NIEMCY BRONIĄ SIĘ PRZED POLSKĄ

ROZDZIAŁ 1

Lata niepewności: 1918–1921

kres pomiędzy zakończeniem I wojny światowej a styczniem 1921 roku był dla

Niemiec bardzo niebezpieczny. Armia niemiecka załamała się latem 1918 roku, a na

wschodnich granicach Niemiec powstały wrogie państwa. Zbrojne starcia pomiędzy

siłami polskimi a pozostałościami armii niemieckiej zagrażały porządkowi

publicznemu na wschodzie. Traktat wersalski, który Niemcy podpisały latem 1919

roku, nie przyczynił się do stabilizacji sytuacji na granicy polsko-niemieckiej.

Traktat był tworem Francji, która rozbroiła Niemcy i oddała znaczne połacie

dawnego terytorium niemieckiego Polsce. Dla takich przywódców armii

niemieckiej, jak generałowie Hans von Seeckt i Wilhelm Groener, celem traktatu nie

było zapewnienie pokoju, lecz utwierdzenie francuskiej hegemonii w Europie.

Głównym środkiem – jak uważali – który miał doprowadzić do ujarzmienia

Niemiec, było utworzenie silnej Polski na niemieckiej wschodniej flance. Upadek

wschodnioeuropejskich mocarstw, który nastąpił w wyniku wojny, umożliwił

Polakom odbudowanie ich państwa po ponad stu latach rozbiorów. Państwo polskie

powstało przed rozpoczęciem konferencji pokojowej głównie dzięki wysiłkom

dwóch ludzi, Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego. Podczas jej trwania

Francuzi wspierali polskie roszczenia terytorialne wobec Niemiec.

W pojęciu niemieckich przywódców wojskowych przymusowe rozwiązanie ich

armii stanowiło zagrożenie dla dalszego istnienia Niemiec, zwłaszcza biorąc pod

uwagę groźną postawę Polski. Historyczne dziedzictwo polsko-niemieckich

konfliktów stanowiło dla nich usprawiedliwienie dla żądania, by alianci zgodzili się

na utrzymywanie przez Niemcy dużej, stałej armii. W 1919 roku Groenerowi i

innym wydawało się, że Niemcy znajdują się w podobnej sytuacji jak Prusy w roku

1807. Przed niemieckimi oficerami stanął problem: jak utworzyć zwartą, narodową

armię z elementów sił zbrojnych pobitych przez sojuszników? Materiału, z którego

powstać miała nowa armia w Niemczech, nie brakowało. Zbrojne grupy ochotników

– Freikorps – powstały w odpowiedzi na zagrożenie ze wschodu natychmiast po

zakończeniu wojny. Ani Seeckt, ani Groener nie ufali jednak tym trudnym do

O

kontrolowania formacjom, których członkowie demonstrowali swoją lojalność

raczej wobec własnych dowódców niż państwa.

Osiągnięcia niemieckiego dowództwa w formowaniu nowej armii mogłyby być

poddane ciężkiej próbie w 1920 roku. Wtedy właśnie wojna polsko-bolszewicka

zagroziła odsłoniętym wschodnim prowincjom Niemiec. Załamanie się polskiej

armii na Białorusi i sowieckie uderzenie na Warszawę wywołały na wschodnich

terenach Niemiec stan bliski panice. Z powodu bliskości teatru działań wojennych i

fizycznego odizolowania od reszty Niemiec szczególnie zagrożone były Prusy

Wschodnie. Miało się okazać, czy armia niemiecka – niegdyś najlepsza w Europie –

będzie w ogóle zdolna do obrony granic Niemiec. Aby zrozumieć niedogodne

warunki, w jakich musieli działać Niemcy, trzeba najpierw omówić klauzule

wojskowe traktatu wersalskiego.

Postanowienia traktatu wersalskiego przekazane Niemcom 7 maja 1919 roku

doprowadziły do konsternacji wśród niemal wszystkich polityków i grup

społecznych w Niemczech. Generał Hans von Seeckt, szef niemieckiej misji

wojskowej wysłanej do Wersalu stwierdził później, że zawartość traktatu

urzeczywistniła moje najgorsze obawy

1

. Dla hrabiego Ulricha Brockdorffa-Rantzau,

szefa niemieckiej delegacji na rozmowach pokojowych, większość tekstu traktatu

była zbędna: Prościej byłoby ogłosić: „Niemcy zrzekają się swego istnienia”.

Pierwszy rząd republiki weimarskiej upadł 20 czerwca w wyniku impasu w kwestii

ratyfikacji traktatu. 28 czerwca Niemcy podpisali traktat z powodu groźby

wznowienia działań wojennych przez aliantów i ich marszu w głąb Rzeszy

2

.

Kluczowym czynnikiem w podjęciu decyzji o podpisaniu traktatu było oświadczenie

feldmarszałka Paula von Hindenburga, szefa Sztabu Generalnego i Naczelnego

Dowództwa Sił Zbrojnych, że dalszy opór zbrojny wobec wroga był beznadziejny

3

.

Generał Wilhem Groener, generalny kwatermistrz armii

4

, poparł tę opinię,

jakkolwiek był zdania, że na wschodzie siły niemieckie były w stanie odebrać

1

F. von Rabenau: Seeckt: Aus Seinem Leben, 1918–1936, Lepizig 1940, s. 176.

2

Marszałek Foch oznajmił 16 czerwca 1919 roku, że siły gotowe do dalszego natarcia w głąb Niemiec liczyły

23 dywizje piechoty i 3 dywizje kawalerii. Dalszych 16 dywizji mogło być użytych do zadań garnizonowych, na
tyłach nacierających sił; za: J. Feller, Le Dossier de l’Armee Francaise, Paris 1966, s. 145.

3

List od generała von Hindenburga, Grosses Hauptquartier, 17 czerwca 1919, przedrukowany [w:] W. Erfurth,

Die Geschichte des deutschen Generalstabes, 1918–1945, Göttingen, Berlin, Frankfurt, 1957, s. 42; W konkluzji
listu Hindenburg stwierdzał, że jako żołnierz wolał honorową klęskę niż haniebny pokój.

4

Oberquartiermeister – zastępca szefa Sztabu Generalnego (przyp. red.).

utraconą Wielkopolskę, a może nawet zająć Warszawę. Jednak na zachodzie armie

niemieckie musiałyby zmierzyć się z wrogiem dziesięciokrotnie liczniejszym od

nich samych i mogły stawić opór dopiero na linii Łaby. W memorandum do

Kwatery Głównej w Kołobrzegu Groener scharakteryzował koncepcję dalszego

oporu w owym czasie jako szaleństwo; gdyby została zrealizowana, doprowadziłaby

do wojny aż do kompletnego zniszczenia Niemiec przez Francję

5

. Nadal jednak

niektórzy przywódcy wojskowi i cywilni nie chcieli pogodzić się z rzeczywistością.

Mówiło się o powstaniu ludowym w Prusach Wschodnich dla obrony tego obszaru

przed zakusami Polaków. Niektórzy oficjele z terytoriów wschodnich, które miały

zostać przyznane Polsce, rozważali oderwanie się od Rzeszy, co umożliwiłoby im

podważenie mocy prawnej postanowień traktatu. Groener znowu interweniował, by

zapobiec powstaniu ludowemu w Prusach. Wojskowi i cywilni przywódcy z Prus

Wschodnich prowadzili szczegółowe przygotowania do „wojny ludowej” przeciwko

Polsce. Socjaldemokratyczny komisarz prowincji August Winnig udzielał wsparcia

wysiłkom mającym na celu wywołanie powstania. W tym okresie żołnierze

niemieckich Freikorpsów brali udział w walkach z Armią Czerwoną w państwach

bałtyckich. Ponadto w rejonie tym walczyły pozostałości regularnej armii

zgrupowane w VIII Korpusie Armijnym pod dowództwem generała Rüdigera von

der Goltza

6

. Powstanie ludowe wymierzone w postanowienia traktatu wersalskiego

mogłoby liczyć na pomoc zarówno regularnych, jak i nieregularnych sił

niemieckich.

To Groener przekonał rząd, że osiągnięcie sukcesu w przypadku stawienia

zbrojnego oporu było absolutnie niemożliwe. Nieuchronna klęska na zachodzie, jak

napisał w memorandum o sytuacji militarnej, zaprzepaściłaby tymczasowe sukcesy

na wschodzie. Marszałek Foch miał do dyspozycji ponad 5 000 000 żołnierzy: 2 250

000 Francuzów, 200 000 Belgów, 2 500 000 Brytyjczyków i 250 000 Amerykanów.

Na froncie polskim było 70 000 żołnierzy w armii Hallera, 70 000 w Wielkopolsce i

100 000 w byłym Królestwie Kongresowym. Oprócz tego było jeszcze 100 000

świeżych rekrutów. Siły polskie nad granicą niemiecką liczyły 155 000 ludzi z 296

5

W. Groener, Lebenserinnerungen: Jugend, Generalstab, Weltkrieg, Osnabrück 1972, s. 459–512; F.L. Carsten,

The Reichswehr and Politics, 1918–1933, Oxford 1966, s. 41.

6

J. Benoist-Mechin, Histoire de l’Armee Allemande, vol. 2, Paris 1938, s. 11–58.

działami polowymi i 134 ciężkimi: 59 000 na Górnym Śląsku, 58 000 w

Wielkopolsce i 38 000 naprzeciw Prus Wschodnich i Zachodnich. Ogółem, jak

ocenił, do natarcia z zachodu mogło być przeznaczonych od razu 600 000 ludzi, a w

drugim rzucie – gotowym do działania w 4 do 6 tygodni później – jeszcze 250 000.

Na wschodzie Polacy i Czesi mieli do dyspozycji 200 000 żołnierzy, a w krótkim

czasie mogli wystawić kolejne 200 000.

Przeciwko nim do dyspozycji były następujące siły niemieckie: na zachodzie –

63 000 ludzi; w Niemczech – 60 000; w Bawarii – 10 000; w Saksonii – 16 000; na

wschodzie – 240 000. Siły jakimi rozporządzali Niemcy, liczyły więc w sumie 389

000 żołnierzy. Groener argumentował, że porównanie sił wykazywało, że Niemcy

mieliby początkowo przewagę liczebną na wschodzie. Na zachodzie jednak siły

niemieckie były tak małe, że byłyby w stanie jedynie opóźniać marsz przeciwnika

przez kilka dni

7

. Ta trzeźwa analiza skłoniła rząd niemiecki do podpisania traktatu,

co przysporzyło Groenerowi wielu wrogów wśród wojskowych.

Traktat, który wywołał tak gwałtowne reakcje wśród Niemców, był właściwie

dziełem Francuzów, bowiem z ich inspiracji powstały te jego klauzule terytorialne i

militarne, którym najbardziej sprzeciwiali się Niemcy. Ostateczny kształt traktatu

odzwierciedlał francuskie dążenie do hegemonii w Europie, które dało się

zrealizować tylko kosztem Niemiec. Przywódcy brytyjscy, zwłaszcza premier David

Lloyd George, zdawali sobie sprawę z prawdziwego charakteru aspiracji Francji. Od

początku negocjacji pomiędzy Brytyjczykami a Francuzami nie było zgody co do

tego, jak potraktować pokonane Niemcy. Francuzi optowali za surowymi

postanowieniami pokojowymi. Lloyd George starał się ograniczyć zdobycze Francji

we wszystkich kwestiach, w których wydawało się to rozsądne. Kiedy stawką były

interesy brytyjskie, Lloyd George nie cofał się przed ich zabezpieczeniem kosztem

Niemiec, jak na przykład w sprawie floty niemieckiej. Obecność amerykańskiego

prezydenta Woodrowa Wilsona, który częściej stawał po stronie Francuzów niż

Brytyjczyków, jeszcze bardziej komplikowała obrady

8

.

7

D. Groener-Geyer, General Groener: Soldat und Staatsmann, Frankfurt am Main 1954, s. 379–385.

8

D. Lloyd George, Memoirs of the Peace Conference, New Heaven 1939, rozdział 4, s. 139–155.

Postanowienia traktatu ukazywały pragnienie Francji do dominacji w Europie.

Oddzielnie poszczególne klauzule nie wydawały się surowe, ale zebrane razem,

miały katastrofalne następstwa dla Niemiec. Kiedy Lloyd George po raz pierwszy

przeczytał kompletny tekst traktatu, wątpił, by Niemcy go podpisali. Z francuskiego

punktu widzenia, celem traktatu było odwrócenie równowagi sił w Europie: z

istniejącej w 1914 roku na taką, w której Francja byłaby jedynym wielkim

mocarstwem na kontynencie. Traktat wersalski spychał Niemcy do trzeciorzędnej

roli i umieszczał Francję na dominującej pozycji, zajmowanej dotąd przez Rzeszę.

Wersal zniweczył strategiczne zalety położenia Niemiec i potęgował ujemne strony,

jakie ujawnił przebieg wojny.

W latach 1914–1918 roku niemieckie siły zbrojne działały w dość

niekorzystnych warunkach. W wymiarze strategicznym Austro-Węgry były słabym

sprzymierzeńcem. Niejednokrotnie Niemcy zmuszeni byli przerzucać swoje siły na

południe, by wzmocnić siły habsburskie walczące z Rosjanami. Po 1914 roku nawet

niewielkie zdolności ofensywne, jakie posiadała cesarsko-królewska armia na

początku wojny, zniknęły w wyniku rozgromienia sił austriackich w Galicji

9

. Poza

tym armie niemieckie stawiały czoła wrogom, którzy posiadali znacznie większe

zasoby sił ludzkich. Bitwy na wyniszczenie, jak pod Verdun w 1916 roku, na

dłuższą metę były niekorzystne dla Niemiec. Przystąpienie do wojny Stanów

Zjednoczonych w 1917 roku dało aliantom zdecydowaną przewagę w sile ludzkiej.

Na szczeblu strategicznym zobowiązanie Niemiec do walki na dwóch frontach –

a właściwie trzech, jeśli liczyć siły niemieckie walczące u boku Austriaków – było

decydującym czynnikiem ich ostatecznej porażki

10

. Plan szefa Sztabu Generalnego

Alfreda von Schlieffena przewidujący walkę i zwycięstwo na dwóch frontach, miał

poważne słabości. Najbardziej szkodliwe było jego założenie, że kiepski stan sieci

kolejowej uniemożliwi Rosjanom przeprowadzenie ofensywy przeciwko Niemcom

przed upływem szóstego tygodnia od ogłoszenia mobilizacji. Rosjanie zaatakowali

Prusy Wschodnie, zanim Niemcy zdołali zgnieść Francuzów, a wielkie niemieckie

zwycięstwo pod Tannenbergiem nie mogło przesłonić faktu, że plan Schlieffena nie

9

G.A. Rothenberg, The Army of Francis Joseph, West Lafayette 1976, s. 179–181.

10

A.J.P. Taylor utrzymuje, że to wojna na dwóch frontach doprowadziła ostatecznie do klęski Niemiec, ale

„drugi front”, o którym pisze, to kampania salonicka z lat 1917–1918; patrz: An Illustrated History of the First
World War, New York 1972, s. 236.

zdał swego ostatecznego egzaminu

11

. Inną ważną porażką strategiczną była

niezdolność niemieckiej Hochseeflotte do przeciwstawienia się i złamania potęgi

morskiej Wielkiej Brytanii. Długotrwała blokada wybrzeży Niemiec doprowadziła

do głodu i załamania się morale niemieckiego społeczeństwa.

Na szczeblu taktycznym użycie szybkostrzelnej artylerii i karabinów

maszynowych dało przewagę obronie. Siła ognia, jaką dysponowali okopani

obrońcy przeciwko atakującym, sprawiła, że ataki stały się ryzykowne i krwawe.

Napoleońska maksyma głosząca, że zwycięstwo zawsze przypadnie „liczniejszym

batalionom”, nie była już prawdziwa. W pierwszej wojnie światowej liczniejsze

bataliony ponosiły tylko większe straty, ponieważ większa liczba żołnierzy

konieczna do przeprowadzania ataków czyniła z nich lepszy cel dla

nieprzyjacielskiego ognia. Ten problem taktyczny, przed którym stanęła strona

atakująca, sprawił, że szybkie zwycięstwa w stylu Cesarza Francuzów były

niemożliwie. Wielki napoleoński manewr planu Schlieffena utknął w taktycznej

rzeczywistości. Na wschodzie, mimo iż Niemcy zadali armii rosyjskiej ciężkie straty

w 1914 i 1915 roku, nie byli w stanie jej zniszczyć. Taktyczna przewaga obrony

działała oczywiście na korzyść Niemców na froncie zachodnim po stabilizacji frontu

w październiku 1914 roku. Tam ciężar przeprowadzania ataków spadał na aliantów,

gdyż ich celem było wyparcie Niemców z francuskiej ziemi.

Najważniejszym czynnikiem przewagi Niemców była lepsza praca sztabowa.

Helmut von Moltke (starszy) stworzył Wielki Sztab Generalny w latach 60. XIX

wieku

12

. Jego zadaniem było zastąpienie indywidualnego geniuszu zbiorowym

intelektem, ponieważ w godzinie próby kraj mógł nie posiadać wodza na miarę

Napoleona. Skuteczność tego systemu została udowodniona podczas wojen o

zjednoczenie Niemiec i inne mocarstwa szybko stworzyły jego własne wersje.

Podczas I wojny światowej niemiecka praca sztabowa przyczyniła się w ogromnym

stopniu do rozgromienia Rosjan pod Gorlicami i Włochów pod Caporetto.

11

N. Stone, The Eastern Front, 1914–1917, London 1975, s. 40–42; G. Ritter, Der Schlieffen Plan: Kritik eines

Mythos, München 1956.

12

Istnieje kilka dobrych historii Sztabu Generalnego: W. Görlitz, History oft he German General Staff, 1657–

1945, New York 1959; Erfurth, Geschichte des deutschen Generalstabes; oraz G. A. Craig, The Politics of the
Prussian Army, 1640–1945, London 1955.

Do 1918 roku słabości Niemców przeważyły ich silne strony. 8 sierpnia

niemiecki front na zachodzie załamał się. Żołnierze byli przygnębieni klęską mocno

nagłaśnianej wiosennej ofensywy generała Ericha Ludendorffa i ponieśli straty,

których Naczelne Dowództwo nie mogło uzupełnić. Alianci przeprowadzili

energiczny pościg, którego czołówkę stanowiły czołgi i świeże oddziały

amerykańskie. Niemcy nie mieli innego wyboru jak tylko poprosić o zawieszenie

broni, które podpisali 11 listopada. Celem traktatu wersalskiego było przeobrażenie

tymczasowego przesunięcia równowagi militarnej w Europie, które nastąpiło 8

sierpnia, w stan permanentny. Pomimo idealistycznego języka – haseł o

samostanowieniu narodów i powszechnym rozbrojeniu – traktat był właściwie

dokumentem wojskowym. Praktycznie wszystkie klauzule traktatu, oprócz tych o

czysto odwetowym charakterze, miały doprowadzić do militarnego osłabienia

Niemiec. Dla niemieckich generałów, nawet tych pragmatycznych, takich jak

Groener, traktat był nie do przyjęcia, ponieważ nie zapewniał Niemcom nawet

środków do obrony państwa.

Chociaż alianci obiecali Niemcom, że utrzymanych w pojednawczym duchu

„czternaście punktów” prezydenta Wilsona będzie stanowiło podstawę pokoju,

traktat zmuszał Niemcy do oddania obszarów stanowiących 13 procent ich

przedwojennego terytorium

13

. Na zachodzie utracono na rzecz Francji Alzację i

Lotaryngię, a na rzecz Belgii niewielkie powiaty Eupen, Malmedy i Moresnet.

Francja na piętnaście lat otrzymała wielkie złoża węgla zagłębia Saary jako

rekompensatę za zniszczenie francuskich kopalni węgla podczas wojny. Po tym

czasie miał nastąpić plebiscyt, który miał określić wolę mieszkańców co do ich

przyszłej przynależności państwowej. Na północy sojusznicy zarządzili plebiscyt w

Szlezwigu, aby rozstrzygnąć podział tego terytorium. W jego wyniku Dania

odzyskała niewielką część Północnego Szlezwiku, utraconego na rzecz Prus w 1864

roku.

Na wschodzie Niemcy zostały zmuszone do oddania wielkich połaci ziemi

nowemu państwu polskiemu. Traktat uznał Wielkopolskę za część Polski. Niemcy

13

A.J. Ryder, Twentieth Century Germany: From Bismarck to Brandt, New York 1973, s. 201–208; J. Hiden,

Germany and Europe, 1919–1939, London & New York 1977, s. 19; E. Koch-Weser, Deutschlands
Aussenpolitik in der Nachkriegszeit, 1919–1929, Berlin-Grunewald 1929, s. 34–35.

utraciły też pas terytorium Prus Zachodnich, co zapewniło Polsce dostęp do morza i

zarazem odcinało Prusy Wschodnie od reszty kraju. Pierwotnie również Gdańsk

oraz cały Górny Śląsk miały przypaść Polsce, ale Lloyd George doprowadził do

zmiany tych punktów traktatu pomimo ostrych protestów Francuzów i Polaków

14

.

Gdańsk stał się wolnym miastem pod auspicjami Ligi Narodów. Na Górnym Śląsku

przeprowadzono 20 marca 1921 roku plebiscyt, który niemal doprowadził do wojny

niemiecko-polskiej. Ostateczne uzgodnienia terytorialne w kwestii Górnego Śląska

miały miejsce 20 października. Polska otrzymała 25 procent terytorium i 44 procent

populacji. Ku przerażeniu Niemców, obszary otrzymane przez Polskę były

najważniejszymi sektorami przemysłowymi regionu, koncentrowało się na nich

bowiem 80 procent produkcji cynku i 25 procent produkcji węgla w Niemczech

15

.

Plebiscyty miały również miejsce w rejencjach Allenstein i Marienwerder w Prusach

Wschodnich, a ich rezultatem były niewielkie straty terytorialne. Niemcy utraciły

też port Memel, który trafił pod zarząd komisji Ligi Narodów. Litwa zajęła to

miasto w 1923 roku. Jeżeli chodzi o zasoby ludzkie, straty obejmowały około 12

procent populacji przedwojennej. Jakkolwiek traktat nie dopuścił do realizacji

radykalnego francuskiego pomysłu odłączenia prowincji nadreńskich od Niemiec

16

,

utracone terytoria stanowiły istotną część zasobów Niemiec. Z geostrategicznego

punktu widzenia Prusy Wschodnie były teraz wrażliwą na atak niemiecką enklawą

otoczoną terytoriami polskimi i pozbawioną lądowego połączenia z Niemcami. W

przyszłych planach wojennych Niemiec problemowi Prus Wschodnich poświęcano

bardzo wiele uwagi.

Państwem, któremu przypadły cedowane terytoria, wraz z będącą tego

konsekwencją nienawiścią Niemców, była odrodzona Polska. Niegdyś jedno z

największych państw europejskich, Polska zniknęła z mapy Europy za sprawą

rozbiorów dokonanych przez swoich silniejszych pruskich, austriackich i rosyjskich

sąsiadów w XVIII wieku. Napoleon uznał za dogodne utworzenie namiastki

państwa polskiego w postaci Księstwa Warszawskiego, aby zwabić polskich

14

W kwestii debaty pomiędzy Lloydem Georgem, prezydentem Wilsonem i delegacją francuską, patrz: D.

Lloyd George, Memoirs…, s. 637–642; w sprawie debaty o Górnym Śląsku, patrz: D. Lloyd George, Memoirs…,
s. 645–648; omówienie angielsko-francuskich sporów w Wersalu, patrz: P.S. Wandycz, France and Her Eastern
Allies, 1919–1925, Minneapolis 1962, s. 29–48.

15

H. van Riekhoff, German-Polish Relations, 1918–1933, Baltimore 1971, s. 39–51.

16

D. Lloyd George, Memoirs…, rozdział 8: Ren, s. 252–286.

rekrutów dla swojej Wielkiej Armii. Pokonanie Napoleona przez trzech zaborców w

1815 roku oznaczało kolejne zniknięcie Polski z mapy Europy. Na Kongresie

Wiedeńskim Rosja otrzymała największą część polskiego terytorium, która była

odtąd zwana Królestwem Kongresowym (Kongresówką). Polskie powstania, które

miały miejsce w XIX wieku, spowodowały, że zaborcy zaostrzyli swoje rządy na

ziemiach polskich, jednak rewolty te zwróciły uwagę wielkich mocarstw na

„kwestię polską”. W Niemczech rząd poddał Polaków zamieszkałych w Prusach

Zachodnich, Wielkopolsce i na Śląsku kampanii germanizacji, która wiązała się z

restrykcjami nałożonymi na edukację i język polski.

Wybuch I wojny światowej stanowił dla Polaków szansę. Aby przeciągnąć

Polaków na swoją stronę, zarówno państwa centralne, jak i ententy, obiecywały

odtworzenie państwa polskiego w jakiejś formie. W listopadzie 1916 roku, po

oczyszczeniu terytorium polskiego z wojsk rosyjskich w wyniku wielkiej ofensywy

z poprzedniego roku, cesarze Niemiec i Austro-Węgier obiecali utworzenie

„konstytucyjnej, dziedzicznej monarchii” na ziemiach polskojęzycznych

17

. Dwa dni

później rządy w Warszawie objęła Rada Regencyjna, chociaż niemieckie władze

wojskowe dalej administrowały tym terenem. Żadne z mocarstw centralnych nie

chciało włączyć podlegających sobie ziem polskich do nowego państwa, a jedynie

tereny odebrane Rosji.

17

Wspólna Proklamacja Cesarzy Niemiec i Austro-Węgier (tzw. „Akt 5 listopada” – przyp. tłum.), cytowana w:

V. Kellerman, Schwarzer Adler-Weisser Adler: Der Polenpolitik der Weimarer Republik, Köln 1970, s. 18.