ZAGŁADA PAŃSTWA IZRAELSKIEGO

W latach 37-41 w Cesarstwie Rzymskim panował

cesarz Gajusz Juliusz Cezar Kaligula.
Pierwsze lata rządów nowego cesarza zdawały
się zapowiadać dla Judei pomyślny zwrot
wydarzeń. Cesarz Kaligula uwolnił z niewoli w
Rzymie, Agryppę, syna straconego przez Heroda
Arystobula.

W 37 r. cesarz nadał Agryppie tytuł pretora kraju zajordańskiego.

Otrzymał on również tytuł królewski.

Społeczność żydowska w Egipcie spotkała się

wówczas z dużą wrogością pogańską. Grecy
zazdrościli śydom przyjaźni cesarza. Była to
mieszanina nienawiści rasowej i religijnej, z
nieokreśloną obawą, że dumni śydzi mogą dostać
kiedyś władzę. Panującą powszechnie w Egipcie
nienawiść do śydów podsycali greccy pisarze:
Posidoniusz z Apamei, Apoloniusz Molo, Cheremon
i inni. Fałszowano wspaniałą historię narodu
Izraela, w obrzydliwy sposób przedstawiano
proroków i obrażano uczucia religijne bluźniąc
Bogu i Świątyni Jerozolimskiej.
W 38 r. w Aleksandrii (Egipt) wybuchły
zamieszki antyżydowskie. Dewastowano synagogi
(prozeuch) i wystawiano w nich posągi cesarza pod
pretekstem, że lud chce uczcić cesarza Kaligulę.
Odebrano śydom prawa obywatelskie. Wypędzono
ich z czterech dzielnic Aleksandrii i zniszczono
ponad trzysta domów żydowskich. Przez ponad
miesiąc czasu trwały zamieszki w mieście. śydzi
ginęli w ogniu oraz na krzyżu.

W 39 r. Rzymianie pozbawili władzy tetrarchę Heroda Antypasa

(panował w Galilei i Perei).

W 39 r. poganie zbudowali w Jawne ołtarz bałwochwalczy

(oddający cześć boską Kaliguli), który śydzi doszczętnie zburzyli.

W 40 r. cesarz Kaligula ogłosił się półbogiem, a

następnie bogiem. Kazał stawiać sobie świątynie i
oddawać cześć swoim posągom. We wszystkich
żydowskich domach modlitwy miano ustawić
posągi cesarza, a wszelki opór miał być złamany
siłą.

W 40 r. doszło do antyżydowskich zamieszek w

Aleksandrii (Egipt). Grecy wtargnęli do synagog i
wystawili w nich posągi cesarza. Zniesiono również
dzień odpoczynku w sobotę.
Uciśnieni śydzi aleksandryjscy wysłali delegację
ze skargą do Rzymu. Przedstawiciele greccy z
Aleksandrii również udali się do Rzymu, aby
popsuć szyki delegacji żydowskiej.
Po raz pierwszy w dziejach judaizm wystąpił w
szranki z pogaństwem. Obie strony były
reprezentowane przez znakomitych mężów,
wykształconych w kulturze helleńskiej i
pochodzących z najlepszych rodów
aleksandryjskich.
Cesarz Kaligula podczas rozprawy sądowej nie
dopuścił nawet do głosu delegacji żydowskiej, gdyż
znienawidził śydów za to, że nie chcieli go uznać i
czcić jako boga, gdy wszystkie inne podległe
narody oddawały mu cześć boską. Kaligula wtrącił
do więzienia członków delegacji żydowskiej.

W 40 r. cesarz Kaligula zażądał wybudowania jeszcze

piękniejszego ołtarza w Jawne, oraz nakazał wystawić w Świątyni w
Jerozolimie swój posąg. Rozkaz wykonać miał namiestnik Syrii,
Petroniusz. Wkroczył on na czele legionów rzymskich do Judei.
Bałwochwalcze plany pogan wywołały wielkie wzburzenie wśród
śydów, którzy wnosili liczne petycje, prośby oraz protesty na ręce
tutejszych władców rzymskich. W obawie przed wybuchem
powstania żydowskiego, namiestnik Petroniusz odbył w Tyberiadzie
naradę z królem Agryppą.

Agryppa uprosił cesarza Kaligulę, aby ten

zrezygnował ze swojego zamiaru zmienienia
Świątyni Jerozolimskiej w świątynię pogańską.

Około 40 r. mieszkańcy Babilonii zwrócili swój

gniew przeciwko śydom, mszcząc się na nich za
doznane szkody ze strony rozbójników żydowskich
z Naardy (państewko żydowskie istniejące od 30
r.). Wielu śydów wówczas uciekło do Seleucji, nad
Tygrysem.
W 41 r. zamieszki antyżydowskie ogarnęły
Seleucję, nad Tygrysem. Zginęło około 5 tysięcy
śydów. Ocaleni uciekli do Naardy i Nizbis,
żydowskich miast warownych w Mezopotamii.

W 41 r. spiskowcy zamordowali cesarza Kaligulę,

tym samym zostały anulowane wszystkie jego
rozkazy.
W latach 41-54 w Cesarstwie Rzymskim

panował cesarz Tyberiusz Klaudiusz Neron. Został
on wyniesiony na tron dość przypadkowo przez
pretorian, dzięki interwencji dyplomatycznej króla
judzkiego Agryppy.
Cesarz zapewnił śydom tolerancję religijną na
całym obszarze państwa rzymskiego i zabronił
poganom przeszkadzać w sprawowaniu obrządków
judaizmu.
Odnowie uległa gmina żydowska w Aleksandrii,
w Egipcie. Cesarz Klaudiusz przyznał im osobnym
aktem prawnym równouprawnienie i nakazał
namiestnikowi bronić ich od wszelkich napaści oraz
bezprawia.

W latach 41-44 w Palestynie panował król Agryppa. Królem oraz

konsulem uczynił go zaprzyjaźniony cesarz Klaudiusz. Do jego
państwa wcielono Judeę, Samarię, Galileę i Pareę. Praktycznie
władał on terytorium obejmującym całe królestwo swego dziadka,
Heroda Wielkiego. Agryppa odbudował oraz umocnił mury obronne
Jerozolimy.
Brat króla Agryppy, Herod II, został pretorem i księciem
Chalcydy, pod Libanem.

Agryppa był żarliwym zwolennikiem Faryzeuszów i prześladował

chrześcijan, czym zyskał sobie przychylność wielu śydów.
Arcykapłanem został Szymon, zwany Pobożnym. Przewodniczącym
Sanhedrynu był Gamaliel I.
W owym czasie działało kilku wybitnych uczonych w Prawie.
Musimy tutaj wymienić rabbiego Jonatana ben Uzijela. Był on wielce
gorliwym w studiowaniu Tory. Przygotował aramejski przekład ksiąg
proroków. Ten przekład wywołał jednak wiele niepokojów w Izraelu,
gdyż wielu sprzeciwiało się udostępnianiu ksiąg poganom. Innymi
wybitnymi uczniami Hillela byli Jochanen ben Zakkai oraz Gamaliel.
Szymon ben Gamaliel był wybitnym uczonym w Prawie. Był on
przewodniczącym Sanhedrynu za cesarza Kaliguli. W czasach rabbi
Gamaliela, zaczęto prowadzić wykłady nauk na siedząco.
Posiedzenia odbywały się teraz na ziemi, a wykładający siedział na
podwyższeniu. Nazwa tych szkół była "jeszyboth" (hebr.
"posiedzenia") od hebrajskiego słowa "jaszab", oznaczającego
"siedzieć". Rabi Gamaliel był autorem licznych reform, w tym
dotyczących poprawy statusu prawnego kobiet. To jego uczniem był
apostoł Paweł, który zawsze się szczycił swoim starannym
wykształceniem otrzymanym u Gamaliela. Sam Gamaliel był
natomiast wyjątkowo tolerancyjny względem chrześcijan. Gamaliel
należał przy tym do zawziętych wrogów Rzymu. Prawdopodobnie
zginął podczas rzymskich represji przy porannej modlitwie w
dziewiątym dniu miesiąca Aw, przy zburzeniu Świątyni w
Jerozolimie.

W 44 r. Agryppa wywyższył się w Cezarei jako bóg. W pięć dni

później zmarł.
Judea została ogłoszona rzymską prowincją i od tej pory przeszła
pod rządy prokuratorów. Byli oni skorumpowani i rządzili Judeą w
sposób tyrański. Rzymianie panowali przy pomocy dominacji
wojskowej i bezwzględnej eksploatacji fiskalnej. Stosunki pomiędzy
śydami, Rzymianami i Grekami gwałtownie się pogarszały.
Wybuchły walki żydowsko-rzymskie.

W latach 44-46 rzymskim prokuratorem Judei był Kuspjusz

Fadus. W bezwzględny sposób przystąpił do walki z żydowskimi
powstańcami.

W latach 44-46 w Judei wystąpił fałszywy mesjasz, Teudas, który

zgromadził wokół siebie patriotów i rozpoczął walkę z poganami.
Rzymianie rozbili ich.

Arystokracja żydowska z Judei wysłała do Rzymu

skragę na despotyczne rządy prokuratora Fadusa.

W 45 r. cesarz Klaudiusz nadał Herodowi II, bratu zmarłego

Agryppy, przywilej mianowania arcykapłana w Świątyni
Jerozolimskiej. Od tej pory Herod II mógł uchodzić wśród śydów za
króla Judei, chociaż był pozbawiony wpływu na bieg spraw
politycznych.

W latach 46-48 rzymskim prokuratorem Judei był Tyberiusz

Juliusz Aleksander. Wywodził się on ze społeczności żydowskiej z
Aleksandrii, przeszedł jednak na poganizm. Rządy tego żydowskiego
odszczepieńca rozdrażniły tylko śydów w Judei.
Stronnictwo Zelotów otwarcie wzywało do buntu przeciwko
Rzymowi. Za próbę buntu, przywódcę Zalotów ukrzyżowano.

Na początku I wieku n.e. gminy żydowskie były

obecne prawie we wszystkich regionach ówcześnie
znanego świata. W Damaszku, w Syrii, żyło około
10 tysięcy śydów. W Antiochii zwrócono śydom
dawniej zagrabione skarby i sprzęty Świątyni
Jerozolimskiej. Przechowywano je w synagodze w
Antiochii. Do Rzymu wrócili wygnańcy żydowscy,
którzy zbudowali kilka synagog i mieli własny
cmentarz w mieście. Gminy żydowskie rozkrzewiły
się po Italii północnej (Bononia) i południowej
(Capua). W Mezopotamii i Babilonii społeczność
żydowska zajmowała całe dzielnice. Gminy istniały
również w Persji i Medii. Z regionu Mezopotamii
śydzi wędrowali w okolice Morza Czarnego i do
miast greckich w Azji Mniejszej. Już wtedy istniały
gminy żydowskie w Grecji - Ateny, Korynt,

Tesalonika, Filipia i inne. Pewnym jest także, że
Rzym wysyłał żydowskich kolonistów na zachód,
do Galii południowej i do Hiszpanii południowej.
śydzi bardzo różnili się od pogan. Odmienny
tryb życia, zwyczaje, wierzenia, odzież, a nawet
jedzenie, były dla pogan czymś dziwnym,
zagadkowym i tajemniczym. Wszystko co było dla
pogan świętością, budziło w śydach odrazę. A to
co było dla śydów świętością, było dla pogan
obojętne. W ten sposób pogłębiała się izolacja
śydów, a judaizm nie cieszył się popularnością,
gdyż ostro przeciwstawiał się bałwochwalstwu
pogańskiemu.

śydzi z Aleksandrii (Egipt) postanowili obudzić

wśród oświeconych Greków sympatię dla
judaizmu. W tym celu zgłębiali nauki i pisma
filozofów helleńskich. Zachwyceni głębokimi
myślami filozofów greckich, uroili sobie, że nie są
one własnością narodu greckiego, lecz
zapożyczeniem, zaciągnięciem od znacznie
starszego judaizmu.
Najznakomitszym żydowskim uczonym z
Aleksandrii był Filon, który pełen zapału nauczał
przykazań Zakonu i wpajał miłość do niego.
Zwalczając fałszywe pojęcie o judaizmie,
opracował Filon szereg traktatów, stanowiących
rodzaj komentarza filozoficznego do Tory.
W tym czasie pojawili się liczni prozelici,
nawróceni na judaizm poganie. Znajdowali oni w
Zakonie ukojenie swoich wątpliwości i pokarm dla
umysłu i duszy. Przechodząc na judaizm zmieniali
całkowicie swój styl życia. W Damaszku większość
kobiet pogańskich przeszła na judaizm. Inni,
odrzucali pogaństwo i przyjmowali naukę Tory,
lecz nie przechodzili na judaizm. Takich nazywano
"czcicielami Boga", byli to półprozelici.
Znaczna ilość nawróceń na judaizm bardzo
niepokoiła kapłanów świątyń pogańskich. Rozmiary
tego zjawiska nie uszły uwadze Seneki,
nauczyciela cesarza Nerona, który stoniowo
uprzedzał się do śydów.

W latach 48-52 rzymskim prokuratorem był Kumanus.

Otrzymał on w zarząd Judeę i Samarię. Zwierzchnikiem Galilei
został prokurator Feliks. Obaj byli sobie śmiertelnymi wrogami.
W 48 r. prokurator Kumanos wystawił straże wojskowe z legionu
rzymskiego przy wejściach do Świątyni Jerozolimskiej. Wzburzyło to

śydów. W zamieszkach i walkach ulicznych zginęło około 10 tysięcy
ludzi.

W 49 r. po śmierci Heroda II, cesarz Klaudiusz przepisał prawo

mianowania arcykapłanów na Agryppę II. Wkrótce potem nadał mu
małe państewko Chalcydę. Chociaż był tylko księciem Chalcydy,
uchodził wśród śydów za króla judzkiego.
Przy obsadzaniu urzędu arcykapłańskiego nie patrzył Agryppa na
pobożność i moralność kandydata. Argumentem były służalczość i
oddanie dla Rzymu. Agryppa mianował siedmiu arcykapłanów.
Chciwość, żądza władzy i niesumienność zadomowiły się w Świątyni.
Od tego czasu ustały widoczne znaki łaski w Świątyni. Kapłani
zaprzestali również wymawiania świętego Imienia Boga (JAHWE),
uważając, że oni sami i czas ich niegodni są tego.
Zepsucie ze Świątyni rozlewało się po całej Jerozolimie, i
przenikała na cały naród żydowski. Wszeteczeństwo, niemoralność,
rozpusta, kradzieże, morderstwa, nienawiść i zazdrość zagościły w
Judei.
Sądownictwo kryminalne przeszło pod nadzór prokuratora
rzymskiego.

Stronnictwo Zelotów wzrastało przez cały czas w siłę. Oddziały

powstańcze Zelotów ukrywały się w górach i atakowały konwoje
rzymskie oraz miasteczka i wioski. Zeloci zabijali Rzymian i
wszystkich tych, którzy sprzyjali Rzymowi. Burzono ich domy oraz
rabowano zapasy żywności. Zamiast naród wybawić, pogrążali go w
jeszcze większą niedolę.
Fanatyczni Zeloci, zwani Sykariuszami, posunęli się jeszcze dalej
i uzbrojeni w sztylety mordowali swoje ofiary po miastach. Liczba
zabójstw była tak wielka, że początkowo nikt nie potrafił wskazać
ich sprawców.

Sanhedryn, widząc wzmagające się bezprawie i zepsucie

obyczajów, zawiesił swoją działalność. Siedzibę Sanhedrynu
przeniesiono z sali ciosowej w Świątyni Jerozolimskiej do sali
targowej (chanujot) pod Betanią.

W owym czasie, Samarytanie napadli i pozabijali żydowskich

pielgrzymów z Galilei idących na święto do Jerozolimy. Gdy
prokurator Kumanos zignorował całe zajście i odmówił ścigania
winnych, oddziały Zelotów wkroczyły do Samarii mordując i niszcząc
wioski w okręgu Akrabatane.
Dopiero wtedy interweniował prokurator Kumanos, który wysłał
do Samarii oddziały rzymskie, które ścigały Zelotów. Pojmanych
śydów krzyżowano.

Arystokracja żydowska w Judei skierowała do

Rzymu skargę na prokuratora Kumanosa. Na
sądzie cesarskim, Klaudiusz orzekł, że

Samarytanie byli sprawcami zamieszek. Kilku
Samarytan skazano na śmierć, a prokurator
Kumanos został wygnany.

W latach 53-59 prokuratorem Judei był Feliks. Jedyną jego

troską było gromadzenie skarbów i dogadzanie swoim
pożądliwościom.

W latach 54-68 w Cesarstwie Rzymskim panował

cesarz Neron Klaudiusz Cezar. Początkowo był pod
wpływami pretorian Burrusa i filozofa Seneki,
wkrótce jednak zaczął dążyć do usamodzielnienia
się i stał się władcą okrutnym.

W 54 r. cesarz Neron powiększył królestwo Agryppy II o cztery

miasta wraz z obwodami, w tym Tyberiadę przyłączył do Chalcydy.

W 54 r. zwiększyli swoją aktywność Zeloci w Judei. Uważali się oni

za "wysłańców Bożych" i dokonywali samosądy, co doprowadziło
kraj na krawędź anarchii.
Sytuację tę wykorzystał prokurator rzymski Feliks. Pewien
Egipcjanin, przebrany za Zelotę, podburzył śydów i ściągnął ich pod
górę Oliwną w Jerozolimie. Wówczas uderzył na nich zbrojnie Feliks,
zabijając 400 śydów. Do więzienia wtrącono ponad 200 osób.
Prokurator Feliks krwawo rozprawiał się ze wszystkimi swoimi
przeciwnikami. Urządzał obławy na proroków i samozwańczych
mesjaszów. Wszystkich pojmanych karano okrutną śmiercią.
Za przykładem prokuratora poszli pogańscy mieszkańcy Judei.
Syryjczycy, Grecy i Rzymianie zaczęli bezkarnie okazywać nienawiść
śydom w Judei. Syryjczycy w Cezarei usunęli śydów z zarządu
miasta. W zamieszkach w Cezarei rabowano i burzono domy
żydowskie, wiele osób zabito i w niewolę sprzedano. Sprawę skarg
żydowskich skierowano do rozpatrzenia do Rzymu.

W 59 r. cesarz Neron rozpatrzył żydowskie skargi

z Judei i odwołał prokuratora Feliksa.

W latach 59-61 rzymskim prokuratorem Judei był Festus.

Sytuacja w kraju wówczas się jeszcze pogorszyła.

W owym czasie Agryppa II rozbudował w Jerozolimie pałac

Hasmoneuszy, tak aby z najwyższego piętra można było
obserwować dziedziniec Świątyni. Wywołało to zatargi i spory z
śydami i zarządcami Świątyni.

W 62 r. cesarz Neron wznowił procesy o obrazę

majestatu, co pociągnęło za sobą liczne wyroki
śmierci.

Arcykapłanem był Anan. Postanowił on wzbudzić stronnictwo

Saduceuszy. Wybuchł więc znowu odwieczny spór o wykładnię
Zakonu. Anan i jego stronnicy bronili trzymania się litery Zakonu.
Przeciwko nim stanowczo wystąpili Faryzeusze, którzy doprowadzili
do odwołani arcykapłana.
W latach 61-63 arcykapłanem był Jozua Ben Dammuj. Przed
rozpoczęciem funkcji w Świątyni musiła złożyć przysięgę wierności
tradycji Faryzeuszy.
W owym czasie zdyskredytowała się zupełnie w oczach narodu
władza królewska i kapłańska. Stało się to z powodu kupczenia
urzędem arcykapłańskim.

W latach 61-64 rzymskim prokuratorem Judei był Albin.

Obciążył on Judeę wielkim uciskiem podatkowym. Część tych
podatków płynęła do jego własnej kieszeni. Gdy się dowiedział o
swoim odwołaniu z urzędu w Judei, rozkazał wypuścić z więzień
najgorszych przestępców i fanatycznych Zelotów, Sykariuszów.

W latach 63-64 arcykapłanem był Jozua Ben Gamaliel. Przed

rozpoczęciem funkcji w Świątyni musiła złożyć przysięgę wierności
tradycji Faryzeuszy. Jozua Ben Gamaliel przeprowadził reformę
szkolnictwa w Judei. We wszystkich miastach założono szkoły dla
chłopców od lat pięciu.

W latach 64-66 rzymskim prokuratorem Judei był Gesjusz

Florus. W celach prywatnych zawarł on traktat z fanatycznymi
Zelotami, Sykariuszami. Wspólnie grabili i zdobyczą się dzielili,
świadków mordowano lub więziono. W owym czasie wiele miast
doszczętnie złupiono.

W tym okresie, wielu śydów porzucało Judeę i

udawało się na emigrację. Czyniono to w obawie o
majątek i życie, aby na obczyźnie znaleźć pokój i
bezpieczeństwo.

W 65 r. arcykapłanem został Matjasz Ben Teofil.

W maju 66 r. wybuchły w Cezarei zamieszki z Syryjczykami.

Wskutek tego Rzymianie przeszukiwali żydowskie domy, śydów
karano chłostą, a kilku ukrzyżowano.
Rzymski prokurator Gasjusz Florus w celu ukrycia swych nadużyć
finansowych postanowił sprowokować śydów do powstania
zbrojnego. W tym celu nakazał pobrać podatek bezpośrednio ze
skarbca Świątyni Jerozolimskiej, rzekomo dla potrzeb cesarza.
Jednocześnie nakazał mieszkańcom Jerozolimy radośnie przywitać
wkraczające do miasta dwie kochorty rzymskich legionistów. Gdy
doszło do zamieszek, rzymscy legioniści zaatakowały tłum, który
schronił się w świątyni obalając za sobą mosty. W walkach zginęło
ponad 3600 śydów. Po zawarciu rozejmu, Rzymianie wycofali się z
miasta zostawiając na straży tylko jedną kohortę.

Po odejściu prokuratora Florusa, mieszkańcy Jerozolimy podzielili
się na stronnictwa. Ludzie młodzi oraz Zeloci należeli do stronnictwa
rewolucyjnego, które chciało wyzwolenia Judei spod panowania
Rzymu. Na czele tej grupy stał Eleazar Ben-Ananja, z rodu
arcykapłańskiego, zwolennik "szkoły Szammaja". Stronnictwo
pokoju stanowili ludzie możni, członkowie rodów arystokratycznych,
zwolennicy "szkoły Hillela" i różni ludzie bogaci. Pragnęli oni
utrzymać istniejący dotąd porządek rzeczy i zawiadomili o zajściach
rzymskiego namiestnika Syrii, Cestjusza Gallusa, prosząc go by
przybył do Jerozolimy.

W czerwcu 66 r. stronnictwo rewolucyjne zaczęło zwyciężać w

Jerozolimie. Postanowili oni usunąć znienawidzonych rzymskich
dzierżawców podatków. W ten sposób Judea zerwała rzymski
system podatków i ceł, wypowiadając tym samym posłuszeństwo
Rzymowi.
śydowscy fanatycy, Zeloci, w patriotycznym zrywie zajęli
rzymską twierdzę Masadę i wymordowali cały tamtejszy garnizon.
Uzbrojeni przybyli do Jerozolimy wzywając do buntu przeciwko
Rzymowi.
Kapłan Eleazar zaprzestał składania codziennej ofiary w Świątyni
za cesarza Nerona. Był to moment przełomowy powstania.
Wypowiedziano posłuszeństwo cesarzowi. Świątynia Jerozolimska
stała się płomiennym ogniskiem powstania.

Tymczasem członkowie stronnictwa pokojowego zwrócili się do

Agryppy II oraz do rzymskiego prokuratora Florusa, by przysłali do
Jerozolimy większe oddziały wojska, aby powstrzymać dalsze
żydowskie walki powstańcze. Prokurator Florus odmówił tym
prośbom. Agryppa wysłał do Jerozolimy trzy tysiące jazdy.
W okresie lipca 66 r. Jerozolima została rozerwana walkami
wewnętrznymi. Wojska królewskie, Rzymianie oraz stronnictwo
pokojowe umocnili się w arystokratycznej dzielnicy górnej oraz w
twierdzy Antonia. Przeciwko nim wystąpiły tłumy miasta
prowadzone przez Zelotów, do których przyłączyli się Sykariusze.
Na przełomie lipca i sierpnia 66 r. Zeloci przejęli kontrolę prawie
nad całą Jerozolimą. Została zdobyta rzymska twierdza Antonina, a
załoga wymordowana. Umiarkowani śydzi zostali oblężeni w pałacu
Heroda. Spalono pałace Ananiasza, Agryppy i Berenike. Wojsku
królewskiemu pozwolono bezpiecznie opuścić Jerozolimę. Pozostali
Rzymianie bronili się w trzech wieżach pałacu królewskiego.
Wówczas doszło do walk pomiędzy Zelotami a Sykariuszami,
podczas których Sykariusze ponieśli porażkę i schronili się w
twierdzy Masada.
Na przełomie sierpnia i września 66 r. Zeloci podpalili pałac
królewski i wymordowali wszystkich Rzymian w Jerozolimie. W
trakcie walk zginął także najwyższy kapłan Ananiasz.

W odwecie, rzymski prokurator Florus podburzył Greków i

Syryjczyków w Cezarei by wystąpili zbrojnie przeciwko śydom. W
pogromie zginęło 20 tysięcy śydów.
Ta bezprzykładna rzeź wywołała wybuch powstania żydowskiego
w całej Judei. W Judei i na południu Syrii, oddziały powstańcze
napadały na miasta i wsie pogańskie, paląc oraz mordując w
odwecie. Ilość pogromów wzajemnych była wielka. W syryjskim
mieście Betsan wymordowano 13 tysięcy śydów. Pgromy ogarnęły
wszystkie miasta greckie na wybrzeżu. Do krwawych rzezi doszło w
Damaszku, Aszkelonie, Scytopolis, Hippos, Gadar i innych miastach.

Do okrutnego pogromu śydów doszło w

Aleksandrii, w Egipcie. Znienawidzony przez
śydów namiestnik Tyberiusz Aleksander rzucił
legiony na żydowskie dzielnice w Aleksandrii. Po
pogromie naliczono 50 tysięcy trupów żydowskich.

Do Judei ciągnęli żydowscy ochotnicy ze wszystkich krajów. Zasilali

oni oddziały powstańcze, walczące pod wodzą Eleazara Ben-Ananja.
Wygnali oni z całej Judei wszystkich Rzymian i na znak odzyskanej
wolności wybili monety z napisem: "Pierwszy rok wybawienia
Izraela" i "Jeruzalem".

W październiku 66 r. do Judei wkroczył z Syrii XII Legion rzymski

(30 tysięcy wyćwiczonych żołnierzy rzymskich). Na czele legionu
stał namiestnik Syrii, Cestiusz Gallus. Rzymianie wkroczyli do Galilei
i spalili miasta Zabulon, Jaffę i Liddę.
Tocząc walki z Zelotami legion rzymski został zmuszony wycofać
się spod Jerozolimy i uciec do Syrii. W tych walkach Rzymianie
stracili około 6 tysięcy żołnierzy, a Legion XIII stracił swojego orła
złotego, co u Rzymian uchodziło za największą hańbę.

Gdy wybuchły w 66 r. pierwsze walki żydowskich powstańców z

Rzymianami, większość chrześcijan wywodzących się spośród
śydów, opuściło Judeę i znalazło bezpieczne schronienie w Pelli za
Jordanem. Zeloci uważali ich za zdrajców.
Naród upojony zwycięstwem nad legionem rzymskim, przemienił
się prawie w całości w Zelotów. Wzmocniono mury obronne
Jerozolimy, ćwiczono wojsko i szykowano duże ilości broni do walki.
Wybrano namiestników wojskowych i wodzów. Namiestnikiem
Idumei został Eleazar Ben-Ananja. Namiestnikiem Galilei został
Józef Ben-Matja. Namiestnikiem Jerozolimy został Eleazar Ben-
Szymon. Inni zostali namiestnikami pozostałych pięciu prowincji.
Sanhedryn odzyskał swoje nieograniczone kompetencje i objął
kierownictwo w sprawach politycznych. Na czele Wysokiej Rady stał
Szymon Ben-Gamaliel. Faryzeusze ze stronnictwa "szkoły
Szammaja" doprowadzili do uchwalenia przepisów anty-pogańskich,
nazwanych "osiemnastoma rzeczmi". Zakazano śydom wszelkich

kontaktów z poganami, nie wolno było uczyć się obcych języków,
przyjmować od pogan ofiar na potrzeby Świątyni, nabywać u obcych
wina, oliwy, chleba lub innej żywności. W ten sposób Zeloci
rozciągnęli swoją nienawiść do Rzymu na całe pogaństwo.

Walki żydowsko-pogańskie ogarnęły wówczas

wszystkie kraje ościenne Judei.

W listopadzie 66 r. do Galilei przybył jej żydowski namiestnik Józef

Ben-Matja. Zebrał on około 100 tysięcy żołnierzy, których uzbroił i
wyćwiczył według wzoru rzymskiego. Bardzo szybko się jednak
okazało, że Józef nie jest zainteresowany rzeczywistą obroną Galilei
i jest powiązany ze zdrajcami narodu.
Przeciwko Józefowi Ben-Matja wystąpił Jan z Gishali, który
zgromadził wokół siebie grupę gorliwych patriotów. Galilea została
rozdarta na dwa obozy. Przez ten wewnętrzny spór i zdradę Józefa,
Galilea została nieumocniona i wydana na łup wrogowi.

W marcu 67 r. do Galilei wkroczyły z Syrii pierwsze oddziały XIII

Legionu rzymskiego. Legion XIII został wzmocniony przybyłymi z
Aleksandrii V Legionem i X Legionem (razem 50 tysięcy najlepszych
rzymskich żołnierzy). Naczelnym dowódcą został najlepszy naonczas
rzymski wódz, konsul Tytus Flawiusz Wezpezjan.

W maju 67 r. legiony rzymskie wkroczyły całą swą potęgą do

Galilei. Szybko zdobyto i spalono twierdzę Gabara z okolicznymi
miastami i wsiami. Wszystkich mieszkańców wymordowano lub
sprzedano w niewolę.
W czerwcu 67 r. Rzymianie zdobyli i zrównali z ziemią twierdzę
Jotapada (broniła się przez 47 dni). Zginęło w niej 40 tysięcy
śydów, a tylko 1 200 dostało się w niewolę. Jotapada dała przykład
całemu narodowi, jak ma bohatersko ginąć z honorem.
Następnie Rzymianie opanowali okoliczne miasta, w tym Jafę.
Poddał się tam Rzymianom żydowski wódz Galilei, Józef Ben-Matja.
Tymczasem V Legion trybuna Cerealisa wyruszył przeciwko
Samarii. Duże oddziały powstańcze Samarytan zostały otoczone na
górze Garizim, gdzie zginęło ogółem 11 600 ludzi.
Kochorty X Legionu opanowały Tyberiadę, Tarychei i Joppe z
okolicami. Nie licząc zabitych, do niewoli wzięto 10 tysięcy śydów.
Najświetniejszym epizodem całej wojny była obrona żydowskiej
twierdzy Gamali. Broniło się w niej 9 tysięcy Zelotów i tłum ludności
cywilnej. Przez cztery tygodnie trwała bohaterska obrona twierdzy.
W chwili upadku, 5 tysięcy śydów popełniło samobójstwo. Pozostałe
4 tysiące wymordowali Rzymianie. Z pogromu ocalały zaledwie dwie
kobiety.
Twierdzę na górze Tabor Rzymianie zdobyli fortelem, mordując
całą załogę. Maleńka twierdza Giskhala broniła się krótko i upadła.
Wszystkich obrońców wymordowano.

W ten sposób cała Galilea upadła. Rzymianie zrównali z ziemią

wszystkie twierdze i miejsca obronne, a większość miast spalili. 6
tysięcy najsilniejszych żydowskich młodzieńców wysłano do Grecji,
aby pracowali przy kopaniu przesmyku korynckiego. 30 tysięcy
śydów sprzedano w niewolę, a 1200 niezdolnych do pracy
zamordowano na arenie cyrkowej. W ten sposób Galilea leżała
popiołem i pustką.

Zimę 67-68 Rzymianie spędzili spokojnie, pozwalając śydom

pogrążyć się w chaosie walk wewnętrznych.

Tymczasem w Jerozolimie rósł rozłam pomiędzy stronnictwem

rewolucyjnym a stronnictwem pokojowym. Zeloci odważyli się na
zamach, uwięzili wszystkich stronników pokoju i kazali ich stracić.
Złożyli również z urzędu arcykapłana Matjasza Ben-Teofila i
wystawili nowego, Pinechasa Ben-Samuela.
Członkowie Sanhedrynu wyrazili swoje oburzenie na zachowanie
Zelotów. Pod przywództwem byłego arcykapłana Anana, liczni
mieszkańcy miasta wystąpili przeciwko Zelotom w wojnie domowej.
Po walkach ulicznych Zeloci zostali oblężeni we Świątyni.

W marcu 68 r. z osieczą Zelotom przyszedł Jan z Gishali, który

zwerbował oddziały Idumejczyków (20 tysięcy dzikich wojowników).
Wkroczyli oni do Jerozolimy i wymordowali 8 tysięcy śydów,
zwolenników stronnictwa umiarkowanego.
Zeloci zwyciężyli. W Jerozolimie nastały rządy terroru i religijnego
fanatyzmu Zelotów. Aresztowano wszystkich przeciwników, a
trybunały sądowe skazywały na śmierć. Wymordowano około 12
tysięcy arystokracji żydowskiej.
W marcu 68 r. Jan z Gishali ogłosił się głową państwa. Popierali
go liczni Zeloci, zwłaszcza fanatyczni i zdesperowani Galilejczycy.

W marcu 68 r. przeciwko panowaniu rzymskiemu

wystąpili śydzi w Perei. Uderzyli na nich Rzymianie,
zabijając w bitwie nad Jordanem 15 tysięcy ludzi. 2
tysiące śydów trafiło do niewoli. Równocześnie rzymskie
kochorty opanowały inne prowincje judzkiego kraju.

W kwietniu 68 r. do Jerozolimy wkroczyli Sykariusze (skrajnie

fanatyczni Zeloci) pod wodzą Szymona Bar Giora. Uderzyli oni na
Zelotów broniących Świątyni.
Ta bitwa była początkiem straszliwej wojny domowej wewnątrz
Jerozolimy. Walczyły z sobą cztery stronnictwa: Zeloci jerozolimscy
pod wodzą Eleazara Ben-Szymona (2 400 ludzi), Zeloci galilejscy
pod wodzą Jana z Gishali (6 000 ludzi), Sykariusze pod wodzą
Szymona Bar Giora (10 000 ludzi) i Idumejczycy pod wodzą Jakuba
Bar-Sosa i Szymona Bar-Katla (5 000 ludzi). W trakcie walk miasto
zostało podzielone na cztery części. Wiele budynków i ulic
zamieniono w gruzy. Co najgorsze zniszczono całe zapasy żywności.

Nikt nie zajmował się walką z Rzymianami.

W czerwcu 68 r. popełnił samobójstwo rzymski

cesarz Neron. Po jego śmierci wybuchła wojna
domowa pomiędzy licznymi rzymskimi legionami,
które obwoływały swoich wodzów cesarzami.
Dlatego Wespezjan wstrzymał działania wojenne w
Judei i zajął się walką o tron cesarski.

W 69 r. rabin Jochanan ben Zakkai opuścił oblężone przez

rzymskie wojska miasto Jerozolimę, i zamieszkał w mieście Jawne.
Uzyskał zgodę od rzymskiego wodza Wespezjana i założył tam
szkołę. W tej miejscowej uczelni (hebr. "bet midrasz") zaczął on
nauczać i objaśniać Prawo Mojżeszowe. Był on jednym z pierwszych,
którzy uważali, że ocalenie judaizmu od zagłady polegać będzie na
usystematyzowaniu praw i doktryn, oraz przystosowaniu religii do
zmian i nowej sytuacji śydów. Rabbi Zakkai szybko zgromadził
wokół siebie grupę uczniów i uczonych w Prawie. Mówiono o nim, że
nigdy nie odkładał Pisma, ani "Miszny".

W latach 69-79 w cesarstwie rzymskim panował

cesarz Tytus Flawiusz Wespezjan.

W marcu 70 r. do Judei wkroczyły rzymskie legiony pod wodzą

cesarza Tytusa. Wszystkie prowincje i okolice Jerozolimy zostały
całkowicie spustoszone.

W obliczu rzymskich legionów, skłócone żydowskie stronnictwa w

Jerozolimie pojednały się. Wzmocniono mury obronne miasta i
ściągnięto wszystkie możliwe posiłki.

Od 18 kwietnia do 11 września 70 r. trwało oblężenie Jerozolimy,

która ostatecznie została zdobyta przez XII Legion (60 tys.
rzymskich żołnierzy). Miasto zostało zburzone, a Świątynia spalona.
W Jerozolimie zginęło 1 milion 100 tysięcy śydów, choć inne źródła
(Tacyt) podają 600 tysięcy zabitych. Wzięto 97 tysięcy żydowskich
jeńców. Całe miasto i mury obronne zostało zniszczone.
Pozostawiono tylko trzy wieże: Hippikos, Marjamne i Fazael, na
świadectwo wspaniałego rzymskiego zwycięstwa. Pod gruzami
Jerozolimy poległ ostatni skrawek niezawisłości państwowej Judei.
Do niewoli trafiło ponad 900 tysięcy śydów, z czego 17 tysięcy
zmarło z głodu. Książęta i przedstawicieli znakomitych judzkich
rodów odesłano do Rzymu. Starszych wysłano do egipskich kopalń,
a najsilniejszą młodzież rozdano po rzymskich prowincjach, aby
występowała w cyrkach walcząc z dzikimi zwierzętami. Podczas
jednego cyrkowego spektaklu potrafiono zgładzić nawet 2 tysiące
ludzi. Dzieci i niewiasty sprzedano.