|data śmierci = 8 kwietnia
1941
|miejsce śmierci = Chersoń
, |lata służby = od 1914 |siły zbrojne = |jednostki = |stanowiska = Dowódca 11 Pułku Ułanów, adiutant
prezydenta Stanisław Wojciechowski|Stanisława Wojciechowskiego
|wojny i bitwy = I wojna światowa
,
wojna polsko-bolszewicka
|późniejsza praca = |odznaczenia = Plik:POL Virtuti Militari Srebrny BAR.svg|40px|Krzyż Srebrny Orderu
Wojennego Virtuti Militari
Plik:POL Polonia Restituta Wielki BAR.svg|40px|Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
Plik:POL Polonia Restituta Komandorski BAR.svg|40px|Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Plik:POL Polonia Restituta Oficerski BAR.svg|40px|Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Plik:POL Krzyż Niepodległości BAR.svg|40px|Krzyż Niepodległości
Plik:POL Krzyż Walecznych 4r BAR.svg|40px|Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
Plik:POL Krzyż Walecznych BAR.svg|40px|Krzyż Walecznych (po raz piąty)
Plik:POL Medal Pamiątkowy Za Wojnę 1918-1921 BAR.svg|40px|Medal Pamiątkowy Za Wojnę
1918-1921
|commons = Category:Mariusz Zaruski }} Mariusz Zaruski (ur. 31 stycznia 1867 w Dumanowie, zm. 8
kwietnia 1941 w

Chersoniu

) – pionier polskiego

żeglarstwa

i wychowania morskiego, generał brygady

Wojska Polskiego,

taternik

.

Postać wszechstronna – fotografik, malarz, poeta i

prozaik

. Marynarz, żeglarz i podróżnik. Konspirator,

zesłaniec

, legionista,

ułan

, wreszcie

generał Wojska Polskiego

i

adiutant

prezydenta RP

. Taternik, grotołaz,

ratownik, instruktor i popularyzator

narciarstwa

i turystyki górskiej. Założyciel

Tatrzańskiego

Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

.

Instruktor harcerski

ZHP

i wychowawca młodzieży.

Przez całe życie poświęcał się intensywnej działalności państwowej i społecznej. Również przez całe życie
intensywnie ćwiczył, zachowując wysportowaną sylwetkę do późnej starości.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w Dumanowie k. Kamieńca Podolskiego na

Podolu

. Naukę rozpoczął w prywatnej szkole

powszechnej w Mohylewie Podolskim. Dzięki wychowaniu wyniesionemu z domu oparł się rusyfikacji.
Edukację kontynuował w gimnazjum rosyjskim w Kamieńcu Podolskim, gdzie trafił pod opiekę stryja, z
którym brał udział w działalności konspiracyjnej. W 1885 roku, po zdaniu matury wyjechał na studia

matematyczno

-

fizyczne

do Uniwersytetu w

Odessie

. W czasie studiów zetknął się po raz pierwszy z

morzem. Codziennie obserwował morze i utrwalał je na płótnie. Udane próby malarskie zachęciły go, aby
wstąpić do Szkoły Sztuk Pięknych. W czasie wakacji jako

wolontariusz

zaciągał się na różne statki i

odbywał egzotyczne podróże na

Daleki Wschód

,

Syberię

, do

Chin

,

Japonii

,

Indii

,

Egiptu

i

Syrii

.

Zesłanie i powrót do Polski

Za działalność patriotyczną został zesłany w 1894 roku do

Archangielska

, gdzie ukończył Szkołę Morską z

tytułem Szturmana Żeglugi Wielkiej. Pod słowem honoru dostał pozwolenie na odbywanie podróży. W
pierwszym rejsie na żaglowcu "Derżawa" popłynął przez

Ocean Lodowaty

do

Norwegii

z ładunkiem

drewna i futer. Pływał po morzach arktycznych jako kapitan na statku "Nadieżda".
Po odbyciu kary zsyłki powrócił na dwa lata do Odessy, gdzie ożenił się z Izabelą Kietlińską. Następnie
pojechał do

Krakowa

(1901-1906), gdzie ukończył malarstwo na

Akademii Sztuk Pięknych

. Z powodu

złego stanu zdrowia żony przeniósł się (1907) do

Zakopanego

. Na wytyczaniu szlaków w

Tatrach

,

szkoleniu przewodników i pracy w

TOPR

(inicjator i pierwszy naczelnik dzisiejszego

GOPR

) zastała go

I

wojna światowa

. Był już wtedy znanym działaczem i publicystą, który doprowadził do tego, że zimowe

http://www.zgapa.pl/zgapedia/Mariusz Zaruski.html

1 z 6

2016-07-20 10:13

Zakopane pod względem liczby turystów dorównywało letniemu. W 1907 na nartach zdobył

Kozi Wierch

,

a w 1911 Kościelec.

Legiony Polskie

Do Legionów wstąpił pociągając swoim przykładem wiele osób, w tym górali z TOPR, którzy
przyzwyczaili się widzieć w nim swojego przewodnika. Zaruskiemu powierzono zadanie sformowania 11.
Pułku Ułanów i objęcia nad nim dowództwa. Odznaczony

Virtuti Militari

V klasy (podczas walk o Wilno

wsławił się brawurowo dokonanym atakiem na dworzec kolejowy) oraz kilkakrotnie

Krzyżem

Walecznych

, karierę wojskową skończył jako generał brygady i adiutant prezydenta

Stanisława

Wojciechowskiego

. W stan spoczynku przeszedł przed

przewrotem majowym

w 1926 roku.

Dalsza działalność

Na emeryturze poświęcił się całkowicie działalności propagandowej i organizacyjnej na rzecz zrozumienia
przez Polaków wartości morza w aspekcie gospodarczym i moralno-politycznym. Propagował sport

żeglarski

i modę wśród elit gospodarczych i politycznych na jachting morski. Dążył do realizowania

praktycznego morskiego wychowania młodego pokolenia. Wraz z Antonim Aleksandrowiczem
zorganizował Yacht Klub Polski i wpłynął na zaopatrzenie go w pierwszy w kraju pełnomorski jacht,
nazwany "Witeź". Był też pierwszym komandorem YKP. Z jego też inicjatywy powstała Liga Morska i
Rzeczna (później Liga Morska i Kolonialna).
Był faktycznym twórcą Komitetu Floty Narodowej (będącego do tej pory tylko niezrealizowaną,
zapomnianą uchwałą sejmową), z którego składek kupiono m.in. żaglowiec "

Dar Pomorza

". Był

projektodawcą Inspektoratu Wychowania Morskiego Młodzieży. Zorganizował Morską Komisję
Terminologiczną z udziałem przedstawicieli

Akademii Umiejętności

,

Marynarki

i Uniwersytetów, która

opracowała i wydała drukiem sześć zeszytów Słownika Morskiego polsko-angielsko-francusko-niemiecko-
rosyjskiego.
W przedwojennej Polsce jednym z najaktywniejszych nurtów żeglarskich było

harcerstwo

. W 1929 po raz

pierwszy spotkał na kursie żeglarskim w

Jastarni

, na którym był głównym wykładowcą, grupę harcerzy.

Odtąd jego losy bardzo silnie związały się z harcerstwem. Zaruski znany był z powiedzenia, że "W
twardym trudzie żeglarskim hartują się charaktery". Realizując tę myśl objął w 1935 funkcję kapitana na

szkunerze

, który pierwotnie nazwano "Harcerz", a który na życzenie generała przemianowano na

"

Zawisza Czarny

". W tym czasie Zaruski zwyciężył w wyborach na prezesa Polskiego Związku

Żeglarskiego, co stało się znaczącą cezurą w rozwoju polskiego żeglarstwa – zintegrowany został
wielonurtowy ruch żeglarstwa harcerskiego, akademickiego i klubowego, z ukierunkowaniem na
żeglarstwo masowe, a szczególnie morskie.
Na jachcie

"Zawisza"

Zaruski był już otaczany tak wielkim szacunkiem, że pomimo jego nalegań aby

tytułować go kapitanem, młodzież powszechnie zwracała się do niego "Panie Generale". W latach
trzydziestych sumiasty generał był czołową postacią w polskim żeglarstwie, zaczynem wielu inicjatyw i
niekwestionowanym

autorytetem

.

Ostatni rejs na "Zawiszy Czarnym" Zaruski kończył w 1939 roku. Generał świadomie zwlekał z
wyruszeniem w przygotowany na sierpień 1939 kolejny rejs. Wierny swym zasadom, postanowił nie
opuszczać ojczyzny w potrzebie, choć mógł uratować i siebie, i załogę, i statek. Został aresztowany we

Lwowie

przez

NKWD

. Zapadł na

cholerę

i zmarł w 1941, z dala od kraju, w więzieniu

NKWD

w

miejscowości

Chersoń

.

Jesienią 1997 z inicjatywy

Związku Harcerstwa Polskiego

urnę z ziemią z grobu gen. Zaruskiego

sprowadzono do Polski i złożono na

Starym Cmentarzu w Zakopanem

. Także w 1997 r. pośmiertnie

odznaczono go Krzyżem Wielkim

Orderu Odrodzenia Polski

.

Rodzina

Seweryn – ojciec, Eufrozyna Iwanicka – matka, Stanisław – starszy brat, Bolesław – młodszy brat. Żona -
Izabela Kietlińska (siostra Kazimierza Kietlińskiego).

http://www.zgapa.pl/zgapedia/Mariusz Zaruski.html

2 z 6

2016-07-20 10:13

Spuścizna

Zaruski napisał szereg

wierszy

i

opowiadań

taternickich, zebranych w tomie "Na bezdrożach tatrzańskich"

(1923), także opowiadania żeglarskie, np. "Wśród wichrów i fal" (1935), tłumaczył poezje. Wygłosił wiele
odczytów, przeprowadzał pogadanki i publikował rozliczne artykuły. Napisał kilka podręczników
żeglarskich oraz pierwszy w dziejach Polski (1904) podręcznik żeglugi morskiej. Był również wielkim
miłośnikiem koni, którym poświęcił kilkadziesiąt wierszy.

Z Nadsona. Wybór poezij (przekład), Archangielsk 1897.
Współczesna żegluga morska. Doki, budowa okrętów żaglowych i parowych, przybory żeglarskie,
Warszawa 1904.
Podręcznik narciarstwa według zasad alpejskiej szkoły jazdy na nartach, (współautor Henryk
Borkowski), Kraków 1908.
O zachowaniu się na wycieczkach zimowych w Tatry, nakładem Sekcji narciarskiej Towarzystwa
Tatrzańskiego, Zakopane 1912.
Zarys rozwoju narciarstwa i zimowej turystyki polskiej w Tatrach, nakładem Towarzystwa
Tatrzańskiego, Kraków 1913.
Orlą Percią w zimie, nakładem Towarzystwa Tatrzańskiego, Kraków 1913.
Przewodnik po terenach narciarskich Zakopanego i Tatr Polskich, Nakładem Sekcji narciarskiej
Towarzystwa Tatrzańskiego, Zakopane 1913.
Nauka jazdy konnej, Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1919.
Współczesna żegluga morska oraz słownik żeglarski, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1920.
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1922.
Na bezdrożach tatrzańskich, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1923.
Sonety morskie, Wydanie 2, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1925.
Żaglowym yachtem przez Bałtyk, nakładem Yacht Klub Polski, Warszawa 1927.
Na morzach dalekich, Wyd. M. Arcta, Warszawa 1925.
Na pokładzie "Witezia", Wyd. Yacht Klub Polski, Warszawa 1927.
Na jachcie "Witeź"", nakładem Instytutu Wyd. Ligii Morskiej i Rzecznej, Warszawa 1928.
Na pokładzie "Iskry", Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1929.
Moja czwarta podróż na "Witeziu", Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1930.
Nawigacja. Krótki podręcznik do użytku na jachtach morskich, Wojskowy Instytut Naukowo-
Wydawniczy, Warszawa 1932.
Prawa i obowiązki kapitanów i sterników jachtowych. Regulamin służby na jachtach. Alarmy,
Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1933.
Zasadnicze komendy i rozkazy przy manewrowaniu na statkach żaglowych, Główna Księgarnia
Wojskowa, Warszawa 1933.
Żaglowym jachtem przez Bałtyk, Wyd. Książnica-Atlas, Lwów, Warszawa 1933.
Na skrzydłach jachtów, Wyd. Książnica-Atlas, Lwów, Warszawa 1933
Tymczasowy regulamin służby na szkuner-jachcie szkolnym Z.H.P. "Zawisza Czarny", Główna
Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1935.
"Wśród wichrów i fal", Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1935.
Słownik morski polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjski. Z. 6, Praktyka morska (red. M.
Zaruski), Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy, Warszawa 1936.
Z harcerzami na "Zawiszy Czarnym", Wyd. Książnica-Atlas, Lwów, Warszawa 1937.
Mały kod do użytku jachtów i mniejszych statków. Według międzynarodowej księgi sygnałów.
Główna Księgarnia Wojskowa, Warszawa 1938.
Sonety morskie, Wydaw. Morskie, Gdańsk 1977.
Na bezdrożach tatrzańskich : wycieczki, wrażenia i opisy, Wyd. LTW, Łomianki 2007.

Memoria

http://www.zgapa.pl/zgapedia/Mariusz Zaruski.html

3 z 6

2016-07-20 10:13

{{Galeria |Nazwa=

Pomnik gen. Mariusza Zaruskiego

|pozycja=right|rozmiar=200px |image:Generał Mariusz

Zaruski - 004.JPG|

Basen Jachtowy gdyńskiego portu

|image:Generał Mariusz Zaruski - 002.JPG|

Napis na pomniku

|image:Generał Mariusz Zaruski - 001.JPG|

Widok ogólny pomnika na tle portu

|image:Generał Mariusz Zaruski -

003.JPG|

Zbliżenie pomnika

}}

Imię "Generał Zaruski" nosi pływający po Bałtyku flagowy żaglowiec szkoleniowy LOK, drewniany

kecz

gaflowy

zbudowany w 1939 w

Szwecji

na planach szwedzkiego jachtu szkolnego "Kaparen".

Jest to jedyny zrealizowany jacht z zamówienia dziesięciu jednostek tuż przed wojną w Szwecji
przez Ligę Morską i Kolonialną z przeznaczeniem na masowe morskie wychowanie młodzieży.
Inicjatorem zamówienia był Zaruski. Żaglowiec dotarł do Polski dopiero w styczniu 1946. W czasie
wojny służył przejściowo organizacji Svenska Segler Skolan i szwedzkiej marynarce wojennej.

W

Gdyni

znajduje się Basen Jachtowy im. Zaruskiego, tamże jego pomnik.

W

Łodzi

Park im. Zaruskiego (na Stokach) z obeliskiem Generała z napisem: "W hołdzie

Generałowi Mariuszowi Zaruskiemu ludzie morza i Tatr. Łódź, 1998 r." (w 2010 niewielką
bezimienną uliczkę odchodzącą od tego parku nazwano także imieniem gen. Zaruskiego).
W

Stargardzie Szczecińskim

znajduje się Młodzieżowy Dom Kultury noszący jego imię.

Jego imię nosi ulica w bydgoskim Fordonie, Osiedlu Tatrzańskim.
Jego imię nosi ulica w Bielsku-Białej, na Osiedlu Beskidzkim.

Liczne szkoły noszą imię gen. Mariusza Zaruskiego, m.in.

Szkoła Podstawowa nr 37 w

Bielsku Białej

Gimnazjum nr 27 w

Gdańsku

Szkoła Podstawowa nr 1 w

Gdańsku

Zespół Szkół nr 3 w

Gdyni

Gimnazjum Publiczne w

Ińsku

Szkoła Podstawowa w

Kolbudach

k. Gdańska

Gimnazjum nr 19 w

Łodzi

Szkoła Podstawowa nr 141 w

Łodzi

Gimnazjum nr 44 w

Poznaniu

Szkoła Podstawowa w

Pucku

Szkoła Podstawowa nr 23 w

Szczecinie-Dąbiu

Gimnazjum w

Ustce

Gimnazjum nr 41 w

Warszawie

http://www.zgapa.pl/zgapedia/Mariusz Zaruski.html

4 z 6

2016-07-20 10:13

Szkoła Podstawowa nr 53 w

Warszawie

Szkoła Podstawowa nr 231 w

Warszawie

Szkoła Podstawowa nr 3 w

Wrocławiu

Szkoła Podstawowa nr 3 w

Zakopanem

Liceum Ogólnokształcące w

Węgorzewie

Imię gen. Mariusza Zaruskiego noszą też liczne jednostki

organizacji harcerskich

, szczególnie o

specjalności wodnej i żeglarskiej, np.

Hufiec ZHP Kraków-Nowa Huta w

Krakowie

Szczep 205 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych w

Warszawie

101 Elbląskiej Drużyny Harcerskiej "Szkwał" w

Elblągu

789 Gdańska Drużyna Harcerska "Dęby" w

Gdańsku

10 Harcerska Drużyna Żeglarska w

Katowicach

-

Szopienicach

46 Kielecka Drużyna Harcerzy w

Kielcach

307 Krakowska Drużyna Harcerska "Azymut" w Krakowie
86 Łódzka Wodna Drużyna Harcerska w

Łodzi

97 Łódzka Wodna Drużyna Harcerska w

Łodzi

4 Łódzka Drużyna Harcerska "Błyskawica" w

Łodzi

91 Poznańska Drużyna Harcerska w

Poznaniu

26 Wodna Drużyna Harcerska w

Starachowicach

165 Warszawska Żeglarska Drużyna Harcerska w Warszawie
69 Harcerska Drużyna Turystyczna w

Zawierciu

46 Wodna Drużyna Harcerska im. Mariusz Zaruskiego w

Żyrardowie

Harcerski Klub Taternicki w Katowicach
Szczep Szarej Siódemki z Krakowa (ZHR)
249 Warszawska Drużyna Harcerzy "GROTA" z Warszawy (ZHR)
4 Szczep Harcerski "n.p.m." w Lublinie
Samodzielny Harcerski Szczep Motorowodny "Gryf" w

Montrealu

4 Drużyna Starszoharcerska "WĘDROWCY" im. Gen.Mariusza Zaruskiego w Wilczynie
(Hufiec Konin)
5 Szczep Wodnych Drużyn Harcerskich i Zuchowych "Przylądek Dobrej Nadziei" im gen.
Mariusza Zaruskiego w Legionowie

oraz inne organizacje, np.

Dom Turysty PTTK

w

Zakopanem

Oddział Oławski PTTK w

Oławie

Stołeczny Oddział Wojskowym PTTK w Warszawie
Staromiejskie Koło Terenowe PTTK na Rynku Starego Miasta w Warszawie
Oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w

Sosnowcu

12 stycznia 2007 roku

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej

podjął uchwałę, w której stwierdził, że gen. Mariusz

Zaruski dobrze zasłużył się Polsce.

Odznaczenia

Odznaczony był m.in.

Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari

,

Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski

(pośmiertnie)

Postanowienie Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 listopada 1997 r.

,

Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski,
Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski,
Krzyżem Niepodległości,

Krzyżem Walecznych

(pięciokrotnie),

Medalem Pamiątkowym Za Wojnę 1918-1921.

http://www.zgapa.pl/zgapedia/Mariusz Zaruski.html

5 z 6

2016-07-20 10:13

Bibliografia

N. Drucka, 1979 Kurs na słońce. Opowieść o generale Mariuszu Zaruskim, Horyzonty – powieść
biograficzna dla młodzieży.
H. Stępień, 1997, Mariusz Zaruski. Opowieść biograficzna, GREG s.c., Warszawa, ISBN
83-907629-0-0 – biografia.

http://www.zgapa.pl/zgapedia/Mariusz Zaruski.html

6 z 6

2016-07-20 10:13