Czas. Stomat., 2005, LVIII, 4
Stan uzębienia i przyzębia u wybranych grup
zawodowych pracowników portów morskich
State of the dentition and periodontium in selected
professional groups among sea port workers
Magdalena Waśkiewicz
Z Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni
Kierownik: dr n. med. W. Nahorski
Streszczenie Summary
Oceniono częstość i intensywność próchnicy (PUW) The prevalence and severity of caries (DMF) and
oraz stan przyzębia i periodontologiczne potrzeby the state of the periodontium and periodontal treat-
lecznicze (CPITN) w wybranych grupach pracowni- ment needs (CPITN) were evaluated in selected pro-
ków portów morskich, ogółem u 365 osób. fessional groups among sea port workers, overall in
W całej badanej populacji częstość czynnej próch- 365 persons.
nicy wyniosła 69,59%, a średnia wartość PUW In the population studied the prevalence of active
16,35ą5,84. Liczba zębów usuniętych (U) wyniosła caries was 69.59%, while mean DMF was 16.35ą5.84.
średnio 6,34ą5,98, wypełnionych (W) 8,58ą4,92, a zę- The mean number of missing (M) teeth was 6.34ą5.98,
bów z czynną próchnicą (P) 1,57ą1,75. filled (F) teeth 8.58ą4.92 and teeth with active decay
Zdrowe klinicznie przyzębie stwierdzono u 10,41% (D) 1.57ą1.75.
badanych, krwawienie z dziąseł u 4,93% i kamień Healthy periodontium was found in 10.41% of those
nazębny u 42,47%. Kieszonki przyzębne o głęboko- examined, gingival bleeding in 4.93% and dental cal-
ści od 3,5 do 5,5 mm były u 33,42%, a głębokości 6 culus in 42.47%. Periodontal pockets of a depth of 3.5
mm i powyżej u 8,77% badanych. Spośród badanych to 5.5 mm were found in 33.42%, and pockets of a depth
pracowaników portów morskich 10,41% nie wymaga- of 6 mm and more in 8.77% of those examined. 10.41%
ło leczenia przyzębia, natomiast 8,77% osób zostało of sea port workers studied did not require periodontal
zakwalifikowanych do kompleksowego leczenia perio- treatment, while 8.77% persons were classified as re-
dontologicznego. quiring complex periodontal treatment.
HASA
A INDEKSOWE: KEYWORDS:
próchnica zębów, PUW, stan przyzębia, CPITN, doro- dental caries, DMF, periodontal status, CPITN, adult
śli
Nieliczne publikacje dotyczÄ…ce stanu narzÄ…du skania tego dokumentu jest brak ognisk czynnej
żucia u pracowników zakładów przemysłowych próchnicy w jamie ustnej. Powyższe zaświad-
(6, 7, 14, 15, 16) stały się powodem podjęcia czenie wydawane jest na okres dwóch lat, a w
badań uzębienia i przyzębia u zatrudnionych w wieku 50 lat i powyżej na jeden rok. Ta specy-
portach morskich. Były to osoby ubiegające się ficzna grupa zawodowa stała się przedmiotem
o świadectwa zdrowia, uprawniające do pracy na naszych badań.
morzu. Jednym z podstawowych warunków uzy-
240
2005, LVIII, 4 Uzębienie pracowników portów morskich
Materiał i metody próchnicą, zębami usuniętymi i wypełnionymi
zestawiono w tab. I.
Zebrany do analizy materiał podzielono na Średnia liczba PUW dla wszystkich bada-
dwie grupy. Pierwsza obejmowała 65 operato- nych wyniosła 16,35ą5,84 (tab.II), u operato-
rów sprzętu przeładunkowego w portach i 82 rów i konserwatorów 15,08ą6,08, a u inżynie-
konserwatorów urządzeń przeładunkowych, a rów 17,62ą6,36. Różnica średnich znamienna
druga 218 inżynierów. Było to 105 inżynierów statystycznie p<0,001. Przy ocenie składowych
mechaników, 58 elektryków i energetyków oraz PUW wykryto, że średnia wartość P u operato-
55 specjalistów organizacji przeładunku i zarzą- rów i konserwatorów 2,03ą1,94 jest omal dwu-
dzania. Kadra inżynierów miała specjalistycz- krotnie wyższa niż u inżynierów 1,12ą1,16.
ne wykształcenie podyplomowe, a operatorów i Stwierdzone różnice średnich statystycznie istot-
konserwatorów średnie wykształcenie technicz- ne p<0,001. Istotne różnice statystyczne średnich
ne lub równorzędne. wykryto także oceniając liczbę zębów wypełnio-
Wiek badanych operatorów i konserwatorów nych pomiędzy operatorami i konserwatorami
wyniósł średnio 38,19ą8,72 lat, a inżynierów (7,10ą4,66), a inżynierami (10,03ą5,18), przy
44,08ą8,86. Staż ich pracy w portach był śred- wartości p<0,001. Natomiast istotnych staty-
nio dla operatorów i konserwatorów 7,85ą6,41 stycznie różnic średnich nie wykazano (p>0,05)
lat, przy ogólnym stażu pracy 18,22ą7,81, a u przy ocenie zębów usuniętych.
inżynierów 19,45ą9,44 i ogólnym stażu pracy Uzyskane wartości PUW porównano z wie-
20,19Ä…9,84 lat. kiem badanych (tab. III). Z prezentowanego ze-
Badania wykonano w gabinecie stomatolo- stawienia danych wynika, że wraz z jego przyro-
gicznym, w sztucznym oświetleniu, z użyciem stem wzrasta wartość PUW. W przedziale wieku
zgłębnika, lusterka i zgłębnika kalibrowanego do 30 lat średnia ta wyniosła ogółem 11,79ą4,18,
WHO  621. U wszystkich wykonano standar- a w wieku 61 lat i powyżej 20,50ą4,82. Podobne
dowy przegląd stomatologiczny z uwzględnie- wartości uzyskano w grupie inżynierów, gdzie
niem oceny częstości próchnicy, jej intensywno- przyrost ten był od 12,05ą4,84 do 21,00ą4,96.
ści (PUW) oraz stanu przyzębia i potrzeb lecz- U operatorów i konserwatorów średnia dla wie-
niczych (CPITN). Uwzględniono ponadto liczbę ku do 30 lat wyniosła 11,57ą3,76, a w przedzia-
i odsetek badanych ze stałymi oraz ruchomymi, le 51  55 lat 19,53ą6,11. W analizie statystycz-
częściowymi lub całkowitymi uzupełnieniami nej średnich cytowanych powyżej, stwierdzono
protetycznymi. Uzyskane wyniki opracowano trend narastający wraz z wiekiem z różnicami
statystycznie testami: t  Studenta, przybliżo- statystycznie istotnymi (p < 0,001) dla wartości
nym C  Cochrana i Coxa i Ç2. Za różnice zna- skrajnych.
mienne statystycznie przyjęto p<0,05. Stan przyzębia oceniany wskaz
nikiem CPITN
zestawiono w tabeli IV. Zdrowe przyzębie (kod
0) u ogółu badanych stwierdzono w 10,41%, na-
Wyniki badań
tomiast u operatorów i konserwatorów 12,93% i
Częstość próchnicy u 142 operatorów i konser- inżynierów 8,72%. Krwawienie z dziąseł (kod 1)
watorów sprzętu przeładunkowego stwierdzono w pierwszej grupie wykryto w 6,80%, a w drugiej
w 96,60%, natomiast u 210 inżynierów w 96,33%. w 3,67%. Kamień nazębny (kod 2) w obu bada-
Oceniono ponadto częstość czynnej próchnicy, nych grupach zarejestrowano w jednakowym od-
która w obu badanych grupach wyniosła w analo- setku (42,86% i 42,20%). Kieszonki przyzębne
gicznej kolejności 80,27% i 62,38% (p < 0,001), od 3,5 do 5,5 mm były ogółem u 33,42% bada-
a u całości badanych 69,59%. Uzyskane wyniki nych osób (kod 3), a głębokości 6 mm i powyżej
badań dotyczące liczb i odsetek osób z czynną (kod 4) u operatorów i konserwatorów 7,48%,
241
M. Waśkiewicz Czas. Stomat.,
T a b e l a I . Liczby i odsetki osób z czynną próchnicą (P), zębami usuniętymi (U) i wypełnionymi (W) u opera-
torów, konserwatorów i inżynierów
PUW
liczby i odsetki osób z
Liczba liczby i odsetki osób z liczby i odsetki osób z
Grupa wypełnionymi zębami
badanych czynną próchnicą (P) usuniętymi zębami (U)
(W)
n % n % n %
Operatorzy i kon-
serwatorzy sprzętu 147 118 80,27 139 94,56 142 96,60
przeładunkowego
Inżynierowie 218 136 62,38 205 94,04 216 99,08
Ogółem 365 254 69,59 344 94,25 358 98,08
Test Ç2 P < 0,001 P > 0,05 P > 0,05
T a b e l a I I . Średnia liczba PUW i poszczególne jej składowe u operatorów, konserwatorów i inżynierów
PUW P U W
Liczba
Grupa
badanych
X Ä…SD X Ä…SD X Ä…SD X Ä…SD
Operatorzy i kon-
serwatorzy sprzętu 147 15,08 6,08 2,03 1,94 5,91 4,08 7,10 4,66
przeładunkowego
Inżynierowie 218 17,62 6,36 1,12 1,16 6,58 5,04 10,03 5,18
Ogółem 365 16,35 5,84 1,57 1,75 6,34 5,98 8,58 4,92
Test t  Studenta P < 0,001
Test C  Cochrana i Coxa P<0,001 P>0,05 P<0,001
a u inżynierów 9,63%, ogółem 8,77%. Spośród były protezy częściowe górne i dolne. W gru-
portowców 10,41% nie wymagało leczenia przy- pie inżynierów, ruchome, częściowe uzupeł-
zębia, natomiast 8,77% osób zostało zakwalifi-
nienia protetyczne miało 25 osób (11,47%). W
kowanych do kompleksowego leczenia perio-
grupie tej, u 7 osób założono częściowe pro-
dontologicznego.
tezy akrylowe górne, u 7 badanych częściowe
Stałe uzupełnienia protetyczne stwierdzono
protezy akrylowe górne i dolne. Protezy czę-
u 90 osób (24,66%), w tym korony i mosty u
ściowe szkieletowe górne i dolne stwierdzo-
22 operatorów i konserwatorów (14,96%) i w
no u 2 osób, u 5 tylko górne i u 4 tylko dolne.
grupie inżynierów u 68 badanych (31,19%).
Uzupełnienia protetyczne ruchome całkowite
Uzupełnienia protetyczne ruchome, częścio-
miało 2 konserwatorów (1,36%) i 2 inżynierów
we w pierwszej grupie miało 10 osób (6,80%),
(0,92%). Potrzeby wykonania nowych uzupeł-
w tym protezy, częściowe akrylowe górne u 1
operatora i 4 konserwatorów, a dolne u 3 kon- nień protetycznych, jak i naprawy używanych
serwatorów. U 1 operatora i 1 konserwatora nie stwierdzono.
242
2005, LVIII, 4 Uzębienie pracowników portów morskich
T a b e l a I I I . Średnia liczba PUW a wiek badanych operatorów, konserwatorów i inżynierów
Przedziały wieku badanych w latach
Grupa
61 i po-
do 30 31  35 36  40 41  45 46  50 51  55 56  60
wyżej
Operatorzy i
n 44 18 25 17 22 19 1 1
konserwatorzy
X 11,57* 14,72 15,48 17,65 17,32 19,53*  - [c]
sprzętu przeła-
dunkowego
Ä…SD 3,76 4,78 4,69 5,69 4,83 6,11  
(n  147)
n 18 22 25 39 44 48 15 7
Inżynierowie
X 12,05* 14,77 14,72 16,54 18,93 20,83* 20,07 21,00 [t1]
(n  218)
Ä…SD 4,84 4,75 5,23 5,49 5,47 5,41 5,13 4,96
n 62 40 50 56 66 67 16 8
Ogółem
X 11,79* 14,75 15,10 15,87 18,32 20,46* 20,06 20,50 [t2]
(n  365)
Ä…SD 4,18 4,76 4,98 5,57 5,47 5,65 4,97 4,82
[c] test Cochrana i Coxa p<0,001 ; [t] test t - Studenta t1 p<0,001 ; t2 p<0,001 * - porównywane wyniki średnich.
T a b e l a I V. Stan przyzębia wyrażony wskaz
nikiem CPITN badanych operatorów, konserwatorów i inżynie-
rów
Kod 3 Kod 4
Kod 0 Kod 1 Kod 2
kieszonki kieszonki
Liczba
zdrowe krwawienie kamień
przyzębne od przyzębne
Grupa bada-
przyzębie z dziąseł nazębny
3,5 do 5,5 mm 6 mm i powyżej
nych
n % n % n % n % n %
Operatorzy i
konserwato-
rzy sprzętu 147 19 12,93 10 6,80 63 42,86 44 29,93 11 7,48
przeładunko-
wego
Inżynierowie 218 19 8,72 8 3,67 92 42,20 78 35,78 21 9,63
Ogółem 365 38 10,41 18 4,93 155 42,47 122 33,42 32 8,77
Test Ç2 P>0,05 P>0,05 P>0,05 P>0,05 P>0,05
Omówienie wyników badań i dyskusja Hutniczego  Bolesław w 96,6% (6). W in-
nych ocenianych grupach zawodowych częstość
W populacji marynarzy floty handlowej czę- próchnicy osiąga z reguły wartość 100%, doty-
stość próchnicy wyniosła 78,29% (18), zaś u czy to między innymi pracowników huty szkła
kandydatów do pracy na morzu 86,09% (17). W (16), górników z kopalni węgla kamiennego (7),
grupie 35-44 letnich mężczyzn zamieszkujących pracowników cukrowni (14) i rolników z woje-
wsie regionu gdańskiego częstość próchnicy była wództwa lubelskiego (21).
w 90% (20), a u górników Kombinatu Górniczo- W opublikowanych wynikach badań z róż-
243
M. Waśkiewicz Czas. Stomat.,
nych regionów Polski 100% częstość próchnicy przeładunkowego zdrowe przyzębie występowa-
jest zjawiskiem powszechnym. Wartość tę mię- ło tak samo często, jak w badaniach ogólnopol-
dzy innymi zarejestrowano u mieszkańców wo- skich. U inżynierów uzyskano natomiast wartość
jewództwa białostockiego (5, 11), gdańskiego jak u mieszkańców dużego miasta w wojewódz-
(20), krakowskiego (2), lubelskiego (1) i war- twie katowickim.
szawskiego (10). W porównaniu z cytowanymi Ocena stanu przyzębia wykazała, że w naj-
powyżej wynikami należy stwierdzić, że czę- większym odsetku występował kamień nazęb-
stość próchnicy u operatorów i konserwatorów ny, który stwierdzono u marynarzy floty handlo-
oraz inżynierów nie odbiegała istotnie od cyto- wej w 45,39% (18), a u pracowników Zakładów
wanych powyżej wartości. Azotowych 33,6% (15). W populacji mieszkań-
Intensywność próchnicy wyrażona średnią ców województwa katowickiego kamień nazęb-
liczbą PUW u marynarzy floty handlowej wy- ny był w 36,67% (9), poznańskiego 44,14% (12)
niosła 15,47 (18), u mężczyzn w wojewódz- i gdańskiego 42,5% (8).
twie gdańskim 15,41 i w mieście Gdańsku 17,16 Najwyższe odsetkowe wartości występowa-
(20). Wartość tę stwierdzono w populacji męż- nia płytkich kieszonek przyzębnych stwierdzo-
czyzn zamieszkujących wsie w województwie no u mieszkańców wsi województwa gdańskiego
lubelskim 15,3 (21), u rolników 35-44 letnich z 48,0% (8), piotrkowskiego 23,8% (13), miesz-
tego samego regionu 15,14 (1), u inteligencji i kańców województwa katowickiego 35,0% (9) i
robotników makroregionu warszawskiego 17,7 A
odzi 14,0% (13). W opublikowanych badaniach
(10), natomiast u rolników 18,3 (10). Według populacji polskiej z 1991 roku, płytkie kieszonki
Jańczuka, Banach, Lisieckiej (3) średnia liczba przyzębne występowały u 41,0% osób (3), nato-
PUW dla mężczyzn populacji polskiej w wieku miast u badanych w 1995 roku w 27,4% (4).
35-44 lat w roku 1991 wyniosła 17,2. W bada- Kieszonki przyzębne 6 mm i powyżej u 35 
nych przez nas grupach wskaz
nik intensywności 44 letnich mężczyzn z województwa katowickie-
próchnicy wyrażony liczbą PUW nie odbiegał go zamieszkujących duże miasto stwierdzono w
istotnie od danych cytowanych powyżej dla po- 13,33%, ogółem dla mężczyzn w 6,67% (9). U
pulacji polskiej. mieszkańców wsi województwa gdańskiego w
W badaniach epidemiologicznych obejmują- wieku 35-44 lat u mężczyzn głębokie kieszon-
cych mieszkańców A
odzi i województwa piotr- ki przyzębne były w 10,0% (8). U pracowników
kowskiego u dobranych losowo 2000 osób, zdro- Zakładów Azotowych w Puławach badanych w
we przyzębie u 35-44 letnich mieszkańców mia- wieku 36-45 lat głębokie kieszonki przyzębne
sta stwierdzono w 13,7% i wsi 3,9% (13). U pra- stwierdzono w 10,5%, a w grupie kontrolnej
cowników Zakładów Azotowych w Puławach w 15,0% (15). U mężczyzn w wieku 35-44 lat
wykryto je w 11,8% i dobranej grupie kontrol- z województwa poznańskiego mieszkających w
nej aż w 41,0% (15). W całej badanej populacji mieście kieszonki przyzębne 6 mm i powyżej
35-44 letnich osób z województwa katowickiego wykryto w 23,33% (12). Według Jańczuka (4) u
zdrowe przyzębie miało jedynie 4,44%, w dużym osób w populacjach polskich w wieku 35-44 lat
mieście 8,33%, w małym 5,0% i na wsi 0% (9). badanych w 1995 roku głębokie kieszonki przy-
U 35-44 letnich mieszkańców wsi z wojewódz- zębne występowały w 5,0% (4).
twa gdańskiego stwierdzono je w 5,0%, w tym u Cytowane powyżej odsetkowe wartości wy-
mężczyzn w 2,0% (8). W ogólnopolskich bada- stępowania kamienia nazębnego oraz płytkich
niach wykonanych w 1998 roku pod kierunkiem i głębokich kieszonek przyzębnych wykazu-
Wierzbickiej zdrowe przyzębie w populacji pol- ją znaczące różnice. Zbliżone wyniki uzyskano
skiej wykryto u 12,7% (19). W badanej przez porównując występowania kamienia nazębne-
nas grupie operatorów i konserwatorów sprzętu go. Odsetkowe wartości występowania płytkich
244
2005, LVIII, 4 Uzębienie pracowników portów morskich
i stopnia patologicznego starcia zębów u pracowni-
kieszonek przyzębnych są analogiczne z dany-
ków Kopalni Węgla Kamiennego  Katowice . Czas.
mi dla mieszkańców województwa katowickie-
Stomat., 1991, XLIV, 1, 40-45.  8. Pellowska-
go oraz populacji polskiej badanej w 1995 roku
Piontek M., Witek E., Nowalska-Kwapisz H., Góra
przez Jańczuka. Głębokie kieszonki przyzębne
B., Romankiewicz-Woz
niczko G.: Ocena stanu przy-
występowały rzadziej niż w danych cytowanych
zębia u mieszkańców wsi województwa gdańskie-
powyżej, z wyjątkiem badanych mężczyzn z wo- go w wieku 35-44 lat oraz 60 lat i powyżej. Czas.
Stomat., 1996, XLIX, 9, 613-618.  9. Postek-
jewództwa katowickiego oraz populacji polskiej
Stefańska L., Barańska-Gachowska M., Dąbal I.,
z 1995 roku.
Koziarz A., Muszyński R., Ziaja M.: Stan i potrze-
Prezentowane wyniki badań wskazują jedno-
by lecznicze przyzębia u osób 35-44 letnich z wo-
znacznie, że obligatoryjny obowiązek badania
jewództwa katowickiego. Czas. Stomat., 2000, LIII,
stomatologicznego, przy ubieganiu się o świa-
2, 97-102.  10. Reymond J., Juszczak-Popowska B.:
dectwo zdrowia nie wpływa znacznie na stan
Ocena stanu uzębienia ludności w wieku 35-44 lat w
narządu żucia. Wykazano natomiast istotną za- regionie warszawskim. Czas. Stomat., 1991, XLIV,
3, 198-206.
leżność stanu uzębienia od kwalifikacji zawodo-
wych. Wyraża się to niższą odsetkową wartością
11. Stokowska W., Marczuk-Kolada G., Kierklo
występowania czynnej próchnicy u inżynierów
A., Miksza-Żyłkiewicz R., Milewska R., A
uczaj-
niż u operatorów i konserwatorów sprzętu prze-
Cepowicz E.: Intensywność próchnicy w populacji
ładunkowego. Stwierdzono prawie dwukrotnie dorosłych mieszkańców województwa białostoc-
kiego. Czas. Stomat., 1999, LII, 8, 523-527.  12.
niższą wartość średniej składowej (P) i znacznie
Stopa J., Ruszyńska H., Chmielnik M., Soboczyńska
wyższą średnią liczbę zębów wypełnionych (W)
K.: Ocena stanu przyzębia i potrzeb leczniczych
u inżynierów w porównaniu z grupą o niższych
osób dorosłych w wieku 34-44 lat z województwa
kwalifikacjach zawodowych.
poznańskiego. Czas. Stomat., 1994, XLVII, 4, 275-
-277.  13. Szatko F.: Stan zdrowotny jamy ustnej
ludności w wieku 35-44 i 65-74 lat z terenu A
odzi
Piśmiennictwo
i województwa piotrkowskiego. Czas. Stomat.,
1. Drop B., Wysokińska-Miszczuk J., Zakrzewski 1993, XLVI, 7-8, 485-490.  Tymburska B., Chyła-
J., Niedzielska-Pietraszek K., Zamościńska J.: Szalecka D., Borkowska G.: Ocena stanu uzębienia
Stan uzębienia mieszkańców wsi województwa oraz potrzeb leczniczych pracowników Cukrowni
lubelskiego. Czas. Stomat., 1992, XLV, 5, 282- Lublin. Czas. Stomat., 1991, XLIV, 3, 177-180. 
-285.  2. Gawrzewska B., Knychalska-Karwan Z., 15. Tymczyna B.: Ocena stanu przyzębia oraz pe-
Chomyszyn-Gajewska M., Fijał D., Franaszek E., riodontologicznych potrzeb leczniczych u pracow-
Kaczmarczyk-Stachowska A., Pelcowa M., Prostak- ników Zakładów Azotowych w Puławach. Czas.
Kosowska K.: Ocena stanu uzębienia za pomocą Stomat., 1994, XLVII, 12, 841-844.  16. Waszkiel
wskaz
nika DMF u ludności województwa krakow- D., Dąbrowska E., Stokowska W.: Wpływ środo-
skiego. Czas. Stomat., 1993, XLVI, 5, 341-344.  3. wiska pracy na uzębienie dmuchaczy szkła. Czas.
Jańczuk Z., Banach J., Lisiecka K.: Epidemiologia Stomat., 1998, LI, 1, 13-17.  17. Waśkiewicz M.:
chorób narządu żucia w populacji polskiej. Czas. Ocena stanu uzębienia i przyzębia u kadetów i kan-
Stomat., 1991, XLIV, 6, 389-395.  4. Jańczuk dydatów do pracy na morzu. Czas. Stomat., 2003,
Z.(red.): Choroby przyzębia. Zapobieganie, diagno- LVI, 7, 470-474.  18. Waśkiewicz M.: Stan uzębie-
styka i leczenie. Biblioteka Stomatologa, PZWL, nia i przyzębia u marynarzy floty handlowej. Czas.
Warszawa 1999.  5. Kierklo A., Szymaniak E., Stomat., 2003, LVI, 8, 516-521.  19. Wierzbicka
Marczuk-Kolada G., Ruczaj J.: Stan uzębienia do- M.: Stan zdrowia jamy ustnej dorosłych mieszkań-
rosłych mieszkańców województwa białostockiego. ców Polski w okresie transformacji systemu opie-
Czas. Stomat., 1994, XLVII, 1, 20-24.  6. Klepacka ki zdrowotnej. Monitoring stanu zdrowia jamy
I.: Kliniczna ocena stanu jamy ustnej pracowni- ustnej w Polsce. Ministerstwo Zdrowia i Opieki
ków Kombinatu Górniczo-Hutniczego  Bolesław Społecznej, 1998.  20. Witek E., Góra B., Lubiewski
w Bukownie. Czas. Stomat., 1982, XXXV, 1-2, 21- A., Pawlak J., Kaczmarczyk J., Nowalska- Kwapisz
-25.  7. Lindel P.: Analiza intensywności próchnicy H., Adamowicz-Klepalska B., Pellowska M.: Stan
245
M. Waśkiewicz Czas. Stomat.,
uzębienia i potrzeby lecznicze u osób dorosłych za- nicze w latach 1995-2001. Magazyn Stomat., 2003,
mieszkałych na terenie województwa gdańskiego.
XIII, 4, 14-16.
Czas. Stomat., 1991, XLIV, 10, 658-663.
Otrzymano: dnia 21.X.2003 r.
21. Zakrzewski J., Wysokińska-Miszczuk J.:
Próchnica zębów u rolników w wieku 35-44 lat za-
mieszkałych w woj. lubelskim  stan i potrzeby lecz- Adres autorki: 80-352 Gdańsk, ul. Piastowska 94/E 4.
246