NAUKA I LUDZIE
Jeszcze gorzej przedstawiajÄ… si´ spra- ru i róŻne obserwacje potwierdzajÄ…
KOSMOLOGIA
wy kosmologii inflacyjnej  popular- s"usznoĘç tego za"oÅ»enia. Hill podkre-
nej wersji teorii Wielkiego Wybuchu, Ęla jednak, Że wed"ug wspó"czesnych
Kosmiczne miszmasz t"umaczÄ…cej kilka zagadkowych cech teorii czÄ…stek elementarnych sta"a ko-
WszechĘwiata. Wyniki obserwacji wy- smologiczna powinna byç znacznie
Co dalej z Wielkim Wybuchem?
konanych przez COBE sÄ… zaledwie spój- wi´ksza  co najmniej 1052 razy  tak Å»e
ne  w Å»adnym razie nie moÅ»na ich uznaç WszechĘwiat musia"by si´ zapaĘç z po-
iedy satelita COBE (Cosmic Back- za dowód  ze scenariuszem inflacyj- wrotem natychmiast po Wielkim Wy-
ground Explorer) przekaza" wyni- nym; wymaga on pewnej k"opotliwej buchu.  CoĘ usuwa g´stoĘç próŻni 
Kki pierwszych dok"adnych po- cechy: by WszechĘwiat by" g´stszy, niÅ» stwierdza Alan Guth z Massachusetts
miarów kosmicznego mikrofalowego si´ wydaje. MówiÄ…c najproĘciej, wi´cej Institute of Technology, jeden z twór-
promieniowania t"a  tzw. echa stwo- materii oznacza m"odszy WszechĘwiat, ców teorii inflacyjnej. Nikt jednak nie
rzenia  kosmolodzy odzyskali dobry co dodatkowo zaostrza problem wieku. wie, czym to  coĘ jest.
humor. PrzeŻyli moment chwa"y wieł
- (Wi´kszoĘç tej dodatkowej materii mu- Paul Steinhardt z University of Penn-
czÄ…cy ponawiane od wielu lat próby zro- si byç niewidocznÄ… ciemnÄ… materiÄ…, któ- sylvania, który pomaga" rozwinÄ…ç kon-
zumienia, skÄ…d si´ wziÄ…" nasz Wszech- rej natury nie potrafimy okreĘliç  jesz- cepcj´ inflacji, uwaÅ»a, Å»e wkrótce dok"ad-
Ęwiat: faworyzowany model Wielkiego cze jedna k"opotliwa zmienna.) niejsze pomiary kosmicznego mikro-
falowego promieniowania t"a wyka-
Żą, czy lambda ma wp"yw na ewolucj´
WszechĘwiata.  Dowiemy si´ tego w ciÄ…-
gu najbliŻszych 5 lat  mówi. Guth ma
nadziej´, Å»e to jakaĘ nieznana symetria
powoduje, iÅ» lambda musi si´ równaç
zeru. Z drugiej jednak strony, ma"a nie-
zerowa lambda  choç rozwiÄ…zanie to nie
jest zbyt estetyczne  powodowa"aby, Że
 z punktu widzenia astrofizyki wszyst-
ko pasowa"oby do siebie doskonale .
Taka wymuszona elastycznoĘç wy-
wo"uje denerwujące wraŻenie, Że teoria
kosmologiczna przypomina zestaw nie-
skoł
czenie wielu rosyjskich matrioszek
wk"adanych jedna w drugą. KaŻde udo-
skonalenie teorii Wielkiego Wybuchu
ODLEG¸E GALAKTYKI majÄ… bardzo z"oÅ»onÄ… struktur´,
która jest przedmiotem badał
wspó"czesnej nauki. si´ga g"´biej w jej trzewia, powodujÄ…c, Å»e
coraz trudniej jest jÄ… udowodniç lub oba-
Wybuchu zosta" potwierdzony. Od tam- Nie wszyscy jednak biorÄ… sobie do liç. Na razie inflacja najlepiej t"umaczy
tego czasu min´"y jednak 4 lata i obecnie serca ów konflikt.  Nie nadszed" jesz- takie problemy teorii Wielkiego Wybu-
na stronach czasopisma Astrophysical cze czas, by podcinaç sobie Å»y"y  Ęmie- chu jak to, Å»e kosmiczne mikrofalowe
Journal znów toczy si´ zaÅ»arta dyskusja je si´ Michael Turner z Fermilabu w Ba- promieniowanie t"a wyglÄ…da tak samo
dotyczÄ…ca wieku WszechĘwiata, natu- tavii (Illinois). Swój spokój zawdzi´cza we wszystkich kierunkach. Wynika z
ry  ciemnej materii oraz sposobu, w ja- ostatnim ocenom sta"ej Hubble a, dzi´- niej równieÅ» to, co odkry" COBE: Å»e pro-
ki tajemnicze prawa fizyki mogÄ… wp"y- ki którym WszechĘwiat wydaje si´ nie- mieniowanie t"a wykazuje na poziomie
waç na otaczajÄ…cy nas Ęwiat. CóŻ takiego co starszy, niÅ» wczeĘniej przypuszczano, szumu pewien rozk"ad  tego rodzaju
si´ sta"o? oraz pewnej drobnej poprawce obniÅ»a- rozk"ady sÄ… jednak powszechne w przy-
Astronomowie, jak Wendy L. Freed- jącej wiek najstarszych gwiazd. Tur- rodzie. JednoczeĘnie kosmologia infla-
man z Carnegie Observatories w Pa- ner, podobnie jak wielu innych astro- cyjna wywodzi si´ z tej samej fizyki czÄ…-
sadenie (Kalifornia), przez ca"y ten nomów, uwaŻa, Że róŻne elementy mo- stek, wed"ug której sta"a kosmologiczna
czas wykonywali pomiary sta"ej Hub- delu Wielkiego Wybuchu moÅ»na by z powinna mieç wielkÄ… wartoĘç.
ble a okreĘlajÄ…cej tempo kosmicznej eks- "atwoĘciÄ… pogodziç, wprowadzajÄ…c  sta-  Modlimy si´ o to, by regu"a, z któ-
pansji. Najnowsze rezultaty ĘwiadczÄ… "Ä… kosmologicznÄ…  pewien rodzaj ener- rej wynika zerowa wartoĘç lambdy, w
o tym, Å»e WszechĘwiat ma 9 12 mld lat, gii, która czai si´ w przestrzeni. Sta"a jakiĘ sposób wspó"gra"a z innymi frag-
co ledwie wystarczy, by wyt"umaczyç kosmologiczna, cz´sto oznaczana grec- mentami znanej nam fizyki  wyraÅ»a
istnienie najstarszych gwiazd. Jednak- kÄ… literÄ… lambda, skrywa cz´Ä˜ç masy ko- nadziej´ Hill. To centralny problem roz-
Å»e podczas ostatnich obserwacji, m. in. smosu pod postaciÄ… swego rodzaju ener- wijajÄ…cej si´ obecnie kosmologicznej de-
przeprowadzonych przez Jamesa S. gii wewn´trznej. baty: podniecenie towarzyszÄ…ce odkry-
Dunlopa z University of Edinburgh, od- Sta"a kosmologiczna budzi jednak waniu coraz wi´kszej liczby szczegó"ów
kryto w m"odym kosmosie zaskakujÄ…- kontrowersje. Wed"ug Christophera T. przeplata si´ z obawÄ…, Å»e nigdy nie uda
co dojrza"e galaktyki. Ta wyraÄ™na Hilla z Fermilabu jest to  najwi´kszy nam si´ dostrzec tej najmniejszej i naj-
sprzecznoĘç: obserwujemy obiekty, któ- problem w ca"ej fizyce . We wspó"cze- waÅ»niejszej matrioszki.
Corey S. Powell
re wydajÄ… si´ starsze niÅ» WszechĘwiat snych modelach Wielkiego Wybuchu
Madhusree Mukerjee
 nosi nazw´ problemu wieku. lambda jest bardzo ma"a lub równa ze-
14 ÂWIAT NAUKI Listopad 1996
HUBBLE DEEP FIELD TEAM
STScI i NASA