plik


ÿþLeibniza krytyka filozofii przyrody Newtona Leibniza krytyka filozofii przyrody Newtona dr hab. Andrzej M. Aukasik dr hab. Andrzej M. Aukasik Instytut Filozofii UMCS Instytut Filozofii UMCS http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik lukasik@bacon.umcs.lublin.pl lukasik@bacon.umcs.lublin.pl Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 1716) Krytyka Newtonowskiej przestrzeni absolutnej i Krytyka absolutnego czasu, atomistycznej budowy materii, pojcia siBy, powszechnego ci|enia Relacjonistyczna koncepcja czasu i przestrzeni Atomizm spirytualistyczny  monadologia Polemika z Samuelem Clarkiem (prowadzona od listopada 1715 roku do pazdziernika 1716 roku) Rachunek ró|niczkowy i caBkowy  spór z Newtonem o pierwszeDstwo odkrycia Leibniz  Newton: spór logika z fizykiem Leibniz  Newton: spór logika z fizykiem  Bóg Leibniza my[li [wiat przy pomocy Wielkich Zasad Logicznych; a poniewa| Bóg rozumuje niezawodnie, [wiat Leibniza jest doskonaBy jak system dedukcyjny. Bóg Newtona konstruuje [wiat, kierujc si zasadami fizyki; zasady te wymagaj warunków brzegowych i Bóg musi czasem ingerowa w [wiat, by te warunki ustali (M. Heller, M. Heller, Wzgldno[ przeciw absolutom, [w:] M. Heller, J. {yciDski, Wzgldno[ przeciw absolutom, [w:] M. Heller, J. {yciDski, Wszech[wiat  maszyna czy my[l, s. 103). Wszech[wiat  maszyna czy my[l, s. 103). Skrajny racjonalizm Skrajny racjonalizm postulat zbudowania takiej teorii [wiata, w której wszystkie twierdzenia wynikaByby jako logiczne konsekwencje podstawowych zasad i |adne dane nie musiaByby by brane z do[wiadczenia Podstawowe zasady Leibniza - zasada niesprzeczno[ci, Podstawowe zasady Leibniza - zasada niesprzeczno[ci, zasada racji dostatecznej zasada racji dostatecznej  Rozumowania nasze opieraj si na dwóch wielkich zasadach: na zasadzie sprzeczno[ci, na mocy której osdzamy jako faBszywe to, co jest sprzeczno[ci objte, i jako prawdziwe to, co jest przeciwstawne faBszowi lub z nim sprzeczne. [& ] Opieraj si te| na zasadzie racji dostatecznej, na mocy której stwierdzamy, |e |aden fakt nie mo|e okaza si rzeczywisty, czyli istniejcy, |adna wypowiedz prawdziwa, je|eli nie ma racji dostatecznej, dla której to jest takie, a nie inne; chocia| racje te najcz[ciej nie mog by nam znane (G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli monadologia, s. 303). G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli monadologia, s. 303). Leibniz pragnie wykaza, |e brak jest racji dostatecznej do przyjcia tezy o istnieniu atomów, przestrzeni absolutnej i absolutnego czasu oraz powszechnego ci|enia W czasach Leibniza i Newtona nauki przyrodnicze nie byBy jeszcze W czasach Leibniza i Newtona nauki przyrodnicze nie byBy jeszcze oddzielone od filozofii oddzielone od filozofii W sporze tych dwóch wielkich uczonych argumenty naukowe W sporze tych dwóch wielkich uczonych argumenty naukowe przemieszane s z filozoficznymi i teologicznymi przemieszane s z filozoficznymi i teologicznymi Leibniz i Newton oskar|aj si nawzajem o ateizm Leibniz i Newton oskar|aj si nawzajem o ateizm  Pan Newton powiada, |e przestrzeD jest narzdem, którego Bóg u|ywa, aby doznawa rzeczy. Je[li wszelako potrzebuje czego[, aby ich doznawa, nie s one bynajmniej zale|ne odeD caBkowicie i nie s bynajmniej jego wytworem. Pan Newton i jego stronnicy maj jeszcze jedno nader zabawne mniemanie o dziele Bo|ym. Wedle nich Bóg potrzebuje nakrca od czasu do czasu swój zegar. W przeciwnym razie ustaBoby jego dziaBanie. Nie byB bowiem na tyle przezorny, aby nada mu ruch wieczny. Wedle nich ta machina Bo|a jest nawet tak niedoskonaBa, |e Bóg musi czy[ci j od czasu do czasu za pomoc niezwykBego wspóBdziaBania, a nawet naprawia, jak naprawia swe dzieBo zegarmistrz, który tym gorszym bdzie mistrzem, im cz[ciej bdzie zmuszony je ulepsza i poprawia. Moim zdaniem, siBa i energia pozostaj w tej machinie zawsze te same i tylko przechodz z materii na materi zgodnie z prawami natury i z piknym, ustanowionym wprzód porzdkiem (G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 321) G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 321) Czas, przestrzeD (czasoprzestrzeD) a materia Czas, przestrzeD (czasoprzestrzeD) a materia stosunek czasoprzestrzeni do materii absolutyzm relacjonizm (czas i przestrzeD (czas i przestrzeD s istniej niezale|nie systemami relacji midzy od obiektów materialnych obiektami materialnymi) Newton Leibniz Relacjonizm Relacjonizm czas i przestrzeD nie s obiektami istniejcymi niezale|nie od rzeczy i na równi z nimi, lecz s relacjami midzy ciaBami  Co do mnie, niejednokrotnie podkre[laBem, |e mam przestrzeD za co[ czysto wzgldnego, podobnie jak czas, mianowicie za porzdek wspóBistnienia rzeczy, podczas gdy czas stanowi porzdek ich nastpstwa (G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 336). Krytyka pojcia absolutnej przestrzeni Krytyka pojcia absolutnej przestrzeni  argument z jednorodno[ci przestrzeni  argument z jednorodno[ci przestrzeni  PrzestrzeD jest czym[ absolutnie jednorodnym i gdy brak rzeczy w niej umieszczonych, jeden punkt przestrzeni nie ró|ni si absolutnie niczym od punktu drugiego. Otó| przy zaBo|eniu, |e przestrzeD sama w sobie jest czym[ odmiennym od porzdku, w jakim pozostaj ciaBa wzgldem siebie, okazuje si, |e niemo|liwe jest, aby istniaBa racja, dla jakiej Bóg, zachowujc te same poBo|enia ciaB wzgldem siebie, umie[ciB je w przestrzeni wBa[nie tak, a nie inaczej, i dla jakiej nie uBo|yB wszystkiego na opak, zastpujc (na przykBad) zachód wschodem (G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 336). ). PrzestrzeD jest systemem relacji midzy ciaBami PrzestrzeD jest systemem relacji midzy ciaBami  Je[li jednak przestrzeD nie jest niczym innym, jak tym porzdkiem czy zwizkiem, i bez ciaB jest niczym innym, jak tylko mo|liwo[ci ich umieszczenia w niej, to oba te stany  jeden taki, jaki jest, drugi za[ z zaBo|enia odwrotny  nie ró|niByby si zgoBa midzy sob, ró|nica ich tkwi bowiem jedynie w naszym urojonym zaBo|eniu o rzeczywisto[ci przestrzeni samej w sobie, ale naprawd jeden bdzie akurat tym samym, co drugi, skoro oba s absolutnie nierozró|nialne; a zatem nie ma potrzeby pyta o racj pierwszeDstwa jednego z nich przed drugim (G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 336-337). Krytyka pojcia absolutnego czasu Krytyka pojcia absolutnego czasu  [& ] przyjmujc, |e kto[ pyta, dlaczego Bóg nie stworzyB wszystkiego raczej o rok wcze[niej, oraz |e ta sama osoba zechce std wnosi, i| uczyniB co[, dla czego niepodobna znalez racji, dla jakiej uczyniB wBa[nie tak, a nie inaczej, nale|aBoby mu odpowiedzie, |e jego wywód byBby sBuszny, gdyby czas byB czym[ zewntrznym wobec rzeczy czasowo trwajcych, jako |e niepodobna znalez racji, dla jakiej rzeczy przy zachowaniu tego samego ich nastpstwa miaByby by poBczone raczej z tymi chwilami ni| z innymi. Atoli ju| to samo dowodzi, |e zewntrzne wobec rzeczy chwile nie s niczym i polegaj wyBcznie na porzdku nastpczym tych rzeczy, tak |e gdy ten porzdek pozostaje bez zmiany, wtedy z dwóch stanów rzeczy jeden  wyobra|ony w antycypacji  nie ró|ni si niczym i nie mo|e by odró|niony od tego, który zachodzi obecnie (G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 336-337) Pró|nia nie istnieje Pró|nia nie istnieje  Pró|nia nie istnieje, albowiem rozmaite cz[ci pró|nej przestrzeni byByby zupeBnie do siebie podobne, w peBni odpowiadaByby sobie i nie daByby si same przez si rozró|ni, a ponadto ró|niByby si jedynie liczb, co jest absurdem. W ten sam sposób dowodz równie|, |e czas nie jest rzecz (G. W. Leibniz, Prawdy pierwotne G. W. Leibniz, Prawdy pierwotne metafizyki, s. 92-93). metafizyki, s. 92-93). Otto von Guericke 1654 - eksperyment z póBkulami magdeburskimi: do rozerwania dwóch póBsfer o [rednicy 42 cm ka|da, z których wypompowano powietrze potrzebnych byBo 16 koni - dowód istnienia ci[nienia atmosferycznego Do[wiadczenia dowodzce istnienia pró|ni Do[wiadczenia dowodzce istnienia pró|ni Otto von Guericke (1602 1686) wynalazB w 1650 roku pomp pró|niow - za pomoc pompy pró|niowej nie da si wypompowa wody ze studni o gBboko[ci wikszej ni| 10 m. Po przekroczeniu tej ró|nicy poziomów sBup wody w rurze, któr pBynBa woda, rozrywaB si. Poniewa| tBok byB szczelny, to do rury nie mogBo dosta si powietrze, musiaBa zatem tam wystpi pró|nia. 1643  do[wiadczenie Evangelisty Torricelliego (1608 1647) napeBniB rtci ( |ywym srebrem ) dBug szklan zasklepion z jednej strony rurk, a nastpnie zanurzyB j otwartym koDcem w misie peBnej rtci i ustawiB pionowo. Cz[ rtci wypBynBa do misy i jej sBup obni|yB si do wysoko[ci ok. 76 cm, a ponad nim, w cz[ci poprzednio wypeBnionej rtci, byBa teraz tylko pró|nia (pró|nia Torricellego) ci[nienie atmosferyczne = 1013 hPa Leibniz: w naczyniu nie ma wcale pró|ni, skoro przez szkBo mog przedostawa si na przykBad promienie [wiatBa czy siBy magnetyczne  przestrzeD sama w sobie jest czym[ idealnym, podobnie jak czas G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 380). 380).  Nie twierdz, |e materia i przestrzeD s tym samym; powiadam tylko, |e nie ma przestrzeni tam, gdzie nie ma materii, i |e przestrzeD sama w sobie nie jest rzeczywisto[ci absolutn. PrzestrzeD i materia ró|ni si midzy sob tak jak czas i ruch. Rzeczy te, chocia| ró|ne, s jednak|e nierozdzielne (G. W. Leibniz, Polemika z S. Clarkiem, s. 394). s. 394). PrzestrzeD jest jedynie porzdkiem poBo|eD ciaB. Nasz umysB dochodzi do abstrakcyjnego poBo|enia przestrzeni na podstawie analizy relacji, w jakich jedne ciaBa znajduj si w stosunku do drugich i wcale nie potrzebuje jakiego[ absolutnego i rzeczywistego bytu, który by poza umysBem przestrzeni odpowiadaB. Krytyka atomizmu Krytyka atomizmu  Nie istnieje atom, a co wicej, |adne ciaBo nie jest tak drobne, |eby nie mogBo by aktualnie podzielne (G.W. Leibniz, Prawdy pierwotne G.W. Leibniz, Prawdy pierwotne metafizyki, [w:] idem, Wyznanie& , s. 92). metafizyki, [w:] idem, Wyznanie& , s. 92). Krytyka atomizmu - zasada identyczno[ci nierozró|nialnych (principium identitatis indiscernibilium):  Nie istniej nierozró|nialne dwa indywidua. [& ] Dwie krople wody lub mleka dadz si rozró|ni, gdy s ogldane przez mikroskop. Jest to argument przeciwko atomom obalonym na równi z pró|ni przez sdy prawdziwej metafizyki. [& ] Te wielkie zasady mówice o racji dostatecznej i o to|samo[ci nierozró|nialnych zmieniaj stan metafizyki, która za ich po[rednictwem staje si rzeczywista i dowodliwa. W innych natomiast przypadkach byBy to niemal tylko puste sBowa. [& ] Je[li dane s dwie rzeczy nierozró|nialne, to dana jest rzecz ta sama pod dwiema nazwami (G.W. Leibniz, Polemika z G.W. Leibniz, Polemika z Clarkiem, s. 347). Clarkiem, s. 347). istnienie w przyrodzie bytów absolutnie nierozró|nialnych prowadziBoby do wniosku, |e  dziaBania Boga i natury byByby pozbawione racji, je[li do jednego z nich odnosiByby si inaczej ni| do drugiego; a zatem Bóg nie stworzyB dwóch czstek materii doskonale jednakowych i do siebie podobnych (G. W. Leibniz, G. W. Leibniz, Polemika z Clarkiem, s. 376). Polemika z Clarkiem, s. 376). Przyroda nie czyni skoków i panuje w niej prawo cigBo[ci (lex continui) Prawo cigBo[ci w geometrii  Tak wBa[nie jak w geometrii przypadek elipsy zbli|a si stale do przypadku paraboli: zaBo|yBem, |e podczas gdy jeden punkt skupienia pozostaje bez zmian, a drugi oddala si coraz bardziej a| do momentu, gdy stanie si nieskoDczenie odlegBy od pierwszego, to wtedy wBa[nie elipsa przejdzie w parabol (G. W. Leibniz, Specimen dynamicum, s. 99). Rachunek ró|niczkowy i caBkowy opiera si na pojciu cigBo[ci Krytyka atomizmu na podstawie prawa cigBo[ci Krytyka atomizmu na podstawie prawa cigBo[ci Gdyby istniaBy (absolutnie sztywne) atomy, wówczas podczas zderzenia zachodziBaby niecigBa zmiana prdko[ci Zdaniem Leibniza jest to  niedorzeczne [& ] odbywajce si w jednej chwili przej[cie od ruchu do bezruchu, a nie przej[cie przez stopnie po[rednie (G. W. Leibniz, Specimen dynamicum, s. 96).  [& ] |adne ciaBo nie mo|e by tak maBe, by nie posiadaBo spr|ysto[ci i ponadto by nie byBo przenikliwe dla subtelnego pBynu; i stosownie do tego wynika te|, |e nie ma |adnych elementów ciaB ani te| nie wiedzie jak trwaBych, staBych i twardych czstek wtórnych zBo|onych z elementów, lecz rozbiór postpuje w nieskoDczono[ (G. W. Leibniz, Specimen dynamicum, s. 99). Leibniz  atomizm jako  filozofia powierzchowna Leibniz  atomizm jako  filozofia powierzchowna  Ja tak|e we wczesnej mBodo[ci obstawaBem za pró|ni i za atomami, atoli rozum wyprowadziB mnie z bBdu. Wyobraznia byBa ncca: poBo|y kres dociekaniom, unieruchomi  jakby gwozdziem  rozmy[lania, nabra przekonania, |e si znalazBo pierwsze elementy, jakiej[ non plus ultra (G. W. Leibniz, Polemika z G. W. Leibniz, Polemika z Clarkiem, s. 356-357. Clarkiem, s. 356-357. Monadologia  atomizm spirytualistyczny Monadologia  atomizm spirytualistyczny  Monada, o której bdziemy tutaj mówili, nie jest niczym innym, jak tylko substancj prost, wchodzc w skBad rzeczy zBo|onych; prost, tzn. pozbawion cz[ci. [& ] Jest za[ nieodzowne, aby istniaBy substancje proste, skoro istniej rzeczy zBo|one; rzecz zBo|ona bowiem to nic innego jak skupisko czy te| aggregatum substancji prostych. [& ] Otó| tam gdzie nie ma cz[ci, nie jest mo|liwa rozcigBo[ ani ksztaBt, ani podzielno[. I monady te s prawdziwymi atomami natury  elementami rzeczy (G. W. Leibniz, G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli monadologia, [w:] idem, Wyznanie& , s. 297). Zasady filozofii, czyli monadologia, [w:] idem, Wyznanie& , s. 297). Monady nie oddziaBuj midzy sob  Monady nie maj okien, przez które cokolwiek mogBoby do nich si dosta czy te| z nich wydosta (G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli G. W. Leibniz, Zasady filozofii, czyli monadologia, [w:] idem, Wyznanie& , s. 298). monadologia, [w:] idem, Wyznanie& , s. 298). Monady s substancjami dynamicznymi (w odró|nieniu od bezwBadnych atomów Newtona) i s jako[ciowo zró|nicowane Monady ró|ni si  stopniem wyrazisto[ci postrze|eD harmonia praestabilita jest dzieBem Boga Przyciganie na odlegBo[ jako  zjawisko nadnaturalne Przyciganie na odlegBo[ jako  zjawisko nadnaturalne  Dziwnym bowiem pomysBem jest przypisywanie wszelkiej materii ci|enia, i to ci|enia ku wszelkiej pozostaBej materii, jak gdyby ka|de ciaBo przycigaBo jednakowo ka|de pozostaBe ciaBo odpowiednio do odlegBo[ci i masy, i to dziki przyciganiu w [cisBym tego sBowa znaczeniu, które to przyciganie nie mo|e pochodzi od jakiego[ ukrytego pdu ciaBa. Tymczasem ci|enie dostrzegalnych ciaB do [rodka ziemi musi by wywoBane ruchem jakiego[ ciaBa pBynnego. Tak samo bdzie z innym rodzajami ci|enia, z ci|eniem planet ku sBoDcu czy ku sobie nawzajem. CiaBo jest poruszane w sposób naturalny zawsze tylko przez inne ciaBo, które je popycha dotykajc go i znajduje si potem w ruchu dopóty, dopóki nie przeszkodzi mu inne ciaBo, które go dotyka: wszelkie inne dziaBanie na ciaBo jest albo cudowne, albo urojone (G. G. W. Leibniz, Polemika z Clarkiem, s. 382). W. Leibniz, Polemika z Clarkiem, s. 382). Absolutyzm  relacjonizm: kwestia aktualno[ci sporu Absolutyzm  relacjonizm: kwestia aktualno[ci sporu Newton sformuBowaB podstawy mechaniki klasycznej, która Newton sformuBowaB podstawy mechaniki klasycznej, która osignBa spektakularne sukcesy osignBa spektakularne sukcesy Leibniz program czysto dedukcyjnej nauki o [wiecie nie zostaB nigdy Leibniz program czysto dedukcyjnej nauki o [wiecie nie zostaB nigdy zrealizowany zrealizowany Do 1905 roku absolutystyczna teoria przestrzeni Newtona uzyskaBa Do 1905 roku absolutystyczna teoria przestrzeni Newtona uzyskaBa przewag nad koncepcj relacjonistyczn przewag nad koncepcj relacjonistyczn Struktura mechaniki klasycznej wymaga zaBo|enia absolutnego Struktura mechaniki klasycznej wymaga zaBo|enia absolutnego czasu, ale nie wymaga zaBo|enia absolutnej przestrzeni (wbrew czasu, ale nie wymaga zaBo|enia absolutnej przestrzeni (wbrew pogldom samego Newtona) pogldom samego Newtona) 1905  publikacja Alberta Einsteina podstaw szczególnej teorii 1905  publikacja Alberta Einsteina podstaw szczególnej teorii wzgldno[ci  odrzucenie poj absolutnego czasu i absolutnej wzgldno[ci  odrzucenie poj absolutnego czasu i absolutnej przestrzeni w fizyce przestrzeni w fizyce Spór absolutyzm  relacjonizm jest nadal aktualny Spór absolutyzm  relacjonizm jest nadal aktualny

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
praktyczna filozofia przyrody moduł
czym jest filozofia przyrody
Agazzi Evandro Filozofia przyrody, nauka i kosmologia
FILOZOFIA PRZYRODY KARTEZJUSZA
PIERWSI FILOZOFOWIE PRZYRODY
[1]Jonscy filozofowie przyrody
PLATON FILOZOFIA PRZYRODY
FILOZOFIA PRZYRODY I
filozofia przyrody
Filozofia przyrody
Podstawy filozofii przyrody materiał zaliczeniowy (stacjonarne)
FILOZOFIA PRZYRODY A NAUKI PRZYRODNICZE
Fizyka a Filozofia Przyrody Szymajda p14
FILOZOWIA PRZYRODY NEWTONA

więcej podobnych podstron