STRZEŻECKI ANZELM — STRZEŻOWSKI MIKOŁAJ

77

Strzeżowski Mikołaj ze Strzyżowa, Czudca, Go­

dowej h. Oława (zm. ok. 1497), dyplomata, kaszte­
lan sanocki i wiślicki, starosta biecki.

Był synem rycerza pasowanego Pakosza z Czud­

ca i Strzyżowa (zm. między 1457 a 1460). Jego bra­
tem był Jan (zm. przed 12 IV 1485), z którym S.
pozostawał początkowo w niedziale, a siostrami:
Anna, w r. 1462 żona Jana z Trzciany, i Jadwiga,
przed r. 1471 poślubiona Mikołajowi z Lipnicy
zwanemu Węgrem. S. pieczętował się h. Oława,
dopiero późniejsza heraldyka za Bartoszem Paproc­
kim niesłusznie uznała go za przedstawiciela rodu
Gozdawitów.

Pierwsze wzmianki źródłowe o S-m związane są

ze sprawą, jaką toczył przed sądem ziemskim w Pil-
znie w marcu 1460. Wraz z bratem Janem dokonał
w r.n. ponownej lokacji na prawie magdeburskim
należącego jeszcze wówczas do niedziału Czudca,
określonego w dokumencie lokacyjnym jako No­
wogród. W r. 1462 przeprowadził dział dóbr z bra­
tem; S-emu przypadła poł. m. Strzyżów, wsie: Go­
dowa, Brzeżanka, Gbiska, Tropie i Żyznów Dolny,

zapewne także lasy nad rzeką Gwoźnicą (należące
do wsi Jawornik, w r. 1470 sprzedane Machowskim
za 200 grzywien), natomiast brat objął m.in. drugą
poł. Strzyżowa oraz Czudec. S. zapewne na począt­
ku l. siedemdziesiątych podjął służbę na dworze
króla Kazimierza Jagiellończyka. W r. 1473 został
oskarżony przed monarchą, że łamiąc monopol za­
strzeżony dla soli bocheńskiej, wprowadzał niele­
galnie do obrotu w Strzyżowie sól z Rusi i unie­
możliwił urzędnikom królewskim obłożenie jej se-
kwestrem; z zarzutów tych oczyścił się przysięgą
złożoną wraz z sześcioma świadkami w sądzie na­
dwornym w Krakowie. U boku króla wziął udział
w wyprawie na Śląsk przeciw królowi węgierskie­
mu Maciejowi Korwinowi. Pod murami Wrocławia

8 XI 1474, jako dworzanin królewski, otrzymał od

władcy ekspektatywę na Boiska i sześć innych wsi
w ziemi sanockiej, które miały być skonfiskowane
rodzinie Balów za niestawiennictwo na wyprawie.

Ostatecznie do przejęcia tych dóbr przez S-ego nie
doszło, zapewne w wyniku udanej obrony przez
Balów swej własności przed sądem. Od r. 1468
występował S. sporadycznie jako asesor sądu ziem­
skiego w Pilznie, a od r. 1482 także sądów ziemi
sanockiej. Nawiązał w tym okresie bliskie związki
z wpływowymi w ziemi sanockiej Kamienieckimi,
umocnione w r. 1477 małżeństwem z przedstawi­
cielką tej rodziny. Po pożarze Strzyżowa w marcu

1480 wydał 3 V t.r. wraz z bratem przywilej dla

miasta; dokument ten stanowi jeden z ciekawszych
przykładów całościowej regulacji przez prywatne­
go właściciela praw i przychodów gminy miejskiej
w późnośredniowiecznej Małopolsce. S. wykorzy­
stywał położenie swych dóbr na lokalnych szlakach
handlowych. W sprawach kupców strzyżowskich
prowadził korespondencję z radą miejską i ławą
węgierskiego Bardiowa, odwołując się w obronie

78

STRZEZOWSKI MIKOŁAJ

swych poddanych do króla. Rachunki królewskie
dowodzą, że S. przebywał w otoczeniu monarchy
w lipcu 1478, a także w r. 1485, kiedy 18 X t.r.
w związku z jego bliżej nieznanymi działaniami
odnotowano wydatek 80 fi. Mniejsze sumy ze skar­
bu królewskiego otrzymywał także w 1. 1486—7.
O rosnącym znaczeniu S-ego w środowisku szla­
checkim świadczy powoływanie go na sędziego
polubownego w sporach między możnowładca-
mi, m.in. w r. 1484 w związku z podziałem ma­

jątku między synów Mikołaja Pieniążka z Witowic,

a w r. 1487 w sporze między Andrzejem Kmitą
i Janem z Dynowa. W r. 1489 jako sprawujący
wspólnie z bratem patronat nad kościołem w Czud-
cu zezwolił S. na przeniesienie parafii z kościoła
św. Marcina na górze zamkowej do nowo wznie­
sionego kościoła św. Zofii, zastrzegł jednak utrzy­
manie w starym kościele służby bożej z uwagi na
znajdujące się tam groby jego przodków. Po śmier­
ci brata przejął w opiekę część spadku po nim z poł.
Strzyżowa i przynależnościami.

Po objęciu w r. 1492 tronu polskiego przez Jana

Olbrachta znalazł się S. w grupie doradców fawo­
ryzowanych przez nowego władcę. Wyrażone w his­
toriografii (J. Wiesiołowski) przypuszczenie, że S.

jeszcze przed r. 1492 związany był z dworem Ol­

brachta jako królewicza, nie znajduje jednak po­
twierdzenia w źródłach. Jesienią 1493 król powie­
rzył S-emu, który przebywał z nim w Wielkopol-
sce, odbycie poselstwa do Turcji. S. opuścił Poznań
najwcześniej 11 XI 1492* otrzymując od króla na
drogę 500 fl . Poselstwo zatrzymało się we Lwowie,
skąd wyjechano zapewne po 2 XII t.r., wtedy bo­
wiem swe długi przed wyprawą do Turcji regulo­
wał królewski tłumacz, Ormianin Iwaszko, mający
przypuszczalnie towarzyszyć S-emu. Data przyby­
cia poselstwa do Stambułu nie jest znana. Traktat
pokojowy, umocniony przysięgą złożoną przez suł­
tana Bajezida II wobec S-ego, a także osobnym do­
kumentem sułtańskim z datą 6 IV 1494, zawarty
został na trzy lata i przewidywał powstrzymanie się
od wzajemnych napadów oraz swobodę podróży dla
dyplomatów i kupców obu stron. W liście z wcześ­
niejszą datą 1 IV t.r. sułtan informował króla pol­
skiego o obowiązującym od 6 IV pokoju oraz
o wysłaniu wraz z wracającym do kraju S-m posła
tureckiego, wobec którego także Jan Olbracht wi­
nien zaprzysiąc traktat. Podczas pobytu S-ego
w Turcji jego bratankowie, Jan i Gabriel, zagarnęli
siłą swą część ojcowizny przejętą przez S-ego po
śmierci brata; w obronie praw S-ego interweniować
musiał król. Między l. 1494 a 1496 trzymał S. w za­
stawie od Piotra Kmity należące do Kamienieckich
wsie: Niezdów, Komorniki, Bukownik i Wolicę koło
Dobczyc.

Powrót S-ego (u boku króla był już między

25 a 31 V 1494) zbiegł się z jego nominacją na kaszt.
sanocką. Z nowym tytułem wystąpił S. po raz pierw­
szy 29 VII 1494 na liście świadków wydanego

w Krakowie dokumentu inkorporacji ks. zatorskie­
go do Królestwa. Towarzyszył królowi w podjętej

jesienią t.r. podróży do Prus, występując u jego boku

m.in. 28 XI t.r. w Toruniu oraz 9 i 18 I 1495
w Malborku. Wiosnę 1495 spędził z królem w To­
runiu, skąd w maju udał się z dworem na Mazow­
sze, towarzysząc monarsze w uwieńczonych suk­
cesem zabiegach na rzecz inkorporacji Mazowsza
płockiego do Korony. Następnie przybył z dworem
na zjazd panów małopolskich do Lublina, gdzie we
wrześniu i październiku t.r. radzono w obecności
króla o sprawach polityki zagranicznej. W sporzą­

dzonych w 1. 1495—6 spisach dworzan S. wystę­
pował z pocztem liczącym 12 koni, co sytuuje go
w ścisłej czołówce dostojników koronnych. Przed
6 X 1496 otrzymał star. bieckie. Początek r. 1496
aż do Wielkanocy spędził w Małopolsce. W kwiet­
niu t.r. wziął udział w sejmie w Piotrkowie, wystę­
pując na listach świadków dokumentów królewskich
nadających ks. Konradowi III w lenno ziemie Ma­
zowsza, oraz dokumentu ogłaszającego statut zwa­
ny piotrkowskim. Po sejmie, na którym zapadła de­
cyzja o zorganizowaniu w r. 1497 wyprawy do Moł­

dawii, wrócił przed 17 V 1496 do Krakowa. Dn.
29 IX t.r. był jeszcze w Bieczu, po czym w związku
ze zbliżającym się wygaśnięciem zawartego w r. 1494
pokoju, udał się z kolejną misją dyplomatyczną do
Turcji. Do celu dotarł przed 2 0 I 1497, kiedy to jego
obecność odnotowano w korespondencji między

Stambułem a Wenecją. Wg późniejszego oświad­
czenia Jana Olbrachta z listu do króla Czech i Wę­

gier Władysława, zadaniem S-ego było uzyskanie
«uczciwego pokoju». Ponieważ jednak przygotowa­
nia do wyprawy mołdawskiej były już wtedy bar­
dzo zaawansowane, uznaje się w historiografii, że
misja S-ego była z góry obliczona na niepowodze­
nie. Treść zawiezionych przez S-ego propozycji nie

jest znana, mogły jednak obejmować one usunięcie

przez sułtana Tatarów ze stepów białogrodzkich. Po
odmownej odpowiedzi Bajezida II wyruszył S.
w drogę powrotną przez Lwów (w rachunkach mia­

sta odnotowano bez daty dziennej wydatki na po­
witanie wracającego z Turcji posła królewskiego)
i wczesną wiosną 1497 dotarł do przebywającego
w Sandomierzu Jana Olbrachta. Polska dyplomacja
zadbała, by szczegóły poselstwa S-ego poznano
w krajach ościennych, toteż przybyłe do Moskwy

13 VI t.r. poselstwo litewskie powoływało się na

S-ego jako naocznego świadka przeprawy przez Du­

naj wojsk tureckich rzekomo ciągnących na Polskę.

S. wziął udział w wyprawie mołdawskiej Jana

Olbrachta w r. 1497. Dn. 9 V t.r. był u jego boku
we Lwowie, a następnie towarzyszył królowi i woj­
skom polskim w marszu przez Ruś Czerwoną do
Mołdawii. Po raz ostatni wystąpił jako osoba żyją­
ca na liście świadków dokumentu Jana Olbrachta
wystawionego 29 IX pod murami obleganej Sucza-
wy. Anonimowa relacja niemiecka z sejmu węgier­
skiego, obradującego w listopadzie i grudniu wy-

*

Uwaga od autora: omyłka w druku, winno

być 1493

/

Author's note: misprinted date,

should be 1493.

STRZEŻOWSKI MIKOŁAJ — STRZĘBALSKI WŁADYSŁAW

79

mienia S-ego wśród polskich dostojników wziętych
w Mołdawii do niewoli. Zdarzenie to musiało na­
stąpić między 29 IX a 5 XI, kiedy wojska polskie
zostały rozpuszczone już w granicach Królestwa.

S., podobnie jak inni wymienieni w relacji dostoj­
nicy, został prawdopodobnie pojmany 26 X w bitwie
pod Koźminem. O dalszych jego losach brak wia­
domości. W grodzie bieckim do 13 XII wydawano
pozwy pod jego imieniem jako starosty. Nowy star.
biecki Jakub Sieklucki wystąpił w źródłach 27 XII.
Być może przez jakiś czas liczono się jeszcze z moż­
liwością powrotu S-ego, gdyż kaszt. wiślicką po­
wierzył król następcy S-ego Piotrowi Szafrańcowi
dopiero w r. 1501.

Pierwszą żoną S-ego była bliżej nieznana Anna,

wzmiankowana w r. 1476. W r.n. zawarł związek
małżeński z córką kaszt. sanockiego Henryka Ka­
mienieckiego o imieniu (przezwisku?) Pampuga, za­
bezpieczając jej na swych dobrach 400 grzywien
posagu i tyleż wiana. S. prawdopodobnie nie pozo­
stawił potomstwa, gdyż jego dobra przeszły na bra­
tanków, Jana i Gabriela, stanowiąc przedmiot dzia­
łu majątkowego, jaki przeprowadzili oni między

sobą w r. 1499.

F a s t n a c h t A., Catalogus diplomatum Biblio­

thecae Instituti Ossoliniani. Supplementum I: inde ab
anno 1279 usque ad annum 1506, Wratislaviae 1951;
t e n ż e , Słownik historyczno-geograficzny ziemi sa­
nockiej w średniowieczu, Brzozów— Kr. 1991— 2002
I— III (Dydnia, Jabłonica Ruska, Jasienica, Krzemien­
na, Płosina, Wola Jasienicka); F e d o r o w i c z , Do­

stojnicy i urzędnicy, s. 98; Katalog dokumentów per­
gaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskie­
go w Bitburgu, Oprac . J. Tomaszewicz, M. Zdanek,
Kr. 2004; Katalog dokumentów tureckich. Dokumenty
do dziejów Polski i krajów ościennych w latach 1455—

1672, Oprac . Z. Abrahamowicz, W. 1959 nr 8— 9;

Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Biecz, Jasło, Kola-

nówka, Komorniki paraf. Radziechowice, Lipnica
Górna); Urzędnicy, III/1 (błędnie herb, data śmierci

i pisanie się z Grodźca), IV/1; — C z a m a ń s k a I.,
Mołdawia i Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Tur­
cji w XIV i XV wieku, P. 1996 s. 167— 8; G a w ę ­
d a S., Rozwój gospodarki wiejskiej od połowy XV
do początków XVII wieku, w: Studia nad dziejami
Strzyżowa i okolic, Rzeszów 1980 s. 86— 8 (z błęda­
mi); t e n ż e , Rozwój latyfundium Kamienieckich i ich
rola polityczna do początków XVI wieku, w: Krosno.
Studia z dziejów miasta i regionu, Red. S. Cynarski,
Rzeszów 1995 III 63; G ó r k a O., Nieznany żywot
Bajezida II źródłem do wyprawy czarnomorskiej i na­

jazdów Turków za Jana Olbrachta, „Kwart. Hist.”

R. 52: 1938 s. 398, 400— 1; G w o ź d z i c k i W.,
Dzieje miasteczka i parafii Czudec, Przemyśl 1992
s. 23— 7, 39— 43; Hist. dyplomacji pol., I; K i r y k F.,
Urbanizacja Małopolski. Województwo Sandomier­
skie XIII— XVI w., Kielce 1994; L e w i c k i A., Król
Jan Olbracht o klęsce bukowińskiej r. 1497, „Kwart.
Hist.” R. 7: 1893 s. 6, 11; P a p é e F., Jan Olbracht,
Kr. 1999; S m o ł u c h a J., Papiestwo a Polska w la­
tach 1484— 1526. Kontakty dyplomatyczne na tle za­
grożenia tureckiego, Kr. 1999; T r a w k a R., Kmito­
wie. Studium kariery politycznej i społecznej w póź­

nośredniowiecznej Polsce, Kr. 2005; W i e s i o ł o w ­
s k i J., Ambroży Pampowski — starosta Jagiellonów.
Z dziejów awansu społecznego na przełomie Średnio­
wiecza i Odrodzenia, Wr. 1976; W o l s k i M., Trze-
ciescy herbu Strzemię. Małopolska rodzina szlachec­
ka XIV— XVI wieku, Kr. 2005; W y r o z u m s k i J.,
Miasta regionu strzyżowskiego, w: Studia nad dzieja­
mi Strzyżowa, Rzeszów 1980 s. 112— 14, 119— 24;
— Akta grodz, i ziem., VII, IX, XVI, XVIII;

Bártfa. Szabad Királyi város levéltára (1319— 1526),
Ed. B. Iványi, I kőtet (1319— 1501), Budapest 1910
nr 2316, 2470, 2522, 2535, 3250; Cod. epist. saec. XV,
III; Cod. Pol., II; Decreta iuris supremi Magdeburgen-
sis castri Cracoviensis 1456— 1481, Hrsg. L. Łysiak,
K. Nehlsen von Stryk, Frankfurt am Main 1995; D ł u ­
g o s z , Liber b en ef., II; Dokumenty polskie z archi­
wów dawnego Królestwa Węgier, Wyd. S. A. Sroka,
Kr. 2003 III; I Diarii di Marino Sanuto (1496— 1533),
Ed. R. Fulin, F. Stefani, Venezia 1879— 1903 I

szp. 552; lura Masoviae terrestria, Wyd. J. Sawicki,
W. 1973 II nr 153— 154; Kod. m. Kr.; Lehns-u. Besit­
zurkunden Schlesiens, II; Materiały do historii miasta
Biecza (1361— 1632), Wyd. F. Bujak, Kr. 1914; Ma­
tricularum summ., I— II; Notificationes ex Consisto­
rio generali dioecesis Cracoviensis, Kr. 1892 s. 76— 7;
Sbornik Russ. Ist. Obšč., XXXI: Starod. Prawa Pol.
Pomn., II nr 4107; Teki Pawińskiego, II; Vol. leg.,
I 111, 113, 128; W y r o z u m s k i J., Miasta regio­
n u..., Dodatki, nr 1; — AGAD: Metryka kor., t. 15
k. 97v, 118, 203, 204v— 205, 206v, t. 16 s. 68, 70— 1,
73—4 , 76, 82, 91, t. 17 k. 115, 141v, Arch. Skarbu
Kor., Rachunki królewskie, nr 20 k. 85, 95v, nr 22
k. 27, 47v, 51v, 59v, 78; AP w Kr., Oddz. na Wawelu:
Castr. Biec., t. 4 s. 66, 68, 73, 74, 77, 79, 80, 84, 87,
91, 95, 100, 109, 110, 113, 114, 115, 178, 179, 181,
Castr. Crac., t. 24 s. 746, t. 25 s. 521— 2, 707, Terr.
Crac., t. 152 s. 366— 7 , 369— 7 1 , 375, Terr. Pilsn., t. 21

s. 253, 320, 325, 343, 378— 9, 394, 403, 419, 430— 2,
t. 22 s. 16, 43, 238, 323, 326, 349— 50, 613— 17, t. 23
s. 29— 30, 193— 5, t. 24 s. 97, 228— 30, 237, 239,
368— 9, 387, 400, 409, t. 34 s. 300— 1, 303, 325, 341,
536, 552, 561, 584, 587, 593; Central’nyj deržavnyj
istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 52 op. 2 spr. 8
s. 659— 60, spr. 698 s. 642; IH PAN w Kr., Pracownia
Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Karto­
teka (Strzyżów).

Maciej Wilamowski