-1 
Filozofia Marksa
Teoria alienacji istoty człowieka  w istniejących warunkach społeczno-ekonomicznych,
człowiek żyje egzystencją fałszywą; powołaniem człowieka jest twórcza i uspołeczniona
praca, która byłaby fundamentem stosunków między ludz
mi, innego podejścia człowieka
do przyrody i do samego siebie
Teoria rynku  wizja człowieka, poddanego niezależnej od niego sile stosunków
produkcji; ludzie nie panują nad tym, co sami stworzyli, system produkcji rządzi się
własnymi prawami
Teoria walk klasowych  życie ludzkie jest zdeterminowane przez stan walki klasowej 
stosunki międzyludzkie, stosunek człowieka do przyrody i samego siebie  wszystko to
określone jest przez interesy klasy panującej, to ona formuje społeczeństwo
Epistemologia Marksa  człowiek najpierw pracuje, a potem poznaje i poznaje,
bo pracuje, to nie świadomość określa życie, ale życie określa świadomość, myślenie
to inaczej  świadomy byt
Teoria fałszywej świadomości  fałszywa świadomość jest myśleniem życzeniowym 
człowiek zaczyna ją produkować wtedy, gdy działanie, na którym mu zależy,
jest niemożliwe, nie dopuszcza on do siebie prawdy, pragnie ją przed sobą ukryć,
chce nieprawdy, która nie ukazuje niemożności działania, ani nie niweczy nadziei
Egzystencjalizm
Istnienie ludzkie i pozaludzkie  są faktami pierwotnymi, człowiek nie ma wpływu na to,
że się urodził, może to jedynie uznać lub potępić, cechą ludzkiego istnienia jest także
świadomość cudzego bytu
Troska, trwoga, śmierć  człowiek jest nieustannie zagrożony w swoim istnieniu, musi go
bronić, troska i trwoga wyczerpują jego siły, człowiek ciągle ucieka przed śmiercią,
czyli nieodwołalnym końcem  po śmierci nic nie ma
Prawdziwe i nieprawdziwe istnienie  człowiek ma skłonność do przyzwyczajania się,
codzienność staje się dla niego naturalna, zwykła, włącza coraz to nowe rzeczy do swojej
codzienności i zanika w niej, swoje istnienie może zrozumieć dopiero wtedy, gdy niezwykły
zbieg zdarzeń wytrąci go z tej codzienności
Opuszczenie i wolność  poza naszym obecnym życiem nie ma niczego, nie ma Boga,
ani żadnych nakazów moralnych, nie ma w naszym życiu niczego, co nam pomoże,
człowiek jest wolny, czy chce, czy nie chce, jest to ogromna odpowiedzialność,
a jednocześnie ciężka konieczność
Nicość  poza doczesnym istnieniem nie ma nic, ludzkie istnienie powstało z nicości
i w nią zapadnie
Etyka egzystencjalizmu  należy wychodzić poza samych siebie, jesteśmy w stanie
doskonalić nasz byt, wyjście poza samego siebie sprawi, że nasze czyny będą heroiczne
-2 
A. Comte
Ewolucjonizm Comte'a - ciągłe przekształcanie się w czasie
Teoria alienacji  zakłada, że istnieje jakiś normalny, zgodny z istotą człowieka rozum,
wobec którego ludzie w fazie teologicznej i metafizycznej byli wyobcowani
Fazy rozwoju umysłu ludzkiego  teologiczna (ludzie odwoływali się do religii),
metafizyczna (ludzie odwoływali się do pojęć metafizycznych), pozytywna (do wyjaśniania
wystarczy religia i fakty)
Empiryzm Comte'a - wszelka nauka powinna mieć potwierdzenie w faktach
Koncepcja korespondencji i wiedzy  należy brać pod uwagę poprzednie koncepcje
wiedzy, ich wpływ na kolejne koncepcje
Nauka pozytywna  zajmuje się tylko rzeczywistością, przedmiotami prawdziwymi,
nie dąży do ogólnych teorii i twierdzeń, ma być pożyteczna
Duch pozytywny  jest podstawą wprowadzenia nauki pozytywnej w myśl społeczną,
steruje ewolucją dziejów ludzkich
Uspołecznienie  utworzenie powszechnej wspólnoty duchowej poprzez
rozpropagowanie zasad pozytywizmu, jest to podstawowe zadanie nauki pozytywnej
Zasada powszechnej komunikacji  opiera się na odkryciu zasad harmonijnego postępu
społecznego (uwzględnia koncepcję korespondencji wiedzy)
Zasada uniwersalizmu i najbardziej obiecującego adresata  teoria ma być
uniwersalna, dochodzić do najszerszych mas społecznych, najlepsi adresaci to plebs
i kobiety  pozostali w najmniejszym stopniu skażeni wiedzą fałszywą
Zasady moralne  najważniejszą zasadą jest altruizm, opiera się on na instynkcie
sympatii i hamuje popędy egoistyczne
Pozytywistyczny humanizm  na najlepszy rozwój wartości humanistycznych
w społeczeństwie wpływa sztuka, wprowadza ona bowiem harmonię między uczuciami,
myślami i czynami
Klasyfikacja nauk  ze względu na złożoność występujących w niej procesów:
matematyka, astronomia, chemia, fizyka, biologia, socjologia
-3 
Filozofia życia
Filozofia życia wg Nietschego - w życiu nie istnieje żaden sens, krytyka religii
i metafizyki, nie ma Boga, został wymyślony przez tych, którzy nie potrafią żyć
autentycznie, istnieje moralność panów i moralność niewolników, altruizm i litość to cechy
niewolników, wolność jest dla ludzi silnych, którzy potrafią sobie o nią zawalczyć,
nie istnieje zasada równości, bo ludzie nie są równi
Filozofia życia wg Dilthey a  życie jest podstawową kategorią ontologiczną, przyrodę
wyjaśniamy - życie duchowe rozumiemy, człowiek jest istotą kulturową, nie jest mu dany
porządek świata, sam musi go utworzyć, człowiek ciągle musi nadawać sens swojemu
życiu, wiedza jest ekspresją ludzkich doświadczeń, a nie beznamiętnym opisem bytu
samego w sobie
Intuicjonizm Bergsona  intuicja jest poznaniem bezpośrednim, a zatem właściwym,
zapewnia ona wiedzę pewną, intelekt nie jest dobrą drogą poznania, ponieważ
zafałszowuje rzeczywistość, przeciwieństwem intuicji jest analiza  wyrażanie rzeczy
za pomocą czegoś, co nie jest, świat jest ruchem, stany się zmieniają
Psychoanaliza Freuda  badając ludzkie działanie, należy tropić ukryte pobudki
człowieka, w człowieku istnieją dwie sprzeczne siły: eros (popęd życiowy) i tanatos (popęd
śmierci); wszelkie zjawiska ujmowane są jako rezultat konfliktów między id (część ludzkiej
psychiki), ego (jaz
ń) i superego (nadjaz
ń), w ludzkiej świadomości nie ma treści
izolowanych i przypadkowych; metoda interpretacji Freuda nazywana jest też
hermeneutyką podejrzeń
Neopozytywizm
Empirokrytycyzm (Avenarius, Mach) - krytyka podjęta po to, by ocalić naturalne pojęcie
świata, czyli to wyzbyte dodatkowych elementów, które nie opierają się na doświadczeniu
Naturalne pojmowanie świata  jestem ja, są bliz
ni i przedmioty, bliz
ni są podobny,
rzeczy są niezależne od percepcji
Postawa relatywna  nie uwzględniam mojego panującego  ja
Postawa absolutna  to, co dane, traktuję jako  dane dla mnie
Koordynacja zasadnicza  podmiot poznający nie może doświadczać siebie poza
doświadczeniem i niezależnie od doświadczenia
Teoria ekonomii poznania  celem poznania jest służyć praktyce, poznanie odbywa się
dla samego poznania
Instrumentalizm (konwencjonalizm)  pojęcia ogólne nie mają żadnego realnego
desygnatu, pozwalają tylko skrótowo mówić o faktach
-4 
Wittgenstein
-stosunek do nadziei pozytywistycznej  pozytywistyczna nadzieja jest złudna, problem
sensu życia nie jest problemem naukowym, a tajemnicą
- koncepcje filozofii  świat wyznaczają nam fakty, logicznym obrazem faktów jest myśl 
zdanie sensowne, logika naszego języka wyznacza zakres tego, o czym i jak można
mówić
- gry językowe  język prywatny nie jest możliwy, każdy język można poznać, przez
odgadnięcie reguł, do których on się stosuje
-" Granice mojego języka są granicami mojego świata" - chcąc się porozumieć,
musimy poruszać się w granicach dostępnego nam języka
Filozofia analityczna - Bertrand Russel
- atomizm logiczny  istnieje wielość rzeczy i nie istnieje nic, co można by nazwać ich
jednością
- antynaturalizm  powinność nie daje się wyprowadzić z bytu (z wiedzy o faktach)
Koło wiedeńskie - Moritz Schlick, R. Carnab
- manifest radykalnego pozytywistycznego humanizmu  wszystkie realne problemy
są pytaniami nauki, żadnych innych nie ma
- demarkacja  nauka może odpowiedzieć na wszystkie sensowne ludzkie pytania, należy
tylko wytyczyć obszar absolutnego urzeczywistnienia człowieka, poprzez oddzielenie
nauki prawdziwej od pseudonauki - metafizyki
- metody analityczne  pozwalają pokazać, że nierozwiązywalne problemy są zasadniczo
nierozwiązywalne, ponieważ nie są w ogóle problemami
- weryfikacjonizm  żadne zdanie (poza sprawozdaniem z aktualnej obserwacji) nie jest
w pełni weryfikowalne
- potwierdzalność  mówimy o niej, gdy w toku kolejnych zabiegów sprawdzających nie
natrafimy na przypadek negatywny, a liczba stwierdzonych przypadków pozytywnych
rośnie
- falsyfikacjonizm Poppera  kryterium demarkacji pozwalające oddzielić naukę
od metafizyki
-5 
I. Kant
Krytycyzm  zerwanie z dogmatyzmem i sceptycyzmem, skierowanie badań na podmiot
filozofujący
Przełom kopernikański  w centrum filozofii znajduje się podmiot, jako autonomiczny
ośrodek aktywności, który ustanawia naukę, normy moralne i kryteria ocen
Metoda transcendentalna  pokazanie związku między powszechnie ważnymi treściami
intelektualnymi wytworów a autonomicznym podmiotem
Intersubiektywność  umożliwia porozumiewanie w obrębie nauki i przekazywanie
sądów
Rzecz sama w sobie  jest nieosiągalna dla intelektu a dla realnej rzeczywistości
Filozofia krytyczna  co mogę wiedzieć? Co powinienem czynić? Czego mogę się
spodziewać?
Klasyfikacja sądów  wg roli w powiększaniu wiedzy: sądy analityczne i sądy
syntetyczne  wg ich pewności: aprioryczne i aposterioryczne  oraz sądy syntetyczne
a priori  poszerzają wiedzę o świecie i są pewne
Estetyka transcendentalna  ustala podmiotowe warunki zmysłowego doświadczenia 
aby nastąpiło, niezbędne są dane zmysłowe, pochodzące z jakichś zewnętrznych,
nieuchwytnych bodz
ców
Analityka transcendentalna  dane zmysłowe zostają poddane intelektualnemu
opracowaniu, nie wystarcza ich uporządkowanie czasowe i przestrzenne, są one łączone
i rozdzielane według schematów, które są właściwe samemu intelektowi
Kategorie  ilości (jedność, wielość, powszechność), jakości (realność, negacja,
ograniczenie), stosunku (substancja i akcydens, przyczyna i skutek, oddziaływanie
i uleganie działaniu), modalności (możliwość lub niemożliwość, istnienie lub nieistnienie,
konieczność lub przypadkowość)
Intelekt  aktywność polegająca na łączeniu danych zmysłowych lub pojęć, odnosi się
zawsze do różnych danych, w nich się zatraca, posiada bowiem świadomość samego
siebie, swej odrębności od różnorodnych przedstawień
Krytyka metafizyki  określiła granice poznania naukowego, doprowadziła bowiem
do poznania, że poza doświadczeniem a poza fenomenami musi istnieć coś, co stanowi
ich podstawę
Imperatyw kategoryczny i moralny  określa zasadę, z której czyn sam wynika,
czyli motywację, która zapewnia moralną wartość czynu
-6 
Kartezjusz
Metoda  jasność i wyraz
ność jako niezawodna miara wiedzy
Sceptycyzm metodyczny  przekonanie, iż istnieje możliwość: złudzenia zmysłów, braku
wyraz
nej granicy między jawą a snem, możemy być wprowadzani w błąd przez jakąś
potężniejszą istotę  argumenty te mogą podważyć każdą wiedzę
Cogito ergo sum   myślę, więc jestem  choćby moje ciało było złudzeniem, istnieje
jaz
ń myśląca, moja dusza, która jest niezależna od ciała
Z jakich pojęć wywodzi istnienie Boga  jaz
ń, jako niedoskonała musi mieć doskonałą
przyczynę  jest nią Bóg; idea jest doskonała, jej skutek nie może być od niej doskonalszy
 dlatego to nie człowiek wymyślił ideę Boga, lecz Bóg wytworzył ideę w umyśle człowieka
Przymioty Boga  nieskończoność, jest wolą bo jest nieograniczony, prawdą i dobrem
jest tylko to, co Bóg chce
Przymioty duszy  świadomość, myślenie
Przymioty ciała  rozciągłość, a jej właściwością jest nieskończona podzielność
Mechanistyczna koncepcja przyrody  ciała są pozbawione właściwości wytwarzania
ruchu, poruszają się, bo ruch został im udzielony z zewnątrz, ruch materii został udzielony
duszy przez Boga, ilość ruchu we wszechświecie jest stała, bo ciała nie mogą go
spotęgować ani zahamować
Dualizm duszy i ciała  istnieją dwie substancje  myśląca dusza i rozciągłe ciało,
ciała są rozciągłe, ale pozbawione świadomości, dusze są świadome, ale pozbawione
rozciągłości, substancje te na ogół nie stykają się ze sobą, wyjątkiem jest człowiek
-7 
Empiryzm
John Locke
- empiryczne pochodzenie wiedzy  umysł jest sam przez się niezapisaną tablicą,
która zapisuje doświadczenie
- idee proste i złożone  proste idee stanowią materiał całej wiedzy, pochodzą
z doświadczenia, im więcej idei łączy umysł, tym bardziej naraża się na błędy, dlatego
idee złożone nie mają tej wagi poznania, co proste
- wiedza racjonalna empirycznego pochodzenia  nie może mieć za przedmiot
stosunków koniecznych, najwyższy rodzaj poznania to intuicja
Berkley
skrajna odmiana:
-nominalizmu  każda idea, jaką posiadamy jest zupełnie określona i konkretna, nie ma
przedmiotów ani idei ogólnych, ogólne są jedynie wyrazy
- sensualizmu  dla poznania ciał jedynym z
ródłem są zmysły, rozum jest istotnie
właściwy człowiekowi, ale ma za przedmiot wyłącznie sprawy duchowe
- subiektywizmu  pierwotne własności są również subiektywne i istnieją tylko w
umysłach, jakości pierwotne nie występują nigdy w oderwaniu, lecz zawsze w łączności z
własnościami wtórnymi, jeśli więc te są subiektywne, to i tamte nimi być muszą; własności
pierwotne są względne, są więc związane z umysłem, a przeto nieobiektywne, własności
pierwotne nie są zawarte w doświadczeniu zmysłowym
- immaterializmu  świat składa się wyłącznie ze spostrzeżeń  poza nimi nic w nim nie
ma, wszystkie własności (zarówno pierwotne, jak i wtórne) są subiektywne