpowiedź Punktacja

1 Partenon

–

świątynia patronki miasta bogini Ateny; zbudowana w porządku

doryckim; usytuowana na wzgórzu świątynnym Akropol w Atenach.

0-4

2

♦ V w. p.n.e. (447-432 p.n.e.) – okres klasyczny sztuki greckiej.

♦ Architekt Iktinos, budowniczy Kallikrates, rzeźbiarz Fidiasz.

♦ Wzniesiony (na miejscu dwóch poprzednich) po zwycięstwie Greków nad

Persami w okresie polityczno-gospodarczego i kulturalnego rozkwitu Aten
doby demokratycznego ustroju Peryklesa.

0-5

3

♦ Zaprojektowana na planie prostokąta (w typie świątyni peripteros)

otoczonej zewnętrzną kolumnadą; z dwóch krótszych boków ujęta
przedsionkami portykowymi.

0-2

♦ Wnętrze podzielone na dwa pomieszczenia: obszerną trójnawową cellę

(albo naos) od strony wejścia przeznaczoną na symboliczny dom bóstwa
przedstawionego w formie ogromnego chryzelefantynowego posągu Ateny
Partenos (wys. 13 m) dłuta Fidiasza oraz tylnego mniejszego pełniącego
funkcję skarbca (adyton) z czterema kolumnami pośrodku.

0-3

♦ Zbudowana z kamienia i białego marmuru bez użycia zaprawy murarskiej,

wyróżniająca się perfekcyjną techniką wykonania. Dodatkowego wyrazu
całości przydawało jaskrawe polichromowanie murów w kolorach
intensywnej czerwieni, błękitu, zieleni i żółci.

0-3

♦ Zasadniczy układ struktury budynku stanowi trójpodział na podbudowę,

kolumny i belkowanie z dachem; kompozycję krótszych elewacji tworzą
kolumny pozbawione bazy i wsparte bezpośrednio na stylobacie (górnej
powierzchni podbudowy), o trzonach ostro żłobkowanych
(kanelowanych) i lekkim wybrzuszeniu (entazis), zwieńczone prostą
zgeometryzowaną formą głowicy (kapitela), złożoną z okrągłej poduszki
(echinusa) i kwadratowej płyty (abacusa); kolumny dźwigają
belkowanie składające się z gładkiego architrawu, fryzu
z występującymi przemiennie tryglifami i metopami oraz wysuniętego
gzymsu; powyżej całość wieńczy utworzony pomiędzy połaciami
dwuspadowego dachu trójkątny tympanon (przyczółek, fronton)
wypełniony płaskorzeźbą.

0-10

♦ Ogólnej kompozycji budynku podporządkowana dekoracja

płaskorzeźbiona autorstwa Fidiasza reprezentująca pełnię doskonałości
form klasycznych o cechach tzw. „stylu mokrych szat”, na którą składa się
fryz obiegający świątynię przedstawiający procesję panatenajską ku czci
bogini Ateny (dł. 160 m), sceny z życia Ateny w przeciwległych polach
tympanonów oraz metopy belkowania.
(tzw. marmury Elgina w British Muzeum w Londynie).

0-3

Zasady

budowy:

♦ System konstrukcyjno-kompozycyjny budowli oparty o stały kanon

architektoniczny porządku doryckiego zgodny z zasadą zachowania
harmonii, rytmu, symetrii oraz „wielości w jedności” wynika ze ściśle
określonych proporcji wyznaczonych przez jednostkę miary (moduł –
tryglif, promień podstawy kolumny).

0-3

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

10

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

♦ Architektura skonstruowana zgodnie z wymogami korektur

matematycznych przeciwdziałających złudzeniom wzrokowym przez
lekkie wybrzuszenie linii stylobatu i belkowania, entazis kolumn,
nieznaczne pogrubienie i nachylenie ku środkowi narożnych kolumn
decydujących o poprawności proporcji i harmonijnym wyrazie całości
w ujęciu perspektywicznym.

0-2

♦ Bryła dostosowana skalą wielkości do miary proporcji człowieka.

0-1

4 Cechy

formalne:

♦ Monumentalna, regularna, pełna prostoty, symetryczna, harmonijna

kompozycja o doskonale wyważonych proporcjach.

0-2

♦ W wyrazie dostojna, surowa, pełna szlachetnego piękna i umiaru.

0-1

♦ Logiczna i jasno skonstruowana kompozycja bryły oparta na kontraście

pionów i poziomów zyskuje na lekkości i ożywieniu formy dzięki działaniu
gry światła i cienia na rytmikę kolumn i dekoracji płaskorzeźbionych.

0-1

♦ Przykład idealnej współzależności elementów konstrukcyjnych

i dekoracyjnych w celu stworzenia efektu jedności estetycznej.

0-1

Koncepcja

ideowa:

♦ Pełni funkcję domu wewnętrznego bóstwa, niedostępnego wiernym

odbywającym ofiary religijne na zewnątrz budowli.

0-1

♦ Koncepcji pięknej i doskonałej formy architektonicznej odpowiadała idea

ładu i porządku wszechświata w ujęciu boskim i filozoficznym.

0-1

Znaczenie:

♦ Szczytowe osiągnięcie architektury greckiej okresu klasycznego

stanowiące niedościgniony wzór i źródło inspiracji dla późniejszej
architektury europejskiej starożytnego Rzymu, renesansu, klasycyzmu pod
względem piękna i doskonałości formy.

0-2

♦ Przykład realizacji klasycznej koncepcji doryckiego kanonu

architektonicznego opartego na zastosowaniu trzech współzależnych zasad
rytmu, symetrii, harmonii dla stworzenia wzorca doskonałych proporcji
wyznaczonych obliczeniami matematycznymi.

0-1

♦ Wielkie zamierzenie inwestycyjne i artystyczne Aten będące świadectwem

jej bogactwa i politycznej potęgi.

0-1

♦ Symbol jedności świata kultury greckiej (panhellenizm).

0-1

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

11

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

ARKUSZ III – Model odpowiedzi i schemat oceniania

Temat 1

Kryterium Problematyka Punktacja

Treść

I etap

historyczny

♦ Pierwszy etap kształtowania się sztuki wczesnochrześcijańskiej

rozpoczyna się wraz z rozprzestrzenianiem się religii chrześcijańskiej na
obszarze imperium rzymskiego ok. II w. n.e. Miała ona charakter
nielegalny ograniczony koniecznością ukrywania swej wiary przez
wyznawców nowego kultu.

0-2

♦ Najbardziej znanymi dziełami sztuki wczesnochrześcijańskiej są freski

w katakumbach (podziemne nekropolie, głównie pod Rzymem).

0-1

Funkcja

i forma

♦ Funkcją tych pierwszych malowideł było nie tylko zdobienie komór

grobowych i korytarzy, lecz przede wszystkim konieczność
przekazywania znaków zaświadczających o łączącej wiernych
wspólnocie. Zawierały treści dla wtajemniczonych, komunikowane za
pomocą tajnego kodu – symboli (np. przedstawienie ryby stało się
wyobrażeniem Chrystusa, paląca się lampka oliwna wyobrażeniem
promieniowania boskich przymiotów mądrości i dobroci, kotwica
symbolem nadziei i zakotwiczenia w Bogu). Także częstym
przedstawieniem był orant, czyli modląca się postać ze wzniesionymi ku
górze rękoma. Pojawiały się również pierwsze sceny ze Starego i Nowego
Testamentu pouczające wiernych np. przedstawienie Adama i Ewy lub
Ostatniej Wieczerzy. Istotne znaczenie miała, więc treść przedstawień
i ich symbolika.

0-4

♦ Natomiast walory estetyczne, zwłaszcza początkowo miały znaczenie

drugorzędne. Strona formalna malowideł długo zależna była od
realistycznego, iluzjonistycznego stylu grecko-rzymskiej sztuki. Jednak
wymóg czytelności obrazowania prowadził do skrótowego operowania
znakiem plastycznym, uproszczenia formy często modelowanej lekkimi,
szybkimi pociągnięciami pędzla.

0-2

♦ To przeniesienie akcentu z pragnienia oddania urody widzialnego świata

na potrzebę przekazywania religijnych treści, miało przełomowe
znaczenie i zapowiadało stopniowe kształtowanie się ikonografii
i w dalszej perspektywie, cech stylistycznych epoki średniowiecza. Wiele
wzorów przedstawień przeniesionych zostało z pogańskiej sztuki
antycznej zmieniając tylko swoje znaczenie. Przykładem może być scena
tłoczenia wina i dekoracyjny motyw winnej latorośli, które w sztuce
chrześcijańskiej stają się wyobrażeniem ofiary krwi Chrystusa. Podobnie
przedstawienie pasterza niosącego na ramionach młode zwierzątko ze
swego stada występujące w archaicznej rzeźbie greckiej, przekształca się
w wyobrażenie Dobrego Pasterza.

0-4

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

12

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

II etap

historyczny

♦ Drugim etapem rozwoju sztuki wczesnochrześcijańskiej jest okres od

wydania przez cesarza, Konstantyna edyktu mediolańskiego w 313 r., na
mocy, którego religia chrześcijańska stała się oficjalnie uznanym kultem
na obszarze całego imperium rzymskiego.

0-2

♦ Fakt ten umożliwił ujawnienie się i umocnienie gmin religijnych, a tym

samym powstanie potrzeby wznoszenia budowli sakralnych, takich jak
kościoły zwane bazylikami wzorowane na rzymskich halach targowych
i sądowych oraz baptysteria, mauzolea i martyria. Ich strona zewnętrzna
uderzała prostotą i surowością rozwiązań.

0-3

♦ Wnętrza wspaniale dekorowano ulubioną w starożytności techniką

mozaiki. Szczególnie znane są mozaiki Rzymu (kościół Santa
Constanza) oraz Rawenny, która stała się w późnym okresie cesarstwa
znaczącym ośrodkiem sztuki.

0-3

Przemiany

formalne

♦ Przykładem dekorowanych mozaikami wnętrz może być raweńskie

mauzoleum Galli Placydii, ze zdobiącym jej wnętrze wyobrażeniem
Dobrego Pasterza z ok. poł. V w. Mozaika ta przekazuje temat w sposób
prosty i czytelny dzięki skupieniu się na istotnych elementach sceny.
Przy zachowaniu antycznego typu młodzieńczego Chrystusa
przypominającego Apollina oraz typowego dla rzymskiego malarstwa
wrażenia przestrzenności pejzażu i postaci zastosowano już jednak
pewne powtórzenia i schematyzację form. Jest to jeden z pierwszych
sygnałów kształtowania się nowego języka sztuki, powstającego nie bez
wpływu rosnącego znaczenia chrześcijańskiej kultury Wschodu.

0-3

♦ Powoli zanika antyczna swoboda, narracyjność i naturalność ujęć na

rzecz obrazowania treści za pomocą umownego języka znaków
plastycznych przekazujących transcendentny sens wyobrażeń,
niedostępny zmysłowemu poznaniu. Przykładem oddziaływania
wpływów bizantyńskich mogą być mozaiki Rawenny
z wczesnochrześcijańskiej bazyliki San Apollinare Nuovo i San
Apollinare in Classe. Powstały one w pierwszej połowie VI w.,
w czasach panowania cesarza Justyniana, któremu udało się wkrótce
zjednoczyć część utraconych prowincji zachodnich i umocnić potęgę
państwa.

0-3

Wnioski

♦ Można stwierdzić, że malarstwo monumentalne, jak i cała sztuka

wczesnochrześcijańska i bizantyńska jest sztuką religijną. Przeszła długą
drogę od antycznej kultury i jej realistycznego wyobrażenia widzialnego
świata do średniowiecznej transcendentnej wizji wszechświata oddanej
w sposób umowny i symboliczny poprzez określone kanonem sposoby
obrazowania.

0-3

Kompozycja

♦ Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu

oraz spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy. Właściwa
struktura i proporcje między poszczególnymi częściami pracy,
przemyślana konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski.

0-2

Estetyka

♦ Układ graficzny i czytelność pisma.

0-1

Język

♦ Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna.

0-2

Styl

♦ Jednorodność i poprawność stylistyczna.

0-1

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

13

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

Temat 2

Kryterium Problematyka Punktacja

Treść

Rys

historyczny

♦ Rok tysięczny wyznacza umownie koniec procesu formowania się

hierarchii feudalnej i wzmocnienia władzy kościelnej
w schrystianizowanej Europie. Następuje ogólny rozwój gospodarczy
i kulturowy.

0-1

♦ Szczególną rolę odgrywały zakładane ośrodki klasztorne, zwłaszcza

zakonu benedyktynów (założony w VI w. na terenie Włoch,
z macierzystą siedzibą w Cluny w Burgundii).

0-1

♦ Następuje ożywiony ruch budowlany, kształtuje się nowy uniwersalny

język form sztuki średniowiecza – styl romański. Wiodącą rolę odegrała
zwłaszcza architektura sakralna – zespoły klasztorne z masywnymi
bryłami kościołów dekorowanych rzeźbą.

0-1

Wpływy

♦ Styl romański rozwija się od XI do poł. XIII wieku (wyjątkiem jest

rzeźba francuska, gdzie już ok. poł. XI w. (1145 r.) powstaje tzw.
Królewski portal katedry w Chartres, zapowiadający pewne cechy stylu
gotyckiego).

♦ Najwspanialsza kamienna rzeźba powstaje we Francji, (także we

Włoszech i Hiszpanii). Niemcy mogą natomiast poszczycić się
wspaniałym rozwojem odlewnictwa. W Polsce nie zachowało się wiele
zabytków sztuki romańskiej, lecz i wśród nich są dzieła o znaczeniu
ogólnoeuropejskim (np. odlane z brązu Drzwi Gnieźnieńskie).

♦ Odrodzenie się rzeźby romańskiej, a zwłaszcza przedstawień

figuralnych po upadku zachodniej kultury antycznej miało ogromne
znaczenie dla dalszego rozwoju sztuki europejskiej. Wchłonęła ona nie
tylko wpływy przedstawień figuralnych i ornamentalnych sztuki
rzymskiej (liście akantu, wici roślinne, palmety), ale także motywy
dekoracyjne plemion barbarzyńskich (plecionki, wzory geometryczne
i zoomorficzne). Ze sztuki Bizancjum przejęła także pewne wzory
ikonograficzne, z malarstwa miniaturowego płaszczyznową i linearną
interpretację form (tzw. kamienny rysunek).

0-2

0-3

0-4

♦ Rzeźba romańska integralnie związana z architekturą jest zazwyczaj

płaskorzeźbą lub kamiennym reliefem.

0-1

Związek

z architek-

turą

i ikonografia

♦ Najwspanialej dekorowanym miejscem architektonicznym jest portal

z jego bogatą symboliką. Na półkolistym polu tympanonu, często
umieszczano w centralnym miejscu wyobrażenie Boga (Pantokratora)
jako władcy i sędziego królującego na tronie, ujętego frontalnie
i wpisanego w migdałowaty kształt mandorli otoczonego przez symbole
czterech Ewangelistów: lwa św. Marka, orła św. Jana, wołu św.
Mateusza i anioła św. Łukasza. (np. tympanon z Moissac). Chrystus
sędzia i władca był także centralną i największą postacią (perspektywa
hieratyczna) w tympanonie ze sceną Sądu Ostatecznego (np. w Autun)
lub w scenie Zesłania Ducha Świętego (Vézelay). W Polsce spotykamy
odrębny typ tympanonu tzw. tympanon fundacyjny (np. z Tumu pod
Łęczycą). Przedstawienia ornamentalne i figuralne umieszczano także
na archiwoltach (np. znaki zodiaku, starcy apokaliptyczni), w ościeżach
portalu i na belce nadproża (np. wyobrażenie Ewy, pierwszej
grzesznicy).

0-6

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

14

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

♦ W niektórych regionach Francji płaskorzeźba pojawia się nawet na całych

fasadach kościołów, tworząc spójny program ikonograficzny (Poitou we Francji).

0-1

♦ Wspaniale zdobiono również kapitele (głowice) i trzony kolumn

w ościeżach portali, w nawach wnętrz kościelnych, w krużgankach
klasztornych. Oprócz motywów dekoracyjnych przedstawiano całe
sceny religijne (np. Ucieczka do Egiptu, Adam i Ewa, Ostatnia
Wieczerza), symbole pojęć abstrakcyjnych i alegorie (tony muzyczne na
kapitelach kolumn w Cluny, cnoty i występki na trzonach kolumn
w Strzelnie), wyobrażenia fantastycznych zwierząt, symbolizujące złe
moce (inspirowane opisami w tzw. bestiariuszach).

0-2

♦ Innym rodzajem rzeźby romańskiej są odlewy z brązu, a wśród nich odrzwia

portali ze scenami żywotów świętych (Drzwi Gnieźnieńskie), z przedstawieniami
ze Starego i Nowego Testamentu (drzwi z kościoła w Hildesheim).

0-1

♦ Przeciwko nadmiernemu bogactwu dekoracji, a zwłaszcza takim

fantastycznym, groteskowym wyobrażeniom występowali cystersi,
których reguła nakazywała zachowywać szlachetną prostotę
architektury (korespondencja św. Bernarda z Clairvaux adresowana do
Sugeriusza, opata benedyktynów).

0-1

Funkcja

i forma

♦ Rzeźba niosąc bogactwo treści religijnych posiadała funkcję

dydaktyczną określaną jako Biblia Pauperum, czyli Biblia dla ubogich
(według słów papieża Grzegorza Wielkiego, iż obraz jest tym dla
niepiśmiennych, czym pismo dla umiejących czytać), była przeznaczona
zarówno dla garstki wykształconych jak i dla rzesz niepiśmiennych.

0-1

♦ Nauki kościoła miały głęboko zapadać nie tylko w umysły, ale

i w wyobraźnię wiernych. Konieczna, zatem była intensyfikacja
ekspresji. Rzeźba miała nie tylko przedstawiać, lecz również wyrażać,
możliwie najprościej i najdosadniej. Uwolniona od antycznego dążenia
do naśladowania natury i poszukiwania piękna, mogła sobie pozwolić
na interpretację formy i deformację postaci. Podkreślano wyrazistość
spojrzenia, żywą gestykulację, gwałtowne uczuciowe poruszenie, bądź
wzniosłą powagę. Operowano dynamicznymi układami graficznymi,
linią reliefu, lub blokową, surową formą, wiążąc płaskorzeźbę
z architekturą w sposób organiczny (nierozerwalny, ścisły).

0-3

♦ Dekoracyjne układy kompozycyjne tworzono według zasady „prawa

ram”, dostosowując wielkość, proporcje i układy form, do wielkości
i kształtu zdobionej powierzchni tympanonu, archiwolty, kapitelu.

0-1

♦ Brak sztywnych kanonów formalnych pozwalał rzeźbiarzowi

romańskiemu na różnorodność interpretacji, dostarczanych przez
teologów wzorów ikonograficznych. Rzeźba romańska uderza zatem
świeżością i bogactwem rozwiązań, ekspresją, dekoracyjnością
i trafnością w doborze sposobów przekazywania religijnych treści.

0-1

Kompozycja Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz

spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy. Właściwa struktura
i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana
konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski.

0-2

Estetyka

Układ graficzny i czytelność pisma.

0-1

Język

Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna.

0-2

Styl

Jednorodność i poprawność stylistyczna.

0-1

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

15

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie – „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

Temat 3

Kryterium Problematyka Punktacja

Treść

1. Rys his-

toryczny

♦ Karol Wielki – epoka wczesnego średniowiecza VIII/IX w. (768 – 814),

król Franków koronowany na cesarza rzymskiego w 800 r., wybitny
polityk, wódz, mecenas kultury i nauki, twórca odrodzenia tradycji
państwowości rzymskiej w duchu religii chrześcijańskiej na Zachodzie
Europy (dzisiejszych państw Francji, Niemiec zachodnich z Austrią,
Holandii, Belgii, Szwajcarii, Włoch północnych. i środkowych.
z Rzymem).

0-3

♦ Po spustoszeniach okresu wędrówek ludów „wieków ciemnych”

powstała kultura dworska o charakterze elitarnym określana
„renesansem karolińskim”, uformowana na gruncie potrzeb
politycznych i religijnych nowego państwa, któremu przyświecała idea
„renovatio imperii”.

0-3

2. Wartości

ideowe

i artysty-

czne

♦ Sztuka ukształtowała się w oparciu o przenikające się wzory antyczne,

wczesnochrześcijańskie, bizantyńskie oraz lokalne ludów barbarzyń-
skich (głównie pochodzenia germańsko-celtyckiego).

0-2

♦ Dwór cesarski w Akwizgranie (tzw. Nova Roma) skupiający

międzynarodową elitę umysłową (mnich Alkuin, Teodulf, Einhardt) stał
się prężnym centrum promieniowania nauki i sztuki.

0-2

♦ Powołana w jego kręgu szkoła pałacowa pełniąca funkcję Akademii

była ważnym ośrodkiem nauki i miniatorstwa.

0-1

♦ Drugim istotnym nośnikiem kulturotwórczym, dzięki poparciu cesarza,

pozostawał ożywiony ruch klasztorny (monastycyzm) reguły
benedyktyńskiej. Klasztory stały się ważnymi ośrodkami krzewienia
kultury chrześcijańskiej i zachowania tradycji antycznej m.in. przez
kopiowanie dzieł starożytnych autorów, rozpowszechnianie wzorów
architektury i tworzenie licznych kodeksów iluminowanych (skryptoria
w Tours, Reims, St. Gallen).

0-3

♦ Istotna rola upowszechnienia języka łacińskiego, zakładania szkół,

skryptoriów, bibliotek przez środowisko dworskie i zakonne celem
podniesienia oświaty i zintegrowania cesarstwa.

0-2

3. Dzieła

sztuki

♦ Kaplica pałacowa w Akwizgranie wzorowana na kościele bizantyńskim

San Vitale w Rawennie wzniesiona jako masywna, centralna budowla
na planie ośmioboku, piętrowa, kryta kopułą, o wnętrzu otoczonym
obejściem z emporą dla pomieszczenia loży cesarskiej z tronem,
wyposażona sprowadzonymi z Włoch fragmentami dekoracji
i elementami architektury będącymi symbolicznym nawiązaniem do
antycznego dziedzictwa.

0-4

Historia sztuki – Model odpowiedzi i schemat oceniania

16

Materiały pomocnicze OKE w Krakowie: „Gdyby matura 2002 była dzisiaj” – wrzesień 2000

♦ Ukształtowanie okazałych założeń klasztornych jako

samowystarczalnych gospodarczo i funkcjonalnych architektonicznie
rozwiązań skupionych wokół monumentalnych, wieżowych kościołów
z masywami zachodnimi (westwerkami), podłużnych, dwuchórowych
z wyodrębnionym prezbiterium (np. wzorcowy plan opactwa St. Gallen,
St.Riques zw. Centula, Corvey, kruchta w Lorch).

0-2

♦ Cenne i kunsztowne wyroby rzemiosła artystycznego ze złota, brązu,

kości słoniowej, kamieni szlachetnych i emalii o przeznaczeniu
liturgicznym, relikwiarze i oprawy ksiąg wyrazem wyrafinowanych
upodobań estetycznych o znaczeniu symbolicznym oraz przejawem
podtrzymania prestiżu władzy możnych fundatorów świeckich
i kościelnych.

0-2

♦ Bujny rozkwit iluminowanych rękopisów (kodeksów) masowo

powstających w skryptoriach pałacowym i klasztornych
o zróżnicowanych wpływach artystycznych świadectwem dbałości
o estetykę zreformowanego pisma (minuskułowego i majuskułowego)
oraz kontynuowania tradycji obrazowania form antycznych w bogatych
iluminacjach (np. Ewangeliarz Karola Wielkiego).

0-2

4

♦ Karol Wielki pierwszy średniowieczny władca politycznego

zjednoczenia europejskiej państwowości, światły inspirator odnowy
życia umysłowego i artystycznego o charakterze uniwersalnym.

0-1

♦ Mecenat artystyczny jako jedna z funkcji sprawowania władzy służąca

do przekazywania idei chrześcijańskich i państwowych za
pośrednictwem uniwersalnego języka nauki i sztuki.

0-1

♦ Dwór monarszy w Akwizgranie i ośrodki klasztorne głównymi

pośrednikami rozpowszechniania wzorów kultury chrześcijańskiej na
Zachodzie Europy.

0-1

♦ Sztuka karolińska bezpośrednio przygotowała grunt dla rozwoju stylu

romańskiego.

0-1

Kompozycja Spójna, logiczna wypowiedź, zachowanie ciągłości i logiki wywodu oraz

spójnych przejść między kolejnymi częściami pracy. Właściwa struktura
i proporcje między poszczególnymi częściami pracy, przemyślana
konstrukcja z zakończeniem uwzględniającym wnioski.

0-2

Estetyka

Układ graficzny i czytelność pisma.

0-1

Język

Poprawność gramatyczna (fleksja, składnia), ortograficzna i interpunkcyjna.

0-2

Styl

Jednorodność i poprawność stylistyczna.

0-1