Filozofia przyrody
a nauki przyrodnicze
dr hab. Andrzej A
ukasik
dr hab. Andrzej A
ukasik
Instytut Filozofii UMCS
Instytut Filozofii UMCS
Plan wykładu
1. Filozofia przyrody jako zbiór zagadnień dotyczących
1. Filozofia przyrody jako zbiór zagadnień dotyczących
najogólniejszych własności przyrody
najogólniejszych własności przyrody
2. Filozofia przyrody przed i po powstaniu nauk
2. Filozofia przyrody przed i po powstaniu nauk
przyrodniczych
przyrodniczych
3. Filozofia przyrody a nauka normalna i rewolucje
3. Filozofia przyrody a nauka normalna i rewolucje
naukowe
naukowe
4. Filozoficzne założenia uczonych a problem filozoficznych
4. Filozoficzne założenia uczonych a problem filozoficznych
założeń nauki
założeń nauki
5. Zagadnienie filozoficznych konsekwencji teorii
5. Zagadnienie filozoficznych konsekwencji teorii
przyrodniczych
przyrodniczych
6. Empiryczne modele doktryn filozoficznych
6. Empiryczne modele doktryn filozoficznych
7. Filozoficzne interpretacje teorii empirycznych
7. Filozoficzne interpretacje teorii empirycznych
Filozofia przyrody jako zbiór zagadnień
dotyczących najogólniejszych własności świata
Zagadnienie elementarności
Zagadnienie elementarności
Natura czasu i przestrzeni
Natura czasu i przestrzeni
Zagadnienie zwiÄ…zku przyczynowo-skutkowego
Zagadnienie zwiÄ…zku przyczynowo-skutkowego
Determinizm-indeterminizm, kauzalizm-finalizm
Determinizm-indeterminizm, kauzalizm-finalizm
Zagadnienie nieskończoności czasowej i przestrzennej
Zagadnienie nieskończoności czasowej i przestrzennej
wszechświata
wszechświata
Zagadnienie genezy życia i świadomości
Zagadnienie genezy życia i świadomości
Problem matematyczności przyrody
Problem matematyczności przyrody
Filozofia przyrody przed powstaniem nauk
przyrodniczych (spekulatywna filozofia przyrody)
Przed powstaniem nauk przyrodniczych filozofowie
przyrody formułowali swoje poglądy na temat
podstawowych składników materii, czasu, przestrzeni,
dynamiki ruchu i wszechświata jako całości na podstawie
bezpośredniego doświadczenia zmysłowego, opierając
się zwykle na pewnych założeniach metafizycznych.
Zagadnienie istnienia filozofii przyrody po powstaniu
nauk przyrodniczych i relacji między filozofią przyrody
a naukami przyrodniczymi
Od autonomicznej filozofii przyrody
do filozofii w kontekście nauki
Filozofia przyrody nie została wyeliminowana przez nauki
przyrodnicze
Kres autonomicznej filozofii przyrody
Filozofia przyrody nie może ignorować:
1. wyników nauk przyrodniczych
2. podstawowych reguł metodologicznych
wypracowanych przez współczesną filozofię nauki
3. historii filozofii i historii nauki
Filozofia przyrody a nauka normalna
Uczony może uprawiać naukę nie interesując się filozofią.
Filozoficzne przekonania uczonych charakteryzujÄ… siÄ™
różnorodnością.
Fizyk posługujący się mechaniką kwantową może, zależnie
od okoliczności, przyjmować raz taką, innym razem inną
interpretacjÄ™ tej teorii.
Filozoficzne przekonania uczonych ulegajÄ… ewolucji
(Heisenberg  od pozytywizmu do platonizmu,
Einstein  od pozytywizmu do panteizmu).
W okresie nauki normalnej  filozofii należy unikać :
 Niestawianie zasadniczych problemów stanowi warunek
możliwości fizyki .
C. F. von Wiezsäcker, Filozofia grecka i fizyka współczesna
Filozofia przyrody a rewolucje naukowe
W okresie rewolucji naukowych filozofia jest niezbędna.
 Kiedy rodzą się fundamentalnie nowe pojęcia, uczony
musi filozofować, musi stawiać przynajmniej niektóre z
tych pytań, których w okresach normalnych należy
unikać. Wielkie rewolucje naukowe naszego stulecia są
zwiÄ…zane z powstaniem teorii
względności i teorii kwantów; ludzie,
tacy jak Einstein, Planck, Bohr, Heisenberg
i inni uprawiali prawdziwÄ… filozofiÄ™ .
C. F. von Wiezsäcker, Jedność przyrody
Filozoficzne założenia uczonych
(ujęcie pragmatyczne)
Założenia czynione przez uczonych `" założenia teorii.
Założenia czynione przez uczonych `" założenia teorii.
Pozytywna rola założeń filozoficznych w pracy uczonych
Pozytywna rola założeń filozoficznych w pracy uczonych
(heurystyczna i uzasadniajÄ…ca).
(heurystyczna i uzasadniajÄ…ca).
Kopernik, Kepler, Galileusz  założenie metafizyki
Kopernik, Kepler, Galileusz  założenie metafizyki
pitagorejsko-platońskiej.
pitagorejsko-platońskiej.
Heisenberg  założenie pozytywizmu.
Heisenberg  założenie pozytywizmu.
Einstein  założenie prostoty praw przyrody.
Einstein  założenie prostoty praw przyrody.
Filozofia przyrody jako przeszkoda
epistemologiczna w naukach przyrodniczych
Leibniz odrzucał atomizm na podstawie a priori przyjętych
zasad metafizycznych  zasady identyczności
nierozróżnialnych, zasady racji dostatecznej
i prawa ciągłości.
Berkeley odrzucał atomizm
ze stanowiska metafizycznego
idealizmu subiektywnego
(esse est percipi).
Macha krytyka atomizmu miała
również (głównie) charakter filozoficzny.
Einstein  wprowadzenie stałej kosmologicznej
jako  największa pomyłka w życiu .
Zagadnienie filozoficznych założeń nauki
(ujęcie apragmatyczne)
Czy teorie naukowe mają założenia filozoficzne?
TAK NIE
Założenie matematyczności Tezy filozoficzne nie są
Założenie idealizowalności racjami logicznymi ani
Założenie elementarności konsekwencjami logicznymi
Założenie jedności przyrody tez naukowych
Michał Heller Jan Woleński
Filozoficzne konsekwencje interpretacyjne
teorii empirycznych
Tezy filozoficzne nie sÄ… konsekwencjami logicznymi
Tezy filozoficzne nie sÄ… konsekwencjami logicznymi
twierdzeń naukowych.
twierdzeń naukowych.
Twierdzenia naukowe należy poddać odpowiedniej
Twierdzenia naukowe należy poddać odpowiedniej
filozoficznej interpretacji, polegajÄ…cej na
filozoficznej interpretacji, polegajÄ…cej na
przyporządkowaniu formułom zaczerpniętym z nauk
przyporządkowaniu formułom zaczerpniętym z nauk
przyrodniczych terminów filozoficznych.
przyrodniczych terminów filozoficznych.
Przykład :
Przykład :
h
"x"px e"
2
zasada nieoznaczoności Heisenberga a indeterminizm
Empiryczne modele doktryn filozoficznych
Jeżeli jakiejś teorii naukowej uda się urzeczywistnić
pewien program filozoficzny to dana teoria empiryczna
jest modelem danej koncepcji filozoficznej.
Przykłady:
Mechanika Newtona jest fizycznym modelem
filozoficznej doktryny absolutnego czasu, ale nie jest
fizycznym modelem filozoficznej doktryny absolutnej
przestrzeni.
Ogólna teoria względności jest fizycznym modelem
czasoprzestrzeni częściowo relacyjnej, a częściowo
absolutnej.
Filozoficzne interpretacje teorii empirycznych
Współczesne teorie empiryczne dopuszczają wiele
filozoficznych interpretacji postulujących różne ontologie.
Mechanika kwantowa
 interpretacja kopenhaska Bohra i Heisenberga
 interpretacja parametrów ukrytych Bohma
 interpretacja całek po trajektoriach Feynmana
 interpretacja wielu światów Everetta
Szczególna teoria względności:
 interpretacja block-Universe (eternizm)
 ontologia płynącego czasu (transjentyzm)
Filozoficzna interpretacja teorii empirycznej musi być
zgodna z formalizmem teorii i przewidywaniami
empirycznymi.
Zagadnienie ontologii teorii przyrodniczych
Ontologia świata przyrody
Ontologia w sensie
Quine a:
Antyrealizm:
Teoria zakłada Istnienie
Interpretacja teorii
Teoria naukowa
tylko tych bytów,
empirycznej w ramach
powinna być
których występowanie
jakiegoÅ› systemu
empirycznie adekwatna. wśród zmiennych
filozoficznego.
kwantyfikacji jest
Pytanie o ontologiÄ™
(np. Whitehead)
warunkiem koniecznym
jest zbędne.
prawdziwości
twierdzeń tej teorii.