plik

STANISŁAW Z DAWIDOWA

Ewentualna falsyfikacja nadania mogła być nieudol
ną  próbą  odtworzenia  autentycznego  dokumentu,
lub miała służyć wtórnemu udokumentowaniu praw
majątkowych  nabytych  przed  2.  poł.  XIV  w.,  gdy
dokument jako środek uwierzytelnienia akcji praw
nej  był jeszcze  na  ziemiach  ruskich  rzadko  stoso
wany. Za miejscowym, ruskim lub ormiańskim, po
chodzeniem S-a przemawia imiennictwo pierwszych
pokoleń  rodziny,  a  także  patronimik  Grzegorza,
odnotowany w  łacińskich  tekstach  obu  nadań  kró
lewskich,  pochodzący  zapewne  od  ruskiego  imie
nia  Tymsza.  Innym  argumentem jest  fakt  spisania
w języku  ruskim  najstarszych  znanych  dokumen
tów  starostów  Rusi,  których  odbiorcą był  S.  (dy
plomów  z  l.  1386  i  1409).  S.  występował  w  źród
łach  początkowo  jako  Ostaszko  (ostatni  raz
w r.  1420 w zlatynizowanej  pisowni  Ostapho),  zaś
dopiero od r.n. pod imieniem Stanisław (lub  Stasz-
ko),  co  mogło  odzwierciedlać  jego  konwersję  na
katolicyzm dokonaną w dojrzałym wieku. Brak bez
pośrednich  przesłanek  potwierdzających  przyjęte
przez część literatury przedmiotu (J.  Chwalibińska)
pokrewieństwo S-a, pieczętującego się konsekwent
nie Wilczymi  Kosami  (Prus  II), z Jakuszem  synem
Floriana, z bliżej nieokreślonego Dawidowa, dowo
dzącym w r.  1424  przed  sądem  ziemskim krakow
skim szlachectwa z h.  Turzyna (Prus  I).

Po śmierci ojca (po r. 1381) S. wraz z rodzeń

stwem  przeszedł  pod  opiekę  Chodka  Łojewicza
z Wyżnian h.  Korczak, jednego z najbardziej wpły
wowych  przedstawicieli  autochtonicznej  szlachty
ziem ruskich Król. Pol. Jeszcze przed r.  1386 Chod-
ko  w  imieniu  dzieci  Tymszyca  sprzedał  dom  we
Lwowie  (stanowiący  przypuszczalnie  część  spad
ku  po  ich  ojcu)  Żydowi  Jakubowi,  właścicielowi
sąsiedniej  posesji.  T.r.  Chodko  asystował  przy

jęciu w zastaw wsi Czerepin, poręczając za nielet

niego  S-a.  Dn.  8  III  1411  w  Parczewie  S.,  okreś
lony już mianem strenuus,  otrzymał od króla Wła
dysława  Jagiełły  swój  pierwszy,  opiewający  na

100 grzywien, zapis na królewszczyznach, co mogło

być nagrodą za udział w wojnie z Krzyżakami.  Po
cząwszy od r.n. pojawiał się S. regularnie jako świa
dek na zachowanych dokumentach starostów lwow
skich  (ruskich).  W r.  1419 z polecenia królewskie
go  wziął udział w rozgraniczeniu Kutyszcz  i  Poła-
hicz  w  ziemi  lwowskiej.  Dn.  22  I  1422  lub  r.n.

jako star. Samborski wystawił w Samborze doku

ment potwierdzający dokonane wcześniej przez sie
bie z polecenia królewskiego w asyście miejscowych
ziemian rozgraniczenie dóbr prawosławnego biskup
stwa przemyskiego i wsi Strzałkowice. Zapewne nie
był już  starostą jesienią  1423,  gdy  występował  bez
żadnego tytułu w otoczeniu przebywającego na Rusi
króla.  W  r.  1427  wziął  udział  w  zjeździe  szlachty
ruskiej  z królem w Haliczu i tamże 28 VI t.r.  przy
wiesił  swoją pieczęć  na zbiorowym  akcie  szlachty
ziemi  lwowskiej,  zawierającym uznanie praw  suk

cesyjnych synów Jagiełły. T.r. zasiadał w sądzie miej
skim w ratuszu lwowskim, wraz z rajcami i rycerzem
Boguchwałem, o czym dowiadujemy się ze skar
gi wniesionej przez gminę ormiańską tego miasta
w sprawie porwania córki rycerza i kupca Grzegorza
Ormianina.

Od r. 1430 był S. sędzią sądu przy star. ruskim

(lwowskim), tytułując się wymiennie sędzią lwow
skim, sędzią pow. lwowskiego lub ziemi lwowskiej,
a  także  sędzią  generalnym  Rusi.  Podczas  wojny
z  w.  ks.  lit.  Swidrygiełłą  w  r.  1431  wziął  udział
w  letniej  wyprawie królewskiej  na Łuck i pod mu-
rami miasta 23 VIII t.r., jako jeden z komisarzy kró
lewskich,  rozpatrywał  sprawę  zamiany  dóbr  mię
dzy  braćmi  z  Czajkowic  (pow.  gródecki).  Przed
27 X,  mimo  zawartego  z  początkiem  września  za
wieszenia broni,  ludzie  Świdrygiełły z załogi zam
ku w Olesku spalili jeden z dworów S-a wraz z cze
ladzią szukającą w nim schronienia, oraz złupili jego
dobra w Makosiejach koło Trembowli. Incydent ten
stal  się przedmiotem  oficjalnej  skargi  skierowanej
przez Władysława Jagiełłę do wielkiego księcia li
tewskiego.

Jako sędzia ziemski S. objął przewodniczenie

sądu ziemskiego  lwowskiego,  utworzonego  w  wy
niku wprowadzenia (w  lipcu  1434)  prawa polskie
go w tej  prowincji  (wg  informacji  Kaspra Niesiec-
kiego  z  XVIII  w.  sąd  ten  zaczął  urzędowanie

1 I 1435). W tym też zapewne czasie S. kazał spo

rządzić sobie nową pieczęć. Z nieznanych przyczyn
(zapewne w wyniku pomyłki  rytownika,  realizują
cego  większą  ilość  zamówień  nowo  powołanych
urzędników ruskich), wyobrażała ona w polu godło
Wilcze Kosy S-a, w otoku zaś nosiła napis własnoś
ciowy nie S-a, lecz ówczesnego star. ruskiego, Win
centego  Swidwy  z  Szamotuł  h.  Nałęcz.  Pomimo

formalnego uchybienia S. być może nawet do koń
ca  życia  uwierzytelniał  dokumenty  tą  pieczęcią.
Wraz z innymi przedstawicielami  nowo powołanej
hierarchii urzędniczej woj. ruskiego S. wziął udział
w  zjeździe  w  Brześciu  Kujawskim  i  znalazł  się
wśród bez mała dwustu  gwarantów  zawartego  tam
31  XII  1435  pokoju  z  zakonem  krzyżackim.
Dn.  11  X  1438  we  Lwowie,  wraz  z  urzędnikami
i reprezentantami szlachty Rusi Czerwonej, współ-
wystawił akt przekazujący zarząd dochodami skar
bowymi w woj.  ruskim woj.  Piotrowi Odrowążowi
ze  Sprowy  i  podkomorzemu  przemyskiemu  Sien-
kowi  z  Siennowa,  z  gwarancjami  pokrycia  szkód,

jakich mogliby doznać z tego powodu ze strony kró

la. W Mościskach  14 VI r.n. przywiesił pieczęć pod
aktem urzędników i szlachty woj. ruskiego ponow
nie uznających Władysława III  (już po osiągnięciu
pełnoletności)  prawnym  dziedzicem  Król.  Pol.
W  marcu  1440,  podczas  ostatniego  zjazdu  panów
koronnych  przed  wyjazdem  króla  Władysława  III
na Węgry,  monarcha uczynił na rzecz  S-a zapis na
królewszczyznach w pow.  oleskim.

STANISŁAW Z DAWIDOWA

Podstawą majątku S-a były dobra odziedziczone

po ojcu, a pochodzące z nadań królewskich:  Dawi
dów na południowy wschód od Lwowa oraz Horpin,
Nahorce, Wyrów i Manasterz na północnym wscho
dzie. W r.  1386 wziął w zastaw za  19 kop gr, a naj
później  w  r.  1410  kupił  za  100 grzywien  Czerepin
(pow. lwowski). W wyniku małżeństwa z córką nie-
posiadającego  męskiego potomka Chodka Łojewi-
cza w ręce  S-a przeszły wsie Nowosielce  i Żuraw-
niki w ziemi  lwowskiej,  Kalinowa Ruda (zapewne
późniejsza Kalinowszczyzna koło Czortkowa) oraz
Kujdańce,  Czernielów  z  prawosławnym  monaste-
rem i Dworzysko Karamandzica (Romanowce, pow.
trembowelski).  Z zapisów na dobrach królewskich
przeszła  w  r.  1411  na  rzecz  S-a  wieś  Podliski,
w  r.  1431  Żeniów  (pow.  lwowski)  oraz  w  r.  1433
Perepelniki  i  Jarosławice  (pow.  oleski)  z  klauzulą
dożywotniego posiadania.  Królewszczyzny te były
obciążone  zapisami  w  wysokości  co  najmniej
450  grzywien.  We  Lwowie,  oprócz  sprzedanego
przed  r.  1386  domu,  posiadał  S.  także  drugi
dom,  który  sprzedał  wraz  z  gruntem  w  r.  1413  za
20 kop gr dominikanom lwowskim. W r.  1415 uzys
kał królewski  przywilej  przenoszący  Dawidów  na
prawo niemieckie, a przed r.  1427 kolejny, przeno
szący kompleks dóbr horpińskich na prawo zapew
ne średzkie. W r.  1421  otrzymał od Władysława Ja
giełły konfirmację posiadania dóbr nadanych przez
króla nieżyjącemu już Chodkowi Łojewiczowi, jako
zadośćuczynienie  za  zagubienie  przez  kancelarię
królewską dokumentu przedłożonego niegdyś przez
S-a w Gródku podczas rewizji przywilejów (zapew
ne rewizji  z r.  1417).  W r.  1439 ufundował  S.  koś
ciół  parafialny  w  Dawidowie  p.  wezw.  św.  Stani
sława.  T.r.  w jego  święto  odstąpił  «dla  zbawienia
swej duszy» dominikanom lwowskim prawo pozys
kiwania przez mieszkańców klasztornego Krotoszy
na drewna w  trzech lasach  należących  do  dóbr da-
widowskich  w  zamian  za  część  pola  leżącego  po
między tymi wsiami. Nieprawdziwe są natomiast in
formacje dziewiętnastowiecznego badacza dziejów
ojczystych Ludwika Zielińskiego o zameczku, któ
ry rzekomo w  1. poł. XV w. wzniesiono w sąsiadu

jącej z dobrami horpińskimi wsi Tadanie, a którego
początki późniejsi autorzy wiązali z Dawidowski
mi. Dn. 30 VI 1442 zapisał S. dominikanom lwow

skim  3  kopy  gr  z  Dawidowa z prośbą o  odprawia
nie trzykrotnie w ciągu tygodnia mszy św. w kapli
cy Wszystkich Świętych, w intencji zbawienia włas
nego  i  swoich  przodków.  S.  zmarł  po  4 VII  1442
(ostatni jego  znany  dokument jako  sędziego  ziem
skiego),  a przed  6 II  1443,  kiedy  funkcję sędziego
ziemskiego sprawował tymczasowo woj. ruski Piotr
Odrowąż.  Z  XVI  w.  pochodzą  informacje  o  gro
bowcu  Dawidowskich,  który  znajdować  się  miał
w lwowskim kościele Dominikanów, w kaplicy cu
downej  ikony Matki Boskiej.

Pierwszą żoną S-a była Anna (Hanka), córka

Chodka  Łojewicza,  poślubiona  między  r.  1396
a  1406,  zmarła zapewne  najpóźniej  w r.  1421.  Już
w styczniu r.n. żoną S-a była Jadwiga (zm. po 1447),
wówczas bowiem star. ruski Jan Tarnowski potwier
dził  na  Dawidowie  dokonany  przez  S-a  zapis jej
posagu i wiana w wysokości  120 grzywien.  Ś. miał
czterech synów: Mikołaja, Joszka, Stanisława i Jana,
z których  co najmniej  dwóch najpóźniej  w  r.  1433

osiągnęło  lata  sprawne,  oraz  dwie  córki:  Zofię
i Annę. W r.  1439 na podstawie dokonanego wcześ
niej  działu dóbr uregulował S. wzajemne zobowią
zania  synów.  Dobra  horpińskie  przypadły  najstar
szemu Mikołajowi, Żurawniki i Nowosielce — Josz-
ce, Dawidów, Czerepin i Żeniów z dożywociem ro
dziców i obowiązkiem wyposażenia sióstr — Jano
wi, pozostałe  Stanisławowi.

M i k o ł a j , piszący się z Horpina, w r. 1446

zaliczony  został  w  sądzie  grodzkim  lwowskim  do
szlachty określanej — w odróżnieniu od «nobiles de
Ruthenicali genologia»— mianem «nobiles Lachi»;
zginął w bitwie z Mołdawianami na Krasnym Polu
w  r.  1450  (J.  Długosz  podając  tę  informację nazy
wa  go  mylnie  Stanisławem);  pozostawił  wdowę

Świętochnę, synów Macieja i Michała oraz niezna
ną z imienia córkę, nad którymi opiekę przejął pod-
sędek  lwowski  Ścibor  z  Wiszni.  J o s z k o  zmarł
między  sierpniem  1441  a  czerwcem  r.n.  Dwaj  po
zostali  synowie  Stanisław  i  Jan  wymienili  się  do
brami  dziedzicznymi  w  r.  1464.  Starszy  S t a n i
s ł a w ,  który w r.  1456 zwracał długi zaciągnięte na
wykup  żony  z  niewoli  tatarskiej,  wziął  Dawidów,
Czerepin  i  Żeniów;  zmarł  ok.  r.  1468,  pozostawił
syna  Jana.  Młodszy  syn  S-a  J a n ,   żyjący jeszcze
w  r.  1472,  wziął  Nowosielce,  Żurawniki  i  wsie
w pow.  trembowelskim;  w r.  1466  musiał oczyścić

się przysięgą z zarzutu napaści  i  ograbienia cerkwi;
był ojcem Stanisława Dawidowskiego z Nowosiel-
ców,  w  1.  1502—9  podsędka,  a następnie  sędziego
ziemskiego  lwowskiego  (1509— 12).  Córka  S-a
Z o f i a   została jeszcze  za  życia  ojca  wydana  za

Ścibora z Wiszni, późniejszego sędziego ziemskie
go lwowskiego; bracia w r. 1444 spłacili ją z dóbr

macierzystych. A n n a wyszła najpóźniej w r. 1448
za Jana Spicznika z Bołszowa, późniejszego miecz
nika halickiego.

B o n i e c k i , I 177, IV 114; N i e s i e c k i,

I  260— 1,  III  315;  O k o l s k i,  II  557;  P a p r o c k i ,
s. 210;  U r u s k i,  II  79;  —   G ą s i o r o w s k i   A.,  Iti
nerarium  króla  Kazimierza  Wielkiego.  Materiały

1333— 1370, „Roczn. Hist.” R. 64: 1998 s. 188— 9;

M a l e c z y ń s k i K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy
lwowscy w latach 1352— 1783, Lw. 1938 s. 110,

150— 2; Urzędnicy, III/l (błędna data roczna w komen

tarzu  do  nr  1092,  dokument  nie  z  25  IV  1443  lecz
z  r.  1445),  IV/1  (komentarz  do  nr  853);  —  C h w a 1 i -
b i  ń s k a  J.,  Ród  Prusów  w  wiekach  średnich,
Tor.  1948  s.  122— 3,  157;  E h r l i c h   L.,  Starostwa

STANISŁAW Z DAWIDOWA — STANISŁAW Z GĄDCZA

w  Halickiem  w  stosunku  do  starostwa  lwowskiego
w  wiekach  średnich  (1390— 1501),  Lw.  1914  s.  59;
H a i s i g  M.,  Ciekawa  pieczęć  Stanisława  z  Dawido
wa z połowy XV-go wieku, „Mies. Herald.” T.  17:  1938
nr  3  s.  40— 2;  t e n ż e ,   Sfragistyka  szlachecka  doby
średniowiecza  w  świetle  archiwaliów  lwowskich,
Lw.  1938; H r u ś e v ś k y j   M., Istorija Ukraїny-Rusy,
Kyїv— L’viv  1907  VI;  K u r t y k a   J.,  Z  dziejów  wal
ki  szlachty  ruskiej  o  równouprawnienie:  represje  lat

1426— 1427 i sejmiki roku 1439, „Roczn. Hist.” R. 66:

2000  s.  105;  L e w i c k i   A.,  Powstanie  Świdrygiełły.
Ustęp  z  dziejów unii  Litwy  z  Koroną,  Kr.  1892  s.  126;
L i s k e  X., Kilka uwag o sądownictwie  czerwonorus-
kim,  „Kwart.  Hist.” R.  2:  1888  s.  391— 2; P a s z k i e
w i c z   H.,  Polityka  ruska  Kazimierza  Wielkiego,
W.  1925  s.  186,  przyp.  1;  P e r z a n o w s k i   Z.,  Do
datek,  w:  Dok.  sądu  ziem.  krak.,  s.  XXIII— XXIV;
P i e k o s i ń s k i   F.,  Heraldyka  polska  wieków  śred
nich,  Kr.  1899;  P r o c h a s k a   A.,  Zamki  kresowe
i kresowa szlachta,  „Przew.  Nauk.  i  Liter.”  T. 44:  1918
s.  1072;  S i k o r a   F.,  Krąg  rodzinny  i  dworski  Dymi
tra  z  Goraja  i jego  rola na  Rusi,  w:  Genealogia.  Kręgi
zawodowe  i  grupy  interesu  w  Polsce  średniowiecznej
na tle porównawczym, Red. J. Wroniszewski, Tor.  1989
s.  76;  S u ł k o w s k a - K u r a s i o w a   I.,  Dokumen
ty królewskie  i  ich funkcja w państwie polskim za An-
degawenów  i  pierwszych  Jagiellonów  1370— 1444,
W.  1977  s.  82,  87;  Ś w i ę t o c h o w s k i  R.,  Na  mar
ginesie  artykułu  F.  Markowskiego  „Gotycki  klasztor
dominikański  we  Lwowie  w  świetle  rękopisu  z  XVI
wieku”, „Kwart. Architektury i Urban.” T.  14:  1969 z. 2
s.  94;  T ę g o w s k i  J.,  Skarga  społeczności  Ormian

lwowskich z powodu raptus puellae (Przyczynek źród

łowy  do  poznania  Sulimów  małopolskich),  w:  Studia
nad  dziejami  miast  i  mieszczaństwa  w  średniowieczu,
Tor.  1996  s.  286,  289;  T r a j d o s   T.  M.,  Dobroczyń
cy  mendykantów  średniowiecznego  Lwowa,  w:  Spo
łeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K.  Kuczyń

ski,  W.  1999  VIII  230;  t e n ż e ,   Kościół  dominikanów
lwowskich  w  średniowieczu  jako  ośrodek  kultowy,
„Nasza Przeszłość” T.  87:  1997  s.  56; t e n ż e, Kościół
Katolicki  na  ziemiach  ruskich  Korony  i  Litwy  za

panowania  Władysława  II  Jagiełły  (1386— 1434),
Wr.  1983  I  282— 3;  t e n ż e ,   Uposażenie  klasztoru  do
minikanów  lwowskich  w  średniowieczu,  „Nasza  Prze

szłość”  T.  91:  1999  s.  59— 64  (prace tego  autora  z błę
dami  rzeczowymi);  W i  l  a m o w s k i  M.,  Początki
i  powstanie  hierarchii  urzędów  ziemskich  wojewódz
twa  ruskiego  i  Podola,  „Roczn.  Hist.”  R.  64:  1998
s.  112,  114;  —   Akta  grodz,  i  ziem.,  II,  IV— IX,  XII—
XV, XVII—XIX;  Akty Zap. Ross., I nr 31; Arch.  Kom.
Hist.,  1919  XII  nr  1  s.  179;  Cod.  Epist.  Saec.  XV,  II;
D ł u g o s z ,   Historia,  V;  H u b  e  R.,  Wyrok  lwow
ski  roku  1421,  W.  1887  dod.  nr  1;  Jana  Zamoy
skiego  notaty  heraldyczno-sfragistyczne,  Wyd.  F.  Pie
kosiński, w:  tenże,  Studia, rozprawy i materiały z dzie
dziny historii polskiej  i prawa polskiego, Kr.  1907 VII;
Kod.  Litwy,  s.  360;  Materiały  archiwalne  wyjęte
głównie  z  Metryki  Litewskiej  od  1348  do  1607  roku,
Wyd.  A.  Prochaska,  Lw.  1890;  Matricularum  summ.,
III,  IV/3;  Najstarsza  księga  miejska  [Lwowa]  1382—

1389, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1892; O k o l s k i S.,

Russia  florida,  Leopoli  1646  s.  79;  P e t r u s z e -
w i c z  X. A.,  Materiały  historyczne,  „Przegl.  Arche-
ol.”  1882  z.  1  s.  72— 3;  P i r a w s k i  T., Relatio  status
almae  archidioecesis  Leopoliensis,  Wyd.  K.  J.  Heck,

Lw.  1883  s.  126;  S p i e r a l s k i   Z.,  Z  dziejów  Archi
wum  Koronnego  Krakowskiego.  Kopiariusz  Jana Łas
kiego  (ok.  1505),  „Studia  Źródłozn.”  T.  24:  1979,
Aneksy  s.  136— 7;  Die  Staatsverträge  des  Deutschen
Ordens in Preußen im 15. Jh., Hrsg. v. E. Weise, Königs-
berg  1939  I  nr  218;  Starod.  Prawa  Pol.  Pomn.,  VII/2
nr  434,  436,  X  nr  149;  Ukraїns’ki  gramoty,  Wyd.
V.  Rozov,  Kyїv  1928  I; Vol.  leg., I 58; Zbiór dokumen
tów  znajdujących  się w  Bibliotece  Hr.  Przezdzieckich
w  Warszawie,  Wyd.  A.  Chmiel,  Kr.  1890;  Zbiór  dok.
mpol., VI nr  1756, 1861, VII nr  1914, 1939, 2 033, 2087,
2126,  VIII  nr  2534;  —   „Dod.  Tyg.  do  Gaz.  Lwow.”

1858 nr 5 s. 72, nr 50 s. 236; — AGAD: Metryka Kor.,

t. 20 k. 19; Central nyj deržavnyj istoryčnyj archiv
Ukraї ny we Lw.: Castr. Leopol., F. 9 op. 1 spr. 464

s.  1015— 16,  1017— 19;  L’vivs’ka  naukova  biblioteka
im. V.  Stefanyka we Lw.:  F.  5  (Kolekcja Ossolińskich),
op.  3 (Diploma), spr.  175,  1915; Zakł. Naród. im. Osso
lińskich we Wr.:  dok. perg. BO 2583, 2589, 2598, 2599;

— Zbiory Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu

(Niemcy): dok. perg. A 35, A 37, A 54, A 55, A 56,
A 58, A 60.

Maciej Wilamowski